ترکان
و
بررسي تاريخ, زبان و هويت آنها در ايران
حسن راشــــــــــدی
عوامل مؤثر بر شکلگيري يا تشديد ناسيوناليسم قومي در جوامع چندقومي به اقتضاي خاص هر جامعه متعدد است و چشمانداز تشديد يا تضيعف ناسيوناليسم قومي در هر کشور را بايد مرتبط با اين عوامل دانست و اين مؤلفهها تقريباً روند آتي ناسيوناليسم قومي را رقم ميزنند.
عامل اول اين است که از منظر مناسبات و روابط قومي, ساختار توزيع منابع قدرت در جامعه مورد نظر چگونه است؟ آيا از منظر اقتصادي, نظام توزيع منابع قدرت مساواتگرا و عدالت محور است و يا بر مبناي مدلهاي ديگري مثلاً مرکز- پيرامون استوار است؟ از منظر سياسي آيا مناسبات روابط قومي- قوم اقليت و اکثريت- مشارکتي است يا اقتدارگرا؟ به عبارتي, دمکراتيک است يا غيردمکراتيک؟ از منظر فرهنگي آيا توزيع منابع قدرت تکثرگر است يا انحصارگرا ؟ قوم محور است يا ملت محور؟ بنابراين اولين عامل به وضعيت توزيع منابع قدرت باز ميگردد و ضرورت دارد تا براي ارايه چشماندازي واقعي از ناسيوناليسم قومي در هر کشور از ماهيت و نوع مناسبات روابط قومي در توزيع منابع قدرت شناخت کافي داشت.
عامل دومي که ميتواند بر ناسيوناليسم قومي در هر کشوري مؤثر باشد وضعيت خود جنبش ناسيوناليسم قومي با توجه به سه محور ايدئولوژي, ساز و کارها و شيوههاي پيگيري مطالبات و همينطور پايگاه اجتماعي است که با عبارت کلي «وضع فعلي و گرايش حاکم بر آن» بايد تعريف شود.
مؤلفه تأثيرگذار ديگر, تجربة تاريخي تعاملات و روابط اقوام است. آيا روابط اقوام در طول تاريخ رابطهاي سلطهگر و سلطهپذير بوده است؟ آيا نظام زندگي جمعي اقوام در کشور مورد نظر, فدرالي, خودمختار يا فئودالي بوده است؟ تجربه تاريخي هر يک از اين شيوههاي زندگي جمعي ميتواند بر وضعيت فعلي و آينده ناسيوناليسم قومي در هر کشور مؤثر باشد.
عامل چهارمي که ميتوان طرح کرد اين است که: واکنش و حساسيت آتي کانونهاي قدرت جهاني و منطقهاي نسبت به مسأله اقوام در آن کشور خاص چه خواهد بود؟ آيا سازمانها و قدرتهاي منطقهاي و فرامنطقهاي با انگيزههاي خاص مسأله قومي را در يک کشور پيگيري خواهند کرد و يا اينکه بيتفاوت خواهند بود؟ خود اين مسأله براي بسياري از جوامع چندقومي در يکي دو دهه اخير بسيار مهم بوده است و همينطور در آينده مهم خواهد بود. به عبارت ديگر وضعيت دوستان و دشمنان دولت مرکزي و يا قوم مسلط از عوامل تأثيرگذار ناسيوناليسم قومي در يک کشور است. اين عامل بسيار متغير و سيال نيز هست. زيرا ممکن است دشمنان امروزي يک دولت مرکزي که با استفاده از اهرم مسايل قومي با آن چالشها و اختلافاتي دارند در آينده به دوستاني نزديک تبديل شوند و طبيعتاً افکار دولت مرکزي از حيث تحريک عوامل بيگانه آسوده شود.
عامل پنجم, شرايط ژئواتنيک يا جغرافياي ترکيب قومي هر جامعه است. از اين منظر هم شاخصها و مؤلفههاي متعددي را ميتوان مطرح کرد. نسبت عددي اقليت بر اکثريت در يک جامعه چگونه است؟ وضعيت سرزميني تمرکز اقوام چگونه است؟ همسانيهاي قومي با کشورهاي پيراموني چگونه است؟ شکافهاي اجتماعي چگونه است, مرکب, ساده يا چند وجهي و همينطور توانمندهاي فرهنگي, اقتصادي و ارتباطاتي اقوام و نيز کشورهاي همجوار که همساني خاصي با اقوام پيراموني يک کشور دارند ميتواند بر چشمانداز ناسيوناليسم قومي مؤثر باشد.
عامل ششمي نيز ميتوان مطرح کرد:
اينکه روند و وضعيت ملتسازي و دولتسازي در يک کشور چگونه است؟ به عبارتي ديگر بر مبناي نظريه بحرانهاي سياسي, آيا کشور از بحرانهاي چندگانه گذر کرده است؟ و يا اينکه درگير پيچ و خمهاي ملتسازي و دولت سازي است؟ براي ارايه چشم انداز آتي از مسائل قومي در هر کشور ضرورت دارد که وضعيت هر يک از اين بحرانها بررسي شده و يک رويکرد مطمئن ارايه شود.
عامل مؤثر ديگر در تشديد و يا تعديل جنبشهاي قومي اين است که نگرش و گرايش اقوام نسبت به هويت ملي, منافع ملي, امنيت ملي و دولت ملي چيست؟ آيا نگرش اقوام نسبت به اين مؤلفهها و مفاهيم با رويکرد مسلط دولت مرکزي يا قوم مرکزي منطبق است يا نه, آيا اقوام تعريف ديگري از اين مولفهها و مفاهيم براي خودشان دارند؟ طبيعي است که آشنايي با چنين رويکردي نياز به يکسري پروژههاي پيمايشي کلان دارد و اگر نهادهاي ملّي در صدد حل مسايل قومي باشند ضروري است که چنين پروژههاي کلان تحقيقاتي در دستور کار قرار بگيرد.
کیتابین ایچینده کی لر
4- رابطه هويت ملّی و هويت قومی در بين جوانان تبريز
5- چشم انداز آتی ناسيوناليسم قومی در آذربايجان ايران
—الف- عوامل مؤثر بر شکلگيری ناسيوناليسم قومی
—ب- وضعيت ناسيوناليسم قومی در آذربايجان
—د- پايگاه اجتماعی و شيوه های طرح مطالبات قومی
6- واقعيتهای تاريخی و بافت جمعيتی کشور
8- ترکان و زبان ترکی در آئينه تاريخ و ادبيات
9- فارسی دری, زبان مهاجر يا بومی در ايران؟
10- سيمای ترکان در آثار شعرای فارسی گوی و مورخين مشهور
12- اهميت زبان ترکی در ايران در قرون گذشته از ديد مورخين, سياحان و ديپلماتهای خارجی
13- در ذکر شمهاي از شمايل و فضايل خاصة پادشاه جمجاه خلدالله ملکه و سلطانه
14- دغدغه ناسيوناليستهای افراطی
15- آذربايجان تاريخی و محدوده آن از نظر مورخين
