ترکان

و

بررسي تاريخ, زبان و هويت آنها در ايران

حسن راشــــــــــدی

---

ترکان / رابطه هويت ملّی و هويت قومی در بين جوانان تبريز

 

*حبيب احمدلو

 **عماد افروغ

چکيده:

هدف اصلي اين مقاله بررسي تجربي رابطه هويت ملّي و قومي در بين جوانان تبريز است؛ اينکه جوانان تبريز تا چه ميزاني به هويت ملّي پايبند هستند و چه ميزاني از هويت قومي را دارا هستند و چه رابطه­اي بين اين دو نوع هويت جمعي متصور است. در اين تحقيق براي سنجش ميزان هويت ملّي از مؤلفه­هاي آن مانند گرايش به زبان و ادبيات فارسي, ميراث فرهنگي ملي, وابستگي ملّي, گرايش سياسي و گرايش ديني استفاده شده است. همچنين براي سنجش ميزان هويت قومي از مؤلفه­هايي نظير گرايش به زبان و ادبيات ترکي, موسيقي ترکي, گرايش به تاريخ قومي و وابستگي قومي استفاده شده است. نتايج تحقيق حاکي از آن است که جوانان تبريز در عين گرايش به هويت ملّي نسبت به هويت قومي نيز گرايشي قوي دارند و بين اين دو نوع هويت جمعي, رابطه مثبتي برقرار است.

کليد واژه­ها : هويت, هويت جمعي, هويت ملّي, هويت قومي, هويت ايراني, هويت ترکي, جوانان, تبريز

_____________________________________

* کارشناس ارشد جامعه­ شناسي از دانشگاه تربيت مدرس

** دکتراي جامعه ­شناسي, عضو هيأت دانشگاه تربيت مدرس و داراي تأليفات و ترجمه ­هايي در زمينه مسائل جامعه­ شناختي ايران, فرهنگ­شناسي و مفاهيم سياسي.

 

جامعه آماري و نمونه آماري

جامعه آماري اين تحقيق کليه جوانان ترک زبان ۲۰ الي ۳۰ سال شهر تبريز مي­باشد. بر اساس آمار اخذ شده از سازمان مديريت و برنامه­ريزي طبق سرشماري [سال] ۱۳۷۵ کل جمعيت اين دوره سني حدود ۲۵۳/۹۷۶ نفر مي­باشد. از بين اين تعداد ۳۸۰ نفر به صورت تصادفي براي انجام تحقيق نمونه­گيري شدند.

 

 

 

يافته­ هاي تحقيق

چنانکه اشاره شد, ميزان هويت ملّي يا احساس تعلق و وفاداري و وابستگي افراد به اجتماع ملي  و همچنين ميزان هويت قومي يا احساس تعلق و وابستگي فرد به اجتماع محلي و قومي با استفاده از چند مؤلفه مورد سنجش قرار گرفتند که هر يک از اين مؤلفه­ها از چندين گويه تشکيل شده­اند.  براي آزمون روايي پرسشنامه و استاندارد کردن گويه­ها ابتدا يک پيش آزمون از آن به عمل آمد و گويه­ها و سؤالات زايد حذف شدند. براي آزمون روايي گويه­ها از آلفاي کرونباخ که در واقع همبستگي دروني گويه­ها را مورد آزمون قرار مي­دهد, استفاده شد. ضريب آلفاي کرونباخ از صفر تا يک تغيير مي­کند و هرچه اين ضريب به يک نزديکتر باشد, نشان دهنده ميزان بالاتري از روايي گويه­ها است. معمولاً کمترين حد قابل قبول ضريب الفاي کرونباخ ۰/۴ مي­باشد.

جداول شماره­هاي ۱و۲ به ترتيب گويه­هاي مؤلفه­هاي هويت ملّي و هويت قومي را به نمايش گذاشته­اند. نتايج نشان مي­دهند که به جز گويه­هاي زبان و ادبيات ملّي [رسمي]که ضريب روايي آن ۰/۴۱ است و در حد ضعيف اما قابل قبول مي­باشد؛ ضرايب روايي ديگر گويه­ها در حد متوسط و اکثراً قوي هستند. . . .

هويت قومي از ترکيب متنوع مؤلفه­هاي قوميت به وجود مي­آيد و حتي در بسياري از موارد تنها يک مؤلفه متفاوت باعث ايجاد نوعي هويت قومي مي­شود. بنابراين در بين اقوام مختلف مؤلفه­هاي قوميت متفاوت بوده در هر گروه قومي, هر يک از مؤلفه­ها داراي درجات اهميت متفاوتي هستند.

آنچه جوانان تبريز را از ساير ايرانيان متمايز مي­کند نه در لايه­هاي زيرين هويت يعني طرز تفکر و جهان­بيني بلکه لايه­هاي رويين آن يعني نمادهاي کلامي و غيرکلامي مانند زبان و موسيقي نهفته است.

بر اين اساس در اين تحقيق براي اندازه­گيري گرايش به هويت قومي جوانان تبريز از چند مؤلفه که هر کدام از آنها از گويه­هايي چند تشکيل شده­اند, سود جسته­ايم. اين مؤلفه­ها شامل گرايش به زبان و ادبيات قومي (زبان ترکي), گرايش به نمادهاي غيرکلامي (موسيقي سنتي ترکي), گرايش به تاريخ قومي و وابستگي قومي است.

 

 

 

جدول شماره ۱: ضريب روايي مؤلفه­ هاي هويت ملّي

مؤلفه­ هاي هويت ملّي	گويه­ ها	تعداد گويه­ها	ضريب روايي
زبان و ادبيات ملّي [رسمي] (زبان فارسي)	– لزوم يادگيري زبان فارسي به عنوان زبان مشترک – ترجيح زبان فارسي به زبان­هاي ديگر جهان – آشنايي فرد با آثار جاويدان ادب فارسي – داشتن آثار فوق در منزل – ميزان مطالعه آن آثار	۵ گويه	۰/۴۱
ميراث فرهنگي ملّي	– علاقه و اعتقاد به مراسم ملي مثل عيدنوروز و . . علاقه به موسيقي سنتي – احترام به سرود و پرچم ملي – اهميت شناخت تاريخ ايران – افتخار نسبت به گذشته تاريخي – اهميت مرمت آثار تاريخي	۶ گويه	۰/۶۲
وابستگي ملي	– آمادگي فرد براي دفاع از ميهن – علاقه فرد به زندگي در ايران – اهميت کليت و يکپارچگي ميهن نزد فرد – ميزان دورنفکني مشکلات کشور توسط فرد – اهميت ايراني بودن نزد فرد – ميزان احساس غرور فرد از ايراني بودن – علاقه فرد به رابطه با ساير ايرانيان	۷ گويه	۰/۷۰
گرايش ديني	– اعتقاد فرد به وابستگي دين و سياست – قبول دين اسلام به عنوان دين رسمي – اهميت عناصر ديني در زندگي روزمره – ضرورت بر پايي مراسم ديني – ميزان مشارکت فرد در مراسم ديني – ميزان داشتن کتب ديني در منزل – ميزان مطالعه آنها – ميزان تأثير دين در رفتار انسان از نظر فرد	۷ گويه	۰/۶۶
گرايش سياسي	– اهميت آنچه به لحاظ سياسي در کشور مي­گذرد – ميزان دنبال کردن اخبار سياسي روز توسط فرد – ميزان مشارکت سياسي فرد	۳ گويه	۰/۶۶
هويت ملي	مؤلفه­هاي پنجگانه هويت ملي	۵ مؤلفه	۰/۷۹

به جز ميزان گرايش به مؤلفه­ زبان و ادبيات فارسي که در حد ضعيف بود, . . . ميزان گرايش به ديگر مؤلفه­هاي هويت ملّي در حد قوي است و بيشترين درصد فراواني پاسخ­ها مربوط به بالاترين رتبه­هاي گرايش (قوي و خيلي قوي) مي­باشد و اين امر حاکي از شدت گرايش و علاقه و وفاداري پاسخگويان به هر يک از مؤلفه­هاي هويت ملّي است.

. . .  ضعف گرايش به زبان و ادبيات ملي [رسمي] به احتمال زياد از دو علت ناشي مي­شود. اول اينکه زبان مهمترين مؤلفه هويت در بين آذري­هاي [ترکان] ايران است و فرد در طي فرايند هويت يابي از طريق زبان به تشابهات درون گروهي و تفاوت­هايش با برون گروه پي مي­برد و ارزيابي مثبتي از گروه خود و مؤلفه­هايش به عمل مي­آورد و نسبت به برون گروه و مؤلفه­هايش ارزيابي منفي دارد. از طرف ديگر به خاطر برنامه­هاي همانندسازي در دوران پهلوي و عدم توجه به حقوق اقوام در آن دوران, زبان فارسي نه به عنوان زبان ملّي و مشترک بلکه به عنوان زبان قوم مسلط تلقي شده و نگرش منفي نسبت بدان ايجاد شده است. دومين علت ضعف گرايش جوانان به زبان و ادبيات ملي [رسمي] به ترجيح يک زبان بين­المللي نسبت به زبان ملي [رسمي] از طرف جوانان بر مي­گردد.

 

 

 

جدول شماره ۲: ضريب روايي مؤلفه­ هاي هويت قومي

مؤلفه­ هاي هويت قومي	گويه­ ها	تعداد گويه­ ها	ضريب روايي
زبان و ادبيات ترکي	– اهميت يادگيري زبان ترکي از نظر فرد – ضرورت آموزش زبان ترکي در مدارس و دانشگاهها – علاقه فرد به يادگيري زبان ترکي – آشنايي فرد با آثار مهم ادبيات ترکي – داشتن آثار فوق در منزل – ميزان مطالعه آنها	۶ گويه	۰/۷۶
موسيقي ترکي (آذري)	– علاقه فرد به موسيقي ترکي – علاقه فرد به عاشيق­ها به عنوان حافظان موسيقي سنتي – اهميت دعوت از آنها در مراسم و اعياد – ميزان گوش دادن فرد به موسيقي سنتي	۴ گويه	۰/۷۶
تاريخ قومي	– ميزان اعتقاد به وجود تاريخ خاص قومي – اهميت شناخت و آگاهي از تاريخ ترکان ايراني – ميزان افتخار به تاريخ قومي – ميزان آشنايي با نمادهاي قوم ترک	۴ گويه	۰/۶۴
وابستگي قومي	– ميزان علاقه فرد به ارتباط با همزباني­هاي خود – ميزان دورن­فکني مشکلات ترک­هاي ايران به عنوان مشکلات شخصي توسط فرد – اهميت ترک بودن براي فرد – ميزان احساس غرور فرد از ترک بودن خويش	۴ گويه	۰/۶۷
هويت قومي	مؤلفه­هاي چهارگانه هويت قومي	۴ مؤلفه	۰/۸۶

. . .پاسخگويان در بين مؤلفه­هاي هويت قومي به مؤلفه تاريخ قومي و اعتقاد به وجود تاريخ خاص قومي با حوادث تاريخي و قهرمانان و اسطوره­ها و نمادهاي ويژه, بيشترين  گرايش را دارند. ۸۷/۹ درصد آنان گرايشي قوي و خيلي قوي(به ترتيب ۳۵/۴ و ۵۲/۵ درصد) به تاريخ قومي درند. در حالي که ۶/۳ درصد از پاسخگويان گرايش ضعيف به اين مؤلفه دارند و هيچ نمونه­اي گرايش خيلي ضعيف به آن ندارد. اين ميزان نشان از آگاهي تاريخي پاسخگويان است.

گرايش به وابستگي قومي و علاقه به هم قومي­هاي ديگر و احساس غرور از ترک بودن نيز در بين پاسخگويان در حد قوي مي­باشد و حدود ۷۵/۲ درصد پاسخگويان گرايش قوي و خيلي قوي (به ترتيب ۲۹/۴ و ۴۵/۸ درصد) دارند.

ميانگين ميزان هويت قومي در بين پاسخگويان ۶۰/۸۶ مي­باشد که با توجه به حداقل و حداکثر نمرات اين گرايش در حد قوي است. نتايج رتبه­اي نيز حاکي از آن است که ۷۸/۱ درصد از پاسخگويان گرايشي متوسط تا قوي (به ترتيب ۳۶/۶ و ۴۱/۵ درصد) به هويت قومي دارند و تنها ۱۰ درصد در حد خيلي زياد و ۰/۹ درصد در حد خيلي کم به هويت قومي گرايش دارند.

نتايج توصيفي نشانگر اين است که پاسخگويان هم به هويت ملّي و هم به هويت قومي گرايش قوي دارند, هر چند که ميزان اين گرايش به مؤلفه­هاي مختلف آن متفاوت است. به عبارت ديگر جوانان تبريزي اين دو نوع هويت جمعي را در خود دروني کرده و به هر دوي آنها احساس تعلق خاطر و پايبندي دارند.».

مقالة ديگري نيز در ارتباط با «مسئله فرهنگي ترکان ايران» توسط ميرقاسم بني هاشمي در (شماره ۱۶) فصلنامه  «مطالعات راهبردي» که آنهم نشريه­اي وابسته به دولت است در سال ۱۳۸۱ چاپ شده است که عين مقاله را بدون کم و کاست در اينجا مي­آوريم:

---

کیتابین ایچینده کی لر

---

1- مقدمه

2- باشلانیش

3- تحریف تاریخ

4- رابطه هويت ملّی و هويت قومی در بين جوانان تبريز

5- چشم انداز آتی ناسيوناليسم قومی در آذربايجان ايران

—الف- عوامل مؤثر بر شکلگيری ناسيوناليسم قومی

—ب- وضعيت ناسيوناليسم قومی در آذربايجان

—ج- ايدئولوژی قومی

—د- پايگاه اجتماعی و شيوه های طرح مطالبات قومی

—۱- نخبگان و فعالان قومی

—۲- دانشجويان و تحصيلکردگان

—۳- توده های اجتماعی

—نتيجه گيري

6- واقعيتهای تاريخی و بافت جمعيتی کشور

7- کسروی و تحريفهای او

8- ترکان و زبان ترکی در آئينه تاريخ و ادبيات

9- فارسی دری, زبان مهاجر يا بومی در ايران؟

10- سيمای ترکان در آثار شعرای فارسی گوی و مورخين مشهور

11- چهره ترکان از نظر ژنتیکی

12- اهميت زبان ترکی در ايران در قرون گذشته از ديد مورخين, سياحان و ديپلماتهای خارجی

13- در ذکر شمهاي از شمايل و فضايل خاصة پادشاه جمجاه خلدالله ملکه و سلطانه

14- دغدغه ناسيوناليستهای افراطی

15- آذربايجان تاريخی و محدوده آن از نظر مورخين

16- جمهوري آذربايجان و بحث بر سر اين نام

17- ايران و ما

18- آذربايجان و ايران

19- منابع مورد استفاده