یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی باخېش دېر تۆرک دۆنیاسېنا
ديل و دوشونجه قونوسوندا 3D مئکانيزمی
” اينسان و ديل” لينقو ايستيک پروبلئمی(مشکل زبانی) ديلچيليک بیلیمینین قارشيسيندا دوران اَن آکتوال(موضعی) و بیله شیک سورونلارداندیر. پروبلئمين اساسيندا “ديل و دوشونجه” ،“دوشونجه و نوطق” ، “ديل و نوطق” کيمی مساَله‌لر دايانير. بو پروبلئم يالنيز لينقو ايستيک دئييل، عئيني زاماندا پیسکولوژی مودّعالارلا علاقه لنديريلديگيندن مسله‌يه هر ايکی بیلیمین بیرلیک قورولوشونو قوران اساسلارلا آيدينليق گتيريلمه‌ليدير. بعضاً ديل و تفککور آنلاييشی يانليش اولاراق “ديل و دوشونجه” پروبلئمي ايله عئينيلشديريلميشدير. لاکين پروبلئمين داها درين کؤکلرينه وئردیگیمیز تفککورون دوشونمه پروسئسينين موعيّن بير ساحه سينی تشکيل ائتديگينی سؤيله‌يه بيلريک.
دوشونجه- رئال وارليغين اينسان بئينينده اینعیکاسينين بوتون پروسئسلرينی احاطه ائتديگی حالدا تفککور رئال وارليغين آنلاييش، موحاکيمه و ان آزی نتيجه فورماسيندا اینعیکاسی پروسئسيدير.(1، س. 8)
دوشونجه گئنيش آنلاييش اولوب وارليق و يا حاديثه نين درک اولونماسينين بوتون فورمالارينی اؤزونده توپلایان مئکانيزم کيمی اؤز ايفاده‌سينی ديلده تاپير. هر بير فيکرين اساسيندا ديل واسيطه‌لري دايانير. دانيشارکن سؤزلری دیلده لیییر(تلفظ)، ائشيديريک، دوشوندويوموزده ايسه سؤزلری تصوور ائديريک. بئلجه هر بير دوشونجه‌نين وارليغی سؤزل، ايفاده ايله مؤوجود اولور. بو مئکانیزمین فورمالاشماسيندا ديلين اؤزل رولونو نظره آلاراق ديلسيز دوشونجه‌نين مؤوجود اولماماسی قناعتينه گليريک. حتّی دونيا ديلچيليگينده دوشونجه و ديلين سرحدلرينين موعيّنلشمه‌سينده هومبولت و موللئر کيمی ديلچيلرين بو آنلاييشلاری عئينيلشديرمک، سؤسسور و بئنوئنيستين ايسه دوشونجه و ديلين تاماميله فرقلی آنلاييشلار اولماسی کيمی ايکيلی فيکيرلری فورمالاشميشدير. موعاصير ديلچيليکده ايسه بو آنلاييشلار بير-بيريله بیرلیکده فورمالاشان، بيري باشقاسینین مؤوجودلوغونو یوخ ائدن، بير سيستئمين فرقلی طرفلری کيمی فعاليت گؤسترن پیسکولينقوايستيک عاميللر کيمی تدقيق اولونور.بئله اولان حالدا ديل – دوشونجه قارشيليقلی موناسيبتينی “2D” فورماتلي مئکانیزم کيمی قبول ائتسک، او زامان پروسئسين اوچونجو طرفی اولان دويغو فاکتورونو کؤلگه‌ده قويموش اولوروق.
باشقا جانليلاردان فرقلی اولاراق اينسانين عالي خوصوصيتی – دوشونمک و دوشونه‌رک-دانيشما پروسئسی بئيينده گئتديگيندن پروبلئمی پیسکولوژی آسپئکتدن(جنبه های روانی) آراشديرماق موطلقدير. پیسکولوگييادا (روانشناسی) ايداره ائديجی فونکسييا(تابع) داشييان بئينين دوشونمک، حيس ائتمک و خاطيرلاماق کيمی اوچ فونکسيياسی گؤستريلير.
گنج پیسکوتئراپئوت(روان درمانگر) شبنم صادق اووا بو آنلاييشلار اوزرينده آناليز آپارديقدان سونرا “3D فورماتلی” مئکانيزم ايده سین ايره‌لی سوره‌رک بئينين فونکسيياسينين دوشونجه، دويغو و داورانيش کيمی دايیم حرکتده اولان و اينسانی ايداره ائدن سيستئمدن عيبارت اولدوغونو تثبیت ائتدی. و، بئله‌ليکله هر هانسی حاديثه و يا اشيانين بئينيميزده‌کي اینعیکاسی اولان دوشونجه‌نين دويغو ياراداراق داورانيشيميزا دلالت ائتديگينی سؤيله‌يه بيلريک.اکثر حاللاردا دوشونجه، دويغو و داورانيشين سرحدلرينين دوزگون موعيّنلشديريلمه‌مه‌سی فرقينه وارمادان يانليش داورانيشا گتيريب چيخارير. ان بؤيوک پروبلئم اينسانلارين دوشونجه‌لرينی ايفاده ائده بيلمه‌مه‌سيدير. هر هانسی بير حاديثه نين هانسی دويغو ياراتديغينی سوروشدوقدا اکثر حاللاردا اينسانلار دوشونجه‌لرينی و ياخود عکسينه اولاراق دوشونجه‌لرينی سوروشدوقدا يا دويغولارينی، يا دا داورانيشلارينی ايفاده ائدرلر. بو يانليشليق اينسانلارين اؤز دوشونجه‌لرينه حاکيم کسيله بيلمه‌مکلرين، دوشونجه‌لرين اونلاردا ياراتديغی دويغولارينين تاثيری آلتيندا مئيدانا گلن داورانيشلاريندا ايداره ائتمه‌نی ايتيرمه‌لرينه سبب اولار. بعضاً دوشونجه‌لريميزده يانليشليق اولا بيلديگيندن سونرادان پئشمان اولاجاغيميز داورانيشلار مئيدانا چيخار. بيز ياخين دوستوموزدان بورج ايسته‌ديگيميزده اونون پول وئرمکدن ايمتيناع ائتمه‌سينی دوشونجه‌ميزدن آسيلی اولاراق پوزيتيو و يا نئقاتيو دويغولارلا داورانيشيميزا يانسيتميش اولاجاييق. دوستوموزون پول وئرمکدن ايمتيناع ائتمه‌سينی “وار ايدی، بيله‌رکدن يا خسیسلیگیندن وئرمه‌دی” کيمی دوشونسک، او زامان بئينيميزده غضب، کين، نيفرت، عداوت کيمی دويغولار ياراناجاق و بيز اوتوز ايلليک دوستوموزلا موناسيبته سون قوياجاييق.ياخود عکسينه “اونون حقيقتن ده پولو اولماديغينی، اولسا موطلق وئرردی” فيکرينی دوشونسک بيزده عمله گلن صداقت، اينام، مهريبانليق، امينليک کيمی دويغولارين تاثيريله دوستلوق موناسيبتلرينی داوام ائتديره‌جه ییک. داورانيشيميزی شرطلنديرن ايستر ظاهيری، ايسترسه ده داخيلی نطق محصولو اولان ديل دويغولاريميزين داورانيشيميزا اؤتورولمه‌سينده بير واسيطه‌دير. بئله‌ليکله دوشونجه‌نين ايفاده آلتينين ديل اولماسينی نظره آلاراق “3D” مئکانيزمينی “ديل و دوشونجه” پروسئسينه تطبيق ائتسک، او زامان پروسئسين کؤلگه‌ده قالميش “دويغو” عاميلينی راحاتليقلا گؤرر و بو پروسئسين دوشونجه، دويغو و ديل کيمی قارشيليقلی ديناميک بير مئکانيزم اولدوغونو سؤيله‌يه بيلريک.
دويغو اينديکی آندا حيس یئرینه تاثير ائدن اشيا و حاديثه لرين آيری-آيری کئيفيت و خاصصه لرينين بئيينده اینعیکاسی دير.(1، س.14)
دئمه‌لی بيز مادّی عالمی دوشونجه‌ميزده عکس ائتديرير، دويغولار واسيطه‌سيله اونون علامتلری حاقيندا معلومات آلير و بو معلوماتلار موختليف ديل حاديثه لرينده عکس اولونور. بو پروسئسده ديل و دوشونجه موناسيبتلرينده اؤزونو گؤسترن ديالئکتيک(جدلی) علاقه ديل دوشونجه‌سيز، دوشونجه ديلسيز يارانا بيلمز حؤکمونو اورتايا قويور. ديل و دوشونجه آسيليليغی فيکرين ايفاده‌سی اوچون لازيمی سؤزلرين سئچيله‌رک نوطقده تظاهور ائتمه‌سينه گتيريب چيخارير. بئله‌ليکله دوشونجه‌ميزدن دوغان دويغولاريميز تفککور سوزگَجيندن کئچه‌رک اؤز منبعینی ديلده تاپان نوطق آکتيندا(اعمال) تظاهور ائدير. لاکين وارليغی نوطقده عکس اولونان ديل عومومی اولور، نوطق ايسه اينسان تفککوروندن آسيلی اولاراق فردی خوصوصيت قازانير. او زامان فرد دوشونجه‌لرينی گؤتور-قوی ائتمه‌لی، دويغولارينين فرقينه وارمالی کی، قوسورسوز نوطق آکتينی حياتا کئچيرسين. دوشونجه و دويغولاريميزی ايداره ائده بيلمه‌سَکده نوطقوموزده تظاهور ائدن ديليميزی دوزنله مک ايمکانينا ماليکيک. هر هانسی حاديثه يه باخيشيميزدان آسيلی اولاراق پوزيتيو و يا تاماميله عکسينه اولاراق نئقاتيو دويغو ياراناجاق و بو دويغو نوطقوموزده اؤز چالارينی گؤستره جک. شعور آلتیندان سيزان گرچک دويغولار، دوشونجه و نيّتلر ديل سوروشمه‌لری شکلينده اورتايا چيخاجاق. نوطقوموزله اطرافيميزا هانسی مئساژی وئرمگيميزدن آسيلی اولاراق اؤزوموز حاقيندا فيکير فورمالاشديرميش اولاجاق و بيزی احاطه ائدن مادّی عالمدن، دوستلاردان عئينی ائموسييالاری(دویغولاری) قبول ائده جه ییک.
حوسئین اووا جئیحونه
سومقاييت دؤولت بیلیم یوردونون باش اؤیرتمنی
کؤچوروب اویغونلاشدیران : آیهان میانالی
