یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی باخېش دېر تۆرک دۆنیاسېنا
دونیا أدبی مکتبلری / إکزيستئنسياليزم
إکزيستئنسياليزم، ايراسيوناليست، سوبيئکتيو ايده‌آليست فلسفی آخین‌لاردان بيری دیر.
بيرينجی دونيالیق ساواشیندان سونرا آلمانييادا، ايکينجی دونيالیق ساواشی‌نین دؤورونده فرانسادا، سونرالار ايسه بير چوخ اؤلکه‌لر’له ياناشی آمئریکا-دا مئيدانا گلميشدير. چاغداش باتی اينجه صنعت و أدبياتينا بو آخینين چوخ بؤيوک إتگی‌سی اؤزونو گؤرسه‌دیر. إکزيستئنسياليزمين ایلکین‌لری، مارسئل، ياسپئرس، هايدگئر، سارتر، کامو و باشقالاری دير. بو آخین دوغال دایانیش کيمی یاشامین آبسوردلارينا أساس‌لانير. إکزيستئنسياليزم أساس قهرمان کيمی إموسيونال جوشقونلوق‌دان أزيلن، توتقو‌لاردان پارچالانان دونيانين شخصيتينی ايره‌لی چکير.
آخینین اولاناق‌لی کونسئپسی حاقيندا تام گؤرونتونو ائ.مونک-ون «هارای» شکلی وئرير. آبستراکت-اوربانيست یئرده قورخو إکستازيندا، دهشت‌لی قيشقيريق’لا آغزينی آچميش اينسان تصوير اولونوب. اوچوروما بنزه‌ين نهنگ قيشقيران آغيز شکلين کومپوزيسيون مرکزی دير. نه‌یی، هانسی نه‌دنـه گؤره بو اينسان قيشقيرير؟ رسّام اونون اوچون هئچ بير تهلوکه گؤرسَت‌مير. کيشی و يا قادين اولماسی‌نـا باخماياراق اينسانين عذابی‌نين بؤيوک نه‌دَ‌نینی باخیجی اؤزو حيس إتمه‌لی دير. عالم بوتؤولوکـده جينسيندن و کئيفيیتيندن آسيلی اولماياراق، شخصيته دوشمن دير. بيزيم قارشيميزدا «جينس‌سيز اينسان» دورور، اونون دونيا ايله يالنیز ایلگی‌سی دونيانين موکممل‌سیزلیگی، إشیک هارمونی‌سی، اينسانا دوشمن‌ليگی قارشی‌سينداکی دهشت‌لی قورخودور.
باغيران آغيز یان-یؤوره‌سینده‌کی بوشلوق إله وئريليب کی، باخیجی اورَک پارچالايان هارايا إله بيل کی،کونسئنتريک دالغالار’لا بوتون دونيايا ياييلماسينی و دولدورماسينی حيس إدير. لاکين دونيا کار و لال دير؛ او دلیجه‌سينه هارايی سئزمير، قورخولو حقيقت قارشی‌سيندا عاجيز قالان شخصيتين آغری‌سی‌نـا قارشی اؤزگه دير. «مونک» اؤز شکیلی ايله دئمک ايسته‌يير کی، اينسانا بو اؤزگه‌لنمیش دونيادا آنجاق اؤز آغری‌سیندان باغيرماق، جان وئرن جان‌لی اورقانيزمين اينستيکتيو قيشقيريغی کيمی، يارديما اومود بسله‌مه‌ين قيشقيريق قالير. إکزيستئنسياليست‌لر اوچون اينسانین توپلوم سایی‌سی و اينسان‌لارين یاشامی، باشدان-باشا «آنلاشيلمازليق» و آبسوليوت آبسورددان آچیقلاییب، سؤز آپارماق دیر. اينسان‌لار آراسيندا سئوگی و باغلی‌ليق يوخدور، آنجاق جینسل ایلیشگی‌سی وار، آدام‌لار آراسيندا بوتون اينسانا عایید اولان اولای‌لار قيريليب.
کيشی‌لر و قادين‌لار پرينسيپيال شکيلده اؤزلرينه قاپانيبلار، قارشی‌ليق‌لی باشادوشمه‌مزلیگه محکومدورلار. هر بير اينسان بير دونيا دير. آنجاق بو دونيالار بير-بيری ايله ایلگی‌لنمه‌ییب، اورتاق‌لیق إتمز دورومدا یاشاییرلار. اينسان‌لارين باغلی‌لیق‌لاری آنجاق اؤتری دير و اوره‌گین درين‌ليک‌لرينه توخانمیر. دونيا اينسانی‌نين إکزيستئنسياليست مودئلی بئله دير.
ييرمی-نجی عصرين 50-نجی ايل‌لری‌نین سونوندا فرانسا أدبياتيندا (م.سارروت، آ.روب-قريييئ، م.بيوتور و بونلارا تای…)«يئنی رومان» دایانیشی يارانير. یاشامین آبسوردلوغو، رئال حاديثه‌لرده سونوج ایلگی‌لنمک‌لری‌نين يوخلوغو، «داغيديلميش» کاوتيک دونيا حاقيندا إکزيستئنسياليزم باخيش‌لاريندان فايدالانان «يئنی رومان» مکتبی‌نين داوامچی‌لاری اؤز اثرلری’له بوتون دب-دبه‌لی کومپوزيسيون إلئمئنت‌لری‌نين تشکيلات‌چی-کونسئپتوال آنلامینی داغيداراق سوژه‌دن اوزاق نقلی پرينسيپ سَوييه‌سينه قالديرديلار. رومان یاشامی فاکت و حاديثه‌لرين حیکايه إديلمه‌سيندن قهرمان‌لارين معنوی یاشامی‌نين فاکت‌لاری‌نين اینجه-إسئ‌ايست ايمپرئ‌ايسيونيست حیکايه‌سينه چئوريلدی. پسيکولوژيزم موطلق‌لشديريلدی. «بیلینج‌آلتی سئلی» رئال دونيا ايله ایلگی‌سينی تامام کسدی، اگر قاباق‌لار رئال أدبياتدا قهرمان‌لارين شعورو «اينفورماسی‌ده ياريق» ايله ایلگی‌لی اولاراق، بير فاکتدان باشقا فاکتا و يا هيپوتئز، ميراث قالان تجروبی، گله‌جک احتیمال‌لارا آتیلاراق، یاشام پروسئس ایله ایلگی‌سینی ساخلاییردی’سا، ايندی بو سئل رئال‌ليغين اوستوندن دورمازدان اوچوب کئچير. «شعور سئلی» «اؤزو درک إتمه سئلينه» چئوريلدی. شعورون سوبیئکتيوليگی اونون سوبيئکتليويزمينه چئوريلدی.
دوشونمه‌گین اؤزو إقوسئنتريک کاریزماسی اوچون پیسکولوژی پروسئس کيمی باشا دوشولمه‌گه باشلاندی. حیکايه تئز-تئز سؤزو بيتيرمه‌ميش، قفيل و موتيوسيز کسيلير. أثرلرين عومومی شکیلینی ايتيرديلر: نه‌دن کی تکجه سوژئت گوج‌سوزلنیب پوزولدو، سونلوق قاراليق قالدی، آچيلما آرتيق أثرين دوغال سونوجو اولمادی. أثر پیسکولوژی اؤنردیگی‌نین تئز-تئز دگیشديگی پئرسوناژين و اونون روحونونا باغلی إده‌نک‌لری‌نین ناتوراليست شکیلينه چئوريلدی.
ن.ساروتون «نامعلوم پورترئتی» رومانيندا قادين و کيشی آراسيندا چتين حيس اولونان و آنلامی بيلينمه‌يَن اولای‌لارین چوخ اينجه چالارلاری وياريم‌تون‌لاری آچيلير. اوخوجو اوچون کيمليگی بيلينمه‌يَن کيشی شهر باغيندان تئز-تئز کئچرکن هر دفعه تانيش اولمايان بير قيزا باخير. کيشی‌نين اوره‌گینده يارانان سئوگی و شفقت و اونون اینجه باخيش‌لاری‌نـا قارشی قيزين اوره‌گینده يارانيب تئز-تئز دگيشن یانیت رئاکسييالاری چاغین مضمونونا چئوريلير. هئچ بير آچيلما يوخدور، يارانان سوژئت خط‌لری قيريلير.
يازيچی بونون‌لا گؤرسَت‌مک ايسته‌يير کی، دوغال و اولاناق‌لی گؤرونتودَن و آناليزين تمل پارامئتری یاشام اولالی دگیل، قادين و کيشی‌لرين آراسينداکی دویغولارين چالارلاری، ایچ و اؤتری هيجان‌لار دير. «شعور سئلی» أدبياتین دوروشوق‌لی ایچ دونیاسی‌نی، دوزنله‌ییب، سونوج‌لاییر.آردی وار…..
آخینین اولاناق‌لی کونسئپسی حاقيندا تام گؤرونتونو ائ.مونک-ون «هارای» شکلی وئرير. آبستراکت-اوربانيست یئرده قورخو إکستازيندا، دهشت‌لی قيشقيريق’لا آغزينی آچميش اينسان تصوير اولونوب. اوچوروما بنزه‌ين نهنگ قيشقيران آغيز شکلين کومپوزيسيون مرکزی دير. نه‌یی، هانسی نه‌دنـه گؤره بو اينسان قيشقيرير؟ رسّام اونون اوچون هئچ بير تهلوکه گؤرسَت‌مير. کيشی و يا قادين اولماسی‌نـا باخماياراق اينسانين عذابی‌نين بؤيوک نه‌دَ‌نینی باخیجی اؤزو حيس إتمه‌لی دير. عالم بوتؤولوکـده جينسيندن و کئيفيیتيندن آسيلی اولماياراق، شخصيته دوشمن دير. بيزيم قارشيميزدا «جينس‌سيز اينسان» دورور، اونون دونيا ايله يالنیز ایلگی‌سی دونيانين موکممل‌سیزلیگی، إشیک هارمونی‌سی، اينسانا دوشمن‌ليگی قارشی‌سينداکی دهشت‌لی قورخودور.
باغيران آغيز یان-یؤوره‌سینده‌کی بوشلوق إله وئريليب کی، باخیجی اورَک پارچالايان هارايا إله بيل کی،کونسئنتريک دالغالار’لا بوتون دونيايا ياييلماسينی و دولدورماسينی حيس إدير. لاکين دونيا کار و لال دير؛ او دلیجه‌سينه هارايی سئزمير، قورخولو حقيقت قارشی‌سيندا عاجيز قالان شخصيتين آغری‌سی‌نـا قارشی اؤزگه دير. «مونک» اؤز شکیلی ايله دئمک ايسته‌يير کی، اينسانا بو اؤزگه‌لنمیش دونيادا آنجاق اؤز آغری‌سیندان باغيرماق، جان وئرن جان‌لی اورقانيزمين اينستيکتيو قيشقيريغی کيمی، يارديما اومود بسله‌مه‌ين قيشقيريق قالير. إکزيستئنسياليست‌لر اوچون اينسانین توپلوم سایی‌سی و اينسان‌لارين یاشامی، باشدان-باشا «آنلاشيلمازليق» و آبسوليوت آبسورددان آچیقلاییب، سؤز آپارماق دیر. اينسان‌لار آراسيندا سئوگی و باغلی‌ليق يوخدور، آنجاق جینسل ایلیشگی‌سی وار، آدام‌لار آراسيندا بوتون اينسانا عایید اولان اولای‌لار قيريليب.
کيشی‌لر و قادين‌لار پرينسيپيال شکيلده اؤزلرينه قاپانيبلار، قارشی‌ليق‌لی باشادوشمه‌مزلیگه محکومدورلار. هر بير اينسان بير دونيا دير. آنجاق بو دونيالار بير-بيری ايله ایلگی‌لنمه‌ییب، اورتاق‌لیق إتمز دورومدا یاشاییرلار. اينسان‌لارين باغلی‌لیق‌لاری آنجاق اؤتری دير و اوره‌گین درين‌ليک‌لرينه توخانمیر. دونيا اينسانی‌نين إکزيستئنسياليست مودئلی بئله دير.
ييرمی-نجی عصرين 50-نجی ايل‌لری‌نین سونوندا فرانسا أدبياتيندا (م.سارروت، آ.روب-قريييئ، م.بيوتور و بونلارا تای…)«يئنی رومان» دایانیشی يارانير. یاشامین آبسوردلوغو، رئال حاديثه‌لرده سونوج ایلگی‌لنمک‌لری‌نين يوخلوغو، «داغيديلميش» کاوتيک دونيا حاقيندا إکزيستئنسياليزم باخيش‌لاريندان فايدالانان «يئنی رومان» مکتبی‌نين داوامچی‌لاری اؤز اثرلری’له بوتون دب-دبه‌لی کومپوزيسيون إلئمئنت‌لری‌نين تشکيلات‌چی-کونسئپتوال آنلامینی داغيداراق سوژه‌دن اوزاق نقلی پرينسيپ سَوييه‌سينه قالديرديلار. رومان یاشامی فاکت و حاديثه‌لرين حیکايه إديلمه‌سيندن قهرمان‌لارين معنوی یاشامی‌نين فاکت‌لاری‌نين اینجه-إسئ‌ايست ايمپرئ‌ايسيونيست حیکايه‌سينه چئوريلدی. پسيکولوژيزم موطلق‌لشديريلدی. «بیلینج‌آلتی سئلی» رئال دونيا ايله ایلگی‌سينی تامام کسدی، اگر قاباق‌لار رئال أدبياتدا قهرمان‌لارين شعورو «اينفورماسی‌ده ياريق» ايله ایلگی‌لی اولاراق، بير فاکتدان باشقا فاکتا و يا هيپوتئز، ميراث قالان تجروبی، گله‌جک احتیمال‌لارا آتیلاراق، یاشام پروسئس ایله ایلگی‌سینی ساخلاییردی’سا، ايندی بو سئل رئال‌ليغين اوستوندن دورمازدان اوچوب کئچير. «شعور سئلی» «اؤزو درک إتمه سئلينه» چئوريلدی. شعورون سوبیئکتيوليگی اونون سوبيئکتليويزمينه چئوريلدی.
دوشونمه‌گین اؤزو إقوسئنتريک کاریزماسی اوچون پیسکولوژی پروسئس کيمی باشا دوشولمه‌گه باشلاندی. حیکايه تئز-تئز سؤزو بيتيرمه‌ميش، قفيل و موتيوسيز کسيلير. أثرلرين عومومی شکیلینی ايتيرديلر: نه‌دن کی تکجه سوژئت گوج‌سوزلنیب پوزولدو، سونلوق قاراليق قالدی، آچيلما آرتيق أثرين دوغال سونوجو اولمادی. أثر پیسکولوژی اؤنردیگی‌نین تئز-تئز دگیشديگی پئرسوناژين و اونون روحونونا باغلی إده‌نک‌لری‌نین ناتوراليست شکیلينه چئوريلدی.
ن.ساروتون «نامعلوم پورترئتی» رومانيندا قادين و کيشی آراسيندا چتين حيس اولونان و آنلامی بيلينمه‌يَن اولای‌لارین چوخ اينجه چالارلاری وياريم‌تون‌لاری آچيلير. اوخوجو اوچون کيمليگی بيلينمه‌يَن کيشی شهر باغيندان تئز-تئز کئچرکن هر دفعه تانيش اولمايان بير قيزا باخير. کيشی‌نين اوره‌گینده يارانان سئوگی و شفقت و اونون اینجه باخيش‌لاری‌نـا قارشی قيزين اوره‌گینده يارانيب تئز-تئز دگيشن یانیت رئاکسييالاری چاغین مضمونونا چئوريلير. هئچ بير آچيلما يوخدور، يارانان سوژئت خط‌لری قيريلير.
يازيچی بونون‌لا گؤرسَت‌مک ايسته‌يير کی، دوغال و اولاناق‌لی گؤرونتودَن و آناليزين تمل پارامئتری یاشام اولالی دگیل، قادين و کيشی‌لرين آراسينداکی دویغولارين چالارلاری، ایچ و اؤتری هيجان‌لار دير. «شعور سئلی» أدبياتین دوروشوق‌لی ایچ دونیاسی‌نی، دوزنله‌ییب، سونوج‌لاییر.آردی وار…..
دونیا أدبی مکتبلری کیتابیندان / آیهان میانالی
یاشاسین آذربایجان