کوچه‌لره سو سپميشم… / آرزو موراد (حیکایه)
کوچه‌لره سو سپميشم،
يار گلنده توز اولماسين.
ائله گلسين، ائله گئتسين،
آراليقدا سؤز اولماسين…
خان‌کندی… داغ‌لارين آراسيندا يئرلشن بو شهرده، دونيايا گؤز آچميشام. گؤزل گون‌لريميز خان‌کندی’دن باشلايير. اون نفردن عيبارت عاييلم’له بيرگه دَيـَری هئچ‌نه ايله ايفاده اولونمايان گؤزل گون‌لريميز واردی. هر آخشام آنامين لذيذ تام‌لاری’لا بَزَنميش سوفره‌نين اطرافينا توپلاشار، يئمک يئيه-يئيه گون‌بويو باشيميزا گلن‌لری، گؤردوگوموز ايش‌لری موذاکيره ائدرديک. آتامين عيبرت‌آميز نصيحت‌لری، ماراقلی صؤحبت‌لری و مزه‌لی ظارافات‌لاری’لا يئمگیميزی تاماملايارديق. بو گون ده او يئمک‌لرين دادی داماغيمدادير، آتامين سسی قولاغيمدان گئتمير، آنامين أل‌لرينين قاباری أل‌لريمـده درين ايز ساليب. ييرمی دؤرد ايلـدير کنديميزدن آيريلميشام، فقط بونا باخماياراق من گونو بو گون ده ياتانـدا يوخودا خان‌کندی’نی گؤرورم. هر دفعه‌سينده ده عئينی يوخو. گؤرورم کی، قاييتميشام کنديميزه، محلله‌ميز’له ايره‌لی‌لـَييرم، ايسته‌ييرم ائوه چاتام، چاتا بيلميرم. ائويميزدن قالخيرام اوخودوغوم 4 سايلی اورتا مکتب، نه قدر گئديرم، چاتا بيلميرم. صینیف يولداش‌لاريمين هامی‌سينين سيماسينی دومانلی گؤرورم.
وطنيم خان‌کندی’نی گؤرمک آرزوسودور منه قاناد وئرن، اورانی گؤرمه‌ينـلر هئچ واخت منيم سؤزومون جيدّی‌ليگينه وارا بيلمز. منيم بير آرزوم وار، نه واخت‌سا بير ده او تورپاق‌لارا گئری دؤنوم و اؤلمه‌ميشدن اؤنجه آياغيم وطن تورپاغينا دَيـسين، بيليرم کی، او خوش گون‌لريميز بير ده گئری دؤنميه‌جک، آما هئچ اولماسا آياغيم دَيـَن تورپاق‌لاردا اونلاری- هر زامان هاميدان ائرکن اويانيب، تويوق-جوجه‌لره دن سَپَن أسمر خالانی، بوتون اوشاق‌لاری جيرناديب آرخاسی‌جا قاچيران بشيری، ایل بايرامينـدا(یاز بایرامی) دادلی تام‌لارينـدان قونشولارا پای وئرمـَگی اؤزونه بورج بيلن نجيبه خالانی، بير سؤز’له حاياتيمـدا خان‌کندی’له باغلی ايز بوراخان هر کسی خاطيرلاييم، ذاتن بو ايل‌لرده هئچ اونوتماديم کی…
خان‌کندی داغ‌لارين آراسينـدا يئرلشن بؤيوک بير شهر ايدی. شهرين آياغينـدا اوتوبوس دوراغی ايدی، لاپ باشيندا دا بيز ياشاييرديق. “دؤردونجو پارالئل‌نی”(موازی محلله) دئييلن بير محلله- آذربايجانلی‌لار محلله‌سی ايدی. محلله‌نين ايچينـدن اوزون-اوزادی بير يول گئديردی، او يول کی بيزی هر سحر مکتبه آپارار، مکتبـدن ائوه گتيرردی. ائويميز ايسه دوز داغين باشينـدا، محلله‌نين گيره‌جـَگينـده ايکی‌مرتبه‌لی، دؤرد اوتاقـدان عيبارت بير ائو ايدی. بير اوتاغيندا سککيز اوشاق بؤيوموشوک. او بالاجا بير اوتاقـدا منيم يئريم کونجـده ايدی، هميشه کونجـده اوتوروب آتا-آنامی سئير ائدرديم، اونلارين بير-بيرينه رغبت دولو موناسيبت‌لری منه ماراقلی گليردی. بير ده بالاجا بير راديوم واردی، اونو قوجاغيما قويوب “کوچه‌لره سو سپميشم” ماهنی‌سينی دينله‌يرديم،بو ماهنينی دينله‌مـَگی أن چوخ دا سويوق هاوالاردا سئويرديم دئیه، ايندی ده دينله‌ينـده منه قيشی خاطيرلادير، همين او راديو، همين او اودون سوباسی، باجي-قارداشلاريم، آتام و آنامين مئهريبان صؤحبت‌لری گؤزومون اؤنونه بوتون اینجه‌لیک‌لری’له گلير. 13-14 ياشيم اولماسينا باخماياراق، آرتيق یاشامی آنلاییردیم. گله‌جـَگه چوخ باغلی اولسام دا، ايندی گؤرورم کی، منه کئچميشيم چوخ گرکـدير، خوشبخت آنلارين خيففتينی چکيرم و آنلاياندا کی، آرتيق هئچ نه قاباقکی کیمی اولماياجاق، دلی اولماق حددينه چاتيرام. ايش اوندادير کی، من هله ده اونلارين يوخلوغونا آليشا بيلميرم. دئييرلر ها کی، يارا قايساق ائدير، منيم يارام 24 ايلـدير کی، نه قايساق ائدير، نه ساغالير. ساغالماسين، ايسته‌ميرم، ائله بيليرم کی، يارام ساغالسا، خاطيره‌لريم سيلينه‌جک، خانکندینين، خوجالی‌نين قوخوسو بورنومـدان گئده‌جک.
مکتب‌لی يولداشلاريمی دا اونوتماميشام، هامی‌سينی سوی‌آدلاری’لا بيرگه خاطيرلاييرام. اونلارين ايچينده اؤلن اؤلدو، ايتن ايتدی، ايزينی ايتيرديگيم دوست‌لاريمی ايندی ده آختاريرام. اوچونجو سينيفده اوخوياندا سينيف يولداش‌لاريم منه قولچاق بیر آت سووقت گتیرميشديلر، همين هديه‌نی گؤز ببـه‌گی کيمی قورويوردوم، ايمکان وئرميرديم کی، کيمسه اونا أل وورسون، آما يئنه ده قورويا بيلمه‌ديم. ايندی ده گؤزوم او أشيانين آرخاسی‌جا قاليب، چوخ حئيیف‌سيله‌نيرم کی، کاش او سووقت سون آن‌دا دا منيم أليمده اولايدی، اؤزوم’له بورا گتيريديم. نه‌اينکی او سووقت، عوموميت’له ائويميزدن بير أشيا دا اولسا، منده خاطيره اولاراق قالاردی، چونکی بعضا کيچيک بير أشيا بوتؤو بير عؤمرو يادا سالماغا يئتير، اينسان او خيردا أشيايا دا احتيياج دويور، عؤمرونون أن گؤزل خاطيره‌لرينی او کيچيک أشيالارا سارير.
چرچيوه‌لره سيغماز خوشبخت‌ليگيميز تأسسوف‌لر کی، آز چکدی- 1988-جی ايلـده عاييلم’له بيرگه خوجالی شهرينه مجبوری کؤچکون اولدوق. ياخشی ياديمدادير، خان‌کندی‌ده وضعيت گرگين‌لشَنـده قونشولاريميزين چوخو اؤز ائولرينی ساتيب بيرباشا باکی‌يا اوز توتموشدولار، سانکی بيليرديلر کی، بو ايشلرين سونو يوخدور، وطنه قاييديش ایمکان‌سیزدیر. آما بيز اؤز ائويميزی ساتا بيلمه‌ديک، بيلميرم بونو شانسين اولماماسی حئساب ائديم، يوخسا سادجه وطن‌سئورليکـدن ايره‌لی گلن بهانه آدلانديريم. اصلينده شانسيميز اولمادی ائوی ساتماغا، آما وطن‌سئورليگيميز ده اوندا اولدو کی، ائويميزدن، تورپاق‌لاريميزدان أليميزي اوزه بيلميرديک.
1988-جی ايلـده گؤرونتولر کئچيريلدی، شهری أن گئج ترک ائدن بير بيز، بير ده داييمين عاييله‌سی اولدو. بيز 1989-جو ايلـده وطنی ترک ائتديک. بيزی هئچ يئرده، نه شوشادا، نه آغدام‌دا قئيدياتا آلماديلار، خانکندیدن چيخان مجبوری کؤچکون‌لر آنجاق خوجالی‌دا یئرلشمه‌لی ایدی‌لر. بوردا دا گؤزل گون‌لريميز اولوب، دوزو بورداکی خوش گون‌لریمیز 1990-جی ايلدن 1992-جی ايله‌جن خان‌کندی‌ده‌کی نه‌دن هئچ ده گئری قالميردی. خوجالی’لا خانکندینين آراسينداکی یول ائله ده چوخ دئييلدی. خوجالی‌دا هاچاتپه دئييلن بير يئر واردی، هاوا لیمانی‌نین ياخينليغيندا ايدی. هه، باخ، هر سحر همين تپه‌يه قالخيرديم، خان‌کندی‌ده‌کی ائويميزی سئير ائديرديم. هاچاتپه‌دن خان‌کندی گؤرونوردو. تک تسللی‌ميز ده ائله بو ايدی، ائويميزين گؤرونمه‌سی بيزيم بير ده او تورپاق‌لارا قاييداجاغيميزا اومود وئريردی. آنامين گؤز ياشلارينی دا اونودا بيلميرم، او ائويميزه باخيب آغلاييردی، بيز ده اونا باخيب اؤزوموزو ساخلايا بيلميرديک. خوجالی‌دا نه قدر ده خوشبخت اولساق، خان‌کندی اوچون بورنوموزون اوجو گؤينه‌ييردی. وطنيم خوجالی‌جان اولماسا دا بوردا دا گؤزل گون‌لريميز آز اولماييب. بير مودّت چتين اولدو، آما گئتديکجه اؤيرشديک خوجالينين خالقینا، هاواسينا، بير سؤزله خان‌کندی‌سيزليگه…
بير مودّت سونرا گؤزوموزون ياشی قورودو، عاييله‌نی دولانديرماق، ايش-گوج صاحابی اولماق لازيم ايدی. آتام، آنام، ايکی قارداشيم، ايکی باجيم و من خوجالی کارخاناسیندا چاليشماغا باشلاديق، بئله‌جـه باشيميز قاريشدی، سحر ايشه، آخشام ائوه…
قونشولوق‌دا بير اوغلان واردی، هر سحر باجيم’لا اوتوبوسا مينيب ايشه گئدنـده همين اوغلانی دا اوتوبوسدا بيز’له گئدن گؤررديم. اوزون مودّت عئينی اوتوبوسدا يول گئتمه‌گيميز، ايشدن چيخماغيما آز قالميش يولومون اوستونده دايانماسی، منيم قلبيمده اونا قارشی سئوگی ياراتدی. بئله‌جـه گون‌لرين بيرينده منه اؤز اورَگينی آچدی، اوتانديغيندان باشينی آشاغی ساليب منه منی سئوديگينی سؤيله‌دی. سونرا بيرگون منيم راضی‌ليغيم’لا ائويميزه خبر گؤندردی کی، ائلچی‌لرينی يوللاياجاق. ائويميزده ناراضی‌ليق اولدو، “اولماز” دئديلر، من ده هئچ سببينی سوروشمازدان سئوديگيم آداما قوشولوب قاچديم، آوریل آييندا تويوموز اولدو. طالئعيمدن چوخ راضی ايديم، یاشام يولداشيمين خاصيتی ده چوخ گؤزل ايدی، هئچ زامان منی اينجيتمه‌ییب، قلبيمه دَيمزدی. أن خوشلاديغی يئمک کونجر کته‌سی ايدی، دئديگيم او هاچاتپه‌ده سئچمه اوتلار يئتيشيردی، همين اوت‌لاردان ييغيب، گتيررديم و کته‌نی پيشيررديم. پوليس ايدی، خوجالی‌دا شؤعبه‌نی قوروب يارادان ايلک أمک‌داش‌لاردان بيری ده منيم یاشام يولداشيم اولموشدو. بيرگه چوخ آرزولاريميز واردی، بيز بو آرزولاريميزين یاشاما کئچمه‌سی اوچون هله‌ليک سادجه بونؤوره قازميشديق، ايسته‌ييرديک ائولاديميز اولسون، عاييله‌نين تمـَلی داها دا مؤحکم‌لنسين. مارت آييندا کؤرپه‌ميز دونيايا گلمه‌لی ايدی، آما…
هر شئی سئپتامبر آييندان باشلادی: گئجه‌نين بير عالمی کندی غريبه بير سس بورودو، قورخوموزدان ائودن چؤله چيخا بيلمه‌ديک. سحرين آچيلماسينی گؤزله‌ديک، ائله کی سحر اولدو، دئديلر کی، بو موشک مرمی‌سی‌دير، چؤلده اولماق لازيمدير، هر آن تهلوکه اولا بيلر، دوز بير آی بو تهلوکه‌نين آلتيندا ياشاديق، نه گئجه‌ميز واردی، نه گوندوزوموز. آغدام’لا دا آراميز آچيق ايدی، عسگران قالاسی هؤرولمه‌ميشدی، بئلجه دؤرد آی موحاصيره‌ده قالديق. ايشيغا، قازا حسرت ايديک، هر گون هئلی‌کوپتئر’له بيزه أرزاق گتيريليردی، دولانيشيغيميز يالنيز اوندان عيبارت ايدی. قورخو-تلاش بيزی بوروموشدو، اطرافيميزداکی کندلرده تئز-تئز يانغين‌لار اولوردو، اينسان‌لار اؤلدورولوردو، آما وطن‌دن اوز دؤندره بيلميرديک، اونو قويوب گئده بيلميرديک. نئجه کی، بيز وطن اومدو ايله ياشاييرديق، ائلجه ده وطن بيزيم اومودوموز’لا ياشاييردی، بيزه بئل باغلاييردی…
بئله‌جـه اومودلاريميزی قالاق-قالاق ائديب مئشه‌لی کندينه اود ووردولار. أن سونونجو يانان کند مال‌بَيلی کندی اولدو. موحاصيره‌ده قالديغيميز دؤرد آی عرضينده عسگران قالاسی دا هؤرولدو، او قالا ایلا بيرگه بيزيم ده بوتون آرزولاريميز هؤرولدو، آنلاديق کی، بوردا بيزيم سونوموز يوخدور. ائرمنی‌لر بيزه خبردارليق ائديرديلر کی، کندی ترک ائدين، يوخسا بيرجه کؤرپه‌نيزی بئله ساغ بوراخماياجاغيق، کؤکونوزو کسه‌جه‌یيک، آما بيز چيخميرديق، سونوج‌لاری گؤزله‌ييرديک. آرتيق خانکندیدن ده يول‌لار کسيلدی، چونکی آرادا عسگران قالاسی واردی، بيز آرادا دورموشدوق، بو اوزدن ائرمنی‌لر ايلک بيزی آرادان گؤتورمه‌لی ايديلر. بير سؤزله، بيز اولموشدوق آچار، لاچين قيفيل، لاچينـا کئچمک اوچون موطلق بيز محو ائديلمه‌لی ايديک، داها سونرا ايسه ائرمنيستان دهليزی آچيلاجاقدی. تخمينن نووامبر آييندا ايکی دفعه کنده گيرمه‌يه جهد ائتديلر، آما ميللی قهرمان آقيل قولی‌يئوين کؤنوللولردن عيبارت 22 نفرليک دسته‌سی خوجالی‌يا گلديگی اوچون بو جهدين قارشی‌سی آليندی. لاکين گئتديکجه سيلاح، أرزاق توکه‌نيردی. بيرجه تسکين‌ليگيميز رحيم قازی‌يئوين سؤزلری ايدی، او بيزه موسکو واسيطه‌سی’له دئييردی کی، آغدام‌دايام، صاباح عسگرانی آليب کئچيرم خوجالی‌يا، ساماواری يانديرين، يئمک حاضيرلايين، گليرم. بيزيم ده آغ‌ساققال‌لار ييغيليردی بير يئره، اونو گؤزله‌ييرديلر، آخشام دوشوردو، آما رحيم قازی‌يئودن بير خبر اولموردو، دوز ايکی آی بيزی بئله سوروندوردو. جيلوولايا بيلميرديک اؤزوموزو، گون-گونه ساتيلديقجا بيزيم أليميز هر يئردن اوزولوردو. آرتيق پيچاق سومويه ديرندی، ييغيشديق گلديک هاوا لیمانینا کی، گئدک، أليف حاجی‌يئو بيزی قويمادی گئتمه‌يه، دئدی کی، وطنی قويوب گئتمک اولماز. کيشی‌لريميز ايسه ايسته‌ييردی کی، بيز گئدک، چونکی ناموس‌لارينی قوروماق ايسته‌ييرديلر، دوشونه بيلميرديلر کی، تورپاق ائرمنی‌لرين ألينه کئچسه بيزيم باشيميزا نه‌لر گله بيلر. “کيشي تورپاق اوغروندا اؤلر، تکی ناموسوموزا خلل گلمه‌سين”- دئييرديلر. أليف حاجی‌يئو ايسه جاوابيندا بير سؤز ايشلتدی، هله ده نه او سؤز منيم قولاغيمدان گئدير، نه ده اونون غورور دولو باخيشی منيم گؤزلريم اؤنوندن چکيلير. “نه قدر کی، أليف حاجی‌يئو وار، خوجالی آلينماياجاق، گئدين ائوينيزه و راحات ياتين”- دئدی. اوستوندن چوخ کئچمه‌ميش شوشا هئلی‌کوپتئری وورولدو، سونرا ايسه مال‌بَيلی کندی يانديريلدی و بيز آرتيق اؤلومه حاضيرلاشيرديق. مال‌بَيلی شوشانين چوخ گؤزل کندلريندن بيری ايدی، خانکندینين باشيندا يئرلشيردی، ياتسايديم يوخوما گيرمزدی کی، مال‌بَيلی‌نين سونو بئله اولار. آما اورادا جاماعاتا هئچ نه ائتمه‌ديلر، اونلار دا بيزيم گلديگيميز يول’لا، قارقار چايينين شئللی کندينه دوشدولر، آغداما گلديلر. سيلاح-سورسات توکندی، أليميزده جمعی اون بير، يا دا اون ايکی عدد موشک مرمی‌سی قالميشدی، ساخلاييرديق کی، دار گونوموزده گرک اولار. ايگيد اوغول‌لاريميز کندين مودافيعه باتاليونوندا(گُردان) خيدمت ائديرديلر، شاختا-سازاق بيلميرديلر، آج-سوسوز وطنين کئشيگينی چکيرديلر. آنجاق ائرمنی‌لر خان‌کندی‌ده اولان 266-جی آلای تانک‌لار واسيطه‌سی’له بير گئجه‌ده کنده گیردیلر. اوچ يئردن هوجوم ائتميشديلر بيزه: يوخاريدان سونجوخا دئييلن بير يئر وار، اوردان، هاوا‌لیمانیندان، بير ده شوشايا گئدن آغدام-شوشا آسفالت يولوندان. بيزيم علاجيميز بيرجه قارقار چايينی کئچيب آغداما گئدن يولا اوز توتماغا قالدی. اوچ مين أهاليسی اولان خوجالی‌نين اوردا ايکی مين اوچ يوزو قالميشدی، چوخو حاديثه‌دن ايکی آی قاباق هئلی‌کوپتئر’له چيخيب گئتميشدیلر. بيزيم گئتمـَگيميزه ايمکان اولمادی، لیسته ایله گئديردی جاماعات، آخيردا لیسته‌نی گؤزله‌مه‌يه حؤوصله‌سی چاتماييب اؤزلرينی هئلی‌کوپتئرین ايچينه آتانلار دا آز اولماميشدی. خلبان‌لار اونلاری دوشورتمک اوچون قيشقيريردی کی، آدام چوخدور، آغير اولاجاق، گئده بيلميه‌جه‌یيک، ائرمنی پارتلاداجاق.
فئورالين 25-دن 26-نا کئچن گئجه کندده ايشيق اولمايان بير واختدا بير ده گؤردوک کند ايشيقلاندی، آتش سس‌لری آزالماق بيلميردی، باييرا چيخديق کی، گؤرک نه باش وئرير، کندين باش‌بيلن آغ‌ساققال‌لاری دئديلر کی، بالا، بو بلا او بيری بلالاردان دئييل، بو بلا سسلی-صدالی گلير، سونو چوخ پيس‌دير. بير ده گؤردوک أليف حاجی‌يئو و اونون دسته‌سينين سسی گلير. بئله‌جـه مرمی‌لرين، سيلاح سس‌لرينين موشاييعتی’له کندی ترک ائتديک. کنددن چيخاندا بير شئی ديققتيمی چکدی، کنديميزين پوستونداکی رابيطه‌چی قيز، آغداما موراجيعت ائديردی کی، بيزه کؤمک ائدين، جاماعاتی قيريرلار! همين قيز أليف حاجی‌يئوين قارداشينين یاشام يولداشی ايدی. سهو ائله‌ميرم‌سه قيزی ائله اورداجا أسير گؤتورموشدولر، ائرمنی‌لرين وحشی‌ليک‌لرينی گؤرندن سونرا او قيزين عاقيبتينين نئجه اولاجاغينی دوشونمک منه عذاب وئريردی. گونو ايندی‌يه کيمی اوندان نيگارانچيليق وار جانيمدا، گؤرن نئجه اولدو، ساغ‌ديرمی، أسيرليک‌ده‌ديرمی، اؤلوب‌مو؟
ألی سيلاح‌لی‌لاری وئريرديلر قاباغا، قيز-گلين‌لر آرخادا، مقصد بو ايدی کی، قادين‌لاری ساغ-سالامات آغداما چاتديراق. عادتن اينسان اؤلوم آنيندا بوتون دوستلوغو، دوز-چؤرگی اونودور، بير-بيرينی باسيب کئچير، تکی ساغ قالسين، آما بيزده ائله شئی يوخ ايدی، هر کس بير-بيرينه قاهمار دوروردو. من آتا-آنامدان، باجی-قارداش‌لاريمدان آيری دوشموشدوم، آما بوتون بونلارا باخماياراق جاماعات قويموردو اورتاليقدا قالام، اؤز ياخينلارينی، آنا-باجی‌لارينی دارتيردیلارسا، منی ده دارتيب اونلار’لا بيرگه چکيب آپاريرديلار. منيم قونشولاريم اولماسايدی، بلکه ده ايندی یاشامدا اولماياجاقديم. سحر آچيلدی، فئورالين 26-سی ايدی، مئشه‌ده ايديک، بير ده گؤردوک عسگران‌دا ائرمنی‌لر قارشيميزی کسيبلر، بيزی گؤزله‌ييرلر. أساس قيرغين بوردا باشلادی. بيزيم ترکيبيميزده اولان ائرمنی قادين‌لاری قورخودان بايراغی قالديريب بيزی وئرديلر أله. نئچه-نئچه قادين‌لاريميز، کؤرپه اوشاق‌لاريميز، سيلاحی بيتميش عسگرلريميز أسير گئتديلر. محض همين گئجه تخمينن 1200 نفريميز أسير دوشدو. خوجالی‌دا خاليده خالا وار ايدی، قونشوموز ايدی، اونو اوغلان‌لاری’لا بيرگه توتموشدولار، گؤزونون قاباغيندا اوغلونو چارميخا چکيب مجبور ائديرديلر کی، دئسين “قاراباغ ائرمنی‌لريندير” ،او دا دئميردی، دئييردی “قاراباغ بيزيمدير!”. اوغلان موسلسل‌چی ایدی، اونلارا آتش آچديغی اوچون بير قولونو کسديلر و بئله‌جـه اوغلانی آناسينين گؤزلری قاباغيندا تيکه-تيکه ائله‌ديلر. آنا باخا بيلميردی، زورلا گؤزونو آچيرديلار کی، باخ. اوغول‌لارينی اؤلدورن‌دن سونرا اونو گؤندرديلر کی، ايندی گئت ياشا، سنه بئله داغ ووردوق. أری ده ائله اورداجا اؤلدورولموشدو. قادين دا چوخ ياشامادی. اوچ اوغلو اؤلن آنا سوندا اورَگينـده بؤيوک بير درد’له يادلارين چيگنينده گئتدی مزارا. ائرمنی‌لر، أگنينـده حربی گئييم اولان اوغول‌لاری، اسيرليکدن بوراخماديلار، بعضيلرينی يا باکی‌دا دوستاق‌دا اولان ائرمنی‌لره، يا دا بئنزينه دَييشـديلر. کيملر کی، اؤنده گئديرديلر، آتش آچيرديلار، دؤيوشوردولر، اونلارين نه اؤزو، نه ده اؤلوسو گلمه‌دی. عاييله‌مين ايزينی ايتيرميشديم، يولداشيم هاردادير بيلميرديم، اونلاری قويوب گئتمک ايسته‌ميرديم، آما قونشولار منی زورلا سورويوب آپاريرديلار. مئشه‌نين ايچی’له حرکت ائدنده ايچيميزده‌کی بير قيز ساکيت و پيچيلتيلی سس’له دئدی کی، اونلار بيزيم آرخاميزجا گليرلر، سونرا ايسه بيزدن آرالاندی، ايلک اؤنجه اونون نييه جاماعاتدان آرالانديغينی هئچ کس باشا دوشمه‌دی، چونکی سويوقدان دونموشدو، سسی ده کسيلميشدی. بيزه کين‌لی بير تون’لا دئدی کی، قاچين، گئدين، منی گؤزله‌مه‌یين، من سيز’له گئتمه‌يه‌جم. کيشی‌لی قادين‌لی هرکس اونا دئدی کی، بس عاغلينی باشينا توپلا، يوباتما بيزی، گل، آما قيز هئچ کسی دينله‌مه‌دی. ائله بو سؤزلری دئدی:
– ايندی دن بئله منيم گؤزو يولدا قالانيم يوخدور، يوخلوغوم هئچ کسی اینجیتمه‌یه‌جک، آما سيز قاچيب اؤزونوزو خيلاص ائتمه‌لی‌سيز. گئدين، او آلچاقلاری آرخامجا سورويه‌جم.
کند جاماعاتی دا ائرمنی‌لرين ديبيميزه‌جن گليب چاتديغينی گؤروب يول‌لارينا داوام ائتمه‌لی اولدولار، گؤزوم او قيزدا اوزولوب قالدی. باشقالارينی دئيه بيلمـَرم، من گونو ايندی‌يه‌جن ويجدان عذابيندا قوورولورام، اونون ياشاماق حاققينی أليندن آلديغيمی دوشونورم. هئچ واخت اينانمازديم کی، آدی نيگار اولان بو قيز بؤيوک بير چوخلوغو خيلاص ائتمک اوچون اؤز گنج‌ليگينی آزميش ائرمنی جاسوس‌لارينين ألينه وئرر. آتا-آناسی گؤزوموزون قاباغيندا گوللـه‌لندی، قارداشينين دا بئلينه قومبارا(نارینجک) باغلاييب کولونو هاوايا سووورموشدولار. بو دفعه‌ده نيگارين کؤمک‌ليگی ايله قاچماغی باجاردیق، اورگيمـده آنام’لا دانيشيرديم، عاييله‌مين هاردا اولدوغوندان خبرسيز ایديم، بو نيگارانچيليق منی بير آدديم آتماغا قويموردو، ائله قوهوم-قونشو زور’لا سورويوردو منی. باجيم گولزار ايسه بير آن بئله عاغليمدان چيخميردی. او چوخ مرد قيز ايدی، کندده هـَلم-هـَلم قادين-قيز ماشين سوره بيلمه‌يـَنده منيم باجيم ماشين سورمـَگی باجاريردی، آتام اؤيرتميشدی. اؤزللیکجه طيب باجيسی(پرستار) اولان باجيمين ايش فعاليتی موحاريبه دؤنم‌لرينه دوشدويوندن، هر دقيقه جیبهه‌يه گئتمه‌لی اولوردو، او قاييداناجان بيز ده سحری گؤزلريميز’له آچيرديق. بئله سحرلردن بيری بيزيم اوچون چوخ آغير آچيلدی. قارداشيم ايتميشدی، نه اؤلدوسو واردی، نه قالديسی. گئجه‌دن سحره وضعيیت گرگين‌لشميش‌دی دئيه گولزارگيل ده خسته‌لرين يئرلشديگی بينانی ترک ائتمه‌لی اولدولار. خسته‌لرين و طيببی هئيأتين داشينديغی ماشيندا يئر اولماديغيندان گولزار کارخانادان ائوه قاييدان ايشچی هئيأتينين گتيريلديگی اوتوبوسدا يئرلشديريلدی. باجيمين اولدوغو اوتوبوسون سوروجوسو يولدا ائرمنی گوللـه‌سينه توش گلدی، اوتوبوسون ايچينده‌کی‌لرین هاميسی قادين اولدوغو اوچون ائرمنی‌لر باشقا فيکيرلر’له اوتوبوسا دوغرو ايره‌لی‌لـَييرديلر. گولزار دا بير طرفدن سوروجونون اؤلدوگونو، ديگر طرفدن ده ائرمنی‌لرين ياخينلاشديغينی گؤروب فرمان آرخاسيندا اوتوردو و اوتوبوسو حرکته گتيردی. دوز ائرمنی‌لرين اوزرينه سوردو و قادين‌لاری قورتارا بيلدی. یالنیز… منفور ائرمنی‌لرين گوللـه‌سی اوچ ياندان اونو يارالاميشدی، باجيم چوخ قان ايتيرديگيندن ائله اورداجا اؤلموشدو. جسدی ائرمنی‌لرين ألينده ايدی، قارداشيم جسدينی ائرمنی‌لردن آلماق اوچون گئتدی و باشينا اولمازين شیکنجه‌لر گلدی، بيری اوچون آخان گؤز ياشيميز قوروماميش باشقاسینين اؤلوم خبری بيزی يئردن يئره ووردو. آناميزی اوووتماغا گوجوموز يئتميردی. گئتمک مقاميندا اونو اوردان گوج’له آپارديق، تورپاغی اؤپوردو، قيزينی و اوغلونو قويوب گئده بيلميردی. سونرا من اونلاردان آيری دوشدوم.
ياواش-ياواش قورتولدوغوموزو ظن ائتديگيميز بير آن‌دا ائرمنی‌لر قارشيميزی کسديلر. او گئجه ائله بيلديک کی، یاشام داياندی: ياشلی، اوشاق، قادين، کيشی، سيلاح‌لی، سيلاح‌سيز بيلمه‌ديلر، هامينی قيرديلار. منيم ساغ قالماغيم ايسه قونشولوقداکی أحد دايی‌نين کؤلگه‌سينده اولدو، اؤزونو اوزريمه ييخيب دئدی کی، گؤزلريمی يوموم، حاميله اولدوغوما گؤره منی قوروماق ايسته‌دی، کيشينی منيم اوزريمده کورَگيندن گوللـه‌له‌ديلر. او قيرغيندان ساغ چيخان تک-توک آداملاردان ايديم. ساغ قالان‌لار بيزيم دسته طرفيندن هاوا‌لیمانی‌نین ياخينليغينا ساغ-سالامات چاتديريلدی. اوردا یاشام يولداشيمی گؤردوم، او آن‌دا فرقينه وارديم کی، من اونون اوچون نئجه داريخميشام، یان یؤوره‌میزده‌کی کيمسه‌يه فيکير وئرمز‌دن مؤحکم‌جه ساريلديم اونا، يالوارديم کی، بير ده منی تک قويما. او دا گؤزومون ايچينه باخيب منه يالواريردی:
– نازی، مين طيّاره‌يه، گئت باکی‌يا، کؤرپه‌ميزی قورو، او بيزيم ياديگاريميزدير. من ده گله‌جم آردينجا، اؤزوم تاپاجام سنی، ناراحات اولما، هاردا اولورسان اول، بيل کی، نظريم اوزرينيزده‌دير.
منه ائله بيل ويداع ائديردی، سون سؤزونو دئييردی.
– هئچ اولماسا سن ائتمه، ايزين وئر سنی گؤزله‌ينده گله‌جـَگينی بيله-بيله گؤزله‌یيم، “بلکه”لر’له، شوبهه‌لر’له يوخ- دئديم و منی طيّاره‌يه اؤتوروردو. طيّاره‌نين يانيندا عاييله‌می گؤردوم، دئمه اونلار دا منی گؤزله‌ييرميشلر، بلکه بو دسته‌نين ايچينده اولارام دئيه سون‌آنا قدر منی گؤزله‌ييبلر. ائله اونلار’لا بيرگه منی ده طيّاره‌يه مينديريب بيرباشا باکی‌يا يولا سالدی.
منی اؤزونه باغلاما،
بير گون آيريلاجاغيقا…
بئله‌ليک’له باکی‌يا گلديک، ياتاق‌ائوینده‌کی یاشامیمیز باشلادی، اؤنجه گون‌لر، سونرا هفته‌لر، داها سونرا آی‌لار بير-بيرينی دَییشـدی. قيزيم دونيايا گلدی، بير ياندان سئوينيرديم، چونکی اونو آی‌لار’لا قوروموشدوم، دوغولماسينی چوخ ايسته‌ييرديم، چونکی بوندان بئله اوندان منه قالان تک ياديگار قيزيميز ايدی. اوندان ايسه هله ده سس-سمير يوخ ايدی، نه اؤزو گليردی، نه قارا خبری. قيزيم آزياشلی ايدی، قونشولوقدان بير عاييله منی اوغول‌لارينا ايستمه‌يه گلديلر، بلی، ائولاديمين اولماسينا باخماياراق. ايلک اؤنجه‌لرده ايصرار’لا “يوخ” دئديم، آخی نئجه راضیلاشايديم، من بيلميرم أريم اؤلوب، يا ساغ دير، منی آتيب‌می، گله‌جک‌می، گلميه‌جک‌می؟ بو قدر سوال‌لار’لا يئنی یاشاما باشلايا بيلمزديم. من عيناد ائتديگيم کيمی، اونلار دا عينادلاريندان دؤنمه‌ديلر، سونوجدا راضيلاشمالی اولدوم، قيزيمی دوشونمه‌لی ايديم، اونا آتا قايغيسی لازيم ايدی. عاييله قوردوغوم آدام’لا آرامدا اوزون زامان هئچ بير ياخينليق اولمادی، آما او منيم قيزيما ائله موناسيبت بسله‌ييردی کی، سانکی اؤز دوغما قيزيدير.
بئله‌جـه ايل‌لر سورعتله بير-بيرينی آردیلا‌دی. قيزيم مکتبی بيتيردی، بو ايل‌لر ایچینده ايکينجی ائولیليگيمدن ده بير اوغلوم اولموشدو، آما یاشام يولداشيم قيزيما داها چوخ باغلی ايدی. قيزيمين تويوندا اونو قاپيدان يولا سالاندا آتا-قيز قوجاقلاشيب آغلاماقلاری اونون منه ائوليليگيميزين باشيندا وئرديگی سؤزون ايمضالی تصديقی ايدی:-“اولوييه بيزيم قيزيميزدير، بو منيم اوچون هر زامان بئله اولاجاق، ايستمه‌سن، باشقا ائولاديميز دا اولماياجاق”. قيزيمی أر ائوينه ائله بير شکيلده يولا سالدی کی، هر دوغما آتا ائتمزدی. قيزيم توی گونونده منيم گؤزومون ايچينه دولموش باخيشلاری’لا باخدی، سوسدوم، اونون منه نييه باخديغينی بيليرديم، چونکی عئينی حيس‌لری کئچيريرديم اورگيمده. کاش او دا بوردا اولايدی، قيزينی آغ گلينليکده گؤرَيـدی، ساريليب آلنيندان اؤپَيـدی، قاپيدان آتا دوعاسی’لا يولا سالايدی.
ايندی بير کؤرپه نـوه‌م وار، قيزيم یاشام يولداشيمين راضيليغی’لا آتاسينين آدينی قويوب اونا. هردن دوشونورم، گؤرَن بير گون قاييديب گلسه، من نه ائدَرَم؟ آخي بو قدر زاماندان سونرا عاييله‌می ده آتا بيلمرم. قيزيمين اوزرينده حاقی وار، ايتيره بيلمرم، آما او دا کئف چکمه‌ييب، عذاب-أذيت‌لرين أليندن گلمه‌سی ايل‌لر چکيب. طبيعی کی، بونلار منيم فيکريمدير، بلکه ده اؤلوب، آما أساس اولان اودور کی، او منيم قلبيمده درين کؤک سالميش بير سئوگی’له ياشايير. اونو اونوتماغا عؤمروم يئتمز.
یازار: آرزو موراد
کؤچوروب اویغونلاشدیران: آیهان میانالی
Yazını bu əlifbada oxuyun: TÜRKCƏ
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
تئلئفۏنداکې اؤلۆم سَسی... / آرزو موراد (حیکایه)
گۆزگۆنۆن یادداشې یۏخ دېر.../ خیاله موراد
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
سۏیوق أللر / ناییله علییئوا (حیکایه)
یاشاسین یازانی و کوچورنی. اوخویوندا آغلاماغیم گلدی دنیادا نه حقسیزلیک واردی الله یئر اوزونن گوتورسون.