ییرمینجی عصرین سیرلاری
پوشکین و دوما عینی آدام ایمیش/ چئویرن: لئیلا علی‌یئوا
حاضیرلایان: سوسن نواده‌ی‌رضی
داهی روس شاعیری آلئکساندر سئرگئیئویچ پوشکین أصلینـده دوئل‌ده هلاک اولماییب. او، اؤزونو اؤلموش کیمی قَلَمـه وئریب، پاریسه یوللانیب و بورادا مشهور فرانسیز یازیچیسی آلئکساندر دومایا چئوریلیب.
آبسورد سس‌لَنیر، ائله دئییل‌می؟ آنجاق قرار وئرمه‌یـه تلسمه‌یین، چونکی مقالـه مؤلف‌لری فرضییه‌نین دوغرولوغونو ثبوت ائتمک اوچون کیفایت قدر توتارلی سبب‌لر گتیریب.
ایکی آلئکساندر
۱۸۳۷-جی ایل یانوارین ۲۷-سینده، سن‌پترزبورگ‌دا کاوالئرقارد ژورژ دانتئس’له دوئل زامانی روس أدبیاتی‌نین گونشی آلئکساندر سئرگئیئویچ پوشکین اؤلومجول یارالانیر. چوخ کئچمه‌دن فرانسا ادبیاتین‌دا دا یئنی، آلکئساندر آدلی اولدوز پارلاییر – آلئکساندر دوما. دیققتـه لاییق باشقا مقام ایسه آد بنزرلیگی ایله یاناشی آلئکساندرلارین ظاهری گؤرونوش‌جه بیر-بیرینه بنزه‌مه‌سی‌دیر.
پوشکین و دوما دئمک اولار کی، یاشیددیرلار: بیرینجی ۱۷۹۹-جو، ایکینجی ایسه ۱۸۰۲-جی ایلده. بو ایکی أدبیات داهی‌لری‌نین فوتوسونا باخدیق‌دا ظاهری بنزرلیک گؤزدن قاچمیر: قارابوغدایی‌لیق، گؤزلرین رنگی، آلنین، قاش‌لارین، بورنون فورماسی، قارا و قیوریم ساچ‌لار. گنج یاش‌لاریندا ایسه دوما عینی’له پوشکینه بنزه‌ییر. تدقیقات‌چی‌لارین فیکرینجه، بو بنزرلیک هر ایکی آلئکساندرین آفریکا کؤک‌لری‌نین اولماسی ایله باغلی دیر. پوشکینین آنا طرفیندن اولو باباسی آفریقادان گتیریلن ایبراهیم هاننی‌بال بیرینجی پیوترون تربییه‌چی‌سی اولوب. دومانین ایسه آتا ننه‌سی هایتی آدالارین‌دان گلن کؤله ایدی. نسیل‌لر دَگیشدیکجـه آفریقا جیزگی‌لری قورونسا دا اونلارین بو قَدر اوخشار اولماسینا سبب یالنیز ایرقی اورتاق‌لیق‌لاری دئییل.
عشق‌باز قیام‌چی‌لار
روس و فرانسیز آلئکساندرلار یالنیز ظاهر‌ن اوخشار دئییل‌دیلر. هله بالاجا یاش‌لاریندان پوشکین أدبیاتا ماراق گؤرسـه‌دیب، دقیق علم‌لره نیفرت ائدیب، ریاضییات فننینـده ایسه عمومیت’له باجاریق‌سیز اولوب. موعللیم‌لر هر زامان پوشکینین تربییه و داورانیش‌لارین‌دان ناراضی قالیب. گنج پوشکین چیلغین کاراکتئری ایله سئچیلیب، ایچگی، کارت اویون‌لاری و دوئله ماراق گؤرسـه‌دیب. شاعر ظریف جینسین نماینده‌لرینـه قارشی لاقئید اولماییب.
پوشکینین سیاسی گؤروش‌لری ده دیققته لاییق دیر: او، دئکابریست‌لر’له دوستلوق ائدیب، ۱-نجی آلئکساندرین عونوانینا یازدیغی هجولره گؤره سیبری‌یـه گؤندریلمک‌دن سون آندا قورتولوب.
تانینمیش فرانسیز یازیچیسی آندره مورو ایسه اؤزونون “اوچ دوما” کیتابین‌دا دومــانی بئله تصویر ائدیر : دوما قارشی‌سی‌آلینماز انرژی و گوجه صاحب ایدی. محض بو گوجه گؤره ده او، هئچ کیمه و هئچ نه‌یه تابع اولماق ایسته‌میردی. مکتب ایل‌لری بیله اونون تربییه و دوشونجه‌سینده چوخ آز شئیی دَ‌گیشـه بیلمیشدی. ایسته‌نیلن سیخیشدیریلما و یا تضییق دوما اوچون قبول ائدیلمز ایدی. قادین‌لار؟ او قادین‌لاری سئویردی، اؤزو ده هامی‌سینی بیردن.
مورو-نون سؤزلرینـه گؤره، دوما دا پوشکین تک جبر، هند‌سه، فیزیک کیمی دقیق علم‌لره قارشی اعتیناسیز اولوب. پوشکین کیمی دوما دا سیاسی حادیثه‌لره سویوق‌قانلی یاناشماییب و حتی ۱۸۳۰-نجی ایل اییول اینقیلابی زامانی یازیچی شخصاً کرال سارایی‌نـا هوجومـدا ایشتیراک ائدیب.
باغلی تابوت‌داکی داهی
البته، بئله بیر سوال یارانیر: نیه پوشکین اؤز اؤلومونو صحنه‌لشدیریب، اؤزونو اؤلو کیمی گؤرسـه‌دیب. سن دئمه، سون ایل‌لر آلئکساندر سئرگئیئویچ-ین ایش‌لری اولدوقجا برباد اولوب. بورج ایچینده اوزَ‌‌ن پوشکین أدبیات ساحه‌سینده ده سیخینتی‌لار یاشاییب. مثلاً ۱۸۳۳-نجی ایلده تاماملادیغی “تونج آتلی” پوئماسی‌نین چاپی شخصاً ۱-نجی نیکولایین أمری ایله دایاندیریلیب.
۱۸۳۶-نجی ایلده مالییه دورومونو دوزَلتمَک ایسته‌ین پوشکین “معاصر” آدلی أدبی مجموعه چاپ ائتدیرمک ایسته‌سه ده، ژورنال یالنیز قایغی‌لاری آرتیریب. آلئکساندر سئرگئیئویچ یاشام یولداشی‌نین دانتئس’له گیزلی علاقه‌لری باره‌ده شایعه‌لردن اوسانیب، ۱۸۳۶-نجی ایلده ایسه آناسی نادئژدا اوسیپوونانین اؤلوم خبری ایله سارسیلیب. چاغداش‌لاری‌نین سؤزلرینه گؤره، سون ایل‌لر پوشکین اولدوقجا گرگین و دئپرئسسیو دورومـدا اولوب.
و بئله‌جـه ۱۸۳۷-نجی ایلین یانواریندا دانتئس’له دوئل‌ده پوشکین او دؤور اوچون اؤلومجول ساییلان یارا آلیر، گولـله بود سومویونون باشینا دَیـه‌رَک قارنینا گیریر. بیر سیرا متخصص‌لرین فیکرینجه ایسه، شاعرین اؤلوم سببی آلدیغی یارا دئییل، حکیم‌لرین یالنیش یاناشماسی اولوب.
اؤلوم آیاغیندا پوشکین امپئراطورا مکتوب یازیب و اؤلمک اوچون چار سؤزونو گؤزلـه‌دیگی‌نی دئییب. ۱-نجی نیکولای جاوابینـدا اونو باغیشلادیغینی، یاشام یولداشی و اؤولادلارینـدان موغایات اولاجاغینی و بوتون بورج‌لاری‌نین اؤدنه‌جـه‌گینی یازیر. ایندی آلئکساندر سئرگئیئویچ راحات اؤله بیلردی.
پوشکینین دفن تؤره‌نی ده مُعمّالار’لا دولودور. أدبیات تاریخچی‌سی آلئکساندر نیکیتئنکو-نون یازدیغینا گؤره، بیر چوخ‌لاری شاعر’له ویداع‌لاشماق اوچون إعلان اولونان مکانا – ایسااکیئوسک کلیسا‌سینا توپلاشسا دا، شاعیرین جنازه‌سی گئجه ساعات‌لاریندا، گیزلینجه کونیوشئوسکی کلیسا‌سینا گتیریلیب و بیل‌یورد رهبرلیگینه اؤزل اؤرنک‌لر وئریلیب، اؤیرنجی‌لرین درس‌ده ایشتیراکی‌نین تأمین ائدیلمه‌سی تاپشیریلیب. دوعالار اوخوندوق‌دان سونرا جنازه اوچ گون بویونجا کلیسا‌نین آلت‌قاتیندا ساخلانیلیب و یالنیز فئورالین ۳-ده پسکووا آپاریلیب. پسکوو فرمانداری‌سینده ایسه ایسته‌نیلن تؤرَن و ایزدیهامین اولماماسی اوچون اؤزل تاپشیریق وئریلیب. اوزمان‌لارین فیکرینجه، یالنیز چار ۱-نجی نیکولای داهی شاعیرین اصل “اؤلوم” سببی‌نی بیله بیلَردی.
مئتامورفوز
ناپولئون ژنرال‌لارین‌دان اولان توما- آلئکساندر دوما اوغلو آلئکساندرین ۴ یاشی اولاندا وفات ائدیب. او گونـدن بری هئچ کیم اونون آز تانینان سوی‌آدینی بیر ده ائشیتمه‌ییب. ۱۸۲۲-نجی ایله قدر…١٨٢٢-نجی ایلده پاریس‌ده تاپیلان ٢٠ یاش‌لی گنج اؤزونو افسانه‌وی ژنرالین اوغولو کیمی تقدیم ائدیب و آتاسی‌نین کئچمیش سیلاحداش‌لاری‌نین آختاریشینا چیخیب. پاریس‌ده هئچ‌کیم بو قارادری‌لی اوغلانین ژنرال دومانین اوغلو اولماسینا شوبهه ائتمه‌ییب، چونکی هامی ژنرالین آفریقا کؤک‌لری باره‌ده یاخشی بیلیب. بلکه، بو گنج اوغلان ائله پوشکین اؤزو ایدی؟
دوزدور، ۱۸۲۲-نجی ایلده پوشکین ساغ- سالامات ایدی و سؤزو گئدن دوئله هله ۱۵ ایل قالیردی، آنجاق اولا بیلر کی، شاعر ایکی‌لی یاشام سوروب، روسییـه‌ده پوشکین اولوب، فرانسادا ایسه دومایا چئوریلیب.
یئری گلمیشکن ۱۸۲۰-نجی ایل‌لرده پوشکین اورتام‌لاردا دئمک اولار کی، گؤرونمه‌ییب، دؤرد ایل ایچینده او، گونئی‌ده یاشاییب. بو ایل‌لرده او، آسان‌لیق’لا پاریسه گئده، اؤزونو دوما کیمی قلمه وئره و بیر سیرا أثرلر ده یازا بیلردی. پوشکین ۱۸۲۴-نجو ایلده ایکی ایلین ایچینده گؤنده‌ریلدیگی میخایلووسک قصرینی ترک ائده بیلردی. یئری گلمیشکن، ائله ۱۸۲۴-نجو ایلده دومانین غیری-قانونی اوغلو دونیایا گلیب.
قئید ائدک کی، آلئکساندر دوما دا بیر دفعه “دیری-دیری” باسدیریلیب. ۱۸۳۲-نجی ایلده فرانسیز قزئت‌لریندن بیری قیام‌دا ایشتیراک ائد‌ن یازیچی‌نین گولـله‌لنمه‌سی ایله باغلی خبر یاییب. بو حادیثه‌دن سونرا یازیچی بیر چاغ‌لیق فرانسانی ترک ائدیب. اگر دومانین پوشکین اولماسی وئرسییاسی‌نی قبول ائتسک، بئله قناعته گلمک اولار کی، پوشکین بو اصول’لا بیر مدّت بو اویونا آرا وئریب. آخی یالنیز بیر ایل اؤنجه شاعیر ناتالیا قونچارووا ایله عاییله قوروب. بلکه ده، سونرا فیکریندن داشینیب و اؤز فرانسیز اوبرازینی قورویوب ساخلاماق قرارینا گلیب.
پوشکین-ین اؤلومونه قدر دوما-نین یالنیز خیردا حجم‌لی أثرلر یازماسی و یالنیز۱۸۳۰-نجو ایل‌لرین سونوندان إعتیباراً بیر- بیری‌نین آردینجا ایری‌حجم‌لی رومان‌لار یازماسی و دونیادا تانینماسی فاکتی دا دیققته لاییق دیر.
سطیرآراسی
اگر دیققت’له دوما قهرمان‌لارینی نظردن کئچیرسک، اونلاردا پوشکین روحونو دویماق او قدر ده چتین دئییل. گؤتورک ائله دارتانیان-ی. دلی‌قانلی و کوبود دارتانیان کیمی پوشکین ده کاسیب أصیل عاییله‌سیندن ایدی، اؤزونه قارشی ایسته‌نیلن، أن خیردا حؤرمت‌سیزلیگـه گؤره مئیدانا آتیلاردی. تصادوفی دئییل کی، رسمی معلومات‌لاردا پوشکین طرفیندن ائدیلن ۱۵ دوئل چاغیریشی وار.
بعضی اوزمان‌لارین فیکرینجه، میلئدی اوبرازی ناتالیا قونچارووانین پروتوتیپی دیر. میلئدی بیرینجی یاشام یولداشی آتوس’لا عاییله قورانـدا ۱۶ یاشیندا ایدی، قونچارووا دا پوشکین’له تانیش اولاندا اونون’لا یاشید ایدی. یازیچی بو یول’لا ایکینجی دفعه أره گئدن کئچمیش آروادیندان قیصاص آلا بیلردی. “اوچ موشکئتیور” ۱۸۴۴-نجو ایلده قلمه آلینیب و محض بو ایلده ناتالیا ژنرال- لئیتئنانت پیوتر لانسکی ایله عاییله قوروب.
ژورژ دانتئس-ین اؤلومونده ایتّیهام اولونان، “کونت مونت کریستو»نون باش قهرمانی ائدمون دانتئس ایسه موثبت قهرمان دیر، او دا اؤزونو اؤلموش کیمی قلمه وئریب و داها سونرا کونت مونت کریستو آدی ایله گئری قاییدیب. بلکه ده، یازیچی بونون’لا اؤز طالعینه ایشاره ائدیر؟
روس روحو
داها بیر ماراق‌لی فاکت: ۱۸۴۰-نجی ایلده عؤمرونده بیر دفعه اولسون روسییـه‌ده اولمایان دوما “قیلینج‌اویناتما اؤیرتمنی” رومانین‌دا دئکابریست‌لر و ۱۸۲۵-جی ایل قیامی حاققین‌دا اولدوقجا درین و بسیط بیلگی‌لر وئریلیب. دوما بیر سیرا روس مؤلف‌لری‌نین و ائله پوشکین-ین أثرلرینی ده فرانسیز دیلینه ترجومه ائدیب.
عمومیت’له، فرانسیز یازیچی روسییـه‌نی چوخ سئویب و یالنیز ۱۸۵۸-جی ایلده،۲-نجی نیکولایین دؤورونده بورا باش چکه بیلیب. حتّی دوما نه واخت‌سا روسییـه‌دن قاچان پوشکین اولسایدی دا او، آرتیق قوجالمیشدی و تانینماق‌دان قورخموردو. سان پئتئربورگ ساکین‌لری ایسه أن حؤرمت‌لی و تانینمیش روس أصیل‌لری‌نین ائوینه قوناق اولان دوما-نین ۲۰ ایل اؤنجه وفات ائد‌ن پوشکین اولدوغونو هئچ عاغیل‌لارینا بیله گتیرمزدیلر…
چئویرن: سوسن نواده‌ی‌رضی
