خیانت / نامیق زامان (حیکایه)
قۏجا اولاسېن* یانېندا قارالتې گؤرۆندۆ. بوندان خبر توتان جماعت کندین یوخارېسېنداکې خېرمان یئرینه آخېشدې. گئجه یاغان قاردان سۏنرا هر یئر آغآپپاق اۏلدوغوندان، قارالتې داها یاخشې سئچیلیر، دیققتی تئز جلب إدیردی. هاوا تر-تمیز، بولودسوز و گۆنَشلی ایدی. هامېنېن نظری قارشې طرفه – چایېن اۏ تایېنا، مئشه تالاسېنداکې قارالتېیا یؤنلهمیشدی. تئزلیک’له هر شئی معلوم اۏلدو: قۏجا اولاس’لا قاباق-قنشر بالاجا بیر ماغارا واردې. نه واخت’سا گلیب بورادا قېش یوخوسونا گئتمیش قۏنور آیې ماغارانې ترک إدهرَک، یاواش-یاواش اۏردان اوزاقلاشېردې. سینهسی و آیاقلارې ایله قارې یارا-یارا پُست یۏلونو کئچن آیې حَسَنآغانېن دۆزۆنه چېخدې. گئرییه چئوریلدی، چؤمهلیب بیر مۆدّت حرکتسیز قالدې. أطرافې گؤزدن کئچیریب هاوانې اییلهدیکدن سۏنرا، قۏللارېنې یوخارې قالدېرېب بیر آز دیکَلدی. بۏغوق، آمّا اوجا سَس’له نعره چَکدی. “مۏروقلونون درهسی” وحشی باغېرتېیا عکس-صَدا وئردی. بو واهیمهلی سَس یئری-گؤیۆ سیلکهلهدی، آغاجلارېن، کۏللارېن اۆستۆندهکی قار یئره تؤکۆلدۆ. کندین قنشریندهکی “دمیرچی داغې”نېن دؤشۆندن قۏپان نهنگ قار تۏپالارې دیڲیرلهنیب “مئشهنین باشېندا تپهجیک عمله گتیردی. بیر آندا أطرافدا جیویلدهشن قوشلارېن سَسی کسیلدی. قریبه بیر سَسسیزلیک یاراندې. هامې حئیرت’له بیری-بیرینین اۆزۆنه باخېردې. باش وئرنلری آنلاماق چتین ایدی…
قارالتې دیکیوردون سینهسی’له ایلان کیمی قېورېلېب-گئدن قار باسمېش یۏل’لا اۆزۆیوخارې سۆرۆنۆردۆ. اۏبانېن یاشلې ساکینلری بو واختا کیمی بئله بیر حادیثهیه راست گلمهدیکلرینی دئییردیلر. اوزون ایللردن بری بۏش قالمېش ماغارایا بو حئیوان هارادان، نئجه گلیب گیرمیشدی؟ بیردن-بیره، قېشېن اۏغلان چاغېندا، یوخوسوندان یارېمچېق اۏیانېب بو وضعيّتده – گئجهلرین بیرینده دَڲیل، سحرین آچېلان واختې اۏرانې نییه ترک إدیردی؟ اۏ نییه اؤلدۆرۆلهجهڲیندن قۏرخمور، اؤزۆنۆ هامېیا گؤرسهدیردی؟ بس بو حیکّهلی قېشقېرېغېن، باش آلېب گئتمهڲین نهدنی نه ایدی؟.. جاوابسېز سواللار بئیینلره، دۆشۆنجهلره حاکیم کسیلمیشدی.
آرتېق چالبایېرېن آشېرېمېندا گؤرۆنن کایناتېن بو سیرلی وارلېغې غروب إتمکده اۏلان گۆنَشین سۏن شفقلری ایچهریسینده أریییب یۏخ اۏلدو. حئیرَتدن دۏنموش اینسانلار آخشامېن آلا-تۏرانلېغېندا چکیلیب اؤز إولرینه گئتدیلر. اۏ گئجه هئچ کسین گؤزۆنه یوخو گئتمهدی.
سَحَر آچېلار-آچېلماز آیېنېن ایزینه دۆشن آداملار دۆنن اۏنون سارېسرچهلی مئشهسینه گئتدیڲینی گۆمان إتسهلر ده، آز مۆدّتدن سۏنرا یانېلدېقلارېنې گؤردۆلر: ایز اۏنلارې آپارېب قېزېل-قایانېن باشېنا چېخارتدې. آتلېلار اۆزۆ کنده سارې اۏتورموش حالدا دۏنوب قالان آیېنې گؤرۆب تعجّۆبلندیلر. یئنیجه دۏغان گۆنَشین قېزېلې شۆعاعلارې اۏنون اۆز-گؤزۆنۆ و إنلی سینهسینی دۆننکی کیمی پارېلدادېردې. صیفَتیندهکی غضب و نیفرت آیدېن سئزیلیردی. سانکی یئنه ده وار گۆجۆ ایله باغېرماغا، نهیی ایسه آنلاتماغا حاضېرلاشېردې…
بو سؤز-صؤحبَت اوزون مۆدّت دانېشېلدې. کندین آغساققال، دۆنیاگؤرمۆش آداملارې آیېنېن اینتیهار إتدیڲینی و بونون’لا هانسې’سا گیزلی بیر مَطلبدن خبر وئرمک ایستهدیڲینی سؤیلهییردیلـر. بو، هم ده یاخېن زاماندا باش وئرهجک خۏشاگلمز حادیثهنین اۏلا بیلهجهڲیندن و بونا هر آن حاضېر اۏلماغېن واجیبلیڲیندن خبر وئریردی.
أصلینده، جماعت هر شئیه چۏخدان حاضېر ایدی: آشاغې بؤلگهلردن مملهکته سۏخولموش یادإللی قولدورلارې یییهلندیکلری تۏرپاقلاردان چېخارماق اۆچۆن کندین ألی سیلاح توتانلارېنېن أکثریيَّتی، خۆصوصَن جاوانلار اۏرایا گئتمیشدیلر. اۏنلار گئجه-گۆندۆز سنگرده ایدی. دؤڲۆشلرده هلاک اۏلانلار، ایتکین دۆشنلر واردې، تۏرپاق بیر داها شهید قانې دا دادمېشدې. آمّا بۆتۆن بونلارا باخمایاراق، هئچ کس قۏرخمور، روحدان دۆشمۆردۆ. إلین-اۏبانېن غئیرتلی، جسور اۏغوللارې اؤز آتا-بابالارېنېن واختې’یلا توتدوغو یۏل’لا گئدهرَک، سیلاحا سارېلمېش، بو دفعه نه اۏلور-اۏلسون، آزقېنلاشمېش دۆشمنی تامامی’یله سۆپۆرۆب وطنین حۆدودلارېندان کنار’لاشدېرماغې، زامان-زامان باش قالدېران بو داوا-دالاشا، قان-قادایا بیردفعهلیک سۏن قۏیماغې قطع إتمیشدیلر. یئنیدن اؤز دؤنۆکلۆڲۆنۆ، قانایچنلیڲینی اۏرتایا قۏیان بو خایین “قۏنشو” واختې’یلا اوزاق مملکتلردن گلیب بورالاردا مسکن سالمېش، سۏنرالار أطراف بؤلگهلری ده أله کئچیرمک مَقصَدی’له بیر-نئچه دفعه هۆجوما کئچهرَک، خئیلَک داغېنتې، تلفات تؤرتمیش، هر دفعه ده ایستکلرینه ناییل اۏلموشدولار. آیرې-آیرې واختلاردا یئرلی أهالی اۏنلارا قارشې مۆباریزه آپارسا دا، سۏن آندا، مملکتی ایشغال إتمیش داها بؤیۆک دۆشمنین هاوادارلېغې کؤلگهسینده بورادا اؤزلرینه یئر إلهمیش، زهلی کیمی عیالتین اۏرتاسېنا سانجېلمېشدېلار. ایندی ایسه یئنه ده باش قالدېراراق، بورانېن قدیم ساکینلَرینی اؤز مسکنلریندن قۏوماق ایستهییردیلر.
بودفعهکی آغېر دؤڲۆشلرده مۆحاصیرهده قالمېش، آجلېق و ایتکیلر’له اۆزلشمیش دۆشمنلر قارشېلاشدېغې مۆقاویمَتدن سارسېلاراق، ساواشې دایاندېرماق، تئزلیک’له بورالارې ترک إتمک فیکرینده’یدیلر. جانې’یلا، قانې’یلا وطنه باغلې اۏلان ایگیدلر’سه، اۏنلارېن باشېنا اۏد ألهمکده داوام إدیردی. اؤلۆمۆن اۆستۆنه آتېلان بو أرَنلر یاخېن گۆنلرده هر شئیی آلت-اۆست إدهجک خایین حیلهسیندن هله خبرسیز ایدیلر…
کندده ناراحاتلېق گئت-گئده آرتېردې. ایللردن بری هر جۆر چتینلیڲه سینه گرمیش بو اینسانلار قۏرخموردولار، اۏنلارې قارلې قېشېن بو وعدهسی، عاییله-اوشاغېن وضعيّتی دۆشۆندۆرۆردۆ. بیر یاندان دا، اؤنجهکی کیمی آزاد دَڲیلدیلر و ایستهدیکلری شکیلده مۆباریزهیه قۏشولا، اؤز گۆجلریندن فایدالانا بیلمیردیلر. بونون دا نهدنلری واردې: آرتېق “نیظامی” اۏردو یارادېلمېشدې، گؤیۆللۆ دؤڲۆشچۆلر ده اۏردو ایله بیرلیکده کۏماندانلېغېن ایستهڲینه اویقون حرکت إتمهڲه مجبور ایدی.
حادیثهلرین آخارې خئیلَک دَڲیشمیشدی. دؤڲۆشه رهبرلیک إدنلردهنین ایکیباشلې حرکتی هامېنې چاش-باش قۏیموشدو. بعضن گؤیۆللۆ دؤڲۆشچۆلر یئرسیز أمرلره تابع اۏلمور، بونا گؤره جزا آلېردېلار. تخریباتلار گۆجلَنیر، عسگرلر آراسېنداکې پراکندهلیک گئت-گئده درینلَشیردی. اۏنلار صاحیب اۏلدوقلارې یئرلردن خئیلَک گئرییه چکیلمیشدیلر، هۆجوملار چۏخلو ایتکی و مغلوبیییت’له نتیجهلنیردی. ألوئریشلی یئرلردن اوزاقلاشدېرېلمېش عسگرلر آشاغې بؤلگهلردن خبرسیز ایدی، آشاغېلار’لا علاقه کسیلمیشدی. دؤڲۆشچۆلره هر گۆن گئری چکیلمک أمری وئریلیر، دۆشمنلرسه، بوندان ایستیفاده إدهرَک، اؤز أراضیلرینی گئنیشلندیریردیلر.
* * *
بو سحری جماعت یئنه آجې خبر’له آچدې: عسگرلر دؤڲۆش مئیدانېندان تامامی’یله آرخایا چکیلهرک، قۏنشو اۏبالارا قدر گلیب چاتمېشدېلار! چؤهرهلرده حۆزنلۆ بیر تلاش واردې. مال-قۏیونون ملشمهسی، تۏیوقلارېن، ایتلرین سَسی بیری-بیرینه قارېشمېشدې. اینسانلارېن آغزېندا سؤز ده دۏنموشدو، کیمسهدن سَس چېخمېردې…
بو واختلار تۏرپاغېن اۏیانان، قوشلارېن بالا چېخاران واختې ایدی. باهار قۏخوسو، یاز عطری هر طرفی بۆرۆمۆشدۆ. آخشام-سَحَر أسن ایلېق مئه داغلارا، دۆزلره سېغال چکیب، درهلرین بال کیمی سۆزۆلۆب گئدن دوم-دورو، ایلېق سولارېندا یویونوردو. هردن نریلدهین ایلدېرېمېن هاوانې، داغې-درهنی تیترهدن گۆرۆلتۆسۆ، گؤز قاماشدېران شیمشهڲین گؤڲ اۆزۆنده دامارلانان پارلاق ایشېغې، بیر آندا سئللهنن یاغېشېن تۏرپاغې دؤیهجهلهین ایری دامجېلارې مؤحتشَم اۏیانېشېن عظمتلی تنتنهسی کیمی، یئنه ده هر یانې جانلاندېرېردې. دومانلې-چیسگینلی یاز یاغېشېندان سۏنرا سمانې بزهڲَن آل-ألوان گؤڲ قورشاغې بو باکیره گؤزَللیڲه یئنی بیر ناخېش آرتېرېردې. کند جماعتینین هریلکی کیمی، قۏرویوب ساخلادېغې تۏخوملارې، توملارې سپدیڲی شوملار دا گؤیرمیشدی. إولرین یاشېللېغا، گۆله-چیچهڲه قرق اۏلموش گئنیش حَیَطلریندهکی تۏیوق-جۆجه گۆنَشین مئهریبان گۆلۆشۆندن خومارلانېب، اؤز حزین نغمهلرینی اۏخویوردو. ایلک باهاردا چیچکلهین آلچا آغاجلارې مئشهنی ساچې یئنیجه چاللامېش، مۆدریکلیک یاشېنا قدم قۏیان نورانی اینسانا بنزهدیردی. تالالاردا نرگیز، بنؤوشه، پشهمنگۆل، اینجیچیچهڲی سانکی بیری-بیری’له بحثه گیریب، اؤز ظریف گؤرکَمی، تکرار اۏلونماز عطیرلری’له أطرافداکېلارا ناز ساتېردې. بولاقلارېن، درهلرین، چایلارېن یانېندان کئچنده، سولارېن زۆمزۆمهسی ککاۏتونون، یارپېزېن، موصطافاچیچهڲینین، لیلپارېن، زنجیراۏتونون خۏش قۏخوسو، رنگبهرنگ کپهنکلرین دینج اوچوشو، آرېلارېن چیچکدن-چیچهڲه قۏناراق، اۏنلارې “عزیزلهمهسی”، “اؤپۆب-اۏخشاماسې”، بو فۆسونکار مَنظَرهدن ایلهاملانان قوشلارېن شؤوق’له اۏخودوغو شوخ نغمهلر آدامې اۏوسونلایېردې. بیر سؤز’له، طبیعَتین أن گؤزَل، أن طراوَتلی، “تۏرپاغېن گۆل، داشلارېن دیل آچان” چاغې’یدې. آمّا بونلارېن هئچ بیری اینسانلارېن گؤزۆنه گؤرۆنمۆر، اۏنلارېن روحونو اۏخشایا بیلمیردی. چارهسیزلیک عذابې یاشانېردې…
هئچ کسین عاغلېنا بئله گلمَزدی کی، اوزاقلاردا گئدن ساواش نه واخت’سا بورالارا – آراز’لا کۆرۆن سو آیرېجېنا، هر داشې، قایاسې، کئچیلمز بند-برهسی ایله طبیعی سنگر، آلېنماز قالا اۏلان بو یئرلره، بو اوجا داغلارا گلیب چاتا بیلر، اؤلۆمه بئله مئیدان اۏخویان آصلان جۆثّهلی ایگیدلر ایرگنج اۏیونلارېن قوربانېنا چئوریلیب، یاغې قارشېسېندان گئری چکیلر. آمّا بودور، دۆشمن گۆن به گۆن بۏش قالمېش تۏرپاقلارې أله کئچیریر، گئت-گئده یوخارېلارا سارې یۏل آلېردې.
مملکتین باشې اۆزهریندهکی قارا بولودلار گئتدیکجه چۏخالېر، اوغورسوزلوق کۆلهڲی سینهسینی دیدیم-دیدیم دیدیردی: حاضېرلانمېش دؤڲۆش پلانلارې بۏشا چېخېر، اؤنده گئدن سای-سئچمه اۏغوللار مۆعَمّالې شکیلده قتله یئتریلیر، یاخود “ایتکین دۆشۆردۆ”. اۏبالارداکې شهید مزارلېقلارېندا ساواشدا هلاک اۏلموش عسگرلر’له یاناشې اویویان، دۆشمن گۆلـلهسینه توش گلمیش گۆناهسېز ساکینلرین، قارې-قۏجانېن، گنج و کؤرپهنین مزارې دا آز دَڲیلدی.
إحتیاتې ألدن وئرمک اۏلمازدې. قادېنلارې، یاشلېلارې و اوشاقلارې کنددن بیر منزیل اوزاق اۏلسون دئیه، اۏبالارېن یایلاق یئرینه – قېزېلقایانېن قۏنشوسو، مېختؤکنه، مورۏوا، دَلیداغا سیرداش اۏلان سارېیۏخوشا آپارېب، اۏرادا حاضېرلادېقلارې دَیهلرده یئرلشدیردیلـر. باشېنېن دومانې-چَنی چۏخ واخت أسکیک اۏلمایان بو داغېن زیروهسیندن هر یان؛ چیلگز، آلاقایا، جینلی گدیک، اۆزۆآشاغې اوزانېب گئدن قېرخقېز سیلسیلهسی و اۏنون آشاغې زیروه حۆدودو سایېلان سارېبابا، کئشیک(چی) داغې، دمیرچیداغ، قاراگؤل، ایشېقلې داغې، قاباقتپه طرفلر، اوجسوز-بوجاقسېز یایلالار… گؤز ایشلهدیکجه گؤرۆنۆردۆ. هاوا آیدېن و ساکیت اۏلسا دا، آرابیر أسن سازاق آدامېن ایلیڲینه ایشلَییردی. إله بیل باهارېن نَفَسی بورالارا گلیب چاتمامېشدې. داغلار اؤز قۏناقلارېنېن بو واختسېز-وعدهسیز گلیشینی، آغرېسېنې، مۆصیبتینی ایلک اؤنجهدن دویموش، جیڲرینین یانغېسېنې سؤندۆرمک اۆچۆن باشېندا قار دا ساخلامېشدې. بولاقلار دا اؤنجهکی کیمی بختهورجهسینه چاغلامېر، ساکیتجه گؤز یاشې آخېدېردې…
ایندی قېزېلقایا جماعتین گؤزۆنده داشلاشمېش نهنگ آیېنې خاطېرلادېردې. اۏ آیېنې کی، اۏ، هله اۆچ-دؤرد آی بوندان قاباق، شاختالې بیر قېش گۆنۆنده اؤزۆنۆ قوربان إتمک’له، بۆتۆن بو اۏلانلارې جماعته خبر وئرمهڲه، اۏنلارې آیېق-سایېقلېغا چاغېرماغا چالېشېردې. سۏن و أبدی منزیل کیمی هر کسین گؤره بیلهجهڲی، بلکه ده اؤزۆنۆن هامېنې، هر یئری و هر شئیی مۆشاهیده إده بیلهجهڲی بو مکانې سئچمیشدی. یقین کی، داشلاشېب قېزېلقایا بۏیدا عظمتلی بیر داغا چئوریلمیش آیېنېن ناراحات روحو بو فاجیعهنی کناردان – همین اۏ اوجا زیروهدن ایزلهییردی. اۏ آرتېق جیسمن تۏرپاغا چئوریلسه ده، ایندی داها چۏخ “دانېشا بیلیردی”. اۏنون نه دئمک ایستهدیڲینی جماعت ایندی داها آیدېن باشا دۆشۆردۆ. لاکین گئج ایدی…
آرتېق هاوا قارالېردې. کندین اۆستۆنۆ قۏرخونج بیر کابوس آلمېشدې. حؤکم سۆرَن جانسېخېجې سۆکوتو آرابیر هۆرَن، اولایان ایتلرین سَسی پۏزوردو. کند ساکینلری یئنه ده یاشاملارېنېن أن چتین آنلارېنې یاشایېردېلار، دۏغما دام-داش سېخېردې اۏنلارې. سۆمۆکلری سېزېلدادان غریب دویقولار طۆغیان إدیردی. اینسانلار سانکی بو آندا اۏنلاردان خئیلَک اوزاقدا – مملکتین گۆنئی-گۆندۏغانېندا ساتقېن عملینین گۆدازېنا گئتمیش، تۏرپاغې، اۏد-اۏجاغې، مالې-مۆلکۆ تالان إدیلهرک آغېر ایشگنجهلره دۆچار اۏلونان سۏیداشلارېنېن دهشتلی اینیلتیسینی حیسّ إدیر، آرازېن داشقېن سولارېنېن گئجهنین قارانلېغېندا آمانسېزلېق’لا اودوب أبدی سوسقونلوغا قرق إتدیڲی طالئعسیز یوردداشلارېنېن فریادېنې إشیدیردیلر…
گئجهیارېسې آشاغې اۏبالارداکې یانغېنلارېن ألۏوو هاوانې ایشېقلاندېردې. آتېشما سَسلری، قولاقباتېران اوغولتو گئتدیکجه یاخېنلاشېردې. مۆقاویمَت گؤرسَتمکده عاجیز قالان دؤڲۆشچۆلر ده گئری چکیلمکده داوام إدیردیلر.
دانېشماق، حتتا دۆشۆنمک بئله معناسېز ایدی، واخت ایتیرمک بوندان دا آغېر فاجیعهیه یۏل آچا بیلردی. أللری هر یئردن اۆزۆلمۆش اینسانلار إولرینی ترک إدیب داغلارا اۆز توتدولار…
سارېیۏخوشدا یاشادېغې عذابدان و سۏیوقدان تیترهین اینسانلار شاققېلتې’یلا ألۏولارا قرق اۏلوب تۆستۆسۆ عرشه قالخان کندلری سئیر إدیردیلر. اۆرَکداغلایان آه-ناله نیدالارې گئجهنین ظۆلمتینی پارام-پارچا إدیردی. بوزخانادا، یئللییورددا، جهنَّمدرهده اولایان قوردلارېن سَسی هایلې-هارایلې بیر یاشامېن یئتیشمکده اۏلان غملی سۏنلوغوندان خبر وئریردی. بو مۆدهیش مَنظَره ایتی پېچاق کیمی داغېن-داشېن سینهسینی دلیر، اۏنلارېن سیرلی یادداشېنا هۏپوردو.
گئجهنین دهشتینده وورنوخان اینسانلار سانکی اؤز دۏغما مسکنینی هئچ زامان ترک إتمهین، سۏن مقامدا ایسه یوردونون داشېنا، تۏرپاغېنا چئوریلیب اۏنون’لا أبَدیيَّته قۏووشان آیېنېن نَفَسینی حیسّ إدیر، هَنیرتیسینی إشیدیردیلر. اۏنون قارانلېقلارې ایلغېمتک یارېب-کئچن غضبلی باخېشلارې آداملارېن اۆزۆنه، گؤزلرینه دیکیلیب اۏنلارا بیر آن راحاتلېق وئرمیر، اۆستلرینه نیفرت دۏلو سواللار یاغدېرېردې…
سحرین آچېلماغېنا آز قالېردې. داها لنگیمک اۏلمازدې، هاوا ایشېقلاشمامېش اۏنلار داغېن آرخا اۆزۆنه، – قاراگؤل طرفه کئچمهلی ایدیلر. خیانت قوربانې اۏلان بو زاواللې اینسانلار اۆرَکلرینی، روحلارېنې اۏرادا قۏیوب، آجې گؤز یاشلارې’یلا أبدی سیرداشلارې اۏلان داغدان-داشدان، یورد-یووالارېندان آرالاناراق، سۏنو گؤرۆنمهڲن، عۆنوانې بیلینمهین یۏلچولوغا قدم قۏیدولار.
قارشېدا اۏنلارې مشقَّتلی دیدرگینلیک یاشامې گؤزلهییردی…
Yazını bu əlifbada oxuyun: TÜRKCƏ