دارآغاجې اۏنا باش أڲدی / إلیار پۏلاد (حیکایه)
بو حیکایه، یئنی قاپې مئدیا طرفیندن، سایتېمېزېن بو اۆچ ایلین ایچینده‌کی بۆتۆن یایېملانمېش حیکایه‌لری‌نین أن یاخشې‌سې سئچیلدی. یئنی قاپې، سایېن إلیار پۏلاد بَڲه و اۏنون یارادېجې‌لېق دۆنیاسېنا، باشارې‌لار و اوغورلار دیله‌ییر.
(فیریدون ایبراهیمی‌نین عزیز خاطیره‌سینه…)
باهارېن سۏن آیې‌نېن ایلک گۆنۆ تبریزین هاوا‌لارې ایسینسه ده، زیندان زیرزَمیده یئرلشدیڲی اۆچۆن هله بندین دووار‌لارې قېشېن سۏیوغوندان آیېلمامېشدې. إنی اۆچ، اوزونو دؤرد مئتر اۏلان یئر کؤهنه اۏدئیال’لا اؤرتۆلمۆشدۆ. دووار‌لارې کیر باسمېش، أڲری-اۆیرۆ، بللی اۏلمایان جېزېق‌لار دووارا عئیبه‌جر گؤرکم وئرمیشدی. هۆندۆر تاواندا بالاجا بیر ایشېق لامپاسې اؤله‌زیییردی. تاواندان بیر قارېش آشاغې بالاجا بیر دَمیر داراقلې پنجره واردې. گۆنَش باتاندا اۏرادان سارې-قېرمېزې قات ایشېق ایچه‌ری دۆشَردی. مَحبوس‌لارېن بورادا یئگانه سئوینج و فرح واختې إله گۆنَشین باتان چاغې اۏ بیر نئچه دقیقه اۏلاردې. گۆنَش سۏنرا زیندانېن اوجا دووار‌لارې آراسېندا گیزلَنه‌رَک غم-غوصّه‌نی یئنی‌دن قایتارېردې. بندین نملی و سۏیوق هاواسې اۏرا‌دا اۏتوران دوستاق‌لارې بۆزۆشمه‌ڲه وادار إتمیشدی. هرکس اؤز خیال عالَمینه دالاراق، دیزلرینی قوجاقلایېب بللی اۏلمایان گله‌جه‌ڲینی دۆشۆنۆردۆ…
میلّی حوکومت دؤورۆنده دادیستان وظیفه‌سینده چالېشان زامان بۏش واخت‌لارېنې بو دۏستاق‌خانا‌دا کئچیرَردی. ریضا شاه دؤورۆنۆن دوستاق‌لارې‌نېن پرونده(قۏولوق)لرینی اۏخویوب گۆناه‌سېزلارې بوراخمېشدې. یئنه دوستاق‌خانایا گلدی، اۏخوماغا پرونده قالمامېشدې، بند‌لری دۏلاشماغا باشلادې. دوستاق‌لار’لا حال-أحوال توتدو. وضعيّت‌لرینی اؤرگندی، شیکایت‌لرین دینله‌دی. سالۏنون کۆنجۆنده یئرله‌شن بند عؤمۆرلۆک جزا آلمېشلارا مخصوص ایدی. قاپې‌نېن آچېلماسېنې ایسته‌دی. ایچه‌ری گیردیلـر. بند ایشېق‌سېز و اۆرَک سېخېجې اۏلدوغوندان دارېخدې. أطرافا گؤز گزدیردی. گؤز‌لری قاران‌لېغا آلېشان زامان دؤرد نفَرین بورادا اۏلدوغونو بیلدی. بیر-بیر اۏنلارې نظردن کئچیردی، نظری قۏجا بیر دوستاغېن اۆزۆنده دایاندې. قۏجا أللی‌نی چۏخدان حاقلامېشدې، اۆز-گؤزۆنۆن قېرېش‌لارې، أنگی‌نین باتېغې اۏنو داها دا یاشلې گؤرسه‌دیردی. ساچ-ساققا‌لې چال اۏلدوغوندان معصوم بیر گؤرکم آلمېشدې. آدېنې و گۆناهېنې سۏروشدوقدا، قۏجا اوتانجاق و کدر‌لی حالدا: «آدېم أیّوب دېر، گۆناه دئیینده قیسمتیم بو ایمیش قادان آلېم، نه بیلیم، کاش اۏ گۆن هئچ إودن بایېرا چېخمایا’یدېم، ایش‌دیر باشېما گلیب، کیشی‌نین ده باشېنا ایش گلر، قادان آلېم» – دئمیشدی.
زیندان رئیسی اۏنون’لا بیرلیکده ایدی. تاپشېرېق وئردی: «أیّوب دایې‌نې یانېما گتیر» – دئییب بنددن چېخدې، زیندانېن تمیز‌لیڲینی و یئر اؤرتۆک‌لرینی، دووار-قاپې‌لارېنې نظردن کئچیردی، قایېدېب رئیسین اۏتاغېنا گئتدیلر.
أیّوبون ایشینی ایسته‌دی، أیّوب هله ده آیاق اۆسته دورموشدو، اۏنا یئر گؤرسَتدی اوتورماق اۆچۆن. رئیس أیّوبون ایشی قۏولوغونو اۏنون قاباغېنا قۏیوب کنارا چکیلدی. اۏ، ایشی اۏخویاندان سۏنرا اۆزۆنۆ قۏجایا توتدو:
-أیّوب دایې، بورادا إعتیراف إدیب و بارماق باسمېسان کی، مرحوم زئینا‌لې قصدَن، اؤلۆم آماجې ایلا وورموسان و محکَمه‌نین قرارېنا إعتیراض إتمَزدن گؤناه‌‌لارېنې بۏینونا آلمېسان.
أیّوب أل‌لرینی بیر-بیرینه سۏرته‌رَک باشېنې آشاغې سالېب:
– باشېنا دؤنۆم. من ساوادسېز بیر آدام نه بیلیم اۏرا‌دا نه یازېلېب. منی هئچ دانیشدیران اۏلوب کی، بارماق دا با‌سام؟ بایاق دئدیم، ایندی ده دئییرم، کاش قېچېم سېنا’یدې، اۏ گۆن إودن بایېرا چېخمایا’یدېم.
اۏ فیکره دالاراق سوساندان سۏنرا:
– أیّوب دایې، اۏ گۆنۆ خاطیرلایېرسان؟ یادېندا قالا‌نې دئیه بیلرسن‌می؟
قۏجا یئرینده بېر آز قوردالاندې، دریندن نفس آلېب کؤکس اؤتۆردۆ:
– یازېن اۏرتا آیې‌نېن ایلک اۏن گۆنلۆڲۆ اۏلاردې بالا… سَحَر چاغې صۆبح نامازېندان سۏنرا منیم سو نۏبه‌م ایدی. هاوا هله قاران‌لېق ایدی. یوخودان آیېلدېم، دئدیم بئواختا قالمایېم، نامازې دا إله اؤرۆشده قېلارام. دوردوم آیاغا باغلامانې و بئلی گؤتۆرۆب گئتدیم یۏنجا‌لې باغا. هاوا هله ده آیازېمامېشدې، کۆچه‌لر ساکیت‌لیک ایدی. یۏنجا‌لې باغ کنددن بیر آز آرا‌لې ایدی. من باغا چاتار-چاتماز هاوا آیازېیېردې. ورگان‌لارې ساهمانلایېب، سو یۏلونو راحاتلادېم. یان-یؤره‌نی دۏلاندېم. کندین ناخېر‌لارې و چۏبان‌لارې‌نېن های-هارایې إشیدیلیردی. آذان سَسی گلدی. قابدا گتیردییم سو ایله دسته‌ماز آلېب، نامازېمې قېلدېم. نامازې قورتاراندان سۏنرا آرخا سو گلدیڲینی گؤردۆم. باشلادېم سو یۏل‌لارېنې یئنی‌دن تمیزله‌مه‌ڲه، ورگانې مؤحکم‌لندیرمه‌ڲه. إله بو زامان زئینال تاپېلېب گلدی. باشلادې منیم’له حؤجّت‌لشمه‌ڲی: «سو نۏبه‌سی منیم‌دیر، سن نییه اؤز باغېنې سووارېرسان؟». من ده دئدیم: «سَحَر-سَحَر اۏوقاتېمې کۏرلاما، اۏغول! بۆتۆن کند أهلی بیلیر بو ساعات منېم نۏبه‌م‌دیر». باش آغرې‌سې وئرمه‌ڲیم، سؤزۆمۆز چپ گلدی، یاخامدان توتدو، من بیله‌ڲیندن یاپېشېب ایته‌له‌ییب، اؤزۆمدن کنار’لارشدېرماق ایسته‌دیکده، یئر سۆرۆشکن اۏلدوغوندان اۏ، ورگانا طرف یېخېلدی. باشې ورگاندا اۏلان بؤیۆک سال داشا دَڲدی، من اۏنون قۏل‌لارېندان یاپېشېب سیلکه‌له‌دیم.
های-هارای چکدیم. قۏنشولار گلدیلر. اۏنون اؤلدۆڲۆنۆ بیلدیریب منی قینادېلار. بو زامان زئینالېن آتا‌سې کندین أربابې‌نېن موباشیری گلدی و بو گۆنه‌جن بوردایام.
آرایا سۆکوت چؤکدۆ. مَحبوسون آپارېلماسېنې ایسته‌دی، سۏنرا اۆزۆنۆ حبس‌خانا رئیسینه توتوب دئدی:
– بو ایشی یئنی‌دن ایستینطاقا گؤندَرین، کندده یئر‌لی آدام‌لاردان تحقیق إدین، أطرافلې اؤرگَنین، گۆناه‌سېز اۏلدوغو ایثبات اۏلونار’سا آزاد إدین. نتیجه‌نی منه بیلدیرمه‌ڲی اونودمایېن.
بند‌لرین تمیزلَنیب بۏیانماسې باره‌ده، هزینه و خرجینی بیلمک ایسته‌دی. دوروب گئدنده، بندی بیر هفته ایچینده بۏیاتدېرېب، تمیزلنمه‌سینی ایسته‌میشدی. نۏبَتی گؤرۆشده رئیسین ایشیندن راضې قالمېشدې. أیّوب دایې‌نېن ایشی‌نین نه یئرده اۏلدوغونو سۏروشدوقدا، رئیس: «ایستینطاق گئدیر. یقین إدیرم بیر ایکی گۆنه یئکونلاشار. کندده هامې بو کیشی‌نین ساده و قایغې‌کئش اۏلدوغونو ووروغولایېر، گۆناه‌سېز اۏلدوغونا داییر یئتر‌لی دلیل‌لر وار، سند‌لری تۏپلایېب سرأنجام اۆچۆن سېزه گؤندَره‌رَم».-دئمیشدی. ایندی لال سۆکوت ایچینده اۏ گۆن‌لری خاطیرلایېب، گله‌جه‌ڲین نه اۏلاجاغې‌نېن فرقینده دَڲیلدی.
بندین دَمیر قاپې‌سې أتۆرپدیجی سَسله آچېلدې. اوجا، قارنې یۏغۆن، گؤزلریندن زهریمار تؤکۆلن گؤزَتچی کۏبود سَسله چېغېردې:
– فیریدون! سنه باغلاما وار.
فیریدون تمکین’له آیاغا دوروب بندین قاپې‌سېنا طرف گئتدی، باغلامانې آلېب گئری دؤندۆ، دوستاق یۏلداش‌لارېنې تَبَسّۆم’له سۆزه‌رَک یئرینده اۏتوروب، باغلامانې آچدې.
سلیقه’یله اۆتۆ‌لَنمیش قارا پئنجَک-شالوار، آغ یاخاسې و قۏل‌لارې نیشاستا‌لې کؤینک، آل قېرمېزې رنگده قال‌استوک، پارلاق قارا باشماق، بیر جۆت تزه جۏراب و بیر مکتوب پاکئتی. أشیا‌لارې آیېردېجا بیر-بیر قېراغا قۏیدو، پاکئتی إهمالجا گؤتۆرۆب تلسمَزدن آچدې، خط تانېش ایدی، فریده یازمېشدې:
«عزیزیم فیریدون.
ایسته‌دیک‌لرینی گؤندَ‌ریرم. چۏخ اۆزگۆنم، بو پالتار‌لارې اۆتۆله‌ییب قورتارېنجا یۆز دفعه اؤلۆب-دیریلمیشَم، حقیقت نه قدر آجې اۏلسا دا، اۏنو درک إدیب دۆشۆنمک، اۏلدوقجا آغېردېر، بو شراییطده سَنین نه فیکیرده اۏلدوغونو و نه دۆشۆندۆڲۆنۆ عاغلېما بئله گتیره بیلمیرَم.
دۏستاق‌خانانېن رئیسی’له چۏخ دانېشدېم. یالواردېم، آنجاق گؤرۆش ایجازه‌سې وئریلمه‌دی. بیلیرم سَنین توتدوغون و چالېشدېغېن حقیقت و اینسان‌سئوَر‌لیک یۏلو داواملې اۏلاجاق. اینانیرام سن بو گۆن‌لره همیشه حاضېر ایدین. اینام و ایراده’یله بو یۏلا قدم قۏیموشدون، سن‌سیز یاشاماق منیم اۆچۆن چۏخ آغېر و دؤزۆلمز اۏلاجاق.
من چالېشاجاغام اۏغلوموز آیدېنې وطن‌پرور و اینسان‌سئور روحدا بؤیودوب، تربییه إدم، بو دونیا‌دا هر کس دۆشۆنجه‌سی قدر ایز قۏیور، بیزیم طالئع یۏلۆمۆز بو ایمیش، سن باجاردېغېن قدر ایز قۏیا بیلدین، هر آددېمېن گله‌جَک نامینه، وطنین آزادلېغې اوغروندا مۆباریزه یۏلونون مشعلینه چئوریلدی، اینانیرام بو ایشېقلې یۏل داوام إده‌جک، سَنین دۆشۆنجه‌لرین و فداکار ایراده و اینامین گله‌جَک وطن اۏغول‌لارې‌نېن یۏلونو ایشقلاندیراجاق، وطنیمیز، أبدی آزاد‌لېق بایراغې آلتېندا سنی و مۆباریز یۏلداش‌لارېنې أبدی خاطیرلایاجاق.
أمینم کی، بو یۏلدا وار گۆجۆن’له مۆباریزه‌یه آپاردېن، نه قدر دونیا یاشایېر، سَنین روحون، دۆشۆنجه و فیکیر‌لرین آذربایجان و وطن‌سئوَر‌لرین یۏلونا ایشېق ساچاجاق.
سنی سئویرَم: فریده».
مکتوبو سلیقه’یله قاتلایېب، پاکئته قۏیدو. «آیدېن» سؤزۆ اۏنو چۏخ سارسېتدې، دۏققوز آیدان آرتېق ایدی اۏغلو دونیایا گؤز آچمېشدې. بیر دفعه ده اۏلسون اۏنو گؤرمه‌میشدی، اییله‌ییب باغرېنا باسمامېشدې.
«یقین ایندی ایمک‌له‌ییر، بلکه ده ألیندن یاپېشسان آیاغا دوروب بیر-ایکی آددېم دا آتار. بیر آزدان سؤز‌لری اؤرگنمه‌ڲه باشلایاجاق. گؤره‌سن ایلک دئیه‌جه‌ڲی سؤز نه اۏلاجاق؟”
اۏغلونون طالئعینی دۆشۆندو. آتا نوازیشېندن اوزاق اۏلاجاغېنې، آتا‌سېز بؤیومه‌سینی، روزیگارېن قدّار پنجه‌سینده آرخا‌سېز و کؤمَک‌سیز اۏلماسېنې…
فریده ایله بیرلیکده بو آدې سئچمیشدیلر.، بیر گۆن آخشام شام یئمه‌ڲیندن سۏنرا سؤز‌لری اوشاق حاقّدا اۏلدو. اۏنو نئجه بؤیودوب باشا چاتدېرماسېندان دانیشدیلار. فریده اۏغلان اوشاغې اۏلماسېنې دئدیکده فیریدون، اوشاغېن جینسی حاقّدا هئچ بیر سؤز دئمَزدن ساغلام اۏلماسېنې ایسته‌میشدی. اوشاغېن دۆنیایا گؤز آچما‌سېنې سئوینج’له گؤزله‌ییردیلر. آنجاق بئله اۏلمادې، بو سعادتی اۏنلارا چۏخ گؤردوۆلر، شاه اوصول ایداره‌سې میلّی حوکومَتی دارماداغېن إده‌رَک تبریزین کۆچه‌لرینده‌کی قانۏو‌لاردا سو یئرینه قېزېل قان آخېتمېشدې.
شَهَرده گۆلـله سَسی بیر آن سنگیمیردی، هر گۆللـه’یله بیر عاییله باش‌سېز قالېردې. وای اۏغول! وای قارداش! وای آتا سَسی بۆتۆن شهری بۆۆمۆشدۆ. تبریزه یاغان و یئره چؤکن آغ-آپپاق قار، ایگید و آصلان اۏغول‌لارېن، آتالارېن و قارداش‌لارېن ایستی قانې ایله أرییب کۆچه‌لرده قېرمېزې یۏل سالمېشدې…
پئنجَک-شالوارې ألینه آلېب، ساغا-سولا چئویردی. بۆتۆن وار‌لېغې ایلا یادداشېنې ورَقله‌دی. گؤز‌لری یۏل چکه‌رَک، سیماسېنې شوخ بیر تَبَسّۆم بۆرۆدۆ:
«ایکینجی دۆنیا ساواشې باشا چاتمېشدې، مۆتَّفیق دؤولت‌لر’له آلمان آراسېندا سۆلح مۆقاویله‌سی باغلانمېشدې. فرانسانېن پاریس شهرینده سۆلح کۏنفرانسې آدېندان بۆتۆن دۆنیا دؤولت‌لریندن نۆماینده ایسته‌نیلمیشدی. گۆنئی آذربایجان میلّی مجلیسی طرفیندن اۏنو فرانسېز دیلینی مۆکممل بیلدیڲی و باجارېقلې دیپلۏمات اۏلدوغو اۆچۆن نوماینده تعیین إتمیشدیلر. کۏنفرانسېن واختېنا بیر آی واری’یدې، عدليّه ایداره‌سینده تاپشېرېق‌لارېنې ایشچی‌لرین عؤهده‌سینه بوراخېب حاضېر‌لېق گؤرۆردۆ.
تبریزین مشهۆر دَرزی‌سی‌نین دۆکا‌نېنا گئدیب پارچانې بَڲنمیشدی. دَرزی اۏنون اؤلچۆلرینی گؤتۆردۆکده اۏنون تیکه‌‌جه‌ڲی پئنجَک-شالوارا اینامېنې آرتېرېب دئمیشدی:«ماشاللاه، گؤز دَڲمه‌سین. بو اؤلچۆ‌لر’له لاپ ناشې دَرزی‌نین ده ایشی أعلاء آلېنار». فیریدون ایسه گۆلۆمسه‌یه‌رَک دئمیشدی: «گؤرَک نه إدیرسن، إله بیر ایش گؤرمه‌لیسن، بۆتۆن کۏنفرانس ایشتراکچې‌لارې بیلمه‌لی‌دیر‌لر کی، آنجاق تبریز دَرزی‌سی‌نین ایشی اۏلا بیلر». دَرزی اۏنون گؤزلری‌نین ایچینه باخاراق: «ناراحات اۏلمایېن، سیز هر نه گئیینسه‌نیز، گؤزَل یاراشاجاق. بو قد-قامت و دوروشوق هر ناشې دَرزی‌نین ایشی‌نین قوصور‌لارېنې اؤرتر»-دئمیشدی.
پئنجَک-شالوارې بیر طرفه قۏیدو. کؤینه‌ڲی گؤتۆرۆب بورنونون اوجونا تۏخاندېردې. گؤزلرینی یۆمدۆ، همیشه سَحَر إودن چېخمامېش ووردوغو عطرین قۏخوسو، بئینینی خومارلاندېردې، بیر آن دوستاقدا اۏلدوغونو اونوتدو، سانکی سَحَر تئزدن ایشه گئتمه‌ڲه حاضېرلاشدېغېنې دۆشۆندۆ.
«ایکی گۆن سفره قالمېش، فریده ایله تبریزین بۆتۆن کؤینک و باشماق دۆکان‌لارېنې دۏلاشمېشدېلار، هر کؤینه‌ڲه أل قۏیدوقدا، فریده یۏخ دئمیشدی. نهایت دۆکان‌لارېن بیرینده، فریده بو کؤینه‌ڲی گؤتۆرۆب: «باخ! نئجه ده قار کیمی آغ-آپپاغ دېر» -دئمیشدی. فیریدون:«آخې بو کؤینه‌ڲی بیر دفعه گئیدین گَرَک یۆیۆب، یاخاسې ایله قۏل‌لارېنې نیشاستالایېب، اۆتۆله‌یه‌سن. بو سنین اۆچۆن چتین اۏ‌لار.»
فریده:«عئیبی یۏخدۆر، کۏنفرانسا گئی، سۏنراسېنا دا باخارېق» -دئیه اۏنون راضې‌لېغېنې آلمېشدې. پارلاق قارا باشماق و آل-قېرمېزې قالستوکو دا فریده بَڲنمیشدی».
بایاقدان دینمز-دانېشماز هامې اۏنو سۆزۆردۆ. فیریدون خیالدان آیرېلارکن دۏست‌لارې‌نېن باخېش‌لارېنې اۆزه‌رینده حیسّ إتدی. اوتانجاق حالدا، تَبَسّۆمله: « باغېشلایېن، باشېم قارېشدې.» -دئدی.
اۏنا یاخېن اۏتوران، سۏن گؤن‌لر اۏنا محبّت’له یاناشان أحمد، دریندن آه چکیب، کؤکسه اۏتوردو: «إح… دونیانېن ایشینی بیلمک اۏلمور، دۆنن حؤکم وئریب، قرار چېخاران حاکیم، بو گۆن محکَمه اۏلونوب، آغېر جزا آلېر.» -دئدی.
هئچ کیم دانېشمېردې. بندین هاواسې آغېرلاشمېدې. لال سۆکوت ایچینده دوستاق‌لار نامعلوم گله‌جه‌ڲی دۆشۆنۆردۆ‌لر خاطیره‌لره دالاراق، کئچمیش گۆن‌لری خیال‌لارېندا جانلاندېرېب عؤمۆرلری‌نین یاد‌دا قالا‌ن سئوینجلی و کدر‌لی آن‌لارېنې گؤز اؤنۆنه گتیریردیلـر. یئنی‌دن دۏغولسا’یدېلار، یقین یئنه بو یۏلون یۏلچوسو اۏلاراق، کئچمیشده اۏلان نؤقصان‌لارېنې و بیلمَزدن إتدیک‌لری سهو‌لری آرادان قالدېرېب اوغورلو گله‌جَک اۆچۆن، ایناملې آددېم‌لار آتاردېلار، بللی اۏلمایان صاباح اۏنلارې اؤز ایچینه قاپادېب، عزیزلری‌نین نامعلوم طالئعی‌نین نه اۏلاجاغېنې فیکیرلـَشیردیلـر. نئچه گۆن یاشایاجاق‌لارې و بورادان نئجه قورتاراجاق‌لارې بللی دَڲیلدی.
گئجه یارېدان کئچمیشدی. دۏستاق‌خانانې آغېر و دارېخدېرجې بیر سۆکوت بۆرۆمۆشدۆ. هره بیر طرفده اوزانېب اؤز ایچینه قاپاناراق گؤز‌لری یۏل چکیردی. بایېردا جېرجېراما‌لارېن کسیک-کسیک سَسی إشیدیلیردی. هاردا’سا اوزاقدا، ایت هۆردۆ.
فیریدون دوردو. گئدیب بارماق‌لارې‌نېن اوجو ایله قاپې‌نېن سویوق‌جانېنې تاققېلداتدې. دۏستاق‌خانا گؤزَتچیسی قاپیـدا قوراشدیریلمیش بالاجا سیییرمه‌نی چکیب بۏغوق و یوخولو سَس’له: «نه‌دیر؟ گئجه‌نین بو واختې نه ایسته‌ییرسن؟» -دئیه اۏنا زهملی باخېش‌لارې’یلا ناراضې‌لېغېنې بیلدیردی.
فیریدون ساغ ألی‌نین بارماق‌لارې‌نېن اوجو ایله چنه‌سی‌نین بیز تۆک‌لرینی تومارلایاراق: «ایصلاح إتمک ایسته‌ییرم.»، -دئییب گۆلۆمسه‌دی.
گؤزَتچی إشیتدیک‌لرینه اینانمایېب گؤزلرینی بَرَلدیب:«نئجه؟ ایصلاح إتمک! گئجه‌نین بو واختې؟»-دئییب، گؤیۆلسۆزجه‌سینه قاپېنې آچېب، اۏنو یۏل وئردی. قاپېنې باغلایېب، اۏنون’لا برابر گؤزَتچی اۏتاغېنا گلدی.
بالاجا کیر باسمېش گۆزگۆ، بیر تاس، فیرچا، صابېن و ایصلاح تېغېنې دووارېن کۆنجۆنده‌کی بالاجا میزین اۆستۆنه قۏیوب، اۏتاغېن اۏ بیری کونجونده اۏلان اۏدون اۏجاغې‌نېن اۆستۆنده‌کی چاینیکی گؤتۆرۆب ، تاسې یارېیا قدر ایستی سو ایله دۏلدوروب، یئنی‌دن چاینیکی یئرینه قۏیاراق، تختین اۆستۆنده أڲلشدی.
فیریدون تشککور إدیب صندَلده اۏتوردو. گۆزگۆنۆ دووارا سؤیکه‌ییب، فېرچانې ایستی سودا دۏلاندېرېب، ایسلاتدې. فېرچانې صابېن‌لایېب اۆزۆنده گزدیردی. ایستی صابېنلې سو اۆزۆنه تۏخاندېقجا خۏش بیر حیسّ اۏنو بۆرۆیۆردۆ. نئچه واخت اۏلاردې بو تهر ایلېق سو حَسرَتینده ایدی. تلسمَزدن اۆزۆنۆن هر یئرینی صابېن‌لایېب، صیفتینی صابېن کؤپۆڲۆنده گیزلَتدی. ایصلاح تېغېنې گؤتۆرۆب یاواش و سلیقه’یله اۆزۆنۆ قېرخماغا باشلادې.
کنار‌دا تاخت اۆسته اۏتوران گؤزَتچی حئیران‌لېق’لا اۏنو سۆزۆر، هر بیر حرکتینی ایزله‌ییب، گؤز قۏیوردو. اؤز-اؤزۆنه: «واللاه، آدام معطَل قالېر، بونلار نه اۆرَک‌لری بؤیوک اینسان‌لاردېرلار، عؤمرۆندن هئچ ایکی ساعاتدا قالمېر، آنجاق هر شئیی دۆشۆنۆر، بیرجه اؤلۆمدن ساوایې. سانکې تۏی حیجله‌سینه حاضېرلاشېر. إله بیل ایکی ساعاتدان سۏنرا بونو یۏخ، منی آساجاقلار» -مېزېلداندې.
ایصلاحې قورتارېب، قالخدې. کؤینه‌ڲی‌نین أته‌ڲی’له اۆزۆنده قالا‌ن کؤپۆک‌لری سیلیب: «چۏخ ساغ اۏلون، شراییط یاراتدېغېنېز اۆچۆن تشککور إدیرم»، – گؤزَتچی ده قالخاراق اۏنون’لا بندین قاپې‌سېنا قدر گلدی، قاپېنې آچېب ایچه‌ری بوراخدې.
فیریدون ایچه‌ری گیرَنده هامې‌نېن اۆزۆنده تعجّۆب دۏلو سوال گؤردۆ. بیر سؤز دئمَزدن، کئچیب یئرینده أڲلَشدی. بایېردا بایقوش اولادې، اوزاق‌لاردان ایت هۆرمه‌سی گلیردی.
أحمد گؤزلرینی اۏنا دیکه‌رَک: «من سَنین بو أخلاقېوېن حئیرانې‌یام، جانېم بللی دَڲیل بیر ساعات یا نه قدر دیری قالا‌ق، سن’سه تۏیا حاضېرلاشان‌لار کیمی اؤزۆنه یئتیشیرسَن.» -دئییب، گؤزۆنۆ اۏندان چکمه‌دی.
فیریدون گۆلومسه‌یه‌رَک یاواش و حلیم سَس’له: «دۏست‌لار! منیم ده حالېم سېزدن قالا‌ن دَڲیل. منده اینسانام. حیسّیاتېم وار، آنجاق مۆباریزه إتمک یالنېز ووروشماق دَڲیل، بیزیم هر بیر حرکت و ایزیمیز مۆباریزه یۏلۆنۆن مشعلی‌دیر، بیز وطن و دۆشۆنجه‌میزین یۏلوندا اؤزۆمۆزۆ فدا إتمک’له، گله‌جه‌ڲین ایلک اوغورلو آددېم‌لارېنې آتېرېق، قۏی گله‌جَک نسیل بیز‌لری یاد إدنده، غرور و فخر’له خاطېرلاسېن.
مۆباریز اینسان‌لارېن آلدېغې نفس و آتدېغې بۆتۆن قدم‌لری مۆباریزه یۏلوندا اۏلمالې‌دېر، اینسان‌لارېن هامې‌سې اؤلۆمه مَحکومدور، گئج-تئز هامې بو دۆنیادان کؤچمه‌لی‌دیر، یاشاماق کیمی، اؤلمک ده مۆباریزه‌دیر، نئجه یاشاماق کیمی، نئجه و نه تهر اؤلمک ده سَنین دۆشۆنجه و فیکیریندن دۏغما‌لې‌دېر. اۏلا بیلر یۏل گئد‌رکن قضا باش وئره و بو دۆنیانې ترک إده‌سن. اؤلۆم-اؤلۆمدۆر. آنجاق نئجه اؤلمک و اؤلۆم’له مۆباریزه‌یه مشعلینی گۆرلندیرمک و یئنی نسیلین یۏلۆنۆ ایشېقلاندېران اؤلۆم هر کسه قیسمت اۏلمور، من بئله اؤلۆمۆ یاشام کیمی یاشایېرام، بو اؤلۆم دَڲیل، أبدی یاشام‌دېر، اؤنملی اؤلۆم اۏدور کی، ایز قۏیا و اینسان‌لارې دۆشۆندۆرمه‌ڲه وادار إده. بیزیم اؤلمه‌ڲیمیز ده گَرَک دیکتاتۏر‌لار اۆچۆن بیر کابوس اۏلوب، اۏنلارېن آسایشېنې و راحات‌لېغېنې أل‌لریندن آلسېن.
من ده بو دۆنیانېن شیرین‌لیڲنی دویورام. یاشاماق گؤزَ‌لدی، آنجاق نئجه یاشاماق! بیزیم اؤلمه‌ڲیمیز یئنی یاشام اۏلاجاق، بیز اؤلۆم’له سۏن سؤزۆمۆزۆ دئییریک و دۆنیا دوردوقجا بیز‌لر بو دۆنیا‌دا، بۆتۆن آزاد دۆشۆنجه‌لی اینسان‌لارېن اۆرَک‌لرینده یاشایاجاغېق». –دئدی و دۏست‌لارېندان عۆذر ایسته‌ییب، اۆز‌لرینی دؤندرمه‌لرینی خواهیش إتدی کی، پالتارېنې دَڲیشسین.
اۏ دوستاق پالتارېنې چېخاردېب، کۆنجه قۏیدو، آغ کؤینه‌ڲی گئییب قارا شالوارې آیاغېنا چَکدی. کؤینه‌ڲی‌نین أتک‌لرینی شالوارېن ایچینده سلیقه‌یه سالېب، قایېشې برکیتدی. آل-قېرمزې قالوستوکو بۏینوندان سالېب دۆڲۆنله‌ییب، بوغازې‌نېن آلتېندا راحاتلادې. جۏراب‌لارې آیاغېنا چکیب، برق ووران قارا چکمه‌نی گئیدی. قارا پئنجه‌ڲی ألینه آلدې. گۆلۆمسَر حالدا دۏست‌لارا باخېب: «نئجه‌دیر؟» -سۏرغوسونو وئردی.
هامې اۏنو سۆزۆردۆ. دۏست‌لارېن گؤزلرینده سئوینج و اۆرَک‌لرینده کدر، هیجان ایچینده ایدیلر، دانېشماغا سؤز تاپمېردېلار، اۏ ایسه بارماق‌لارې ایله قارا شۆوه کیمی تئلینی دارایېب، ساهمانلایېردې. سانکې بؤیۆک بیر تنتنه‌‌لی سالۏن اۏنو گؤزله‌ییردی…
بندین جینگیلتی ایله قاپې‌سې آچېلدې. سلیقه‌لی فۏرم پالتارېندا بیر سرهنگ قاپې آغزېندا گؤرۆندۆ. فیریدونو گؤره‌جَک، دریندن نفس آلدې. حئیران‌لېق’لا اۏنو سؤزۆب بو یاراشېقلې اینسانېن دوستاق اۏلدوغونو اونوتدو بیر آن‌لېق، اؤزۆنۆ گۆج’له أله آلېب: «بو نه گؤرکم‌دیر؟ گؤرۆشه حاضېرلاشېرسان؟» -دئییب. جاواب گؤزله‌مَزدن گؤزَتچییه ایشاره إتدی.
گؤزَتچی ایچه‌ری گیریب، فیرېدونا یاخېنلاشدې. اۏنون أل‌لرینی قاباقدا قانداللایېب: «گئدک» -دئدی. فیریدون تمکین’له، قاپې‌یا یاخېنلاشدې، سرهنگ سالۏندا اۏلان یاراقلې عسگرلره ایشاره إدیب، وظیفه‌لرینی خاطیرلاتدې، ایکی عسگر أ‌لی تۆفنگلی سرهنگین ساغ-سۏلونو قۏرویاراق فیریدونو اؤندن نظر آلتېنا آلدېلار، ایکی‌سی ده فیریدونون آرخاسېندا ، أل‌لری سیلاحېن قبضه‌سینده حرکت إدیردیلر.
سالۏندان دوستاق‌خانانېن حَیَطینه دۆشدۆلر. سحرین سرین یئلی اۏنلارې قارشېلادې، زیندانېن حَیَطینده‌کی آغاج‌لاردا جیویلده‌شن سئرچه‌لر بیر آن سوسدولار. اۏنلار دۏستاق‌خانانېن دَروازاسېنا طرف حرکت إدیب، دَروازانېن یاخېن‌لېغېندا دوران حربی ماشېنا یاخېنلاشدېلار. سرهنگ کئچیب سۆرۆجۆنۆن یانېندا، فیریدون و عسگرلر ماشینین آرخاسېندا‌کې اۏتوراجاقدا… عسگرلرین ایکی‌سی فیریدونون ساغ-سۏلوندا، اۏ بېرې‌لر اۆزبه‌اۆز اۏتوردولار، ماشینین قاپې‌لارې‌نېن اؤرتۆلمسی’له دَروازانېن آچېلما‌سې بیر اۏلدو، ماشین نَریلده‌ییب دَروازادان خیابانا شۆتۆدۆ…
تبریزین ستّارخان خیابانې نیظامی قووّه‌‌لر’له ایحاطه اۏلونموشدو، گؤلۆستان باغې‌نېن قاباغېنداسا ایزدیحام واردې. أهراب محله‌سینده مۏللا حۆسئین مسجیدی‌نین میناره‌سیندن سۆبح آذانې اوجالدې، آغاج‌لارېن یارپاق‌لارې سَحَر مئهیندن تیترَشیردی. قوش‌جېغازلار جیویلده‌شه-جیویلده‌شه آغاج‌لارېن قۏل-بوداق‌لارېندا حرکت إدیردیلر، بو سحرین آچېلماسېنې و دان یئری‌نین سؤکۆلمه‌سینی آندېرېردې.
سېرا ایله دۆزۆلن عسگرلر، یۏرولدوق‌لارېندان و ماراقدان اؤز ایچ‌لرینه قاپانمېشدېلار، خیابانېن باغ طرفینی ایکی سېرا عسگر قۏرویوردو، هر سېرادا ییرمی عسگر واردې، ایلک سېرا ایله ایکینجی سېرا کۆرَک-کۆره‌ڲه دایاناراق یاراق‌لارېنې حاضېر توتموشدولار.
خیابانېن یانېندا ایلک سېرا ایله اۆز-اۆزه اۏن مئتر آرالېدا یئردن بیر مئتر هۆندۆرلۆکده إنی اوچ و اوزونلوغو بئش مئتر اۏلان تاختادان بیر سکی قورولوب و آیرې عسگرلر’له ایحاطه‌یه آلېنمېشدې، خیابانېن سطحی بئش پیلله ایله سکی‌نین سطحینه بیرلَشیردی. سکی‌نین اۏرتاسېندا بیر دار آغاجې گؤزه چارپېردې، دار آغاجېندان آسېلان إعدام ایپی سَحَر یئلیندن ساعات کفکیری کیمی وار-گل إدیردی.
أرکین اوجا دووارېندان بۏیلانان گۆنَش، تبریزین سحرین ایشېقلاندېرېب، خیابانېن قۏنقا طرفیندن گلَن ماشېنېن شۆشه‌سینده عکس اۏلونوب، اینسان‌لارېن گؤزلرینی قاماشدېردې. ماشېن سکی‌نین یانېندا دایاندې، سرهنگ ماشېندان إنَن کیمی عسگرلر نیظامی گؤرکم آلېب، اۏدون کیمی قورودولار. سرهنگ آزاد دئییب، پیلله‌لردن سکییه قالخدې. ماشېنېن دال قاپې‌سې آچېلدې. ایکی أفسر جلد یئره آتېلېب حاضېر دایاندېلار. فیریدون أل‌لری باغلې ماشېندان دۆشدۆ. اۏنون آرخاسېنجا ایکی عسگر ده ماشېندان دۆشۆب، قاپېنې اؤرتۆب حاضېر وضعيّتده دایاندېلار، ماشېن دا یئریندن حرکت إدیب أللی مئتر گئدیب، خیاوانېن یانېندا دایاندې.
فیریدون یاواش و تمکین’له سکییه طرف یؤنَلدی، عادی باخېش‌لار’لا أطرافې نظردن کئچیردی، یاراقلې عسگرلردن ساوایې گؤزۆنه هئچ کیم دَڲمه‌دی. پیلله‌لری قالخدې، إله بیل پاریس شهری‌نین سوله کۏنفرانسې بیناسې‌نېن پیلله‌لرینی آدلایېردې. متانت’له حرکت إدیب اۏرا‌دا اۏلان‌لارې اؤزۆنه جلب إتدی. سکییه قالخاندان سۏنرا باغېن ایچینده اۏلان اینسان‌لارې گؤردۆ، دۏداق‌لارېندا تَبَسّۆم یاراندې.
جماعتین ایچینده بؤیوک ایزدیحام یاراندې، حئیران‌لېق‌لارېنې گیزلَتمه‌ییب، «هوررا» دئدیلر. هامې اۏنون گؤرکَمینه واله اۏلموشدو، هر ثانییه سرهنگه بیر ایل کیمی گلیردی، غضبیندن دیل-دۏداغېنې گمیریب ایشاره ایله هر شئیین تئز قورتارماسېنې طلب إتدی.
ایکی عسگر فیریدونۆن أل‌لری‌نین قاندالېنې قاباق طرفدن آچېب، آرخادا باغلاماق ایسته‌دیکده، اۏ مانع اۏلدو، دار آغاجې‌نېن آلتېندا آسلاق ایپه یاخېنلاشېب باشېندان بۏینونا سالاراق أل‌لرینی آرخا طرفده بیر بیرینه کئچیردیب حاضېر دایاندې، بایاق‌کې عسگر قۏل‌لارې بیلَکدن قانداللایېب یئرینه چکیلدی.
فیریدون باشېنې دیک توتاراق، بوغازېندا قَهَری بۏغدو. گۆنَش أرک قالا‌سې‌نېن دووارېندان بیر قارېش اوجالمېشدې. اوزاق‌لار‌دا گؤڲۆن سماسېندا بیر دسته گؤڲرچین گؤرۆندۆ، اۏ گؤزلری‌نین آچې‌سېندا تبریزی یادداشېنا کؤچۆرۆر و کئچمیش گۆن‌لرینی خاطېرلایېر، سانکې پاریسین سوله کۏنفرانس تریبونوندا دانېشماق اۆچۆن حاضېرلاشېردې. سرهنگین غضبلی و یۏغون سَسینی إشیتدی، سرهنگ إعدامېن ایجراسېنې طلب إتدی. بو آن فیریدونون اۆرَک دۏلو سَسی تبریزین بۆتۆن کۆچه‌لرینی دۏلاشېب و اۏنون اؤز قولاق‌لارېندا « یاشاسېن آذربایجان…» عکس-صَداسې وئردی…
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
زلزله / جلیل مممدقولوزاده (حیکایه)
سۏیوق أللر / ناییله علییئوا (حیکایه)
قایېدېش / إسمیرا حۆسئینلی (حیکایه)
