أل‌لری…/ آیناز بزرگان (حیکایه)
سحر تله‌سیک یوخودان قالخدې أل اوزالتدې ساعاتې گؤتۆرۆب باخا، یادېنا دۆشدۆ ساعات آشاغا قاتدا قالېب دوروب یوخولو-یوخولو پیلله‌لرین بیر نئچه‌سین إندی؛ أڲیلیب دوواردان آسلانمېش ساعاتا باخدې، 6:30 هله تئز ایدی قایېدېب گیردی یئرینه.
پتونو یاشام یۏلداشې، اؤزۆنه چولقالامېشدې یاواشجا پتونون قېراغېندان یاپېشېب اؤزۆنه سارې چکدی؛ قېچ‌لارېنې یارېیاجان سالدې پتونون آلتېنا؛ گؤزلرینی یوموب یوخوسو یادېنا دۆشدۆ، گۆلۆمسه‌دی، سئوینج بۆتۆن جانېنې بۆرۆدۆ.
بوگئجه یوخوسونون سئوینجیندن دفعه‌لرجه اۏیانمېشدې، یوخوسونو آن با آن دۆشۆنۆب بیر دادلې یئمک کیمی یاواش-یاواش دادېنې بۆتۆن جانېنا سیندیرمیشدی.
إولرینده’یدی، گۆن باتان زامان ایدی، پرده‌لر هر زامان‌کې کیمی چکیلمیشدی. گۆنشین قېزارمېش ایشېق‌لارې اۏتاغېن دووارلارېندان قاپېیا سارې چکیلمیشدی.
اۆره‌ڲی دلیجه‌سینه چېرپېنماغا باشلادې. قېچ‌لارې‌نېن گۆجۆ یۏخو’یدو ایره‌لی گئده، اۏتوردو؛ کیشی باشېنې اۏنا سارې چئویردی گۆلۆمسه‌یه‌رک اۏنا باخېب دوروب گلدی یانېنا، ایندی اۆره‌ڲی إله چېرپېنېردې کی، آز قالېردې آغزېندان إشیڲه چېخا.
گؤزلرینی تیکدی اۏنون أل‌لرینه. گۆنشین ایشېق‌لارې بارماق‌لارې‌نېن آراسېندان بیر ایپک قوماش کیمی کئچیب بیر سئحیرلی گؤرۆنتۆ وئریردی. اودقوندو؛ نفس چکمک چتین‌لشمیشدی. هر نفس چکدیڲینده هاوا بۏغازېنې یارا-یارا سینه‌سینه کئچیب یئنی‌دن سینه‌سینی یارا-یارا گلیب آغزېندان إشیڲه چېخېردې. تیترک بارماق‌لارېنې أل‌لری‌نین ایچینده سېخدې؛ دۏداق‌لارې بیر بیرینه دڲدی آما اؤزۆ ده اؤز سسینی إشیتمه‌دی بیر عؤمۆر حاضېرلادېغې سؤزلر سانکې بیر قوش اۏلوب هاوایا اوچدو…
کیشی هیجانلې گؤزلرینی اۏنون گؤزلرینه تیکیب اوزون سۆره هئچ دینمه‌دی، سۏنرا دۏداق‌لارې یاواشجا بیر-بیرینه دڲیب سؤزلری قادېنېن قولاق‌لارېنا دڲدی.
-بۆتۆن دئدیک‌لرین یالان اۏلدو!
سن إله سانېردېن گلمه‌رم آما گلدیم، بیر عؤمۆردۆ گلیرم؛ نه گئجه‌م وار نه گۆندۆزۆم ایل‌لردی یۏل گلیرم، بورا گلیب چاتماغېم تام قېرخ ایل چکدی. بیلیرم سن گؤزله‌ییردین تک بو اومود’لا ایل‌لر بۏیو یۏل گلدیم؛ تانېمایا-تانېمایا، سۏروشا-سۏروشا، آغلایا-آغلایا، آما آخېردا چاتدېم، یئتیشدیم.
کیشی أل‌لرین اوزالتدې اۏنا سارې، باخدې أل‌لرینی تانېیېردې تا اوزاقلاردان، دۏغولمامېشدان بئله…
Yazını bu əlifbada oxuyun: TÜRKCƏ
حقیقی سئوگی چاغداش اینسان اۆچۆن بیر نیسگیل، سئحرلی عالَم‌لرده یاشانمېش بیر اؤزلم کیمی اۏلموشدور. بو اینسان یاشادېغې سۆرعتلی یاشایېشېن یئیین‌لیڲینه چاتا بیلمه‌دیڲی اۆچۆن اۏنو – أن آزې – یوخولارېندا گؤرمک اومودو ایله یاشاماقدا دېر. نییه یوخولارېندا؟ هئرمان هئسسئ Sidharta رۏمانېندا هیندوایسم اوپانیشادلارېندان بئله یازېر: “اینسان یوخودایکن آتماندا (آللاه)دا یاشایېر.” دده قۏرقود کیتابېندا ایسه یازېر: “اۏغوز خالقې یوخونو کیچیک اؤلۆم بیلیر.” قورآن-کریمین ده بویوردوغونا گؤره آللاه اینسانې یوخودا اؤلدۆرۆب آیېلاندا جانېنې قایتارېر. حدیث‌لرده ده “” دئییلیب. حقیقی سئوگییه چاتماق اۆچۆن اؤلمک شرط دیر. بو اؤلۆم إقۏنون اؤلۆمۆ دیر. حیکایه‌نین قهرمانې آیېلېب ساعاتا باخېر، 6:30. آما یئنه پتونون آلتېنا قایېدېب اۏ گؤزَل یوخوسونو یاشاماق، یانې خاۏسدا و یاخود اؤلۆم دۆنیاسېندا یاشادېغې لذّتلی یاشامې تجرۆبه إتمکدن ذؤوق آلېر. بو مرحَله ایسته‌یه‌رَک اؤلۆمه تسلیم اۏلوب خاۏسدا یاشاماق ایسته‌ڲی دیر. خاۏسداکې یاشام إله گؤزَل دیر کی قهرمان اۏرادان قایېتماق ایسته‌میر.
بو یاشام خاۏسدا گۆنَشین شۆعاع‌لارې ایله ایشېقلاندېرېلمېش أل‌لر دیر. بورادا تئاتر صحنه‌سی کیمی گؤرۆنن بو ایمگه ایستر ایسته‌مَز اینسانې إدقار آللان پۏئ جناب‌لارې‌نېن بیرینیجی حیکایه‌سینه آپارېر. اۏرا‌دا قهرمان سئوگیلی‌سی‌نین آغ دیش‌لرینه وورولوب قالېر و هر ایکی‌سی‌نین یاشامېنې محو إدن بو آغ دیش‌لرین یاراتدېغې مۏنۏمانیا اۏلور. مۏنۏمانیا پیسکۏلۏژی خسته‌لیک سایېلسا دا، میستیک دۆنیا‌نېن سئوگیلی‌نین أل‌لری یا دیش‌لریندن باشقا گؤزَل‌لیڲی ایسته‌یه‌رَک گؤرمه‌مک دیر. دَلی عاشیق بۆتۆن وار‌لېغې ایله اۏ گؤزَل‌لیڲه وورولوب و اۏندان باشقا هئچ نه‌یی گؤرمک ایسته‌میر.
بو گؤزَل‌لیکدن اؤته‌ده سئوگیلی‌نین گؤز‌لری دایانېب. اۏ گؤز‌لری گؤرَن دیلی لال اۏلمالې دېر: “نیطقیم توتولور غونچه‌یی-خندانېنې گؤره‌جَک / باغرېم دَلینیر ناوکی مۆژگانېنې گؤره‌جَک.” بو یۏلون یۏلچوسو قېرخ ایل یۏلدا اۏلوب. قېرخ تۆرک میفۏلۏژی‌سینده چۏخلوق، اؤزۆنۆاینجیتمه، عذابې دؤزمک، تؤوبه‌نین قبول اۏلوندوغو مۆدّت و بونلار کیمی آنلام‌لارېن سیمگه‌سی دیر. حقیقی عاشیق یۏلون اوزونلوغو، عذاب-أذيّتی یۏخ، یۏلون سۏنوندا دوران سئوگیلی‌سی‌نین گؤزلریندن باشقا هئچ نه‌یی گؤرمه‌مه‌لی دیر.
“گر جذبه‌یی-عئشق اۏلسا گتیررم، نئجه گلمز؟” بویورموش نباتی بابامېز.
بو مینیمال حیکایه رئال‌لېقدان ایده‌آل‌لارا گئدیر. رئال یاشامېن گۆنده‌لیڲی تام اینجه‌لیک’له ایمگه‌لنیر. قېسسالېغېنا باخمایاراق ایکینجی إپیزۏدا دۏغال دویقو‌لار’لا سۆرۆک‌لَییر اۏخوجونو. میمیکا، ایشېق إفئکتی، سیلوئت‌لر، گۆنَش، پنجره ایلاهی آاورانې یاراتماقدا گؤرۆنسل إفئکئت‌لرین دۆزگۆن قوللانېلماسېنې گؤرسه‌دیر. بو دۏغاللېغې هر کس یاشایېر. آما اۏ یوخو اۆچۆن دفعه‌لر’له اؤلۆب دیریلمک گَرَک. قېرخ ایل یۏل گئتمک گَرَک، آغلایاراق، تانېمایا-تانېمایا، سۏروشا سۏروشا! تانېمادېق‌لارېندان قۏرخمایېب سۏروشماق، آراشدېرماق اینسانې مَقصَده چاتدېقدا ظفر سئوینجی‌نین گؤز یاش‌لارې ایله قارشېلایاجاق.
آراز أحمداۏغلو
Həqiqi sevgi çağdaş insan üçün bir nisgil (nostlgiya), sehrli aləmlərdə yaşanmış bir özləm kimi olmuşdur. Bu insan yaşadığı sürətli yaşayışın yeyinliyinə çata bilmədiyi üçün onu – ən azı – yuxularında görmək ümidi ilə yaşamaqdadır. Niyə yuxularında? Herman Hesse Sidharta romanında Hinduism Upanişadlarından belə yazır: “İnsan yuxudaykən Atmanda (Allah)da yaşayır.” Dədə Qorqud kitabında isə yazır: “Oğuz xalqı yuxunu kiçik ölüm bilir.” Qurani-Kərimin də buyurduğuna görə Allah insanı yuxuda öldürüb ayılanda canını qaytarır. Hədislərdə də “” deyilib. Həqiqi sevgiyə çatmaq üçün ölmək şərtdir. Bu ölüm EQOnun ölümüdür. Hekayənin qəhrəmanı ayılıb saata baxır, 6:30. Amma yenə pətunun altına qayıdıb o gözəl yuxusunu yaşamaq, yəni xaosda və yaxud ölüm dünyasında yaşadığı ləzzətli həyatı təcrübə etməkdən zövq alır. Bu mərhələ istəyərək ölümə təslim olub xaosda yaşamaq istəyidir. Xaosdakı həyat elə gözəldir ki qəhrəman oradan qayıtmaq istəmir.
Bu həyat xaosda günəşin şüaları ilə işıqlandırılmış əllərdir. Burada teatr səhnəsi kimi görünən bu imgə istər istəməz insanı Edqar Allan Poe cənablarının Berenice hekayəsinə aparır. Orada qəhrəman sevgilisinin ağ dişlərinə vurlub qalır və hər ikisinin həyatını məhv edən bu ağ dişlərin yaratdığı Monomania olur. Monomania psixoloji xəstəlik sayılsa da, mistik dünyanın sevgilinin əlləri ya dişlərindən başqa gözəlliyi istəyərək görməməkdir. Dəli aşiq bütün varlığı ilə o gözəlliyə vurulub və ondan başqa heç nəyi görmək istəmir.
Bu gözəllikdən ötədə sevgilinin gözləri dayanıb. O gözləri görən dili lal olmalıdır: “Nitqim tutulur qönçeyi-xəndanını görcək / Bağrım dəlinir navəki müjganını görcək.” Bu yolun yolçusu qırx il yolda olub. Qırx Türk mifologiyasında çoxluq, özünüincitmə, əzabı dözmək, tövbənin qəbul olunduğu müddət və sa. kimi anlamların simgəsi dir. Həqiqi aşiq yolun uzunluğu, əzab-əziyyəti yox, yolun sonunda duran sevgilisinin gözlərindən başqa heç nəyi görməməli dir.
“Gər cəzbeyi-eşq olsa gətirrəm, necə gəlməz?” buyurmuş Nəbati babamız.
Bu minimal hekayə reallıqdan ideallara gedir. Real yaşamın gündəliyi tam incəliklə imgələnir. Qıssalığına baxmayaraq ikinci epizoda doğal duyğularla sürükləyir oxucunu. Mimika, işıq effekti, siluetlər, günəş, pəncərə ilahi auranı yaratmaqda görünsəl effektlərin düzgün qullanılmasını göstərir. Bu doğallığı hər kəs yaşayır. Amma o yuxu üçün dəfələrlə ölüb dirilmək gərək. Qırx il yol getmək gərək, ağlayaraq, tanımaya-tanımaya, soruşa soruşa! Tanımadıqlarından qorxmayıb soruşmaq, araşdırmaq insanı məqsədə çatdıqda zəfər sevincinin göz yaşları ilə qarşılayacaq.
Araz Əhmədoğlu