نه‌دن (استان ارومیه)؟ / کریم گۆل‌اندام (مقاله)

تۆرک إولادې دور بیر باشا ترک وطن إیله
یا بیر دفه گل چاره‌ی ترک وطن إیله !
یا دان بۆتۆن ایران بۏیو تاریخ یارادېبسان
یا گئیدیڲین آغ کؤینه‌ڲی قانلې کفن إیله

نه‌دن (استان ارومیه)؟ / کریم گۆل‌اندام (مقاله)

شاهمات اۏیونوندا اۏلدوغو کیمی حیاتدا دا آچېلماز(آچماز) بیر وضعیت وار .بئله حالا دۆشن هر اۏیونچو اۏیونون نه قدر ریسکلی اۏلدوغونو باشا دۆشۆب سۏن چاره‌سینی أن دڲرلی فیقورلارېنې (مؤهره‌لرینی) قوربان وئرمکده گؤرر. بعضن خۏشا گلمز حال‌لارا قالېب و ایسته‌مه‌دیڲیمیز اۏیون‌لارا قاتېلمالې اۏلوروق. بئله حال‌لاردا چاره‌سیز اۏلاراق یئنه تاریخین قانلې صحیفه‌لرینه باش چکیب، چېخېش یۏلوموزو عیبرت آیناسېندا آختارمالې اۏلوروق. یقین اۏلاراق ایران چرچیوه‌سینده یاشایان خالق‌لار و میللت‌لر ایچینده غربی آذربایجان أهالیسی کیمی عومومن و اورمودا یاشایان تۆرک‌لر قدرخوصوصن بو سېخېنتېنې دویان یۏخدور. بو سېخېنتې‌لار هر دفعه مجلیس سئچکی‌لری عرفه‌سینده آرتېق دویولور. هرچند کی، مجلیس زامان-زامان اۏیونجاقدان باشقا بیر شئی اۏلمامېش! نئجه کی،(1653-ده الیور کرامول انگلستان مجلیسینی چکیب باغلادې و قاپېسېندا یازدې بو إو ایجاره‌یه وئریلیر! ناپلئون بناپارت دا فرانسه مجلیسی ایله عئینی موعامیله‌نی إله‌دی. محمدعلی‌ شاه قاجار دا روس کلنلی لیاخۏف واسیطه‌سی ایله شورا مجلیسینی تۏپا باغلادې! رضاخان پالانی(رضا شاه پهلوی)ده مجلیسی طؤوله آدلاندېردې!. بو گۆن ده مجلیسین خبری اۏلمازدان بئنزین اۆچ قات باهالاشدې و حؤرمتلی مجلیس نوماینده‌لری لال و کار قالدېلار!) بیر طرفدن معناسېز شورا مجلیسی سئچکی‌لری آراسېندا گیره دۆشمۆشۆک بیر طرفدن ده بو گؤیۆلسۆز میللتی (ننه منی قوردا وئرمه ساققېزېمې کۆرده وئرمه) اۏیونوندان قۏرخوتماق اۆچۆن صاندېق‌لار باشېنا چاغېرمالې‌یېق! بونا دئیرلر آچماز دۆشمک!! کیم‌لیک (هانسی سۏیدان اۏلدوغوموز) سؤزۆ اۏرتایا گلدیکده داییمن بیر پارادۏکس وضعیت اۆزه چېخماقدادېر. بیر یاندان أن بؤیۆک ایده‌آل بودورکی هامې اینسان إولادې اۏلدوغو اۆچۆن هئچ کیمسه دریسی‌نین رنگینه گؤره، سۏیونا، بۏیونا، بوخونونا خاطیر، دیلینه، دینینه اینانجېنا گؤره باشقالارېندان اۆستۆن دَڲیل، دیگر طرفدن یئر اۆزۆنده موختلیف اؤلکه‌لرده گئدن اینسانیتدن اوزاق آیری –سئچکی‌لیک سیاستی هر گؤرۆب، إشیدَنی حئیرتلندیریر. میانماردا بودایی‌لرین مۆسلمان‌لارا توتدوغو دیوان، چین حؤکۆمتی‌نین سین‌کیانگ بؤلگه‌سینده اورومچو ویلایتینده اویغور تۆرک مۆسلمان‌لارېنا سۏی قېرېم تطبیق إتمه‌سی، قاراباغدا إرمنی داشناک‌لارې‌نېن آذربایجانلې مۆسلمان تۆرک‌لرینه غدارجاسېنا نسیل سیلمه سیاستی، یهودی صهیونیست‌لرین فلسطین خالقېنا زۏرلاما سیاستی یۆرۆتمه‌سی هامېمېزا آیدېن‌دېر. سؤز بوراسېندادېر کی بیر فلسطین‌لی‌نین بورنو قانادېقدا بعضی‌لری دریدن–قابېقدان چېخېب، عالمه جار سالېب، مادی معنوی مودافیعه مۏقئعی توتور. حال بوکی اویغورلارېن قېرغېنېندا، قاراباغ تۆرک‌لری‌نین سۏی قېرېمېندا دۆنیا مۆسلمان‌لارې، اوروپا سۏسیال–دمۏکرات‌لارې آغېزلارېنا سو آلېب سوسورلار! بورادادېر کی قالېرسان بیر پارادۏکسون آچمازلېغېندا. اۏمانیست اۏلاسان و بۆتۆن اینسان‌لارا، إتنیک‌لره، اینانج‌لارا حؤرمت بسله‌یه‌سن اۏنلارې اؤزۆن’له برابرحوقوق شهرداش، وطنداش ساناسان یۏخسا عېرقچې، سۏی‌پرست، اؤزۆنۆ اۆستۆن ژئن صاحیبی بیلیب باشقالارېنې کؤله، ایشه یاراماز سانېب قولدارلېق دؤورۆنه قایېداسان. 21-نجی عصیرده اۏلدوغوموزا رغمن هله داعش ده وار، طالبان دا، یئر اۆزۆنده اؤزۆنۆ آللاه سانان دا وار غئیب’له ایلیشکیده اۏلان دا. صمد وورغون دئمیشکن (گۆندۆزلر اؤزۆنه مارکسیست دئییب، گئجه‌لر دؤشۆنده خاچ گزدیرنلر!) اۆزده بیر جۆر دالدا بیر جۆر اۏلانلار. ایسلام بایراغې آلتېندا وهابی‌لیک، قولدارلېق، حرمسرابازلېق یۏلا سالانلار، ایسلام قانون‌لارې کؤلگه‌سینده پان فارسیزم مودافیعه‌سی نامینه آللاهېن خالق‌لارا، میللت‌لره بخش إتدیڲی آغېزلاردا اۏلان دیل و دانېشېق قابیلیتی‌نین قارشې‌سېنې آلانلار دا وار. برتولت برشت یازېر: (بو دۆنیادا جۆر-به-جۆر اؤلدۆرمک‌لر وار بیرینی تۆفنگ’له اؤلدۆرمک اۏلار، بیرینی دارا چکمک’له، کیمینی قاران‌لېق معدنده ایشلتمک’له، کیمسه‌نی آج ساخلاماق’لا سارالدېب تدریجن اؤلدۆرمک اۏلار کیمینی ایسه گرکلی اۏلان زامان آپاندیسینی جراح‌لېق إتمه‌مک’له، بیزیم اؤلکه‌ده یالنېز بعضی اؤلدۆرمک چئشیدلری جینایت حئساب اۏلور!) بیزده ده بئله‌دیر. اؤلکه‌ده قارامالېن، قۏیونون سایې معلوم اۏلدوغو بیر حالدا بیر میللتین (تۆرکۆن–عربین–کۆردۆن–بلوچون-فارسېن) آحادې‌نېن سایېسې معلوم اۏلمایېر، بوفیکره بۆتۆن دیلچی‌لر و جامعه‌شیناس‌لار قاتېلېر کی، بیر میللتی اؤلدۆرۆب، آسئمیله إتمک اۆچۆن اۏ میللتین دیلینی یاساقلاماق کیفایت إدر! بیر میللتین دیلینی دانېب، بالالارېنې فارس دیلی بیلمه‌مک اۆچۆن گئری ذکالې سانماق، ایگیدلرینی یوردوندا ایش اۏلمادېقدان عاییله‌سیندن اوزاقلاشدېرېب پریشان إتمک، باشقا إتنیک‌لری بیر میللتین بؤلگه‌سینه سۏخوب تۏرپاق ایدّیعاسې قالدېرماق، داغېنې، داشېنې، مئشه‌سینی، معدنینی، ثروتینی سۏمورماق، محصولو توپلانان زامان اۏنا صاحاب چېخماماق، قاچاق مالچې‌لارا مئیدان وئرمک، یئرلی‌لرین ایستک‌لرینه إعتیناسېز یاناشېب والی‌سینی باشقا إتنیکدن قۏندارماق، آذربایجان آدلې بیر گئنیش بؤلگه‌نی پارچالاماق وپارچالاماق’لا کندلری‌نین، شهرلری‌نین، چای‌لارې‌نېن، داغ‌لارې‌نېن آدېنې فارسلاشدېرېب چاش-باش‌لېق یاراتماق، ایرانېن یئگانه اینجی‌سی اۏلان اورمو گؤلۆنۆ اؤلۆمجۆل حالېنا سالماق دینج أهالېنې یورد یوواسېندان دیدرگین إتمک نیتینده اۏلماق هئچ ده جینایت حئساب اۏلمایېر!! . تزه‌لیکده ده (استان ارومیه) عیبارتینی آغیزلارا سالماق’لا، گیزلی، چیرکین بیر دسیسه‌نی حیاتا کئچیرمک نیتی گۆدۆلۆر! غربی آذربایجانې تۏیوق کیمی یۏلوشدورماق و آدېنې اۆستۆندن گؤتۆرمک نیتی! خانا(پیرانشهر) نقده، اشنویه، سردشت، بوکان، تیکان تپه(تکاب) سایېن قالا(شاهین‌دژ) و قۏشاچایې سۏیوق بولاق(مهاباد)’لا بیرلشدیریب مثلن موکریان اوستانې! یاراتماق نیتینده اۏلماق و آذربایجانې داها پارچالاماق وتۆرک میللتینی أریتمک مقصدی داشېماق وار. و ألبته بو جینایت حئساب اۏلمایېر!! چۏخ آیدېن‌دېر غربی آذربایجان آدې اۏلمادېغې بیر حالدا شرقی آذربایجان آدې نه معنا و آنلامې اۏلا بیلر؟؟!! خاطېرلاماق لازېم‌دېر 1357-دن سۏنرا بیر چۏخ شهرلرین آدې أسکی حالېنا قایتارېلدې یا ایسلام اینقیلابېنا اویغون اۏلاراق دڲیشیلدی (شاهپور= سلماس-بندر پهلوی=بندر انزلی –شاه ‌آباد غرب= اسلامشهر) لاکین رضاییه اورمو-اورمیه اۏلمادې و ارومیه آدلاندې! محض بونا گؤره کی (اور) کؤکۆ تۆرکۆن أساس قایناغېندان خبر وئریردی! اور، اورفا، اوروک، اورشلیم، اورخان، اورمو، اورومچو. اۏنا گۆره سۆرعت’له 1358-ده بخشنامه اۏلوب ارومیه آدلاندې. تیکان تپه و سایېن قالا دا دڲیشیلمه‌دی داها ماراقلېسې بو کی، مهاباد (کئچمیش=سۏیوق بولاق) تۆرک عیبارتی اۏلدوغو اۆچۆن إله مهاباد قالدې ومۆستقیل (صدا-سیما) صاحیبی اۏلوب بوگۆن‌لر اۆچۆن تورشویا قۏیولدو! بوگۆن ایران تۆرک‌لری‌نین أن بؤیۆک آماجې تکجه آذربایجان تۆرکۆنۆن سۏرون‌لارې یۏخ بلکه بۆتۆن ایران تۆرک‌لری‌نین مسأله‌سی اۏلمالې‌دېر. بونا گؤره کی بیز یالنېز آذربایجان یۏخ، بۆتۆن ایرانېن صاحیبی سایېلېرېق! صفوی‌لر ایمپئریاسې قورولماسا’یدې هانسې بیر قودرت خان‌لارې، بڲ‌لری، سردارلارې، حاکیم‌لری و دره بڲ‌لیک سیستئمی ایله یاشایان‌لارې بیرلشدیریب ایران آدلاندېراجاق ایدی؟ ألبت دئمک اۏلار ایران سؤزۆ صفوی‌لردن اؤنجه وار ایدی. بعلی سؤزۆ وار ایدی آنجاق ایران اؤزۆ بیر واحید مملکت کیمی یۏخ ایدی! نئجه کی، توران سؤزۆ وار آما توران آدلې بیر مملکت یۏخدور. بیر داها وورغولاماق لازېم‌دېر قاجارلار اۏلماسا’یدې افغانیستان سرحدی بوگۆن تئهرانا، ایصفاهانا دایاناردې. اولو قاجار بانی‌سی آغامحمدخان ایرانېن بو گۆنکۆ چئوره‌سینی چیزمیشدی. أگر کیمسه قوزئی آذربایجان ویلایت‌لری‌نین، گۆرجۆستانېن ایران ترکیبیندن آیرېلماسېنې قاجار شاهې فتحعلی شاهېن قوصوروندان بیلیر، قانمالې‌دېر کی، اۏ بویدا قودرتلی روس ایمپئریاسېنا قارشې، آذربایجان تۆرک‌لریندن باشقا هئچ بیر فارس، کۆرد، عرب، بلوچ یا گیلک ووروشمایېب. آما ایران تۆرکۆ هر زامان گرکلی اۏلورسا ایرانېن هر بؤلگه‌سینده قېزېل قانېنې وئرمکدن أسیرگه‌مه‌میش‌دیر. (خرمشهرین خیلاص‌کارې اۏلان لشکر عاشورا آذربایجانلې‌لاردان عیبارت دَڲیلدی‌می؟) بوگۆن یاشاسېن آذربایجان شوعارې، مرکزده اۏلان پانفارس‌لار اۆچۆن قېجېقلاندېرېجې و تجزیه‌طلب‌لیک آنلامې داشېیېر. باخمایاراق کی ایچیمیزده پان تورانیست‌لر، پان تۆرکیست‌لر، ایستیقلال طلب‌لر، فئدرالچې‌لار دا اۏلا بیلر لاکین بوگۆن عوموم ایران تۆرک‌لری‌نین دیلی‌نین رسمی فۏرمادا فارس دیلی ایله برابر حاققا مالیک اۏلماغېندان سؤز آچماق أن اؤنملی آماجا چئوریلمه‌لی‌دیر. اونوتمویاق أگر بوگۆنکۆ تۆرک ضیالې‌لارې یالنېز دیل و مکتب مسأله‌سینی ایره‌لی سۆرمه‌ڲه ناییل اۏلارلار’سا سۏنراکې بیر چۏخ آماج‌لارېن تمل داشېنې قۏیموش اۏلارلار. بوگۆن یاشاسېن ایران تۆرک‌لری شوعارې هم آذربایجان تۆرکۆنۆ هم تئهران، خوراسان ،ایصفاهان، شیراز، ساوه، همدان، قوروه، بیجار تۆرک‌لرینی، هم خلج‌لر، قاشقای‌لار و بختیاری‌لری و ایرانېن باشقا بؤلگه‌لرینده سپه‌لنمیش تۆرک‌لری إحتیوا إدیر و یۆز ألبته هر تۆرک، آذربایجانې ایران تۆرک‌لرینه نیسبت مرکز بیلیب، قۏرومالې و آذربایجان بۆتؤولیڲی ایراندا یاشایان تۆرک‌لرین أساس وظیفه‌سی حئساب اۏلمالې‌دېر. بیر زامان ایستالین قوزئی آذربایجان تۏرپاق‌لارېنې إرمنی‌لره پایلادېغې کیمی بوگۆن ده پانفارسیست قووه‌لرین غربی آذربایجانېن بؤیرۆندن یئنی کۆردۆستان چېخارماغېنا قارشې چېخماق و آذربایجانېن یئنیدن پایلانماسېنا جیددی و منطیقی موخالیفت إتمک هر بیر تۆرکۆن بۏینونون اؤنملی بۏرجودور.

اورمو- آذر آیې 1398-نجی ایل کریم گۆل‌اندام