اؤلۆ قوش‌لار / خَیّام رفیعلی (حیکایه)
قراد یاغېشېندا قاچان عائله
هره یوخودان بیر جۆر اۏیانېر. منی همیشه آنام اۏیاداردې. بو صاباح ایسه قرادېن پارتلایېشېنا گؤزلریمی آچدېم. من یوخودان اۏتاغېما قایېدانا قدر ایکینجی پارتلایېش لاپ یاخېندان، بیزدن ایکیجه إو آرالېدان إشیدیلدی. آردېنجا دا قلپه‌لر آپرئل دۏلوسو کیمی دامېمېزدا تاققېلدادې.
دۏلو یاغدېغېنې سۏن دفعه بو یاز کنده، ننه‌م‌گیله گئدنده گؤرمۆشدۆم. تاکسیدن دۆشنده آنام چیڲنینده‌کی کلاغایېنې قاناد کیمی اۆستۆمۆزه گرمیشدی. باجېم’لا من ده آنامېن قانادېنا سېغېنمېشدېق. اۏ آن إویمیزه قایېدېب ایستی یۏرقانېمېن آلتېنا گیرمک، آنامېن منی مطبخدن: “خاللې بالام، دور، مکتبه گئجیکیرسن” – دئیه سَسله‌مه‌ڲینی إشیتمک ایسته‌میشدیم. برک قۏرخموشدوم. هله ایلدېرېم قۏنشونون توت آغاجې‌نېن بوداغېنې قېراندا و بوداق شاققېلتې ایله ننه‌م‌گیلین پنجره‌سینی سېندېرېب إوین یانېنا دۆشنده آغلادېغېما گؤره سۏنرا‌لار چۏخ اوتانمېشدېم.
جلد قالخېب دَهلیزه چېخدېم. سۏن گۆن‌لر تئز-تئز آتېردېلار دئیه یئریمیزه پالتار‌لې گیریردیک. آنام’لا آتامېن یاتاق اۏتاغې‌نېن قاپې‌سېنې آرالادېم. یان-یانا قۏیولموش یاتاقدا آتامېن یئرینده باجېمېن یاتماغې‌نېن آلتېنجې آقوستو ایدی. آلتې ایل أوّل ایسه باجېمېن هارادا یاتدېغې یادېما گلمیر.
هئچ نه دانېشمازدان “تله‌سیک” پیلله‌کَنه چاتدېق. آنام ساغ ألی’یله مندن برک یاپېشېب، سۏل ألی ایله تاختا محججره‌دن توتدو. أوّل ساغ آیاغېنې بیرینجی پیلله‌یه قۏیدو، سۏنرا ایل‌لر’له آلېشېلمېش چتین‌لیک’له اۏندان دؤرد سانتیمئتر گؤدَک اۏلان سۏل آیاغېنې اۏ بیری‌سی‌نین یانېنا گتیردی. عاغلېم کسَندن آنامېن آیاغېندا آنجاق چکه‌لک گؤرمۆشَم. بیرجه چۆت توفلیسی واردې. یاتاق اۏتاغېنداکې اۆستۆ غریبه گۆل‌لر’له بزه‌دیلمیش دَمیر صاندېغې هر دفعه آچاندا، اۏراداکې آیاق‌قابې‌نېن کیمین اۏلدوغونو سۏروشاردېم. آنام دا سۆت رنگلی، آلتې دا اۆستۆ قدر تزه اۏلان توفلی‌لرین اۏنون گلین‌لیک آیاق‌قابې‌لارې اۏلدوغونو دئیَردی. آچېغې آنامېن نه واخت’سا بو آیاق‌قابې‌لارې آیاغېنا گئیدیڲینه چۏخ دا اینانا بیلمیردیم. بلکه اۏنا گؤره هر دفعه عئینی سوا‌لې تکرارلایېردېم. آما آنام دا چاشمازدان هر دفعه‌سینده عئینی جاوابې وئریردی.
بیزیم إودن بینانېن گیریش قاپې‌سېنا قدر ییرمی دؤرد پیلله واردې. هامې‌سېنې أزبر بیلیردیم. حتتا آرالارېندا سئومه‌دیڲیم و سئودیڲیم پیلله‌‌لر ده واردې. مثَلَن سۏنونجو، ییرمی دؤردۆنجۆ اۏ بیری‌لریندن هۆندۆر ایدی و یانېندا أل توتماغا یئری اۏلمادېغې اۆچۆن آنام اۏنو چتین‌لیک’له قالخېردې. یوخارېدان اۏنونجو پیلله ایسه قېسا ایدی دئیه اۏنو چۏخ ایسته‌ییردیم. آدېنې دا قۏیموشدوم: “دېققېلې پیلله‌کن”. آنام پیلله‌لری بیر-بیر إندیکجه، باجېم گاه آشاغې، گاه یوخارې قالخېب آنامېن بیر یئریندن توتماغا چالېشېردې. بیز حَیَطه دۆشه‌نه قدر داها دؤرد قراد پارتلادې.
قراد قورغوسو ییرمی ثانییه‌ده قېرخ راکئت آتېر. بونو بیزه مکتبده، حربی حاضېر‌لېق دَرسینده کئچمیشدیلر. آما إویمیزین یانېنداکې اینتئرنات مکتبینه یئرلشمیش حربی حیصّه‌ده عسگرلر’له صؤحبَت إدنده کۏماندیر‌لری دئمیشدی کی، سیلاح-سورسات آز اۏلدوغوندان بیر راکئت یئره دۆشۆب پارتلامامېش اۏ بیری‌سینی آتمېر‌لار. بئله آتاندا ایسته‌دیک‌لری یئری وورماق داها آسان اۏلورموش. بیر ده “قراد قورغوسو اۏن آلتې لۆله‌لی و قېرخ لۆله‌لی اۏلور”، دئمیشدی کۏماندیر. ایندی راکئت‌لر اۏن آلتې لۆله‌لی قورغودان آتېلېرسا، اۏن راکئت قالمالې‌دېر. دئمه‌لی داها اۏن اؤلۆم إحتیمالېمېز وار.
إویمیزدن قۏنشو بینایا جمعی سَکسَن آددېم‌لېق یۏل ایدی. من بو یۏلو دفعه‌لر’له اؤلچمۆشَم. آنامېن هر آددېمې نئچه ثانییه‌یه آتدېغېنې، بیزیم إودن چېخېب اۏ زئرزَمییه نئچه دقیقه‌یه گئتمه‌ڲیمیزی، بو مۆدّتده نئچه بۏمبانېن پارتلاما إحتیمالېنېن اۏلدوغونو دؤنه-دؤنه دۆشۆنمۆشَم. هر شئیی بو قدر دئتاللې بیلمه‌ڲیم منی داها چۏخ ناراحات إدیردی.
آنام یارېمچېق آددېم‌لارېنې آتدېقجا اۏنو بوراخېب قاچماغېمېز اۆچۆن بیزه یالوارېردې. هر پارتلایېش إشیدیلنده “آللاه سن ساخلا، آللاه سن ساخلا!” – دئییردی. بیزدن اوزاقدا پارتلایان راکئتین “شاققاناغې” قولاغېمېزدان چکیلن‌دن سۏنرا “آللاه منی اؤلدۆرسۆن، آللاه منی اؤلدۆرسۆن!” پېچېلدایېردې. بیز سَکسَن آددېم‌لېق یۏلون یارې‌سېنېن یارې‌سېنې گئده‌نه قدر داها بئش راکئت پارتلادې. اؤلمک إحتیمالېمېز آزالدېقجا یاشاماق شانسېمېز آرتېردې.
بیر شئیه اومود إدیردیم کی، بو راکئت‌لر اۏن آلتې لۆله‌لی قورغودان آتېلېر. اۏنا گؤره سئوینیردیم کی، اۏن آلتې سئویملی رقمیمدی. آیېن اۏن آلتې‌سېندا دۏغولموشام، اۆسته‌لیک ایندی اۏن آلتې یاشېم وار. آنامېن قېرخ یاشې اۏلدوغونو ایسه دۆشۆنمک بئله ایسته‌میردیم. قۏی بو گۆن منیم گۆنۆم اۏلسون، بیر ده گؤڲده اوچان قوش‌لارېن. هر آتېشمادا قوش‌لار یادېما دۆشۆر. گؤره‌سن اینسان‌لارا آتېلان مرمی‌لر گؤڲده قوش‌لارا دَ‌ڲیرمی؟ دَ‌ڲیر’سه… تۏرپاق اوغروندا گئدن دؤڲۆشده نییه گؤڲ ساکین‌لری اؤلمه‌لی‌دیر؟ هارادا اؤلۆ قوش گؤرسم، أڲیلیب گۆلـله یاراسې وارمې دئیه یاخېندان باخاردېم. اؤلۆ قوش‌لار دا تۏرپاغا آرخا‌سې اۆسته دۆشَر آخې، اۆز‌لری هئی گؤڲه باخار. إله بیلیردیم اؤلمۆش بیر قوش’لا گؤز-گؤزه گلمک قدر کدر‌لی هئچ نه یۏخدور دۆنیادا.
اۏن ایکینجی راکئتین اوغولتوسو إشیدیلنده بیر آن‌لېق خیال إتدیم کی، أڲر بیز گؤزۆمۆزۆ قېرپمازدان، نفس آلمازدان یئریمیزده دورساق، قوش‌لار قاناد ساخلاسا، یارپاق بئله ترپنمه’سه، دَنیزلر دالغالانماسا، کۆلک أسمه’سه، زمی‌لر خېشېلداماسا، سولار آخماسا، هر شئی اۏلدوغو یئرده دۏنوب قالسا، اۏ راکئت ده گؤڲده دایانار. آما سۏنرا دۆشۆندۆم کی، هر شئی دایانسا بئله، هارادا’سا ایستی داشېن اۆستۆنده گۆنله‌نن چیرکین بیر کرتنکله نه‌دن‌سیز یئره گؤزۆنۆ قېرپاجاق و اۏ راکئت یۏلونا داوام إده‌جک. یا دا چاناغې اۆسته دۆشۆب دۆنیایا باش-آیاق باخماقدان یۏرولان بیر تۏسباغا ترس دۆنیاسېنې دۆزلتمک اۆچۆن جانېندا قالا‌ن سۏن گۆجۆنۆ تۏپلایېب دېرناغېنې تۏرپاغا اوزاداجاق.
آرادا چؤنۆب إویمیزه، سۏنرا دا ایره‌لیده آدام‌لارېن دۏلوشدوغو زئرزَمییه باخېردېم. توتاق کی، یۏلون یارې‌سېنې گئتدیک، آخې بوندان سۏنرا یئرده قالا‌ن یۏلون دا یارې‌سېنې گئتمک لازېم ایدی. سۏنرا قالا‌ن یۏلون یارې‌سېنې، سۏنرا یئنه قالا‌ن یۏلون یارې‌سېنې… بو نه بیتمز-تۆکنمز یۏلدور ایلاهی؟! دفعه‌لر’له گئدیب گلدیڲیم یۏل بو گۆن هئچ بیتمه‌یه‌جکدی.
یۏلون تن اۏرتاسېندایدېق و منیم حئسابېم’لا اۏن بئش راکئت کیمین’سه یۏلونو یارېمچېق کسمیش، کیمین’سه إوینی دووارسېز قۏیموشدو. گؤڲه باخدېم. نییه‌سینی اؤزۆم ده بیلمیرَم. نه گلیر’سه، گؤڲدن گلیر، بلکه گؤڲه یاخشې-یاخشې باخسام نه‌سه گؤرَردیم؟ ماوی سمانېن بیر قېراغېندا کؤینه‌ڲین یاخاسېنا تیکیلمیش آغ یاماق کیمی بالاجا بولوددان ساوایې بیر شئی گؤرمه‌دیم. منه إله گلدی کی، اۏ بولود نه’یسه گیزلَدیر. اۏ بولود اۏلماسایدې، سمانېن بۏشلوغوندا چۏخ اؤنملی بیر شئی گؤره‌جکدیم. آما اۏ چۏخ اؤنملی شئیی دۆشۆنمه‌ڲه واختېم اۏلمادې. اۏن آلتېنجې راکئتین اوغولتوسونو إشیتدیم. بیزه طرف گلیردی. هه، لاپ بیزیم اۆستۆمۆزه گلیردی. سَسیندن حیسّ اۏلونوردو. آنامې برک قوجاقلادېم. آنام باجېمې اۏرتایا چکیب باشېنې اۆستۆمۆزه أڲدی. سانکی بیر قوش ایکی یاوروسونو قاناد‌لارې آراسېنا آلېب. یۏلون تن اۏرتاسېندا هئیکَل کیمی دۏندوق. گؤزلریمی إله برک سېخدېم کی، کیرپیڲیمین آراسېندان گؤزۆمۆن سویو چېخدې. بو گؤز یاشې دَڲیلدی، گؤزۆمۆن سویو ایدی. اوغولتو، آردېنجا دا دهشتلی پارتلایېش قولاق‌لارېمې باتېردې. چۏخ یاخېندا ایدی. إله بیل لاپ قاباغېمېزا دۆشمۆشدۆ.
باشېمې قالدېراندا زئرزَمی‌نین قاپې‌سېندان آدام‌لار پتکدن پئریکن آرې‌لار کیمی أطرافا اوچوشوردو. راکئت زئرزَمی‌نین دووارې‌نېن دیبینه دۆشمۆشدۆ. آنامېن قۏل‌لارې آچېلدې، بیزی قانادې‌نېن آلتېندان بوراخدې. سانکی دیزلری‌نین باغې قۏپدو. ایلدېرېم وورموش توت آغاجې‌نېن بوداغې کیمی دیزلری شاققېلتې ایله تۏرپاغا دۆشدۆ. آنام’لا منیم آرامدان کئچن قلپه منه یۏخ، آناما دَڲمیشدی. آل-قېرمېزې قان آیاغېندان اۆزۆآشاغې سۆزۆلۆب دیزی‌نین سانجېلدېغې تۏرپاغې سولادې. آیاغېندان چېخان قانلې چکه‌لک بالاجا داشېن اۆستۆنده إله دورموشدو کی، هئچ صاندېقداکې سۆت رنگلی، آلتې دا اۆستۆ قدر تزه اۏلان توفلی‌لر بئله شوخ دایانمېردې. اۏ آن إویمیزه قایېدېب ایستی یاتاغېمداکې یۏرقانېن آلتېنا گیرمک، آنامېن منی مطبخدن: “خاللې بالام دور، مکتبه گئجیکیرسن” – دئیه سَسله‌مه‌ڲینی إشیتمک ایسته‌دیم. چئوریلیب قاپې-پنجره‌سی داغېلمېش إویمیزه باخدېم. تۆل پرده پنجره‌میزدن روح بَدَندَ‌ن چېخان کیمی چېخېب هاوا‌دا یئللنیردی. إویمیز سۏن نَفَسینی وئریردی.
Yazını bu əlifbada oxuyun: TÜRKCƏ
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
ایکی اؤلۆ / زیبا غیور (حیکایه)
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
دارا / آراز أحمداۏغلو (حیکایه)
بۏش كۏمۏد / حسن ثمودی قلعهلر (حیکایه)
