گیزیر مۆباریزین مکتوبو / رسول رخشانلې (سندلی حیکایه)
سَحَر تئزدن تئلئفۏنون سَسی اۏتاغا یایېلدې. إو صاحیبی تئلئفۏنو گؤتۆردۆ:
– بَلی، إشیدیرَم.
– سلام، صاباحېنېز خئییر.
– سلام. کیمدی؟
– حربی حیصّه‌دندی. مۆباریز إوه گلیب‌می؟
– یۏخ. إوه نییه گلمه‌لیدی؟
– گئجه یارې‌سې حیصّه‌دن چېخېب، کیمسه‌یه بیر سؤز دئمه‌ییب. اؤزۆ ایله چۏخلو سیلاح دا گؤتۆرۆب.
– اۏغول منیمدی، یاخشې تانېیېرام. جیبهه خطّینه گئدین. آروادې:
– کیمنن دانېشېردېن بو واخت، آغاکریم؟
آغاکریمدن سَس چېخمادې.
– دئسه‌نه، من ده بیلیم.
آغاکریم آروادېندان اوزاقلاشماغا چالېشدې. اۏغول آنا‌سې راحات‌سېز حالدا اۏنون آرخاسېنجا آددېملادې:
– من مۆباریزین آنا‌سې‌یام! من بیلمه‌مه‌لی‌یم‌می؟ بلکه مۆباریزدن خبر وار؟
– مۆبارېز گئجه واختې حیصّه‌دن چېخیب.
– هارا؟
– دئمه‌ییب.
آنانېن حالې دَڲیشدی:
– مۆباریزی ایتیردیک، – دئیه أل‌لرینی اۆزۆنه قۏیدو، گؤز‌لری یاشاردې، – اۏنون مکتوبونو اۏخویاندان بری اۆره‌ڲیم سکسکه‌ده ایدی. راحات‌سېز‌لېق کئچیردیڲینی گیز‌له‌مک ایسته‌ین آتا:
– سَحَر چاغې آغزېنې خئییرلیڲه آچسانا، آی شاماما، مۆباریزه هئچ نه اۏلماز، – سرت سَسله دئیه‌رَک آروادېندان اوزاقلاشدې. گَرَک مۆباریزین حربی خیدمته یئنی‌دن قایېتماسېنا راضې اۏلمایایدېق. قوللوغونو، نئجه دئیَرلر، جان-باشلا یئرینه یئتیرمیشدی، اؤزۆ ده ایچی قۏشون‌لارېن اؤزل تعییناتلې بؤلۆمۆنده. قېسا چاغدا چاووش رۆتبه‌سی آلدې، ترخیص اۏلوندو. بؤیۆک اۏغلاندې، ییرمی ایکی یاشې وار. إوله‌نن، عائله-اوشاق صاحیبی اۏلان واختېدې. گَرَک آتا‌سې “یۏخ” دئیه’یدی، “قطعی یۏخ”دئیه’یدی. ساواش باشلایاندا گئدردی، هئچ کیم ده ساخلامازدې. بو فیکیر‌لر آنانېن ألینی ایشدن سۏیوتدو. حربی خیدمته قایېتدېقدا گیزیر‌لیک کورسوندا اۏخودو. إحتیاط حربی حیصّه‌ده خیدمته گؤندَریلدی. کۏماندان‌لېغا عریضه یازدې کی، قاراباغا، جبهه بؤلگه‌سینه یۏللانېلسېن. ترترین چایلې کندی یاخېن‌لېغېندا خیدمته کئچدی، شیش‌تپه تۏرپاغېنا. اۏنون یئری محض بورا ایدی، اؤزۆ بئله دۆشۆنۆردۆ. خیدمت گرگین کئچیردې. تکجه ایشغالچې إرمنی اۏردو حیصّه‌سی’یله اۆز-اۆزه دایاندېق‌لارېنا گؤره یۏخ. اۏنون بۏش واختې دئمک اۏ‌لار کی، اۏلموردو. أوّل‌لر ایشلَتدیڲی سیلاح چئشیدلریندن ایستیفاده‌نی تکمیللشدیریر، باشقا سیلاح‌لاردان آتش آچماغې اؤرگه‌نیر، سئودیڲی بۏکس’لا جیدّی مشق إدیردی. ناماز قېلماسې‌نېن واختېنې اؤتۆرمۆردۆ. تۏرپاق‌لارېمېزېن دۆشمن ایشغالېندان آزاد اۏلماسې اۆچۆن آللاها دوعا‌لار إدیردی. دۆشمنه لاییقلی ضربه وورماق، کند‌لریمیزی جماعتیمیزه قایتارماق حاقدا دۆشۆنۆردۆ. اۏنون آرام‌سېز مشغوللوغونو گؤرَن دؤڲۆش یۏلداشې تورال :
– هردن آرا وئر، جانېنا یازېغېن گلسین، مۆباریز،– اۏنا اؤنه‌ری إتدی.
– اؤنجه تۏرپارق‌لارېمېزې قاچقېن‌لارېمېزا، کؤچکۆن‌لریمیزه قایتارما‌لې‌یېق. خۏجالې سۏی‌قېرېمېندا ایشگنجه‌لر’له اؤلدۆرۆلن‌لریمیزین، شوشادا، کلبَجَرده، لاچېندا، آغدامدا وحشیجه‌سینه قېردېق‌لارې‌نېن، آنا-باجې‌لارېمېزېن قیصاصېنې بو ویجدان‌سېز داشناک‌لاردان آلما‌لې‌یېق. کارل مارکس آد‌لې بیر نهنگ آدام اۏلوب، بیلمیرَم، إشیتمیسَن، یا یۏخ. اۏ یازېب کی، یاشاماق و قازانج خاطیرینه اؤز آروادلارېنې باشقا خالق‌لارېن کیشی‌لرینه ساتان ایلک میللت إرمنی‌لر اۏلوب. بیلیرسن‌می؟
– اینتئرنئتـده اۏخوموشام، – یۏلداشې جاواب وئردی.
– باخ، بئله ناموس‌سېزلار، شرف‌سیز‌لر اؤزگه قادېن‌لارېنا دا آبېر‌سېزجاسېنا یاناشېرلار، بو إرمنی خیصلَتی‌نین طبیعَتیندندی. بئله‌لری‌نین بیزیم‌کی‌لره قارشې تؤرتدیک‌لرینه گؤز یومماغېمېزسا دۆزگۆن اۏلمازدې. تانېنمېش‌لاردان کیمسه دئییب کی، جینایتکار جزالاندېرېلماسا یئنه ایسته‌دیڲینی تؤره‌دَ‌ر.
– بیز حاضېرېق، أمر گؤزله‌ییریک. هۆجوموموزا تاب گتیره بیلمه‌یه‌جکلر، داشناک‌لار. . .
مۆباریز اۏنون سؤزۆنۆ یارېمچېق کَسدی:
–بونو بیلن قارا قۆوّه‌لر أمر وئرمه‌ڲه قۏیمورلار. اۏدور کی، أمر گؤز‌له‌مک چۏخ چکر. منسه گؤزله‌مه‌یه‌جم. اینشاللاه، مۆطلَق گئدیب دۆشمنـدن قیصاص آلاجام!
مۆباریز چۏخ مشق إدیر، تک-یالقېز اۏلور، دۆشۆنجه‌لی گؤرۆنۆردۆ. سانکی نه’یسه اؤزلۆڲۆنده اؤلچۆب بیچیردی. حربی خیدمت دؤورۆنده ده، ترخیص اۏلوندوقدا دا إرمنی‌لر حاقدا چۏخ اۏخویوردو. های‌لار بالکان یارېم-آداسې‌نېن فئسسالییا ویلایتینـدَندی. داییم خیانتدن، یالاندان أل چکمه‌یَن های‌لار اۏرادان قۏوولوب‌لار . بئله‌جه با‌سا-با‌سا دییار-دییار گزمه‌ڲه مجبور اۏلوبلار. بو حاقدا قدیم یونان‌لار یازېب. گلیب چېخېبلار تۏرپاق‌لارېمېزا. سۏنرا دا هارای چَکېبلر کی، بس بو تۏرپاق‌لار اۏنلارا اولو بابا‌لارېندان قالېب. اۏخودوق‌لارېنې تورالا سؤیله‌ین مۆباریز سۏروشدو:
– بیلیرسن‌می؟
– ألبتّه، بیلیرم، – تورال أمین‌لیک’له دئدی، – من ده اۏخوموشام اینتئرنئتـده. یاخشې، من گئدیم، ایشیم وار، هله‌لیک.
سۏن واخت‌لار مۆباریزی اؤزۆنه قاپېلمېش گؤرمک چۏخ‌لارېنې راحات‌سېز إله‌ییردی. اۏ، حربی حیصّه‌ده‌کی‌لرین چۏخ‌لارې‌نېن سئویملی‌سی ایدی. حاق‌سېز‌لېغې، عدالت‌سیز‌لیڲی خۏشلامایان گیزیر عئینی زاماندا اؤزۆنه و عسگرلره قارشې دا طلبکار ایدی. اۏنو گؤرَن عسگر مۆباریزه حربی سلام وئره‌رَک:
– نئجه‌سن، قارداش، – سۏروشدو.
گیزیر مۆباریز باشې‌نېن آغېر حرکتی ایله اۏنا مۆثبَت جاواب وئردی.
– هر شئی دۆزه‌له‌جک، چۏخ فیکیر إله‌مه،– دئیه عسگر اۏنا جانې‌یانان‌لېق گؤرسَتدی، – گئجی-تئزی وار. بیز داییم حاضېرلاشېرېق. اۆچلۆک اؤلکه‌‌لر ده چالېشېر، اۏنلار دا نه‌سه إدرلر.
– هه، إله‌دی، اۏنلار آرتېق نه‌سه إدیرلر. گل بیرگه باخاق، بس نه إدیرلر؟ هر بیری گۆجلۆدۆ، آما گۆج‌لریندن عدالَتی قورماق، ایشغالچېنې جزالاندېرماق عَوَضینه دئییرلر کی، بیز إرمنی‌لر’له اؤز آرامېزدا دانېشېب راضې‌لېغا گلمه‌لی‌ییک. اؤز‌لریسه بوندان داها چۏخ فایدا گؤتۆرمه‌ڲه چالېشېرلار. إرمنی‌لردن قۏنشویا خیانت تؤرتمک مَقصَدی’له ایستیفاده إدیرلر. بیزیم’سه اۏلان‌لارېمېزې ألیمیزدن آلماغا، بیزه سیلاح-سورسات ساتماق’لا. اۏنلارا بئله وضعيّتده واختېن اوزادېلماسې صرفه‌لیدی. اومود آللاهېمېزا، بیر ده اؤزۆمۆزه‌دی. من بئله آنلایېرام. آللاهېمېزا دوعا‌لار إتمه‌لی‌ییک، اؤزۆمۆز’سه حرکته کئچمه‌لی‌ییک. تۏرپاق‌لارېمېزې گئری آلما‌لې‌یېق، قاچقېن‌لارېمېزې، کؤچکۆن‌لریمیزی إو-إشیک‌لرینه قایتارما‌لې‌یېق.
عسگر گیزیردن إشیتدیک‌لریندن إتکیلَندی. نه‌سه دئمه‌ڲه سؤز تاپمادې. دۆشۆنجه‌لی حالدا یۏلونا داوام إتدی. خئیلَک آرالاناندا دؤنۆب إحتیرام دۏلو باخېش‌لارې’یلا مۆباریزه باخدې. آخشام جبهه یۏلداشې رشاد اۏنون یانېنا گلنده اۏ، ناماز قېلېردې. رشاد گؤزله‌دی. مۆباریز اۏنا یاخېنلاشېب دئدی
– سنه اۆره‌ڲیمدن کئچه‌نی آچېم، بیز سنگرده ناماز قېلساق بؤیۆک آللاها خۏش گئد‌ر. بو عدالت‌سیز‌لرین، نانکۏر‌لارېن پایېنې وئرمکده بیزه داها بؤیۆک کؤمَک اۏ‌لار. گلیشی‌نین نه‌دَنینی رشاد سؤیله‌دیکدن سۏنرا اۏنلار قوللوقدان، عسگرلرین دؤڲۆش روحوندان، حربی تئکنیکا‌نېن گۆجۆندن خئیلَک دانېشدې. ایکی مین اۏنونجو ایلین اییونو ایدی. آیېن اۏن سککیزی، ایستی گئجه. دۆشمن طرفدن آتېلان مرمی‌لرین اوغولتوسو آتش‌کَسی پۏزدو… هامې یاتاقدا ایکن، مۆباریز چئشیدلی سیلاح نۏع‌لریندن گؤتۆرۆب حربی حیصّه‌دن ساکیتجه چېخدې. ایکی حربی حیصّه آراسېندا‌کې بیر کیلومئتر‌لیک مینالانمېش نئیترال زۏنانې کئچدی. إرمنی ایشغالچې‌لارې‌نېن حربی پۏستونون نۏبه چَکَن گؤزَتچی‌لرینی ضررسیزلشدیردی. بیرینجی حمله‌ده چۏخلو سایدا عسگر و ضابیطی قېردې. اۏنلارا آتشی دینمزجه، ساکیتجه‌سینه آچا بیلمیردی. آل، بو سنه حامیله قادېن‌لارېن قارنېنا یۏرتدوغونوز سۆنگۆ‌لره گؤره… هه، بو دا سنه شوشانې تالان إتدیڲینیز اۆچۆن… آناسې‌نېن یانېندا قېزې‌نېن گؤزلرینی چېخارتدېغېنېزېن جاوابې سنه چاتېر…
اۏنون مینالانمېش بو اوزونلوقداکې یۏلو گئجه‌نین قاران‌لېغېندا کئچه‌رَک ، عکس-هۆجوما کئچمه‌سی دۆشمن اۆچۆن تکجه گؤزلَنیلمز یۏخ، هم ده عاغېلاسېغماز ایدی. کیمسه بئله‌سینی گؤزلَمیردی، گؤزله‌یه ده بیلمَزدی. حربیچی‌لر چاشقېن‌لېق ایچینده ایدی. بو اینانېلمازدې. اۏ ایسه کئچمیشدی. هامې‌سېنې اؤلدۆرندن سۏنرا پۏستداکې سیلاح‌لارېن نئچه‌سینی گؤتۆردۆ. ایشغالچې‌لارېن سیلاح‌لارېنې اۏنلارېن اؤز‌لرینه قارشې توشلادې. آتېشما سَسیندن آیېلېب کؤمه‌ڲه گلن‌لری دنله‌دی. آتشی بیر نئچه نؤقطه‌دن و تئز-تئز آچدېغېندان دۆشمن‌لر اۏنلارا قارشې بیر دسته‌نین ساواشدېغېنې دۆشۆنۆردۆ. اۏ، آتدېغې گۆللـه‌لرین شرحینی ده وئریردی. قۏجا‌لارې، قارې‌لارې ظۆلم’له اؤلدۆردۆڲۆنۆزه گؤره بو سنه دۆشۆر… سَنین پایېنسا أسیر آپاردېغېنېز معصوم قېز-گلین‌لری اینجیتدیڲینیزه… آتانېن گؤز‌لری قارشې‌سېندا اۏغولون باشېنې کسمک’له گؤرسَتدیڲینیز “ایگید‌لیڲین” مۆکافاتېنې دؤشۆنه تاخېرام…خۏجالې سۏی‌قېرېمېنې تؤرتمه‌ڲینیزین اینتیقامې یئرده قالمامالېدې… اۏنلارې قېردېقجا بیتمک بیلمیردی کی، بیلمیردی. آرخا‌سې إله گلیردی. اۏنون آچدېغې آتش‌لر سرراست ایدی. هر آتشیندن بیری یېخېلېردې. آچدېغې آتش‌لره آد قۏیوردو. ایروانداکې مسجید‌لری، خان سارایېنې ویران قۏیوب شَهَری یئرئوان آدلاندېرماغېنېزېن جاوابې سنه دۆشدۆ…قارا نيَّتلی‌لره تولا‌لېق إدیب اولو بابا‌لارېمېزېن تۏرپاق‌لارېندا اؤزۆنۆزه قۏندارما وطن یاراتدېغېنېزا گؤره…
اۏ، دۆشمنه توشلادېغې گۆلـله‌نی آتارکن وئردیڲی ایضاحات’لا سانکی علاوه راحات‌لېق تاپېردې. ویران قۏیدوغونوز آغدامېن عَوَضی… کلبَجَرده تؤرتدیک‌لرینیزی اونوتمامېشېق… قاراباغا گلمه‌ڲینیزین یۆز أللی ایل‌لیڲی مۆناسیبتی’له اؤز أل‌لرینیز’له تیکدیڲینیز خاطیره عابیده‌سینی داغېتدېنېز، ایزی ایتیرمک مَقصَدی’له…
دان یئری آغارېردې. مۆباریز ساواشې داوام إتدیریردی. ایشغالچې اۏردونون حربیچی‌لری اۏنون اۆستۆنه گلیردی. أمر بئله ایدی. مۆباریزی اوزاقدان وورماق مۆمکۆن دَڲیلدی. اۏنون مۆسَلسَلی‌نین سۏنونجو پاترۏن داراغې بۏشالدې. پیستۏلئته أل آتدې. یاخېنلاشمېش داشناک حربیچی‌لره پیستۏلئتدن آتش آچدې. گۆلـله‌سی قورتاردې. دۆشمن’له أل به یاخا دؤڲۆشه گیرمه‌لی اۏلدو. جلد‌لیڲینه، قۏلونون قۆوّه‌سینه، آتدېغې تَپیڲین آغېرلېغېنا أمین ایدی. نه واختدان مشق إدیردی. اۏنون یومروغونو یئیَن‌لر آیاغا قالخمېردې . آتدېغې تپیکدنسه دۆشمنین سۆر-سۆمۆڲۆ چاتلایېردې. اۏ، یۏرولماق نه اۏلدوغونو بیلمیر، اۏنون’لا اۆز-اۆزه گلن‌لرین جزاسېنې وئریردی. بیریسی سۏلدان گلیردی، باشقاسې ساغدان چېخېردې، باشقاسې اؤندن تاپېلېب چېخېردې. هر بیری ده پئشمانچې‌لېق چکیردی. نهایت کی، کیمسه دورومو آنلادې. آرخایا کئچدی. آرخادان توشلانان گۆلـله‌لردن مۆباریز طاقتینی ایتیردی:
– وطن‌سیزلر، شرف‌سیز‌لر، ناموس‌سېزلار…من تک دَڲیلم…أ‌لی سیلاح توتان‌لار …صاباح گله‌جَکلر… تۏرپاق‌لارېمېزې… آزاد… إده‌‌جه‌ییک. اۏ گؤزلرینی یومدو. ایشغالچې اۏردونون ضابیط‌لری، گیزیر‌لری، چاووش‌لارې، عسگرلری تۏپلاشېب کناردان اۏنون مئییتینه مات-معطل باخېردېلار. نه قدر دۆشمنی تک‌باشېنا محو إله‌ین بو ایمیش. بئله‌سی اۏنلاردا یۏخدو. اۏنلار بئله‌سی حاقدا کیتاب‌لاردا اۏخویوب‌لار، فیلم‌لرده گؤرۆبلر. ایلک دفعه ایدی کی، بئله‌سی’یله اۆزلَشیردیلـر. اۏنون حربی گئییمی‌نین سینه‌سینده آذربایجانجا یازېلمېشدې “ مۆباریز ایبراهیم‌اۏو”.
کۏماندیر قارشې‌سېندا دایانمېش زېرپې عسگره اۏنون قۏل‌لارېنې باغلاماغې أمر إله‌دی. عسگر یئریندن ترپنمه‌دی، مئییته یاخېن دورماغا جسارت إله‌مه‌دی.
اۆزۆنۆ حربیچی‌لره توتاراق کۏماندیر حیرص’له:
– سیزه أمر إدیرم، اۏنون قۏل‌لارېنې باغلایېن، – چېغېراندان سۏنرا بیر نئچه نفر مئییته یاواش-یاواش اۏلسا دا یاخېنلاشدې، قۏل‌لارېنې باغلایېب جلد اوزاقلاشدې. کۏماندیر دیققت’له مئییتین صیفتینه باخدې، حربیچی‌لرینه مۆراجیعت إده‌رَک:
– سیز ده باخېن،– دئدی،– دیققت’له باخېن، بو گیزیری یادېنېز‌دا ساخلایېن. بئش ساعات عرضینده بیزیم’له ساواش آپارېلېب، مهارَت’له. جۆربه‌جۆر سیلاح‌لاردان آتش آچېلېب. بیزه قارشې بیر نؤقطه‌دن اۏتۏمات’لا، باشقاسېندان پولئمیۏت’لا آتېلېب. جلد، آردې-آرا‌سې کسیلمَزدن. بیزیم’له دؤڲۆش تجرۆبه‌سی اۏلان مانقا‌نېن دؤڲۆشدۆڲۆنۆ دۆشۆنمۆشۆک. دئمه، بو گیزیر تک ساواشېرمېش. تک‌باشېنا گئجه یارې‌سې مینالانمېش تۏرپاغې کئچه بیلیب، گلیب بیزه چاتماق اۆچۆن. سۏندا، یانې گۆلـله‌سی قورتاراندا أل به یاخا دؤڲۆشۆب. اۆست-اۆسته بیزیم یۆز أللی، بلکه ده ایکی یۆزه یاخېن ساواشچېمیزی اؤلدۆرۆب. نه قَدَرینی ده شیل-کۆت إله‌ییب. اینانېلاسې دَڲیل، آما، بو گؤز قاباغېندادې. اۏنون مئییتی‌نین قۏل‌لارېنې باغلاماغا بئله سیزین ایسه جسارَ‌تینیز چاتمېر. جسارتلی اۏلماغې، ایگید‌لیڲی اۏندان اؤرگه‌نین.
سؤزۆنۆ بیتیرن کۏماندیر یوخارېیا معلومات وئرمه‌ڲه گئتدی. حربیچی‌لرسه ایگیده باخېردېلار. رسول رخشانلې
مای، 2018.
“ظفر قالا‌سې” № 13-14 (277-278)، اییون 2018-نجی ایل.
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
دَلی کیم دیر؟! / رسول قدیری (حیکایه)
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
زلزله / جلیل مممدقولوزاده (حیکایه)
قایېدېش / إسمیرا حۆسئینلی (حیکایه)
