قېش قاطارې / فیروز موصطافا (حیکایه)
قوزئی چؤل‌لری‌نین شاختاسې ایلیڲه ایشله‌سه ده سرنیشین قاطارې‌نېن واقۏنون‌لارې، اۏ واقۏنون‌لارداکې راحات کوپه‌لر إله ایستی ایدی کی، سفره چېخان‌لارېن چۏخو أڲیین‌لرینده‌کی قېش گئییمینی یۆنگۆل پال-پالتارلار’لا عَوَض إتمه‌لی اۏلموشدولار. واقۏنون إنسیز دَهلیزینه چېخېب شاختانېن بزه‌دیڲی شۆشه‌لردن بایېرا تاماشا إدن، إله همین إنسیز دَهلیزده‌جه سیقار تۆستۆله‌دَن، توم چېرتلایان، تَسبئح چَکَن، گزیشن سرنیشین‌لر، ألینده ایستیکان، بۏشقاب، نلبَکی اۏرا-بورا تله‌سن بَلَدچی‌نین گئدیش-گلیشینه مانع اۏلور، اۏنون یۆنگۆل مذمَّت‌لرینی إشیدیردیلر. بَلَدچی اۏرتا یاشلې، آرېق، دالغالې چال ساچ‌لارې آخېب آلنېنا تؤکۆلن قاش-قاباقلې بیر کیشی ایدی. نه‌دن‌سه اۏنون حرکت‌لری، لاپ إله ظاهیری گؤرنۆشۆ، داورانېشې سرنیشین‌لرین چۏخونا اؤز رۏلونو -اؤزۆ ده چۏخ گۆمان کی، فاجیعه‌وی رۏلونو- ویجدان’لا ایفا إدن، أدا‌لارې ایسه ایستر-ایسته‌مَز تاماشا‌چې‌لارېن تَبَسّۆمۆنه نه‌دن اۏلان آکتۏرو خاطېرلادېردې. نییه؟ نه اۆچۆن؟ یقین کی، بونون نه‌دَنینی ایضاح إتمک إله ده آسان ایش دَڲیلدی. تکجه بیر شئی گۆن کیمی آیدېن ایدی کی، بو آدام سرنیشین‌لرین چۏخونون ایندییه‌جن راستلاشدېق‌لارې سېرتېق، گه‌وَزه، چَنه‌دن ساز بَلَدچی‌لردن فرقلی اۏلاراق، هامې ایله عئینی تۏندا، تمکین’له، “سیز-بیز”له، بیر قدر ده قطعیَّت’له دانېشان، سلیقه‌لی گئییم-کئجیمی ایله سئچیلن و بلکه إله بو جَهَتینه گؤره آکتۏرا بنزه‌ڲَن بیر شخص ایدی.
سفرین ایلک ساعات‌لارېندا اؤز حؤکمۆنۆ گؤرسَتمک اۆچۆن هۆندۆردن قېشقېرېب نه‌سه طلب إدن بعضی أرکؤیۆن سرنیشین‌لر بَلَدچی‌نین جیدّی داورانېشېنې، ایشگۆزارلېغېنې گؤرۆب تئزلیک’له سَس‌لری‌نین تۏنونو دَڲیشمیش، اۏنون’لا أمر یۏخ، خواهیش، ریجا قایداسېندا دانېشماغا باشلامېشدېلار.
واقۏن‌لارېن پنجره‌سیندن آسېلېب قالا‌ن بوز سالخېم‌لارې آراسېندان سۆرعت’له شۆتۆیۆب گئری قاچېشان قار’لا اؤرتۆلۆ چؤل‌لر، بۏز مئشه‌لر، کیچیک کند و قصبه‌‌لر جانلې مَنظَره‌لردن چۏخ، آداما تئاتر دئکۏر‌لارېنې خاطېرلادېردې: إله بیل کی، شفّاف شۆشه‌لرین اۏ اۆزۆنده‌کی چؤل‌لری، مئشه‌لری، إولری مۆوَقَّتی اۏلاراق یۏل بۏیو دۆزمۆشدۆلر و آز بیر واختدان سۏنرا بو “اۏیونجاق‌لارې” تزه‌دن یېغېب-یېغېشدېراجاقدېلار.
قاطار قوزئیېن سرت شاختاسېنې اۏخ کیمی یاراراق ایره‌لی شۆتۆیۆر، سرنیشین‌لر ایستی واقۏن‌لارېن یومشاق، راحات کوپه‌لرینده ساعات‌لارا چئوریلن دقیقه‌لری‌نین حئسابېنې آپارېر، منزیله‌جن اۏلان مَسافه‌نی دفعه‌لر’له اؤلچۆب-بیچیر، آرابیر دالغالې چال ساچ‌لارې آلنېنا تؤکۆلن بَلَدچیدن نۏبَتی دوراغېن آدېنې سۏروشور و سانکی بونون’لا یۏلو قېسالدېرمېشلار کیمی خاطیرجمع اۏلور، اؤز عالَم‌لرینده ایچی بیر تۏختاق‌لېق تاپېردېلار.
…اۏ، بو یۏل‌لارې چۏخدان، لاپ چۏخدان اۏ اۆز-بو اۆزه، إله‌دَ‌ن-بئله، بئله‌دَ‌ن-إله قاطار بئلینده چاپمېش، دوراق‌لارېن آدېنې یادداشېنا حَکّ إله‌میش، مین‌لر’له، یۆز مین‌لر’له کیلومئتر یۏلون بئلینی قېرېب آی‌لارې-ایل‌لری تَکَر‌لرین اۆستۆنده کئچیرمیشدی. اېلک اؤنجه‌لر زهله‌سی گئدردی اؤز پئشه‌سیندن: سرخۏش، داواکار، آوارا آدام‌لار’لا یۏل یۏلداشې اۏلماقدان پیس نه اۏلا بیلردی؟ آما گئت-گئده آلېشدې اؤز صنعتینه – سفره چېخان‌لارېن هئچ ده هامېسې تصادۆفی آدام‌لار اۏلموردو کی. اۏنون واقۏنوندا نه قدر مشهور آدام‌لار اۏلموشدو! دۆنیا شؤهرَتلی مۆغَننی‌لردن توتموش تا ناظیر‌لره‌جن؛ چۏخ‌لارې‌نېن ایل‌لر’له قبولونا دۆشه بیلمه‌دیڲی وظیفه صاحاب‌لارې اۏنون چایېنې ایچمیش، اۏنون’لا أل توتوب سلاملا‌شمېش، دردسَرینی سۏروشموشدو‌لار. دۆزدۆر، یئکاخانالارې دا آز دَڲیلدی وظیفه کؤهله‌نینده چاپان‌لارېن؛ نه إده‌سن، یاشامدې دا… یاشامداکې کیمی قاطار‌دا دا آدام‌لارېن پیسی، یاخشې‌سې اۏلوردو…
کوپه‌لرین هامېسې توتولموشدو. اۏنون حئسابېنا گؤره واقۏندا تک بیرجه یئر بۏش ایدی و همین بۏش یئرین ده بیلیتی ایلک اؤنجه‌دن ساتېلمېشدې. یۏخ، همین بۏش یئره هئچ بیر سرنیشین-فیلان گله‌سی دَڲیلدی، یئرلریند‌ن بیری‌نین بیلیتی ساتېلمېش کوپه‌ده جمعی بیر قادېن وار ایدی: همین سرنیشین- قادېن بیر-ایکی ساعات أوّل قاطار یۏلا دۆش-هادۆشده ایکی نفر کیشی‌نین مۆشاییعَتی ایله واقۏنا قالخېب اؤز نؤمره‌سینه کئچمیش، إله بو واخت قاطارېن نۏبه رئیسی همین کوپه‌نین قارشې‌سېندا تاپېلېب، إله دار دَهلیزده‌جه اۆست-باشېنې قایدایا سالاراق چکین-چکین قاپېنې تاققېلدادېب ایچه‌ری کئچمک اۆچۆن ایجازه ایسته‌میش، آز سۏنرا کوپه‌د‌ن چېخاراق اۏنا-بَلَدچییه یاخېنلاشېب یاواش سَسله: “خانېمېن قوللوغوندا دورارسان ها، ایشیمیز کئچن آدام‌دېر، بؤیۆک وظیفه صاحیبی‌دیر” – دئیه، خبردار‌لېق إتمیشدی. بئله چېخېردې کی، بیر کوپه‌یه ایکی بیلیت محض إله بو خانېم اۆچۆن مخصوصی گؤتۆرۆلمۆشدۆ. دئمه‌لی، قادېن سۏناجان تک اۏلاجاقدې. خوب. لاپ یاخشې. اۏنون – بَلَدچی‌نین وظیفه‌سی سرنیشین‌لرین قوللوغوندا دورماقدې: اۏ دا کی، اۏلا وظیفه‌لی سرنیشین، اۆسته‌لیکسه قادېن. اۏ، قادېنېن اۆزۆنۆ هئچ دۆز-عمللی گؤره بیلمه‌میشدیر. قادېنې یۏلا سالان‌لار – ایکی نفر جاوان اۏغلان أل‌لرینده‌کی باغلاما‌لارې کوپه‌یه قۏیاندان سۏنرا قاپې‌نېن آغزېندا اۏنا أل وئریب آیرېلمېش، پئررۏنا دۆشۆب واقۏنون پنجره‌سیندن أل إله‌میشدیلر.
أصلینده بَلَدچی اۆچۆن سرنیشین‌لرین کیم‌لیڲی‌نین، نئجه‌‌لیڲی‌نین إله بیر فرقی یۏخدو. أساس مسأله کیمین معریفت، قاناجاق یییه‌سی اۏلماسېندا ایدی. اۏنون سرنیشین‌لری آراسېندا داوا-دالاش سالان‌لار، سرخۏش حالدا بیر-بیری‌نین اۆستۆنه پېچاق-تاپانچا چکن‌لر، آرواد-اوشاغا ساتاشان‌لار دا اۏلموشدو. هله بیر دئسن قولدورباشې‌لار دا…
أوّل‌لر، جاوان واخت‌لارېندا اۏنا محبّت إعلان إدن‌لردن ده آز اۏلمامېشدې بو تَکَر‌لرین اۆستۆنده… إح، نه ایسه، گؤرۆنۆر إله عؤمۆر ده قاطار‌لار کیمی‌دیر – واختېن تَکَر‌لری فېرلاندېقجا آدامېن یاشامې منزیل باشېنا یاخېنلاشېر. واغزالا چاتان قاطار تزه‌دن گئری قایېتسا دا، عؤمۆر سۏن منزیلدن-سۏن واغزالدان گئری دؤنه بیلمیر…
باها‌لې کوپه‌نین مؤعتَبَر سرنیشینی بَلَدچیدن هئچ نه ایسته‌میردی و دئیه‌سن، هئچ نه ده ایسته‌مک نيّتینده دَڲیلدی. بلکه اۏ اؤزۆ قاپېنې دؤڲۆب حؤرمَتلی خانېمېن آرزې‌سېنې اؤرگنسین؟ بیردن یاخشې دۆشمَزدی. بلکه ده خانېم – بایاق ایکی جاوان اۏغلانېن مۆشاییعَتی ایله اؤز نؤمره‌سینه کئچن، باشې، اۆز-گؤزۆ گۆللۆ یای‌لېق’لا برک-برک اؤرتۆلمۆش، أڲنینه قیمَتلی خز پالتۏ گئیمیش، بۏی-بوخونلو، دۏلو أنداملې قادېن- ایندی اؤز یوموشاق یاتاغېندا یوخو پیشیریردی. بیردن بَلَدچی قاش دۆزتدیڲی یئرده ووروب گؤز چېخارار، خانېمېن غضبینه توش گَلردی. یۏخ، اۏنون تانېیېب-بیلمه‌دیڲی آدامېن قاپې‌سېنې، اؤزۆ ده إله-بئله آدامېن یۏخ، یۆکسک وظیفه صاحیبی‌نین، اۆسته‌لیک ده قادېن خئیلاغې‌نېن قاپې‌سېنې دؤڲمه‌سی بؤیۆک ریسک اۏلاردې… اۏ، قۏرخاق آدام دَڲیلدی. آما ایشله‌دیڲی اوزون ایل‌لر عرضینده چۏخ-چۏخ غریبه شئی‌لرین شاهیدی اۏلموش، باشې داشدان-داشا دَڲمیشدی… بایاق رئیسی‌نین اوشاق کیمی چکین-چکین ایچه‌ری گیریب-چېخما‌سې، اۏنا خبردار‌لېغې چۏخ شئی‌لردن خبر وئریردی؛ خانېمېن تکجه وظیفه صاحیبی اۏلماسې قالسېن بیر یانا، اۆسته‌لیک اۏ، حیکّه‌لی ده اۏلا بیلردی. بو سۆر قادېنېن عادی بیر کلمه‌سی ایله نئچه اۏنون کیمی کیشی اؤز ایش-گۆجۆنۆ، چؤره‌ڲینی ایتیره بیلردی.
بَلَدچی اۆزۆنۆ دۆز-عمللی گؤرمه‌دیڲی، خاصيَّتینه بَلَد اۏلمادېغې قادېنېن غضبینه توش اۏلماق نيّتینده دَڲیلدی. کیمسه اۏنو سَسله‌دی: بو، بایاقدان بری دار دَهلیزده اۏ باش-بو باشا وار-گل إدن دازباش کیشی ایدی، چای ایسته‌ییردی…
بَلَدچی، دازباش کیشی‌نین چایېنې وئریب اؤز کیچیک اۏتاغېنا کئچدی. دووارېندان آسېلمېش چهرایې رنگلی خالاتې أڲنینه کئچیردی. ایری آغېزلې، قېسا ساپلې بئلی گؤتۆرۆب واقۏنو ایسیدن نهنگ سۏبانېن “یئمینی” وئرمه‌ڲه باشلادې: سۏبایا آتېلان داش کؤمۆر قالا‌ق‌لارې چېرت-هاچېرت’لا یانېب پول کیمی قېزارېردې. تئزلیک’له أطرافدا قېغېلجېم‌لار اۏیناشماغا باشلادې.
تزه‌دن اؤز اۏتاغېنا قایېدېب خالاتېنې سۏیوندو. دَمیر دۏلابېن اۆستۆنده‌کی گۆزگۆده اؤزۆنه باخېب پېرپېز، چال ساچ‌لارېنا داراق چَکدی، دَهلیزه چېخدې.
سرنیشین‌لرین چۏخو اؤز “یوواسېنا” چکیلمیشدی. بعضی کوپه‌لردن دۏمینۏ داش‌لارې‌نېن سَسی، بعضی‌لریند‌ن ایسه گۆلۆش جینگیلتی‌لری إشیدیلیردی.
بَلَدچینی خۏفلاندېران معلوم کوپه‌نین قاپې‌سې ایندی یارېم‌آچېق ایدی: یقین اۏ سۏبانې “یئمله‌ینده” خانېم یا بایېرا چېخمېش، یا دا کی، ساده‌جه اۏلاراق، تمیز هاوا آلماق آرزې‌سېنا دۆشمۆشدۆ.
بلکه ده قادېن اۏندان نه‌سه سۏروشماق ایسته‌ییرمیش؟ یاخود اۆره‌ڲی یانېرمېش، چای ایچمک ایسته‌ییب؟
بَلَدچی اؤز رئیسی کیمی آیاغې‌نېن اوجوندا، چکین-چکین، اۆره‌ڲی چېرپېنا-چېرپېنا یارېمچېق قاپېیا یاخېنلاشېب ایچینی یاواشجا آرېتلایاراق باشېنې ایره‌لی اوزاتدې، ایچه‌ری بۏیلاندې: قادېن گئجه لامپاسېنې یاندېرېب میزین اۆستۆنده قالا‌قلانمېش قزئت‌لری گؤزدن کئچیریردی. لامپانېن سۆت کیمی شفّاف ایشېغېندا خانېمېن گؤزلۆڲۆنۆن شۆشه‌لری بوز پارچاسې کیمی پارېلدایېردې: نه‌سه إله بوز کیمی بیر سۏیوقلوق دا واردې بو پارېلتېدا؛ بلکه ده هئچ بئله دَڲیلدی، آما بَلَدچی‌نین بَدَنیندن دالغالې بیر اۆشۆتمه کئچدی.
– آخشامېنېز خئییر… عۆذر ایسته‌ییرم، بلکه بیر قوللوغونوز… چای-فیلان…
جاواب قېسا اۏلدو:
– ساغ اۏلون… إحتیاج یۏخدور… هه، یاخشې، بئش-اۏن دقیقه‌دن سۏنرا بیر فینجان چای ایچمک اۏ‌لار…
– اۏلدو… باش اۆسته…
قادېن گؤزلۆڲۆنۆن اۆستدن کیشییه نظر سالدې. گؤزلرینی قېیدې. اۏ، کیشی‌نین سیلوئتینی آیدېن سئچسه ده اۆزۆنۆ دۆز-عمللی گؤره بیلمه‌دی. تزه‌دن قزئت‌لری گؤزدن کئچیرمه‌ڲه باشلادې. قادېنېن گۆر، شابالېدې سا‌چې چیڲنینه تؤکۆلمۆشدۆ.
کیشی قاپې‌نېن آغزېندا آغاج کیمی قورویوب قالمېشدې: إله بیل آیاق‌لارې سؤزۆنه باخمېردې، یئریندن ترپَنه بیلمیردی.
قادېن بوز کیمی سۏیوق شۆشه‌نین اۆستۆند‌ن ایتی، جیدّی نظرلر’له اۏنون کؤلگه‌لی-توتقون صیفتینه باخېب حؤکملۆ سَسله:
– گئده بیلر‌سیز… باشقا هئچ نه لازېم دَڲیل، – دئیه، علاوه إتدی.
بَلَدچی باشېنې آزاجېق یانا أڲیب گئری قانرېلدې، آیاق‌لارېنې سۆرۆیه-سۆرۆیه اؤز اۏتاغېنا طرف ایره‌لی‌لَدی. “اۏدور… اۏ اؤزۆدۆر…” ایچینی سازاق کیمی یالایېب کئچن دویقو‌لار گئت-گئده طوفانا چئوریلیب اۏنون بئینینده، قلبینده عکس-صَدا وئردی: “اۏ اؤزۆدۆر!” اۏتاغېنا نه واخت چاتدېغېنې، یومشاق اۏتوراجاغا أڲلَشیب باشېنې أل‌لری آراسېنا آلاراق قار‌لې-بوزلو خاطیره‌لرین قوجاغېنا نئجه دۆشدۆڲۆنۆ هئچ اؤزۆ ده بیلمه‌دی…
یۏخ، اۏ، بو یۏلو قاطار‌دا گئتمیردی. اېندی اۏنون أل-قۏلونو قانداللایېب اوزاق، لاپ اوزاق، هله اؤزۆنۆن ده گؤرمه‌دیڲی نامعلوم بیر دۆنیایا آپارېردېلار؛ إله بیر دۆنیایا کی، اۏرا‌دا اینسان’لا حَشَره‌لر، اؤلۆ ایله دیری آراسېندا إله بیر فرق یۏخدو…
سۏنرا‌لار، چۏخ-چۏخ سۏنرا‌لار، بَلَدچی بو گۆنۆ، بو گئجه‌نی، بو قار‌لې چؤل‌لری دفعه‌لر’له خاطېرلایاجاق، ایندی یئتیشه‌جه‌ڲی دوراغا چاتاندا همیشه اۏنا إله گله‌جَکدی کی، اۏ، قاطار‌دا، ایستی واقۏندا یۏخ، ایچینده طوفان طوغیان إدن حبس‌خانا ماشېنې‌نېن کوزۏووندا نامعلوم بیر یئره، بلکه ده گئد‌ر-گلمزه سفر إدیر…
قاطار نۏبَتی دوراغا چات-ها-چاتدا اۏ، هئی‌سیز حالدا یئریندن قالخدې. واقۏنون قاپې‌سېندان کیچیک دوراق بیناسېنا بۏیلاندې، گؤزه اینس-جینس دَڲمیردی. قارشېدا یاشېل ایشېق یانېردې.
آرادان نه قدر کئچمیشدی؟ بئش-اۏن دقیقه، بیر ساعات، بلکه ده بیر گۆن؟ یقین کی، قادېن چای گؤزله‌ییردی.
دئیه‌سن، قادېن تانېمامېشدې اۏنو. تانېسایدې بو، اۏنون حرکتیندن، داورانېشېندان، هئچ اۏلماز’سا سَسی‌نین تۏنوندان سئزیلردی. یۏخ، تانېمامېشدې. نئجه تانېسېن، آخې؟ ایل‌لر، اوزون-اوزون ایل‌لر کئچمیشدی آرادان. “چای ایسته‌ییر… چای… آما آز دَڲیشیب. سیر-صیفت إله همین دیر. بیر آز کؤکه‌لیب دئیه‌سن… هئچ قۏجالانا دا اۏخشامېر. بلکه تانېدې منی؟ یۏخ، اۏلا بیلمز…”
… اۏ واخت هر ایکی‌سی بیرینجی کورسدا، عئینی قوروپدا اۏخویوردو. حۆقوق‌شناس اۏلماغا حاضېرلاشېردېلار. إله ایلک گۆندن سؤز-صؤحبَت‌لری توتموشدو. دَرسـدن بیرلیکده چېخېر، فیلمه، تئاتر، کیتاب‌خانایا بیرگه گئدیر، أن چئشیدلی قۏنولاردا مۆباحیثه‌‌لر إدیر، بعضن ده سؤز‌لری دۆز گلمه‌ینده بیر-بیر‌لریندن کۆسۆب-اینجیییردیلر. آما بو اینجیک‌لیک اوزون چکمزدی، اۏنلار یئنی‌دن بارېشار، تزه‌دن ایسینیشَردیلر…
اۏ، قېزدان اۆچ-دؤرد یاش بؤیۆک ایدی. بیل‌یوردا گیره‌نه‌جـَن عمللی-باشلې یاشام یۏلو کئچمیشدی: فهله ایشله‌میش، حربی خیدمتده اۏلموشدو. إله اۏ زامان، تحصیل آلا-آلا هارادا’سا گؤزَتچی ایشله‌ییر، اؤزۆ-اؤزۆنۆ دۏلاندېرېر، هله باشقا‌لارېنا دا أل توتوردو. شیک گئییمی، خۏش داورانېشې ایله فاکۆلته قېزلارې‌نېن چۏخونون اۆره‌ڲینی فتح إتمیشدی. شَهَرین اوجقار یئرینده کیچیک بیراۏتاقلې إوی واردې. اؤرگنچی یۏلداش‌لارې ایله تئز-تئز بو “کۏمایا” یېغېشار، دردلَشَر، بایرام‌لارې، آد گۆن‌لرینی قئید إدردیلر.
گؤرۆنۆر، دۏغرو دئییبلر کی، اۏغلان’لا قېزېن دۏستلوغو داییمی اۏلا بیلمز، اۏنلارېن دا ایلک دۏستلوق علاقه‌لری، خۏش اۆنسیيّتی تئزلیک’له… یۏخ-یۏخ، پۏزولمادې، چېلقېن بیر محبّته چئوریلدی. بلکه بونا هئچ محبّت ده دئمک اۏلمازدې. اۏنلار دلیجه‌سینه وورولومشدولار بیر-بیر‌لرینه، غریبه حرکت‌لری اؤرگنچی یۏلداش‌لارې‌نېن، اؤرگتمن‌لری‌نین چۏخونون تعجّۆبۆنه، ایستئهزاسېنا نه‌دن اۏلوردو. قېز اۏنون جانلې ایلاهه‌سی، گؤڲ‌لردن گلمیش ملاکه‌سی ایدی…
سۏنرا آرادا سرین‌لیک یاراندې. آرابیر بئله کۆسۆشمه‌لر اۏلوردو؛ یقین کی، تئزلیک’له هر شئی یۏلونا دۆشه‌جک، یئنه بارېشاجاقدېلار. آما گۆن‌لرین بیر گۆنۆ قېزېن اؤزۆنۆن اۏنا چاتدېردېغې خبر ایلدېرېم کیمی بئینینده چاخدې، اۏنون نئچه واختدان بری خیالېندا قوردوغو دۆنیانې بیر آنېن ایچینده یئر’له يئکسان إتدی. “نیشانلانمېشام”… بو، اۏ دئمک ایدی، تا منیم’له سنینکی قورتارېب، ایننَن بئله گؤلگه کیمی سۆرۆنمه آرخامجا. بیرجه آنېن ایچینده‌جه ایلاهه‌‌لیک سیماسې دَڲیشیب عیفریته‌یه چئوریلمیشدی سانکی…
اۏ، اؤز داخماسېندا ایکی گۆن-ایکی گئجه اۆزۆقویلو قالدې. هئچ بیر قرارا گله بیلمیردی: تحصیلی آتسېن،یا قېزې دیله توتسون؟ بلکه حده-قۏرخو گلسین اۏنا؟ أن یاخشې‌سې، قېزېن نیشانلې‌سېنې تاپېب اۆره‌ڲینی اۏنا آچماق، حقیقتی دئمک ایدی بلکه؟ اۏنو آنلایان، باشا دۆشن اۏلا بیلَردی‌می؟ بلکه أن دۆزگۆن یۏل – بو سئودادان، بو قۏرخولو اۏیوندان أل چکمک ایدی؟
اۏ، اؤزۆ-اؤزۆ ایله باجارا بیلمیردی… دَرسـدن چېخان قېزا نئجه یاخېنلاشدېغېنې هئچ اؤزۆ ده دۆز-عمللی آنلایا بیلمه‌دی.
سۏنرا‌لار بیر مۆدّت یادېنا سالا بیلمه‌دی کی، قېزا نه دئمیشدی، قېزا یاخېنلاشان قېورېم‌ساچ، اۏرتابۏی، إنلی‌کۆرَک اۏغلان اۏندان نه سۏروشموشدو؟ اۏ، اۏغلانېن چیڲنیندن توتوب باشېنې دووارا نئجه چېرپدېغېنې دا دۆز-عمللی خاطېرلامېردې… بۆتۆن بونلارې اۏنو توتوب کامئرایا سالاندان سۏنرا، سۏرغو-سوالا توتان زامان یادېنا سالمېشدېلار… اۏنون یادداشېنا حَکّ اۏلونان بیر مَنظَره‌نی ایسه اۏ، سۏنرا‌لار داها تئز-تئز خاطېرلایېردې: قېز محکَمه‌ده شاهید قیسمینده اۏنون اۆزۆنه دوردو و إله محکَمه سالۏنونداجا اۏنو آغېر، کۏبود حبس‌خانا ماشېنې‌نېن کوزۏوونا میندیریب هارایا’سا بللی اۏلمایان ایستیقامته آپاردېلار، ماشېنېن ایچینده طوفان طۆغیان إدیردی. أ‌لی اوتۏماتلې حربچی‌لرین توتقون صیفتی کوزۏوا دۆشن ایشېق زۏلاغېندا آرابیر آچېلسا دا، أطرافدا ظۆلمت و سۏیوقدان باشقا هئچ نه یۏخ ایدی.
اۏ، اؤز ایلاهه‌سینه حبس‌خانادان مکتوب‌لار یازماغا باشلادې: هله ده دۆنیادا عئشق، محبّت دئییلن سیر‌لی بیر عالَمین مؤوجودلوغونا اینانېردې… آما جاواب‌سېز مکتوب‌لار گئت-گئده اۏنون بو سیر‌لی عالَم’له باغلې اۏلان اینامې‌نېن اۆستۆند‌ن گؤزگؤرۆنمَز بیر قلم’له قارا خط چَکدی و اۏ، گۆن‌لرین بیر گۆنۆ اؤزۆنۆن سۏن مکتوبونو یازاسې اۏلدو. اۏ مکتوب نه‌سه یارې‌شعر’له یازېلمېشدې، اۏرا‌دا داها اینیلتی-سېزېلتې یۏخ ایدی و غریبه ایدی کی، چۏخ اۏپتیمیست روح’لا باشا چاتېردې: “من سنه خۏشبخت‌لیک آرزې إدیرم”…
اۏ، حبس‌خانادان چېخاندا آرتېق ساچ‌لارېنا دن دۆشمۆشدۆ. اۏنون اؤرگنچی یۏلداش‌لارې تحصیلی باشا ووروب ایش-گۆج یییه‌سی اۏلموشدولار…
اېکی-اۆچ ایل گؤزَتچی‌لیک إله‌ییب کؤهنه تانېش‌لارېندان بیری‌نین کؤمه‌ڲی ایله قوزئی ایستیقامتینه حرکت إدن قاطار‌لاردان بیرینه بَلَدچی دۆزلمیشدی. عائله قورموشدو، ایکی قېزې واردې.
آرابیر اوزاق سفر‌لره چېخاندا نه‌دن‌سه قۏرخو قارېشېق بیر ایستئهزا ایله گنج‌لیک ماجرا‌لارېنې خاطېرلایېب اؤز کئچمیشینه، اؤز عمل‌لرینه ایچین-ایچین گۆلردی. بئله آن‌لاردا داخیلَن قېنایاردې اؤز-اؤزۆنۆ: اۏ دلی‌سۏو سئوگی‌سی اۆچۆن اؤزۆنۆ ایتّیهام إدر، حتتا، بعضن قېزا براعَت وئرَردی. قېزېن دؤڲۆلن نیشانلېسې‌نېن حالېنا آجېیېردې: “گۆناه منده اۏلوب… اۏنون نه سوچو واردې کی؟”…
اۏردان-بوردان إشیتمیشدی کی، اۏنون کئچمیشینی زَهَرله‌ین، آما نه‌دن‌سه قَلبَن چۏخ واخت براعَت وئردیڲی اۏ أل‌چاتماز، دؤنۆک ایلاهه‌سی سۆرعت’له یۆکسک مَنصَبه چاتمېش، وظیفه صاحیبی اۏلموشدو، حتتا، دئیه‌سن آرادا بیر دئپوتات دا سئچیلمیشدی.
اېندی بودور… اۏنلارې آیېران ایل‌لرین اۆستۆند‌ن آدلایېب بئش-آلتې آددېم آتسایدې یئنی‌دن قۏووشا بیلردی اؤز ایلاهه‌سینه… آما، چتین… گۆزگۆد‌ن اۏنا آلنېنې درین قېرېش‌لار دۏغرامېش، پېرپېز-چال ساچ‌لارې سامان تایاسې کیمی داغېلمېش، گؤزلری یۏل چَکَن یاشلې بیر آدام باخېردې. هر شئی آرخادا قالمېشدې: گؤز یاش‌لارې، چېلقېن اؤپۆش‌لر، دلی‌سۏو حرکت‌لر… حبس‌خانادان یازېلان مکتوب‌لار، عذاب’لا کئچن ایل‌لر، “خۏشبخت‌لیک” آرزې‌لارې… هر شئی، اؤتۆب کئچمیشدی. کئچمیشدی؟… بس اۏ، ایندی هارادان تاپېلېب گلمیشدی بیردن-بیره؟
شاختانېن چؤل‌لره مئیدان اۏخودوغو بو گئجه‌ده، بو ایستی واقۏنون یومشاق کوپه‌سینده اۏ قادېن گؤره‌سن، هئچ عئینینه گتیره بیلَردی‌می کیمین’له سفره چېخېب؟ چتین چۏخ چتین…
ساماوار پېق-قاپېق قاینایېردې. بَلَدچی أل‌لری أسه-أسه فینجانا چای سۆزدۆ. اۏ، نه إده‌جه‌ڲینی هئچ اؤزۆ ده بیلمیردی.
بلکه چایې باشقا آدام’لا – سرنیشین‌لردن بیری ایله گؤندَرسین اۏ کوپه‌یه؟ بو، داها یاخشې اۏلمازدې‌مې؟… آخې، کئچمیشی خاطېرلاماغا، بیر واخت اۏد توتوب یانان اۆره‌ڲین آرتېق کؤسه‌وه دؤنمۆش، سؤنمۆش اۏجاغېنې تزه‌دن قور‌دالاماغا إحتیاج واردې‌مې؟…
اۏنون کیچیک، دارېسقال کوپه‌سینه خۏش بیر راییحه دۏلدو: إله بیل کی، شاختا‌لې قېش گئجه‌سی‌نین قاناد‌لارېندا بیردن-بیره ایچه‌ری باهار نسیمی تَپیلدی – بَلَدچی، عطیر‌لی قادېن دۏنونون أسرارأنگیز خېشېلتې‌سېنې إشیدیب باشېنې قالدېردې: اۏ، ایدی…
– قارداش، سنه دئدیلر کی، اۏن دقیقه‌دن سۏنرا بیر فینجان چای گتیر… آما گؤر نه قدر واخت کئچیب… یوخولامېسان به‌یم؟…
قادېنېن حؤکملۆ-حیکّه‌لی سَسی سانکی اۏنون یاخاسېندان یاپېشېب باش ووردوغو ختال‌لار عالَمیندن قۏپاردې.
اۏ، دوروخدو، اودقوندو، نهایت ککله‌یه-ککله‌یه:
– اېندی گتیره‌رَم، – دئیه، دیللندی.
اېچه‌ری آلا-قاران‌لېق ایدی؛ یقین کی، قادېن اۏنو تانېمادې…
حؤکملۆ دانېشېغېندان وظیفه آدامې اۏلدوغو اۏ دقیقه بیلینیردی. اۏ، بَلَدچی‌نین تخمینی قناعَتینه گؤره، ایندی هانسې رایۏنونسا پرۏکرۏرو، یا دا حاکیمی ایدی. گؤره‌سن، بیردن ایشی اۏنا دۆشسه نئجه حؤکم چېخاراردې؟ آخې، بیر زامان اۆزۆنه دوروب حَبس اۏلونماغېندا بو غضبلی “ایلاهه” آز رۏل اۏینامامېشدې؛ حال‌بوکی، اۏ واخت اۏنون وئردیڲی ایفاده‌دَن چۏخ شئی آسېلې ایدی… إح، ایندی کؤهنه پالان ایچی إشمه‌ڲین نه خئیری واردې کی؟… “دور، جماعتین چایېنې وئر”…
قادېن اؤز کوپه‌سینه چکیلیب چای گؤزله‌ییردی. دئیه‌سن، اۏ، بیر قدر ده عصبی ایدی. بونو یاواش آددېم‌لار’لا ایچه‌ری گیرَن بَلَدچی، سؤوق-طبیعی حیسّ إله‌دی.
اۏ، نیمچه‌ده‌کی چایې کیچیک دَمیر میزین اۆستۆنه قۏیوب گئری قایېتماق ایسته‌ینده، باشېنې آشاغې سالېب دیل‌اوجو باغېشلایېن دئمه‌ڲی ده اونوتمادې.
– باغېشلایېن… چای بیر آز گئج حاضېر اۏلدو…
قادېن باشېنې قالدېرېب دیققت’له اۏنو سۆزدۆ. گؤزلۆڲۆنۆ چېخارېب تعجّۆبلۆ، حئیرَت دۏلو گؤزلری’له بَلَدچی‌نین اۆزۆنه، داغېنېق چال ساچ‌لارېنا، أڲنینده‌کی گئییمه، ألینده‌کی بۏش نیمچه‌یه، اۏنون هَیَجاندان تیتره‌ین أل‌لرینه، حتتا، اوزون بارماق‌لارېنا باخېب تیترک، آما حیسّ‌اۏلوناساق تمکینلی بیر سَسله:
– آخشامېن خئییر، – دئدی.
– هر واختېنېز خئییر، – دئیه، بَلَدچی زۏر’لا دیلله‌نیب نه‌دن‌سه اۆزۆنۆ یانا چئویردی.
قادېن اۏنو تانېمېشدې. یۏخ بلکه ده، ساده‌جه اۏلاراق اۏنو کیمه’سه بنزتمیشدی، آما کیمه اۏخشاتدېغېنې هله دقیق‌لَشدیره بیلمیردی…
اۏ، دؤنۆب آیاق‌لارېنې سۆرۆیه-سۆرۆیه اؤز کیچیک، آلا-قاران‌لېق “اۏتاغېنا” قایېتدې.
آرادان نه قدر واخت کئچدیڲینی کسدیره بیلمه‌دی…
کوپه‌نین یارېم‌آرالې قاپې‌سې إحمالجا دؤڲۆلدۆ. بَلَدچی باشېنې قالدېردې. دارېسقال دَهلیزین ایشېغې گۆر اۏلسا دا قاپې‌نېن آغزېندا دایانمېش آدامېن صیفتی آیدېن سئچیلمیردی.
– اۏ‌لار؟..
– بویورون…
قادېن ایدی.
– چاغېرېلمامېش قۏناغې…
قادېنېن بیر قدر گرلَشمیش سَسی خېرپ کسیلدی…
– بلکه سیزه بیر شئی لازېم‌دېر؟
دئیه‌سن، قادېن اۏنون یایېندېرېجې سوالېندان اینجیییب سَسی‌نین تۏنونو دَڲیشدی، عصبی حالدا:
– تانېمادېن؟ – دئیه، سۏروشدو.
بَلَدچی باشېنې آشاغې دیکدی.
– تانېدېم…
– گلرسن منیم کوپه‌مه، صؤحبَتلَشیریک… اۏلدو؟..
اۏ، دینمه‌دی. دئیه‌سن، قادېن بَلَدچی‌نین سوسماغېنې راضې‌لېق علامتی کیمی باشا دۆشدۆ…
قادېن آیاق‌لارېنې سۆرۆیه-سۆرۆیه اؤز کوپه‌سینه سارې گئتدی…
بَلَدچی هئیکَل کیمی یئرینده‌جه دۏنوب قالمېشدې. اۏ، دۏلوخسونموشدو؛ هؤنکۆرۆب نه‌دن‌سه اوشاق کیمی آغلاماق ایسته‌ییردی…
یقین کی، قادېن ایندی اؤز کوپه‌سینده اۏتوروب اۏنو گؤزله‌ییردی…
بَلَدچی کوپه‌نین قارشې‌سېندان بیر-ایکی دفعه اؤتۆب کئچسه ده ایچه‌ری کئچمه‌ڲه جۆرأت إله‌مه‌دی… یۏخ، چکینمیردی… ساده‌جه اۆزۆ گلمیردی. واختې’یلا اۏنا چۏخ دۏغما اۏلموش، سۏنرا‌لار محکَمه‌ده اۆزۆنه دورموش بو آدام’لا ایندی اۆز-اۆزه أڲلَشمک اۏنا آغېر گلیردی.
اېندی بو قادېن، اؤتۆب کئچن واختېن اؤزۆ کیمی اۏنا یاد ایدی، اۏندان اوزاق ایدی…
قاطار اوزون-اوزادې فیت وئردی.
دئیه‌سن، نۏبَتی دوراغا چاتمېشدېلار…
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
آخشام اۆستۆ گؤزلرین / موصطافا شیخپور (شعر)
هرکس دؤنهجک کؤلگهسینه / موصطافا شیخپور (شعر)
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)- بوز / اومان میانالې (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
دارا / آراز أحمداۏغلو (حیکایه)
FİRUZ MUSTAFANIN QIŞ QATARI
Araz Əhmədoğlu
İnsanın iç dünyasının dərinliklərinə vara bilmək insanı və insanlığı kəşf etmənin yoludur. Yazıçı üçüncü şəxs açısı ilə bu hekayəni qələmə alıb. Üçüncü şəxs açısında “hərnəyibilən” (omniscient) yazıçı obrazları və onları dünyasını, eyləmləri və süjetin olaylarını yaradır. Hekayənin adı hekayənin realisti romantika, amma simgələr dünyası ilə birləşmiş bir süjet olduğunu göstərir. “Qış” ədəbiyyat və mifdə insan ömrü və təbiətin ölümü olan fəsli simgələyir. Qatar isə kopələri ilə ömür kərvanının dönəmləri ilə kərvanını simgələyir.
Düzdür yazıçı Rusiya kimi coğrafi baxımdan geniş çöllərin qış mənzərəsini canlandırır. Amma özünün vurğuladığı kimi bunların hamısı bir tamaşalıqdır. Yəni tamaşa bitdikdə səhnə dekorları yığışdırılacaq. Bu səhnədə hər şey soyuqdur. Soyuqluq elə hakimdir ki qatarın camlarından buzlar sallanıb. Çöllər bütün qar-buz altında quylanıb. Hətta Bələdçi obrazının keçmiş sevgilisinin eynəyinin camları da buz parçasına oxşayır. İnsanların davranışlarında soyuq hava hakimdir. Buz kəsmiş bu soyuq dünyanın qarşısında yanacaq olan daş kömürlərin çırta-çırtı mütləq çatışmayacaq. Bələdçidən tutdu qatar rəisinin tapşırdığı yüksəkvəzifəli qadınacan hamı bir-biri ilə sərt davranır. Bu sərt davranış və insanların arasında məhəbbətin ölməsinin dərin nədənləri olmalıdır.
Bu nədənləri tarixçilər, siyasətçilər, psixoloqlar, din alimləri, filosoflar hərəsi öz baxış açısından sadalaya bilər. Amma məharətli bir yazıçı bəşərin yaşadığı bu təcrübələri hamının sevib qavraya bildiyi bədii gözəlliklərlə qələmə alar. Stiven Grinblət, Luis Montros, Mişel Fuko kimi tənqidçilərin fikri maraqlıdır. Onların firicə keçmişi gözdən keçirmək bütöv bir şəkildə olası dəyil. Bir yandan keçmişi anladan sənədlərin hamısı əldə dəyil. Bir yandan da keçmişi sənədləşdirən hakim quvvələr olayları sənədləşdirərkən əl aparmışlar. Ona görə o tarixi sənədlərə çox da dayanıb kemişdən söz açmaq olmaz. Bu tənqidçilər “Yeni Tarixçilik” ədəbi tənqid məktəbənin tanınmış nümayəndələridir.
Firuz Mustafanın bu hekayəsində coğrafiya aydındır. Qatardan görünən dibsiz-bucaqsız çöllər Rusiyanı (SSSR) simgələyir. Bələdçinin dalğalı çal saçları önəmli simgəlrdən birdir. Ernest Heminqveyin deyir: “Bir hekayənin əvəllində duvardan asılmış bir tüfəng varsa, hekayənin sonundan öncə bu tüfəng bir yerdə mütləq atəş açmalıdır.” Firuz Mustafanın öz şəxsi həyatı və təcrübəsini yaşamış qatar bələdçisinin dalğalı çal saçı dəyirmanda ağarmamışdır. Bilyurdda (universitetdə) aşiqi olduğu qız uzun müddət sevgidən sonra onu satır. Bələdçi uzun müddət zindanda qalır. Çıxdıqda saçı o günə düşmüdü. Burada çallıq da dalğalar da gözəl simgələnir.
Hüquq oxuyub günügündən artıq yüksələn qadın isə (SSSR) imperiasını simgələyir. Bələdçinin ona olan dəliqanlı yaşlarının vurqunluğu SSSR və bugün də yaşayan Rusiya vurqunluğunu simgələyir. O yanlış sevginin sonucu olan xəyanət də Azərbaycana arxadan vurulan xəncərlərin simgəsidir. Kopələrdə domino səsi, gülümsələmələr, qəhqəhələr isə kopələrin özləri kimi sonu ölümə çatan ötəri xoşluqları simgələyir. Bələdçi ilə rəisinin ürəyində yaşayan qorxu isə imperianın ürəklərdə yaratdığı qorxunun qalıqlarıdır. Qatardakı sərnişinlərin dəqiqələri sayması o həyatın nə qədər darıxdırıcı olduğunu görüntüləyir. Burada məkan-fəza ağırılığı cəhənnəm kimi bir yaşayışı tamaşaya qoyur. Ötəri şəxsi həvəsləri üçün o yaşamın həsrətini çəkənlər hələ də az dəyil. Yazıçının fəlsəfi baxışı belə ola bilər: Hətta o qatarın rəisi, o qorxulu gücün sahabı olsan da, məhəbbətsiz, xəyanətlərlə dolu bir həyatın sonu heç yerə çatmayan bir yolçuluqdur.
Bu hekayədə ən önəmli soru budur: Yazıçı niyə əsəri açıq-aydın bir sonucla qurtarmır? Bu sonuc oxucunun boynuna qoyulur. İmperianın yaratdığı soyuq və mekaniki ilişkilərin qatarına minib ömürü heç bir yerə gedib çatmayan darıxdırıcı o yolda çürütmək, yoxsa öz istədiyiniz ideallarla bir dünya qura bilmək mi istəyirsiniz? Bu fəlsəfi sorğuya anlamaq oxucunun dərin fikirləri dənizinə buraxılır.
Əlbəttə bu hekayəni oxuyan oxucu heç vaxt elə bir qatara minməyin həvəsinə düşməz. Belə gözəl nəsr ədəbiyyaı olan bir millətdən gözəl fikirlər də gözlənilir. Özünə fikrləşib düzgün qərarlar ala bilməyən millətlərə başqaları fikir qılmağa hazırdır. Həm də nə fikirlər!
FİRUZ MUSTAFANIN QIŞ QATARI
Araz Əhmədoğlu
İnsanın iç dünyasının dərinliklərinə vara bilmək insanı və insanlığı kəşf etmənin yoludur. Yazıçı üçüncü şəxs açısı ilə bu hekayəni qələmə alıb. Üçüncü şəxs açısında “hərnəyibilən” (omniscient) yazıçı obrazları və onların dünyasını, eyləmləri və süjetin olaylarını yaradır. Hekayənin adı hekayənin realisti romantika, amma simgələr dünyası ilə birləşmiş bir süjet olduğunu göstərir. “Qış” ədəbiyyat və mifdə insan ömrü və təbiətin ölümü olan fəsli simgələyir. Qatar isə kopələri ilə ömür kərvanının dönəmləri ilə kərvanını simgələyir.
Düzdür yazıçı Rusiya kimi coğrafi baxımdan geniş çöllərin qış mənzərəsini canlandırır. Amma özünün vurğuladığı kimi bunların hamısı bir tamaşalıqdır. Orada həyat adlı bir həqiqət yoxdur. Ancaq teatrdır və bu tamaşa bitdikdə səhnə dekorları yığışdırılacaq. Başqa sözlə, qatarın camlarından görünən qarın altında boğulmuş avandanlıq həqiqi yaşayış yox, yalnız göstəriş üçün qurulmuş bir tamaşadır. Bu səhnədə hər şey soyuqdur. Soyuqluq elə hakimdir ki qatarın camlarından buzlar sallanıb. Çöllər bütün qar-buz altında quylanıb. Hətta Bələdçi obrazının keçmiş sevgilisinin eynəyinin camları da buz parçasına oxşayır. İnsanların davranışlarında soyuq hava hakimdir. Buz kəsmiş bu soyuq dünyanın qarşısında yanacaq olan daş kömürlərin çırta-çırtı mütləq çatışmayacaq. Bələdçidən tutdu qatar rəisinin tapşırdığı yüksəkvəzifəli qadınacan hamı bir-biri ilə sərt davranır. Bu sərt davranış və insanların arasında məhəbbətin ölməsinin dərin nədənləri olmalıdır.
Bu nədənləri tarixçilər, siyasətçilər, psixoloqlar, din alimləri, filosoflar hərəsi öz baxış açısından sadalaya bilər. Amma məharətli bir yazıçı və istedadlı bir ədib bəşərin yaşadığı bu təcrübələri hamının sevib qavraya bildiyi bədii gözəlliklərlə qələmə alar. Stiven Grinblət, Luis Montros, Mişel Fuko kimi tənqidçilərin fikri maraqlıdır. Onların firicə keçmişi gözdən keçirmək bütöv bir şəkildə olası dəyil. Bir yandan keçmişi anladan sənədlərin hamısına əl çatmır. Bir yandan da keçmişi sənədləşdirən hakim quvvələr olayları sənədləşdirərkən əl aparmışlar. Ona görə o tarixi sənədlərə çox da dayanıb kemişdən söz açmaq olmaz. Amma eyni halda o tarixi bölümə özəl bir baxış açısından baxdıqda o tarixin keçmişdəki həyatının özəl bölümlərini görüntüləmək olar. Bu tənqidçilər “Yeni Tarixçilik” ədəbi tənqid məktəbənin tanınmış nümayəndələridir. Firuz Mustafanın Qış Qatarı hakimiyyətin tapşırdığı əlgəzdirilmiş tarix dəyil. Hekayədə SSSR imperiasının Dəmir Pərdə arxasında yaratdığı soyuq və sərt dünya insanın yaşadığı həyat təcrübəsidir.
Firuz Mustafanın bu hekayəsində coğrafiya aydındır. Qatardan görünən dibsiz-bucaqsız çöllər Rusiyanı (SSSR) simgələyir. Bələdçinin dalğalı çal saçları önəmli simgəlrdən birdir. Ernest Heminqvey deyir: “Bir hekayənin əvvəlində duvardan asılmış bir tüfəng varsa, hekayənin sonundan öncə bu tüfəng bir yerdə mütləq atəş açmalıdır.” Firuz Mustafanın öz şəxsi həyatı və təcrübəsini yaşamış qatar bələdçisinin dalğalı çal saçı dəyirmanda ağarmamışdır. Bilyurdda (universitetdə) aşiqi olduğu qız uzun müddət sevgidən sonra onu satır. Bələdçi uzun müddət zindanda qalır. Çıxdıqda saçı o günə düşmüdü. Burada çallıq da dalğalar da gözəl simgələnir.
Hüquq oxuyub günügündən artıq yüksələn qadın isə (SSSR) imperiasını simgələyir. Bələdçinin ona olan dəliqanlı yaşlarının vurqunluğu SSSR və bugün də yaşayan Rusiya vurqunluğunu simgələyir. O yanlış sevginin sonucu olan xəyanət də Azərbaycana arxadan vurulan xəncərlərin simgəsidir. Kopələrdə domino səsi, gülümsələmələr, qəhqəhələr isə kopələrin özləri kimi sonu ölümə çatan ötəri xoşluqları simgələyir. Bələdçi ilə rəisinin ürəyində yaşayan qorxu isə imperianın ürəklərdə yaratdığı qorxunun qalıqlarıdır. Qatardakı sərnişinlərin dəqiqələri sayması o həyatın nə qədər darıxdırıcı olduğunu görüntüləyir. Burada məkan-fəza ağırılığı cəhənnəm kimi bir yaşayışı tamaşaya qoyur. Ötəri şəxsi həvəsləri üçün o yaşamın həsrətini çəkənlər hələ də az dəyil. Yazıçının fəlsəfi baxışı belə ola bilər: Hətta o qatarın rəisi, o qorxulu gücün sahabı olsan da, məhəbbətsiz, xəyanətlərlə dolu bir həyatın sonu heç yerə çatmayan bir yolçuluqdur.
Bu hekayədə ən önəmli soru budur: Yazıçı niyə əsəri açıq-aydın bir sonucla qurtarmır? Bu sonuc oxucunun boynuna qoyulur. İmperianın yaratdığı soyuq və mekaniki ilişkilərin qatarına minib ömürü heç bir yerə gedib çatmayan darıxdırıcı o yolda çürütmək, yoxsa öz istədiyiniz ideallarla bir dünya qura bilmək mi istəyirsiniz? Bu fəlsəfi sorğuyu yanıtlamaq oxucunun dərin fikirləri dənizinə buraxılır.
Əlbəttə bu hekayəni oxuyan oxucu heç vaxt elə bir qatara minməyin həvəsinə düşməz. Belə gözəl nəsr ədəbiyyaı olan bir millətdən gözəl fikirlər də gözlənilir. Özünə fikrləşib düzgün qərarlar ala bilməyən millətlərə başqaları fikir qılmağa hazırdır. Həm də nə fikirlər!
Fevral 11/2020, Xoy.