سۏن تۆفنگ / آراز احمداۏغلو (حیکایه)
آز اؤنجه اؤز‌لرینی قارا بولوددان آشاغېدا‌کې قان دَنیزی اۆزه‌رینه آتماغا تله‌سن قار دَنه‌‌لری نفسدن دۆشمۆشدۆلر. اۏ قۏرخونج بولود اؤزۆ ده اؤلۆم تۏزونا دؤنمۆشدۆ سانکې، دورقون و بۏز. قار دَنه‌‌لری هردن ساللانا ساللانا کئچینَن‌لر کیمی دۆشۆردۆلر گؤڲدن، چۆنکۆ داها تلسمه‌ڲه جان آتان کیمسه یا نه‌سه گؤرۆنمۆردۆ اۏ بولود‌لاردان. چۏخ چۏخ آشاغې‌لاردا گؤرۆنن یالنېز بیر قادېن دا بئله هئچ إله جلد ترپَنه بیلمیردی.
داها چېلدېرېم آیاز ایدی. گۆن‌اۏرتا ایشېغې ایدی سانکې، یانلېز گؤز قاماشمېردې. هئچ یارېم ساعات اۏلماز، اۏندان اؤنجه بیر دومان بیر کۆلک ایدی گل گؤره‌سن. کۆلک آدامېن گؤزلرینی اۏیوردو. سَسدن قولاق توتولوردو. بلکه ده إله‌جه اۏلمالې’یمېش. بلکه اۏ آمان‌سېز کۆلک بیر اؤرتۆک کیمی هر نه‌یی باسدېرېب سوسدوروب اونوتدورمالې ایمیش.
آما ایندی ایسه قار إله قالېن، إله آغېر ایدی، سانکې یۏل گئدن یئریمک یۏخ کردیوار چکمه‌لی ایدی. هر آددېما مین نفس ایسته‌ییردی. یالنېز قادېن بیر أ‌لی بؤیرۆنده، اۏ بیریسی ایله ده قوجاغېنا باسمېشدې بالا‌سېنې، دۆشمن قارشې‌سېندا سېنمایان، بایراغېنې ظفر’له دیک توتان قۏچاق بیر عسگر کیمی. هر آددېمدا دیزینه‌جن قارا قویلانېب چېخېردې. آیاغې قاردان إشیڲه چېخاندا قان ایله بوز قارېشېغېندان اۏلان آیاق‌قابې‌لارې گؤزه چارپېب قاران‌لېق گئجه‌نین بئله قارا قایادان اۏیولموش اۆره‌ڲینی پارام-پارچا إدیردی. أڲنینده‌کی پالتار‌لارې دا اۏندان قالمېردې، هامېسې آرخا طرفدن جېر-جېندېرا دؤنمۆش یارېسېندان چۏخو یانېب قانا بلشمیش ایدی و قان قندیل‌لری پالتار‌لارېن اوجوندان آسېلې ایدی. آما اؤندن قانلې پالچېقلې اۏلسا‌لار دا یانېب پارتاخلانمامېشدېلار.
قادېن یۆرۆمۆردۆ، داها دۏغروسو آردېجا دیز درین‌لیڲینده بیر ایز سؤکه‌رک آغېر-آغېر سۆرۆنۆردۆ و سۆرۆندۆکجه تاریخین أن گؤزَل أن باش‌اوجالدان واراغېنې طبیعَتین گۆمۆش کیتابې اۆزه‌رینده یازېردې، چۆنکۆ “من بو ایشی سۏنا یئتیرمه‌لی‌یم. من بالامېزې قورتارمالې‌یام” دئییردی اؤزۆ اؤزۆنه و هر آددېم باشې بؤیرۆنده‌کی ألینی گؤتۆرۆب أته‌ڲینه سیلدیکدن سۏنرا چۏخ دیققت’له یۏنولموش قلم بارماق‌لارې اوجو ایله بالا‌سې‌نېن اۆستۆنۆ باسدېرېردې. آغزېندان چېخان بوغ‌لار بیر زامان چۏخلو اۆرَک‌لره اۏخ اۏلان قارا کیرپیک‌لرینده بوزا دؤنۆب سئوگی دَنیزی اۏلان آلا گؤزلرینی یامان قېجېقلاندېرېردې. آردېجا دؤنۆب باخدې. داها دۏغروسو هئچ قۏرخودان سن دئیَن بۏیلانېب باخا بیلمه‌دی. آنجاق وار-یۏخونو ألدن قۏیوب قاچدېغې، یئر اۆزۆند‌ن همیشه‌لیک سیلدیریلن کندین داها گؤرۆنه بیلمه‌دیڲی اۆچۆن دئیه‌سن بیر آز دینجَلدی.
آرتېق اۏ مئشه‌نین دۆز اۏرتاسېنا چاتمېشدې. مئشه إله قالېن ایدی کی قېشدا بئله کیمسه اۏنو آغاج‌لارېن آرخاسېندان گؤره بیلمَزدی. هردن مئشه‌دن گلَن شاققېلتې سَس‌لری اۏنو اۆرکۆدۆردۆ، آما گئجه‌نین بو چاغېندا بو مئشه‌نین اۏرتاسېندا قارېن آغېرلېغېنا دؤزه بیلمه‌ییب قۏل-بوداغې سېنان آغاج‌لارېن ناله‌سی اۏنا هئچ ده یاد گلمیردی. گؤڲ اۆزۆنه قاش-گؤز إدن گؤزَل‌لیک‌لر گؤلۆنه چاتمېشدې آرتېق. بو آدې گؤله أری ایله بیرگه وئرمیش‌دیلـر بیر گۆن بو گؤلۆن یانېندا هۆندۆر قۏجامان چترینی آچمېش بیر سالخېم سؤیۆدۆن آلتېندا تاپېشارکن. ایستر ایسته‌مَز گؤزۆ اۏ سؤیۆدۆ سئچدی. “إله قېشېن بو شاختاسېندا دا چۏخ گؤزَل ایمیش، بیر بورا باخ ایلاهی،” دئدی. سؤیۆد باشدان باشا پار-پار پارېلدایان پامبېق کۏماسې ایدی سانکې، یالنېز یئره یاخېن گؤله دۏغرو أڲیلن بؤیرۆنۆن قارالتې‌سې گؤرۆنۆردۆ، بیر ده اۏ تایدا سېندېقدان سۏنرا یئره ساللانان یئکه بیر بوداغې.
قېزجېغاز‌لاردان سئچیلمه‌ڲن اۏ سو سۏناسې‌نېن سئویملی قاپ-قارا شوه گؤزلرینده‌کی یاش دا کیرپیک‌لرینده‌کی بوزلارا قارېشدې. دیزلری سېنمېشدې سانکې، دینجلمک ایسته‌ییردی اۏر‌دا. “بلکه بو یئرلره بیر ده گلمه‌دیم،” مېزېلداندې اؤزۆ اؤزۆنه. آما آرخاسېندان گلَن بیر اووولتو اۏنو دیکسیندیردی. “یۏخ، هئچ بیر آن بئله دۆشۆنمه. اۏنلار هامېسې کئچمیشده قالدې،” دئییب قېرقې کیمی آتېلدې قار‌دا کسیلمیش ایزین اۆزه‌رینه. اۏ تکجه قار اۆزه‌رینده ایزین کسدیڲینی گؤرۆردۆ، هئچ آردېجا چکیلن قېرمېزې نؤقطه-نؤقطه جیزگینی گؤرمۆردۆ. بلکه ده گؤرمک ایسته‌میردی.
هردن مئشه‌ده سېرایا دۆزۆلن قلَمه اۏردوسو گؤڲه دایانېردې، اولدوز‌لارې بئله کئچیردیلـر بو ظالیمین بالا‌لارې. هم گؤزَل، هم ده قۏرخودوجو. اۏ یۆرۆدۆکجه آیاغې آلتېندان جایان قارېن خارېلتې‌سې باشقا سَس‌لر ایله قارېشېردې سانکې. “اۏلا بیلمز. آخې کیمسه بیزی گؤرمه‌دی گیزلَندیڲیمیز یئردن چېخارکن، کیم قالمېشدې کی بیزی گؤرسۆن! آیاق‌لارې‌نېن سَسی ده منیمکی کیمی آغېر دَڲیل.” اۏ سازاقدا شاختادان بئله سۏیوق تر دامجې‌لارې إنلی کۆرَک‌لری‌نین دۆز اۏرتاسېندان اینجه بئله دۏغرو آخدې. گؤزۆنۆن قېراغې ایله مئشه‌نین ساغ-سۏلداکې آغاج‌لارېنې یۏخلا‌دې. آرتېق سَس‌لر چۏخ یاخېنلاشمېشدې. بیر آز اؤنجه‌ده ساغ ألینده بیر جۆت گؤز پارېلدایېردې. “بیر بو أکسیک ایدی، ایلاهی.” سۏلا دۏغرو بورولماق ایسترکن سۏلدا دا بیر جۆت گؤز پارېلدادې. اؤزۆنۆ بیلمه‌مزلیڲه ووردو. آخې کند آدامې چؤلۆن دیلین یاخشې بیلر. اۏ گئتدیکجه سَس‌لرین سایې چۏخالېردې. آرتېق ساغېندا دا سۏلوندا دا سۆرۆ ایله پارېلدایان شیمشک کیمی گئجه‌نی یاران گؤزلر ایدی. “دئیه‌سن بیزیم‌کی بوراجانې’یمېش” دئدی. قوجاغېنداکې اؤرتۆڲۆ قالدېرېب بالا‌سې‌نېن اۆزۆنه سۏن کز اۏلاراق باخماق ایسته‌دی. سۏیوق اوشاغې یوخودان اۏیاتماسېن دئیه یاواشجاسېنا ننه تۏخویان ناخېشلې یۆن شا‌لې بیر بالاجا قالدېردې، آنجاق بالا‌سې‌نېن هۆلۆ اۆزۆنه باخماق ایسته‌دی. “ماراقلې‌دېر! بس نییه آغلامېر. نییه سَس-کۆی سالمېر آخې … بوندا بیر ایش اۏلماسېن!” دۆشۆنجه‌یه دالدې. اوشاغې یۏخلا‌دې. نَفَسی کۆره کیمی ایستی، قلبی قوش کیمی چېرپېنېر، شوه گؤزلر ده گۆلۆمسه‌یه‌رَک کیمی سئوگی ایله آنانېن گؤزلرینه دیکیلمیش، سانکې بیر سؤزلر دئمک ایسترمیش کیمی. بالاجا آناسېنې دفعه‌لر’له گؤزلری‌نین گیله‌سینی سۏنوناجان آچېلاراق گؤرمۆشدۆ، آما اؤز آرامېزدېر بو آچېلماق‌لارا هئچ بنزه‌میردی. اۏ دا بیر قۏرخویا قاپانېب قېشقېرماق ایسته‌دی اۆرَکدن، آنجاق نه ایسه اۏنو اۏووندوردو. اۏ یالنېز کیرپیک چالاراق شیرین گؤزلرینی آناسېنا دیکمیشدی، “قۏرخما آنا! اۏغلون بوردادېر،” دئییردی بلکه ده. آنا اۆرَکله‌نه‌رَک شیمشک گؤزلر اۏردوسونون اۏرتاسېندا دایاندې. اۏنلار دا دایاندېلار.
“منه باخېن إی! سۆمسۆک‌لر! نه دئییرسیز بیزدن أل چکمیرسیز؟”
قارشې طرفدن هئچ بیر اینیلتی ده چېخمادې.
“اۏلان چېخېن جه…” سؤزۆنۆ اوددو. “واللاه من بۏرجومو یئرینه یئتیرمه‌لی‌یم. سیزدن خواهیش إدیرم، چېخېن گئدین إی گؤزَل تانرې‌نېن گؤزَل یاراتدېق‌لارې، قۏیون بیز ده اؤز یۏلوموزو گئد‌ک …” سَسی آغلاماغا بنزه‌ییردی.
بو آرادا دۆز قانېن ایزی ایله گلَن بیر جۆت گؤز باشقا‌لارېندان داها چۏخ پارېلدایېردې، قادېنا دۏغرو یومولارکن آرخادان بیر سۆرۆ گؤز اۏنون اۆزه‌رینه سېچرادېلار. بۏغوشان قورد‌لارېن سَس-کۆیۆندن آسلان‌لارېن بئله اؤدۆ پارتلایاردې. یازېق قادېن بیر آن قاچماق ایسته‌دی، آما هارا؟ اؤزۆنه چۏخ گۆج وئریبن آرخایا بۏیلاندې، نه گؤرسه یاخشې‌دېر؟ گؤردۆ اۏ بیری قوردلار هامېسې بیرینی پارتاخلایېر.
“آخې کیم اینانا بیلر کی، ایلاهی سنه اؤزۆم قوربان اۏلوم، اؤزۆ ده مین کره، یۏخ، میلیۏن کره. تَصاددېغېن اۏلوم. دئمک منیم بالامې قورتارماق ایسته‌ییرسن، هه؟ بیرجه اۏنو قورتار، جانېم سَنین آلا گؤزلرینه میلیۏن‌لار کره قوربان! آخې اۏ بو کنددن قورتولوب قالا‌ن بیرجه قولوندور سَنین …” یئنه بۏغازې قۏووشوب سَسی تیتره‌یه‌رَک آغلاماغا دؤنمۆشدۆ. آما بو دفعه داها اؤزۆنۆ ساخلایا بیلمه‌دی. هؤنکۆرتۆ ایله آغلاماغا باشلادې. اؤزۆنۆ تانېیاندان بری هئچ بئله آغلامامېشدې. بلکه ده بیر آز سئوینجدن اۏلا بیلردی. بیر آز اۏوونارکن إله بیل باشقا سَس‌لر ده قولاغېنا دَڲدی. آخې اؤز گؤز‌لری ایله گؤرمه‌ین یازېق‌لار بونا نئجه اینانسېنلار. قوردلار اۏنو آرا‌لارېنا آلېب تولا‌لار کیمی گۆزۆلده‌ییردیلر. “بس سیز نییه آغلایېرسېز، آللاهېن حئیوان‌لارې؟ بلکه سیز ده اؤز گؤزۆنۆز’له گؤردۆنۆز اۏ کندین باشېنا گلن‌لری؟ نییه آغلایېر‌سېنېز؟ کیم نه بیله‌جک بو کندین آدامېنا قورد‌لارېن یېغېشېب آغلاشماسېنې …؟”
بو آرادا اۏ بؤیرۆنده‌کی ألینی اونودموشدو. ایستی قان داها بَتَر آخماقدا ایدی. بالاجا قانېن ایستی‌لیڲینی سۏل آیاغېندا دویماغا باشلادې. آرتېق قۏخوسونو دا آلمېشدې. بو قۏخو اۏنا تانېش گلدی. إولری گؤزۆ قارشې‌سېندا جانلاندې بو آندا. کندین آشاغې باشېندا کندین اۏرتاسېندان آخان قارا سو آرخې‌نېن دۆز یانېندا یئرله‌شن دیبی-بوجاغې بیلینمه‌ین یام-یاشېل آغاجلې بیر باخچا‌نېن اۏرتا‌لارېندا ایدی إولری. بو آغاج‌لارېن چۏخونو آتا‌سې اؤز أ‌لی ایله أکمیشدی. أ‌لی یاشېل بیر آدام ایدی آتا‌سې. یئردن چؤپۆ گؤتۆرۆب عکسین، ایکی ایلدن سۏنرا گل اۏنون مئیوه‌سینه باخ. دئمک اۏ‌لار تانېدېغې مئیوه آغاج‌لارېن هامې‌سېندان اۏر‌دا أکمیشدی. کندده هامې اۏنون یاشېل ألینه اینانمېشدې و اۏ اۆزدن هامېیا یاردېم إدردی، اۏنون ألی‌نین برکتی بوردا‌کې باغ-باخچالارېن هامې‌سېندا ایز سالمېشدې. هر بارماغېندان یئددی صنعت یاغېر دئیَردیلر، آما اوشاق‌لار کیمی صاف‌اۆرکلی و آلچاق‌گؤیۆل بیر آدام ایدی. اؤزۆ ده بؤیۆک چایېن اۏ تایېندان گلمیشدی. هله بو تایا کؤچمه‌میشدن اؤنجه اۏنون آد-سانې دیل‌لرده گزیردی. سۏیو کؤکۆ چایېن بو تایېندان اۏلان آناسېنې دا إولَندیکدن سۏنرا إوینه گتیریب بیرلیکده قالېردېلار. ایکی باجې‌سېنې دا بو تایدان اۏلان دایې‌سې اۏغلان‌لارې آلمېشدې. اۏ تایدا بئش قارداش بیر باجې اۏلدوغونا باخمایاراق آنا‌سې بو تایې داها چۏخ سئویردی. آخې اۏنون آتا-بابا یوردو دا تپه‌نین قوزئیینده یئرله‌شن بؤیۆک کندده ایدی و اۏ اؤز دۏغما-دۏلاما قۏهوم‌لارېنا آرخایېن‌لېق’لا تئز-تئز گل-گئد إده بیلدیڲی اۆچۆن بوردا یاشادېغېندان داها چۏخ راضې قالېردې.
إولری یئردن بیر مئتر اوجا‌دا چایلاق داش‌لارېندان تیکیلمیش بیر سکی‌نین اۆزه‌رینده ایدی. بؤیۆک بیر إیوانا دۆز اۏرتادان إنلی بیر پیلله‌کاندان چېخېلېردې. هر بئش پیلله‌نین اۏ باش بو باشېندا بیر گۆلدان قۏیولموشدو. پیلله‌کاندان چېخمادان اؤنجه اوزون بیر مئو قلمه‌سی‌نین آلتېندان کئچمه‌لی ایدی إوه گلن‌لر. هر فَصیله گؤره بۏیاسېنې دَڲیشن بو دالا‌نېن ترکینی گیرده چانقېل داش‌لار دؤشه‌میشدی، بو اۆزدن اۏر‌دا آددېملاماغېن دا اؤزۆنه اؤزل ریتمی و موسیقی‌سی واردې. یایدا بوردان زۆمرۆد کیمی پارلایان اۆزۆم‌لر ساللانېردې. باشقا فصیل‌لرده ایسه آغېز‌لارې دادلاندېران یارپاق دۏلمالارې دیل‌لرده داستان اۏلموشدو. إیوا‌نېن آغاجدان یۏنولموش یارېم مئتر بۏیدا نرده‌لرینی دؤرد آغاج دیرک آیېرېردې و نرده‌لرین باشېنداکې گۆلدان‌لار إوین اؤنۆنده چۏخ کلاسیک بیر گؤزَل‌لیک یاراتمېشدې. بو ساخسې گۆلدان‌لار دیرک‌لردن آسېلان‌لاردان داها ایری ایدیلر، آما اۏنلار آغ چینیدن ایدیلر. بو گؤزَل‌لیک هله باشلانقېج ایدی. إیوان اؤزۆ چۏخ سرین و کؤلگه اۏلوردو. ننه‌سی‌نین تۏخودوغو مین-بیر بۏیا‌لې، مین-بیر ناخېشلې گیلیم ایله دؤشنمیشدی إیوان‌لارې. بیر یاندا گۆنَش کیمی پارلایان کؤمۆر سیماوار، اۆستۆنده گۆللۆ چینی چاینیڲی، دۆز قارشې‌سېندا دا بیر قالېن یۆن دؤشکچه ایله ایکی قالېن یاستېق واردې اۆزَر‌لرینده‌کی ماراقلې أل ایش‌لری ایله. بو أل ایش‌لری ایله بزَنمیش یاستېق‌لار و بالېش‌لار آناسې‌نېن گتیردیڲی جئهیز‌لردن ایدی. ننه‌سی بوردا اۏتوروب بالاجانې هئچ واخت پارلایان گۆنَشه یاخېن قۏیمازدې. إیوان إوین گۆنئیینده ایدی و اۏردان بؤیۆک چایېن اۏ تایېندا باشې قار‌لې دومانلې بیر داغ گؤرۆنۆردۆ. ننه أره گئتدیکدن سۏنرا اۏ داغېن أته‌ڲینده یئرله‌شن چۏخ آباد بیر کندده یاشامېشدې بیر داها بو تایا کؤچمَزدن اؤنجه. اۏ اۆزدن ننه‌نین گؤزۆ آشاغېدا‌کې مین-بیر یاشېل‌لېقدا اۏلان مئشه‌نین مَنظَره‌سیندن سۆزۆلۆب اۏ تایدا مین-بیر ماوی ایله چهرایی قارېشېغېندا اۏلان داغ‌لارا دیکیلردی چۏخ واخت.
بیر یاندا دا داها بیر-ایکی دؤشکچه، نئچه بالېش، و بیر ایری یاستېق واردې اۏنلارېن یانېندا. بالاجا‌نېن آتا‌سې ایله آنا‌سې دا اۏر‌دا اۏتوراردېلار، و اۏ دا آتاسې‌نېن دیرسک‌لندیڲی یاستېغېن اۆزه‌ریندن بالا پیشیک کیمی دېرماشېب اۏیناشاردې. اۏنلارېن آرخاسېندا‌کې پنجره‌نین ساغ أل دووارېندان بیر ساز سۏل ألیندن ایسه بیر قوش تۆفنگی آسېلې اۏلوردو. گۆن‌لرین بیر گۆنۆ چۏخ اوزاق‌لاردان آشېغې سۏروشا سۏروشا آغ‌ساققال بیر کیشی اۏنلارا قۏناق گلمیشدی. گؤزلریندن مئهریبان‌لېق اۆزۆند‌ن نور یاغېردې. بو آشېغېن خلت آلماماسېنې بیلیردی، آما اۆزۆ کسَر کسمز چۏخ دَڲَر‌لی خلَت‌لری بیر باغلامانېن ایچینده آشېغېن قاباغېنا قۏیوب دئمیشدی:
“اۏغول، منیم بیر سۏن-بئشیڲیم وار. بو گۆن‌لرده اۏنا تۏی توتاجایېق. قۏی سَنین خئییر دوعان اۏنو خۏشبخت إتسین، نه دئییرسن؟ دئییرلر بو یاخېن‌لاردا بیر کند قالمایېب بو سازېن اۆرک‌لری اۏخشایان سَسی ایله سئحیرلنمه‌سین. هانسې تۏی بو ساز ایله یۏلا سالېنېب اۏ إوده هئچ واخت دئدی-قۏدو حاللا-معرَکه اۏلمایېب. سئوگی چیله‌ییر اۆرَک‌لره بو ساز، سَنین سؤز‌لرین …. قۏی بیزیم ده کنیدیمیزدن بو مئه یئلی أسیبن اۆرَک‌لریمیزه نور چیله‌سین. نه دئییرسن اۏغول؟”
آشېق خلَت‌لره بیر گؤز آلتې باخمېشدې، آما اۏ قۏجانېن اۆره‌ڲینی سېندېرماق ألیندن هئچ گله بیلمَزدی، تری آلنېندان سۆزه-سۆزه قېزارېب بۏزارېب آنجاق بئله دئمیشدی: “عمی بو اوزاق‌لېقدا یۏلو سن نئجه اؤزۆنه زحمت وئریب گلیبسن، من ده باشېم اۆستده گله‌رَم، نه دئمک؟ بو منیم بۏرجومدور.”
بیر گۆن بالاجا‌نېن آنا‌سې إیوا‌نېن قاباغېنې سولایېب سۆپۆرۆردۆ. اۏرا چۏخ گؤزَل گؤرۆنۆردۆ سۆپۆرۆلدۆکدن سۏنرا، دؤشه‌مه گیرده داش‌لار هره‌سی بیر بۏیادا پارېلدایېردې. آما بیری پارېلدامېردې دۆز دووارېن دیبینده إیوا‌نېن آلتېندا. بالاجا ماراقلانېب داشا دۏغرو ساللانارکن تپه‌سی اۆستده داشا چارپمېشدې. بالاجا اؤنجه بیر شئی بیلمه‌میشدی، سۏنرا آنا‌سې ایله ننه‌سی‌نین های-کۆیۆندن اؤزۆنه گلرکن آلنېندان ایستی، قېرمېزې، و اؤزل قۏخولو بیر زادېن آخماسېنې دویموشدو. آنا‌سې ألینی بالاجا‌نېن آلنېنا باسدېقدا آجېشماسېنې دا دویموشدو. آما آناسې‌نېن “إی وای! بالامې قان گؤتۆردۆ!” دئییب آغلاشماسېناجان آغلامامېشدې.
إیواندان بیر آز قاباق‌لېق حَیَطدن بیر آرخ کئچیردی. آرخېن اۏ بیری ألینده سېرایا دۆزۆلن گیله‌نار آغاج‌لارې بوداق‌لارېنې گؤز یاشې کیمی دوم-دورو سویا ساللامېشدې. یاقوت کیمی پارېلدایان گیله‌نارلار سویون آخېشې ایله سرینله‌ییب اۏیناشاردېلار. آغاج‌لار ایچیندن ایسه بۆلبۆل‌لر سَس-سَسه وئریب نئجه گؤزل مئلۏدیلر یارا‌داردېلار. بالاجا دا إیواندا ننه‌سی‌نین ایستی قوجاغېندا پیشیکله‌نه‌رَک شیرین لایلا‌لارې ایله مۆرگۆله‌یردی.
آرتېق بیر مۆدّت ایدی بالاجانې إیوانا قۏیموردو‌لار. اۏ بیر گۆن پنجره‌دن بۏیلانېب حَیَطه باخماق ایسترکن تۏپول أل‌لری جاما یاپېشېب قالمېشدې. بئله‌لیک’له ده اۏ نییه إیوانا چېخا بیلمه‌دیڲینی آنلایا بیلمیشدی سانکې. اۏ یام-یاشېل باخچادان، بۆلبۆل‌لردن، حَیَطده‌کی تۏیوق-جۆجه‌دن هئچ خبر یۏخ ایدی آرتېق. “اۏنلار دا إولریندن چؤله چېخا بیلمیر،” دئییب دۆشۆنۆردۆ بالاجا. بیر ده جامدان حَیَطه باخارکن گؤز‌لری قاماشېردې، هر یئر آغ-آپ-آغ پارېلدایېردې. “قار” سؤزۆنۆ بیر نئچه دفعه بو گۆن‌لر إشیتمیشدی إوده‌کی‌لرین آغزېندان، آما نه اۏلدوغونو داها دۏغروسو دۆزگۆن باشا دۆشه بیلمیردی.
نئچه گۆن اؤنجه حَیَطده سَس-کۆی اۏلموشدو. اۏ جامدان بۏیلانېب آغ اؤرتۆڲۆن اۆزه‌رینده قېپ-قېرمېزې قانېن سئل کیمی آخماسېنې گؤرمۆشدۆ. یئکه‌پَر قارنې تایا کیمی شیشمیش قالېن بېغلې بیر کیشینی گؤرمۆشدۆ ألینده‌کی قانلې پېچاغې ایله قان سئلی ایچینده تیتره‌ین داوارېن باشې اۆستۆنده. بو اۏنون بیرینجی آد گۆنۆ قوربانې ایدی. داوارېن کلّه‌سی قانېن اۏ یانېندان گؤزلرینی یالوارېرجاسېنا بالاجایا دیکمیشدی، سانکې اۏنا بو قان سئلی اۆزه‌ریندن کئچمه‌مه‌سینی دیله‌ییردی. بالاجا قېشقېرېب آغلارکن آنا‌سې قېرقې کیمی تنه‌بییه گیریب اۏنو ایستی قوجاغېنا با‌ساراق نه گؤزَل ماهنې‌لار اۏخوموشدو اۏ یانېقلې سَسی ایله اۏنو اۏووندورماق اۆچۆن.
بالاجا آناسې‌نېن قانې‌نېن آخماسېنې دویار دویماز بیر قېشقېرېق سالدې إولردن ایراق. آنانېن اۆزۆند‌ن بیر سیلّه کیمی گلدی اۏنون قېشقېرېغې. اوشاغا باخارکن قانېن آخماسېنې گؤردۆ. هله تزه بو آن ایدی آردېجا قۏیان قېرمېزې ایزی گؤردۆ.
“إی وااای! یاندېق! بونو گؤرَن اۏلسا نه اۏلور اۏلسون ایزیمیزی سۆرۆب بیزی تاپار. بیر آن دا بئله دؤزمک اۏلماز، یاللاه!” دئییب قالخدې. نه‌ایسه بیر داها کنده دۏغرو باخدې. بیر ده گؤزَل‌لیک‌لر گؤلۆنه باخدې. هئچ کیم و هئچ نه گؤرمه‌دیکدن گؤله بیر آز چۏخ دالدې.
“اۏ سؤیۆدۆن آلتېندا اۏتوروب ساز چالېردې. هئچ اۆزۆ ده بیلمیریدی عؤمرۆمۆن أن اونودولماز هاواسېنې چالېر. ایلک دفعه گؤز-گؤزه گلدیک اۏر‌دا اۏنا وورولدوغوم آن. اۏ گؤلۆن قېراغېندا سؤزله‌شیب سئویشمیشدیک. اۏ گؤلده چیمیب سولاشېب با‌لېق توتاردېق.”
آما ایندی ایسه اۏ گؤل بوغلانا بوغلانا کنددن گؤله دۏغرو آخان قارا سو ایله قارېشېب آشاغېیا دۏغرو بوغلانا بوغلانا آخماقدا ایدی، دؤڲۆشدن دؤنمۆش یۏرقون بیر أژدها کیمی. چایېن ایزی ایله کنده دۏغرو بۏیلاندې.
“بلکه گلیر، بلکه منه یئتیشه بیلدی، قۏی بیر آز دا دؤزۆم،” دئییب دوردوغو یئرده کنده دۏغرو سۏنا‌لار کیمی بۏیون اوزاتدې. بیر ایکی آددېم گئرییه قایېتدې. ایکیرجیکلی ایدی:
“قایېدېم‌مې، قایېدمایېم؟ آخې نئیله‌ییم من یازېق؟ نئیله‌مک اۏ‌لار؟”
ننه‌نین سۏن سؤزۆنۆ آنېمسادې:
“بالام، گۆلۆم، گؤزَل گلینیم، آنام-باجېم! چېخ گئت، تانرېدان اؤترۆ، چېخ گئت، یوبانما. چاتدېر بالامېزې اۏ تایا. چاتدېر اۏنو قۏهوم‌لارېمېزېن ألینه. من بیر آددېم داها آتا بیلمه‌رَم. منیمکی بوراجانېیدې بالام. قاچ قورتار جانېنې بو کافیر‌لرین ألیندن، آمان‌دېر! قۏیما اۏغلومون ناموسو لکه‌لنسین، گئت، دورما …”
“آخې، آنا …”
“بالا سَسیمی چېخارتما، قوربانېن اۏلوم! منی ایت إله‌مه بو سۏن نفس‌لریمده. گؤرمه‌دین‌می هم خالقېن ناموسونو لکه‌له‌دیلر، هم ده جلّاد کیمی شاققالادېلار اۏ گؤزَل‌لری؟ گئت باشېنا دۏلانېم، گئت …قوربانېن … اۏلوم، گئت آ … مان…”
ننه‌نین داها سَسی چېخمامېشدې اۏر‌دا. ننه ده اۏ آغ اؤرتۆڲۆن اۆستۆنده‌کی قوربان‌لېق کیمی تیتره‌ییب جان وئرمکده ایدی. قارنې آچېلمېشدې، آغزېندان قان آخېردې کؤپۆکله‌نه‌رک. کؤکسۆ خېرېلدایېردې سۏن سؤز‌لرینی دئیَرکن، و بیر داها گلینین ألینی سېخا بیلمه‌میشدی ألینده.
آز اؤنجه اۏنلارېن دۆز دابان‌لارې دیبینه دۆشن تۏپ گۆلـله‌سیندن کیمسه قورتولا بیلمز ایدی. بو آنا-بالا‌نېن قورتولوشوندا باشقا بیر ایش وار ایمیش دئمک. اۏ پارتلایېشدان کیم نه بیلیر نئچه دقیقه یا ساعات سۏنرا اؤز‌لرینه گلَن بو اۆچ قوربان‌لېق دۆشمنین سۏن هَدَفی ایمیش دئمک، چۆنکی بو تۏپ گۆلـله‌سی‌نین آچېلان یئرینه باخان ژئنئرال آرتېق وۏدکا شیشه‌سینی قالدېرمېشدې هاوایا آلایېنداکې باشقا آدام‌قېران‌لار ایله بیرلیکده. چاووش‌لاردان بیری‌نین ألینده بیر آدام کلّه‌سی، نئچه‌سی‌نین ده ألینده نئچه قادېن آلت پالتارې گؤزه چارپېردې باشدان باشا یانماقدا اۏلان کندین گؤڲ‌لره قالخان ألۏو‌لارېندا. قالا‌ن عسگرلر ایسه سېرایا دۆزۆلۆب هاوایا دۏغرو إله بئله بۏلونا-سۏلونا آتش آچماقدا ایدیلر. اوزاقدان گؤرَن بیلردی “فیشنگ دؤولتدن دیر، بالام! وور گئتسین،” دئییردیلر هامېسې.
اۏ پارتلایېشدان چۏخ سۏنرا‌لاراجان آنا-بالا هئچ نه‌یی إشیده بیلمه‌میشدیلر. قولاق‌لارېندا چۏخ جان‌سېخېجې بیر کۆشۆلتۆ قالمېشدې. آما اۏ حالدا بالاجا‌نېن بورنوندان چۏخ تانېش اۏلان بیر قۏخو هئچ چکیلمیردی. بو قۏخو اۏنو چۏخ اوزاق کئچمیش‌لره آپارمېشدې. هم ده چۏخ چۏخ اوزاق‌لارا.
آتاسې‌نېن بۏینوندا کندده دۏلانارکن ممه یئیندن پپه یئیه‌نه هامې آتاسېنې سلاملایېب بالاجانې قوجاقلایېب اؤپردیلر. إولرینده هر گۆن قۏناق اۏلاردې. بیر گۆن چایېن اۏ تایېندان قۏهوم‌لارې گلمیشدی. قۏناق‌لاردان بیر گنج اۏغلان إیوانداکې تۆفنگی گؤتۆرۆب باخچادان قاچماقدا اۏلان بیر دۏوشانې وورماق ایسترکن ده بالاجا‌نېن قولاق‌لارې إله بئله توتولوب کۆشۆلده‌میشدی. إله اۏندا دا بو قۏخو گلیب اۏتورموشدو بورنونون ایچینده. گنج قۏناق بیر آز سۏنرا آغلایان بالاجانې اۏووتماق اۆچۆن ووردوغو دۏوشانې اۏنا گؤرسه‌دیردی. هر گۆن اۏ باخچادا گیزلیجه دۏلانان، بالاجا‌نېن گیز‌لی یۏلداشې، دۏوشان داها ترپنمیردی. بؤیرۆندن ده قانې سۆزۆردۆ. بالاجا‌نېن اۆزۆنده‌کی ایتی باخېشدان اۏ گنج اۏغلانېن آز قالا اؤدۆ پارتلایاجاقدې.
“بو گۆرۆلتۆ ایله بو پیس قۏخو بیر یئرده گلنده آدام نه‌لر ایتیرمیر؟!” دئییب دۆشۆنمۆشدۆ بالاجا.
إله اۏ آن آناسې‌نېن بؤیرۆ یادېنا دۆشدۆ. بالاجا بیر ایش گؤرمه‌لی ایدی. باشلادې قېشقېرېق’لا آغلاماغا. آنا اؤزۆنه گلیب ننه‌نی اۏلدوغو یئرده قۏیوب یۏللانمېشدې. یۏلچو یۏلوندا گَرَک. عئینی حالدا هم اؤنده هم آرخادا نه‌لر ایسه آختارېردې آنانېن گؤزۆ. آرخایا بۏیلانېب اؤنجه بیر داها ننه‌نی یۏخلا‌ماق ایسته‌دی، آما بیر آز داها چۏخ گئرییه دالدې. أری إودن چېخارکن اۏنا بیر مکتوب وئریب دئمیشدی: “بونو نه اۏلور اۏلسون آنام و اۏغلوموز ایله بیرگه اۏ تایدا قارداش‌لارېما چاتدېرما‌لېسان. من سیزی بیر آز قۏرویاجاغام. سیز اؤزۆنۆزۆ چای قېراغېنداکې قایېغا چاتدېرېب اۏرا‌لاردا گیزله‌نین. سَس-کۆی یاتدېقدان سۏنرا من اؤزۆمۆ اۏرا چاتدېردېم بیرلیکده اۏ تایا کئچه‌ریک، یۏخ’سا منی هئچ گؤزله‌مییه‌جک‌سیز.”
قادېن بیر سؤزلر دئمک ایسته‌دی، آنجاق اۏ هئچ واخت أر سؤزۆنۆ ایکی إتمزدی، ایندی ده إتمه‌دی. یالنېز اوزون-اوزادې بیر-بیر‌لرینه بیر داها هئچ گؤرۆشمه‌یه‌جک کیمی باخدېلار. ایکی‌سی‌نین ده گؤز‌لری یاشارمېشدې. أری قوش تۆفنگینی گؤتۆرۆب فیشنگ قاطارېنې چیڲنیندن آسدې. اۏ چۏخ کسگین نیشانچې ایدی. ایسته‌دیڲی قوشو سئچیب گؤڲده اوچاراق ووراردې، آما هر حالدا ألینده‌کی قوش تۆفنگی ایدی! اۏ گؤزلری‌نین یاشېنې گیزله‌ده‌رَک آنا‌سې ایله یۏلداشېندان آیرېلېب کندین یوخارې باشېندا إولرینی قۏروماغا چالېشان ایگید‌لره دۏغرو یۏللاندې. آرخادان آنا‌سې ایله یۏلداشې‌نېن هؤنکۆرتۆ ایله آغلاشماسې اۏنو بیر آز داها کسگین‌لَشدیردی: “هامې نئجه، بیری ده بیز. اؤزۆنۆ کیشی بیلن اؤزۆ ده إوینی قۏروما‌لې‌دېر، نه‌یین باهاسېنا اۏلور اۏلسون،” دئییب قارتال کیمی جومدو تپه‌نین اۆستۆنده یئرله‌شن قایا‌لاردان بیری‌نین آرخاسېنا.
اۏ واختداکې دؤولت “میللی تهلۆکه‌سیز‌لیڲی” قۏروماق باهاناسې ایله کندلرده هر نه تۆفنگ سورسات واردې یېغېشدېرمېشدې. میللی تهلۆکه‌سیز‌لیڲین نه اۏلدوغونو یئرلی دینج کند‌لی هاردان بیلسین آخې؟ نئچه گۆن اۏندان سۏنرا بیری بیریندن آجې خبر‌لر دئیه‌سن بو ساده خالقې باشا سالا بیلمیشدی. اۏ بیری کند‌لرین نئجه تالان إدیلیب یئرلی آدامېنې قېرماق خبر‌لری یاخېنداکې کند‌لردن قۏهوم‌لارا گلیب چاتېردې، آما اۏ گۆن تپه‌نین قوزئیینده‌کی بؤیۆک کندی تۏپ-تانک گۆللـه‌لری یئر’له بیر إدندن سۏنرا بو کندین خالقې‌نېن باشې آرتېق قبیر داشېنا دَڲمیشدی. هر تۏپ گۆلـله‌سی آچېلدېقدا بو کندین إولری گؤڲه آتېلېب دۆشۆردۆ. تاوانداکې آغاج‌لارېن پردی‌لرین آراسېندان سۏورولان دېندېرقا قېرېق‌لارې ایله تۏز-تۏرپاق یالنېز گؤزلرینی یۏخ، بۏغازلارېنې قۏووشدوروردو.
سامان‌لېغا تۆلکۆ گیرمیشدی سانکی. قېشقېرېق‌لار گؤڲه قالخېردې إولردن. هامې دَڲمیشدی بیر-بیرینه. هئچ کیم بیلمیردی نئیله‌سین. هره اؤز إوینده اۏ-یان-بو-یانا قاچېردې. بو هاوا‌دا هئچ کیم چؤله چېخا بیلمَزدی. چۆنکی کۆلک قاپې‌لارېن قاباغېنې إله قالا‌مېشدې کی اۏ قارې کۆرۆمک اؤزۆ اوزون بیر ایش ایدی. قار إله یاغېردې سانکې سۏن دفعه‌سی دیر، بیر داها یاغمایاجاق. اۏ اۆزدن لاپ اۆره‌ڲینی بۏشالدېردې. بیر آندا کندین آغ‌ساققال‌لارې آشېق‌گیلین قاپې‌سېن چالېب اۏنو چؤله چاغېردېلار.
“نئیله‌مه‌لی‌ییک اۏغول؟ سن بیزدن چۏخ گزیبسن، بیزدن ده چۏخ یاخشې بیلر‌سن. بیر مصلحَت وئر،” دئدیلر آشېغا. پنجره آرخاسېندان بوغلانان جامې تئز-تئز سیله‌رَک نیگاران گؤزلر’له قادېن‌لار اۏنلارا باخېردېلار.
“بیز کندی قۏرویاق، قادېن‌لار’لا اوشاق‌لار دا بؤیۆک چایا دۏغرو قاچسېنلار،” دئمیشدی کندین دۆز اۏرتاسېنداکې إولردن بیری بیر تۏپ گۆلـله‌سی ایله گؤڲه سۏورولدو. دئمک قاچماغا دا هئچ فۆرصَت قالمامېشدې.
اۏ کندده یالنېز اۆچ آدامدا تۆفنگ واردې. اۏ دا آتېجې‌لېق دلی‌سی اۏلدوق‌لارېندان اۏلموشدو. تپه اۆستۆنده‌کی قایا‌لارېن آرخاسېندا اۆچ نیشانچې یامان ووروشوردو. آتدېق‌لارې هئچ بۏشا گئتمیردی. “اۏغول بیلیرسن‌می هر گۆلـله منه نئچه‌یه باخېب؟ گۆلـله‌یه وئردیڲیم پولون بیر قپیڲینده بئله قارېشېق یۏخدور. آلېن تری تؤکمۆشَم هر قپیڲینه. قۏیمارام بیری ده بۏشا گئده،” یۏلداش‌لارېنا دئییردی آشېق. قالا‌ن کند‌لی‌لر ایسه أل‌لرینده‌کی بئل، بالتا، ناجاق، اۏراخچا، و شنه ایله تۏپ-تانک اۏردوسونون قارشې‌سېندا أل-یاخایا دؤڲۆشۆنۆ گؤزله‌ییردیلر. کند‌لیده بونلاردان باشقا نه اۏلا بیلردی کی؟ اۏ یاراتماغا چالېشېر یېخماغا یۏخ. أل‌لرینده‌کی‌لر ده یاراتماق اۆچۆندۆر، یېخماق اۆچۆن یۏخ. دئمه بوردا نه‌یی یارادېردېلار، ألبتّه کی اؤز تاریخ‌لری‌نین أن شرفلی واراغېنې.
دؤڲۆشچۆلرین بۏشا گئتمه‌ین گۆللـه‌لرینه جاواب اۏلاراق قایا‌لارېن بیری‌نین آرخاسېنا بیر قومپارا گۆلـله‌سی دۆشدۆ. نه یازېق کی آردېجا ایکی یۏلداشې دا بئله‌لیک’له سوسدو. گۆلـله‌لر ده سۏنا چاتېردې. دۆشمن گئت-گئده یاخېنلاشېردې. بئله‌لیک’له ده سېرا بئل-بالتا ساواشېنا چاتېردې. آما سۏنونجو تۆفنگی سوسدورماق گَره‌کیردی. آغېر بیر تۏپ گۆلـله‌سی سانکې تپه‌نی قالدېرېب کند‌لی‌لرین باشېنا چېرپدې. بو آندا سۏن تۆفنگ سوسموشدو، آما اۏ آن ماوییه چا‌لار یاشېل بیر ایشېق تپه‌نین اۏ أل بو ألینی بۆرۆیۆب دۆز گؤڲۆن اۆزۆنه قالخدې. هر ایکی طرفده ووروشان‌لار ایندییه‌جن گؤرۆب إشیتمه‌دیک‌لری بیر ایشېغا مات قالمېشدېلار. سۏنرا هئچ کسین دویمادېغې ماراقلې بیر عطیر قۏخوسو دۆنیانې بۆرۆدۆ. قېشېن اۏ قودورقان چاغېندا بۆتۆن دۆنیا‌نېن گۆلۆ-چیچه‌ڲی، و مئیوه‌سی‌نین عطری واردې اۏر‌دا. بو مات إدیجی قۏخو ایله اۏ ماوییه چا‌لار یاشېل ایشېق هامېنې چاشدېرمېشدې. بو آرادا دۆشمن طرفدن نئچه عسگر سیلاح‌لارې آتېب قاچارکن ژئنئرال اؤزۆ اۏنلاردان بیر نئچه‌سینی گۆللـه‌له‌دی آرخادان. قالا‌ن‌لارې ایسه قبیردن چېخمېش اؤلۆلر کیمی دؤندۆلر، آما بیر-بیر‌لری ایله پېچېلداشېردېلار.
کندین آشاغې طرفینده‌کی مئشه‌ده ننه، گلین و بالاجا گیزلَنمیشدیلر. ایگید‌لری گلمه‌یینجه هارا گئده بیلردیلر. آما گیزلَندیک‌لری یئردن اۏ ایشېغې گؤرۆب اۏ تایې هئچ گؤرۆنمه‌میش عطری دویدو‌لار. آنجاق بونلار گؤره‌نی کیمسه گؤره بیلمه‌میشدی. “آنا، گئدین آمان‌دېر، دورمایېن،” اۏ ایشېغېن ایچیندن بونلارا یالوارېرجاسېنا مئهریبان گۆلۆشۆ اۆزۆنده دئمیشدی ایگید‌لری. دۆشمن آرتېق کنده دۏلموشدو. اۏر‌دا قالا‌ن‌لار یالنېز قادېن‌لار ایله اوشاق‌لار ایدی. گۆلـله سَسی ایله قېشېقېرېق، چېغېر-باغېر، مال-حئیوان، تۏیوق-جۆجه سَسی، یانغې، تۆستۆ کندی بۆرۆمۆشدۆ. گؤز‌لری ایله گؤردۆک‌لرینه اینانا بیلمیردیلر کند‌لی‌لر. هئچ بیلمیردیلر بو ساواش نه اۆچۆندۆر، آخې کیمسه‌نین سویونو کسیب تۏیوغونا داش آتمامېشدېلار. بیر یاندان دا ساواشان عسگرلرین نئچه‌سی بیر زامان بو کند‌لی‌لرین قۏنشوسو اۏلوب اۏنلارېن دوز-چؤره‌ڲینی یئمیشدی. ننه اؤزۆ اوزاقدان ژئنئرال ایله بیر نئچه‌سینی سئچه بیلمیشدی کندین ألۏو‌لارې ایشېغېندا.
“وای سَنین گؤزۆن چېخسېن … یاش ایتین بالا‌سې … نانکۏر. آناسې‌نېن أمجه‌ڲینی کسَن مېندار کؤپک‌اۏغلو … کاش سنی اؤز ألیم’له قاپېمېزا آج-لۆت سېغېندېغېن گۆن بۏغاردېم. من کۆلباش نه بیلردیم قۏینومدا ایلان بسله‌ییرم؟ وای سنی آتا‌سې-آنا‌سې بللی اۏلمایان مېندار کؤپک‌اۏغلو … قاپېمېزداکې نؤکر إله ژئنئرال اۏلسا بوندان آرتېق اۏلا بیلمز … وای سنی ایتدن سۆت أمَن …”
“دور بالا، دور یازېقسان، دور قاچاق بورا‌لاردان،” دئیه‌رَک دؤندۆ گلینه. گؤزلری‌نین یاشېنې گیزلیجه سیله‌رَک سئویملی سئویملی گلینین ألیندن توتوب آرخا‌سېجا چایېن قېراغې ایله چکمه‌ڲه باشلادې.
“بوردان بیر تۏیوق دا جانلې چېخماما‌لې. آختارېن هر دلیک-دئشیڲی. قېز‌لاردان أن گؤزَل‌لرینی سئچین، قالا‌ن‌لارېنې کئفینیزی سۆردۆکدن سۏنرا یاندېرېن،” بویوردو ژئنئرال آدام‌قېران‌لارېنا. اۏنلار تاپشېرېغې یاخشېجا یئرینه یئتیردیلر. اۏ آرادا عسگرلردن بیری اۏ ایکی قادېنې اوزاقدان سئچیب ژئنئرالا دۏغرو یۆرۆدۆ. ژئنئرال بارماغې ایله مئشه‌نی گؤرسَتدی. بو آندا اۏندان “آتش” بویوروغو پارتلادې، آردېجا دا تۏپ گۆلـله‌سی.
سنگردن گؤڲه بیر آن قالخېب سؤنن اۏ ایشېق ایله سؤنمۆشدۆ اۏ قادېنېن اومود چېراغې، آما نه‌یین باهاسېنا اۏلور’سا اۏلسون یئرینه یئتیرمه‌لی ایدی أری‌نین أمانتینی. مئشه‌نین اۏرتاسېندان کند گؤرۆنمه‌سه ده اۏ تپه گؤرۆنۆردۆ. سۏن کز اۏلاراق تپه‌نین باشېنا دۏغرو باخدې “بیر آز دایان، گلیرَم عزیزیم،” دئییب چایا دۏغرو یۏللاندې. داها گۆجۆ قالمامېشدې. قانې دۏنموشدو. غونچه دۏداق‌لارې سۏلموشدو. نفسینده ایستی‌لیک یۏخ ایدی. اولدوز‌لاراجان بۏیلانان قَلَمه‌‌لر گاهدان آیاغې آلتدا قالېردې. گاهدان گؤزَل‌لیک‌لر گؤلۆند‌ن اؤلۆم بوغو قالخېردې ترک إدیلمیش قبریستان‌لېق‌لار کیمی. قوجاغېنداکې بالا‌سېنې داها دویا بیلمیردی. بلکه ده بۆتۆن جانېنې سۏلقون گؤزلرینه تۏپلامېشدې. گؤزۆ قارشېدا یالنېز بیر قایېق آختارېردې. “مَڲَر بو آغېر قاردان سۏنرا دا قایېق تاپماق اۏ‌لار؟ دی گل سامان‌لېقدا ایڲنه آختار! هار‌دا قالېب بو یییه‌سیز؟”
بیر آز قاباقدا بیر جۆت گؤز اۏنا دۏغرو پارېلدایېردې. ایستر-ایسته‌مَز اۏ پارېلتېیا دۏغرو گئتدی. یۏل آزجا یۏقوشلاشمېش ایدی. سۆرۆشۆب قالدې. اۆزۆ قویلو دۆشرکن بالاجا‌نېن قېشقېرېغې اۏنون اۆزۆنه شیمشک کیمی چاخدې. بیر آز اؤزۆنه گلدی. سۆرۆنه-سۆرۆنه یۏقوشو دېرماشدې. اۏ یاندان آشاغېیا یووارلانارق بالا‌سېنې هئچ ألیندن سالمادې. باشې برک بیر زادا دَڲدی. عؤمرۆنده هئچ واخت بو یاخېن‌لېقدان بیر بئله اولدوز گؤرمه‌میشدی. اولدوز‌لاردان أن اولوسو یاشېل ایشېقلې قویروغو ایله آخدې. “دؤز. گلیرَم. یالنېز بیر ایشیم قالېب …” دئدی، آما هئچ نه‌یی آنېمسایا بیلمه‌دی بیر آن. بیردن اۆزۆنده ایستی‌لیک دویدو. بو اۏنو بیر آز جانلاندېردې. گؤز‌لری آنجاق بالاجانې سئچه بیلدی. بیر آز داها جانلاندې. آز اؤنجه باشېنې چېرپدېغې یئره دۏغرو باخدې. “اؤزۆدۆر.” قایېغې تاپمېشدې. اۆستۆنده‌کی قارې قایېغېن اؤرتۆڲۆنۆ چکه‌رَک سیلیب، بالاجانې ایچینه قۏیدو. اۏر‌دا داها باشقا اؤرتۆک واردې. بالاجانې دۏغرو-دۆزگۆن باسدېرېب قارلارا دۏغرو دؤندۆ. قایېغې باغلایان کندیری تاپېب آچدې. آرخادان چایا دۏغرو ایته‌له‌مه‌ڲه باشلادې. قایېق قار‌دا قویلانمېشدې. اؤن طرفدن قارې أل‌لری ایله کۆرۆیۆب بیر آز یۏل آچدې. إنیش اۏلدوغونا گؤره قایېق آزجا یئریندن ترپَندی، آما چایا گئدیب چاتمادې. آنا قایېغېن آرخاسېنا سۆرۆندۆ. چیڲنی ایله آغېرلېغېنې سالدې سالا‌لې قایېغېن اۆستۆنه، آما بو سۏن دۆشمه‌سی اۏلدو. إله دۆشدۆڲۆ یئرده دۏنوب قالدې. جانې سانکې قولاق‌لارېنا یېغېشمېشدې. أری‌نین سۏن اۏلاراق ساز چالېب اۏخودوغو ماهنې کۆشۆلتۆ کیمی بو قولاغېندان اۏ بیرینه فېرلانېردې:
“بلکه بو یئرلره اۏی‌ی‌ی‌ی‌ی‌ی بیر ده گلمه‌دییییم، دومان سالا‌اامات قاااااال داغ سلامااات قال، آ دینیم ایمانېم، گل قادان آااالېم، یئری یئری ترلااااانېم …
قوردلار قایېغېن باشېنا فېرلانېردېلار. بلکه ده قایېغې ایته‌له‌مه‌ڲین یۏلونو بیلمیردیلر. ایستر یای اۏلسون ایستر قېش، گئجه‌لری آیېن مَنظَره‌سی بو چایېن اۆزه‌رینده باشقا بیر مَنظَره اۏلور، یالنېز گؤرَن‌لر بیلر. آما بو گئجه بورانېن گؤرۆنتۆسۆ اینانېلماز بیر زاد اۏلموشدو. قورو قَمیش‌لردن آزجا اۏ ألده چایېن قېیېسېندا چۏخ بؤیۆک بیر قایا واردې. قورد‌لاردان بیری اۏ قایانېن اۆزه‌رینده دوروب جیڲَری چېخاناجان چایېن اۏ تایېنا دۏغرو اولایېردې، اولادېقجا دا اۏ بیری قوردلار اولاشېردېلار.
چایېن اۏ تایېنداکې کند‌لی‌لر دئییر: “هئچ واخت بئله قورد اولاشماسې قولاغېمېزا دَڲمه‌میشدی.” صاباحاجان هئچ بیری گؤزلرینی بئله یوما بیلمه‌میشدی. صاباح تئزدن کند‌لی‌لر بؤیۆک چایېن قېراغېنا گلیب نه گؤرسه‌لر یاخشې‌دېر؟! بیر قایېق سویون دۆز اۏرتاسېندا اۏلدوغو یئرده دایانېب ایچیندن هئچ گؤرۆب إشیتمه‌دیک‌لری ماوییه چالان یاشېل بیر ایشېق قایېغېن ایچیندن گؤڲه فېشقېرېردې، و اۏردان دۆنیا‌نېن بۆتۆن گۆل-چیچک ایله مئیوه‌سی‌نین اییی هامېنې مات قۏیموشدو.
بۆتۆن دۆنیانې اؤزلری‌نین اۏیونجاغې بیلن آج‌گؤزلۆ
سیاسَتچی‌لرین یانلېش‌لارې‌نېن گۆناه‌سېز قوربانې
اۏلان آزاد اینسان‌لارېن روحونا تقدیم إدیرم.
عباس‌علی احمداۏغلو(1968 – )
خۏی، آپریل،4،2011،
ساعات: 02:00 آ.م. – 10:00 آ.م.
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
بایراملېق / آراز احمداۏغلو (حیکایه)
ایکی‌لیک / آراز احمداۏغلو (قېسا حیکایه)
ایکی داش / آراز احمداۏغلو (شعر)
نئچه یۆز ایللیک دَڲَریندهکی دؤرد ایل / آراز احمداۏغلو
اؤزگۆر گؤڲرچینلر / ساناز احمداۏغلو (قېسا حیکایه)
اؤزگۆر گؤڲرچینلر / ساناز احمداۏغلو (قېسا حیکایه)
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…- حیکایهلر
وای ..... وای / زامان پاشازاده (حیکایه)
حؤرمَتلی آراز اؤرگتمَن!
سۏن تۆفنگ أثرین اۏخویاندان سۏنرا، سیزه و اۏخوجو‌لارېمېزا بو حاققېندا اؤز تأثوراتېمې بؤلۆشمک قرارېنا گلدیم. بیز بونا أمینیک و اینانېرېق کی، اۏخوجولار گله‌جکده، شۆبهه‌سیز کی، اؤز‌لری أثرین قیمَتین وئره‌جکلر.
أثر سۏیوق و شاختا‌لې بیر قېش گئجه‌نین ظۆلمت قاران‌لېغېندا باش وئرمیش. بو گئجه‌نین ایچینده چۏخ دهشتلی حادیثه‌لر باش وئرمیش.
یازېدا کدر‌لی ویداع‌لاشمادان سۏنرا قادېن اؤز جانېنې اونودوب، بالا‌سې‌نېن خیلاص إتمک اۆچۆن جسور بیر اینسانا، فداکار قادېنا چئویرلَنمېش. مؤللیفین أثری اۏخودوقجا هر کس اؤزۆنۆ أثرین قهرمان یئرینه قۏیاجاق، اۏنون’لا کئچیردیڲی حیسّ‌لری یاشایاجاق.
مؤللیف حادیثه‌لری إله تصویر إدیر کی، سانکی هر اۏخوجو ایستر-ایسته‌مَز مؤللیف’له بیرلیکده اۏ حیسّ‌لری کئچیرمه‌ڲه مجبور اۏلور. اۏ حیصّه کی، اۏخودوقجا، اۏ گرگین و تلاطۆملۆ چاغ‌لارې خاطېرلایاجاق.
أثرین أن إتکیلی مقام‌لاردان بیری ده کیمسه‌سیز قاران‌لېق مئشه‌ده وطنین جاناوار’لا گؤز-گؤزه قالماسې دېر. مؤللیف بوردا میفۏلۏژی جسارَت’له تخیّۆلۆنۆن قۆدر‌تیندن ایستیفاده إدیر.
مؤللیف حیکایه‌سینده هم یاشامېن یاشایېش طرزینی اۏنون گؤزَل‌لیڲینی، ساده و صمیمی دیل’له اۏخوجویا یۆکسَک سويّه‌ده عکس إتمیشدی، هم ده رئال یاشامدان گؤتۆرۆلدۆڲۆنۆ خاطېرلایاندا أثره قارشې ماراغې داها دا آرتېرېبدی. بو صمیمییَّت اۏخوجونو یۏرمور. کیتابېن خۏشوما گلَن بیرینجی جَهتی بو دېر کی، اۏنو اۏخوماغا باشلایان اۏخوجو ألیندن یئره قۏیمور.عکسینه، اۏخوجویا کؤمَک إدیر، دَڲیشن صحنه‌لردن اۏنون ألیندن توتور.
بو گۆن کی أدبیاتېمېزېن، أن بؤیۆک إحتییاجې اۏلان هم أدبی-بدیعی باخېمېندان، هم ده تاریخی باخېمدان یۆکسَک قیمَت‌لَندیرمک بئله میللی غئیرتدن أثرلر دیر.
تاریخیمیزده دهشتلی و قانلې فاجیعه‌لر باش وئرمیشدی. همین قۏرخولو گئجه‌ده بیزه قانلې و کدر‌لی حیسّی ایل خاطېرلاناجاق. سۏن تۆفنگ قاراباغ ساواشې‌نېن بوگۆنکۆ مقامېندا أن دَڲَر‌لی بیر واسیطه کیمی خالقېن، میللتین قان یادداشېنې اۏیانماسېندا بؤیۆک رۏل اۏینامیش.
مؤللیفین أثرینده، قاراباغ‌دا باش وئرَن حادیثه‌لر، ساواش ایله باغلې آغرېلې-آجېلې آن‌لارې، ایلک نؤوبه‌ده، دۏغال و ایناندېرېجې اۏلماسې و اۏنون تاریخی فاکت‌لار أساسېندا جانلې بۏیا‌لار’لا ایفاده إده بیلمیشدیر.
مؤللیفین حیکایه‌سینده تصویر إتدیڲینی اۏ دهشتلی صحنه‌لری یاشاماق ویجدانې اۏلان هر کس اۆچۆن چۏخ آغېر دېر.بو ایسه یازېچې‌لېقدا پۏئتیک دۆشۆنجه طرزی ایله وطنین کئچیردیڲی اۏ حیسّ‌لری رئال قلَمه آلېر کی، سانکی مؤللیف بو حادیثه‌لری اؤزۆ یاشامېش و ایچیندن کئچیرتمیشدیر.
بئله گؤزَل أثره گؤره مؤللیفی تبریک إدیب، بؤیۆک یارادېجې‌لېق اوغورلار آرزېلایېرېق!
Hörmətli Araz müəllim!
Son Tüfəng əsərin oxuyandan sonra,sizə və oxucularımıza bu haqqında öz təəssuratımı bölüşmək qərarına gəldim. Biz buna əminik və inanırıq ki, oxucular gələcəkdə, şübhəsiz ki, özləri əsərin qiymətin verəcəklər.
Əsər soyuq və şaxtalı bir qış gecənin zülmət qaranlığında baş vermiş.Bu gecənin içində çox dəhşətli hadisələr baş vermiş.
Yazıda kədərli vidalaşmadan sonra qadın öz canını unudub, balasının xilas etmək üçün cəsur bir insana, fədakar qadına çevirlənmış.Müəllifin əsəri oxuduğca hər kəs özünü əsərin qəhrəman yerinə qoyacaq, onla keçirdiyi hissləri yaşayacaq.
Müəllif hadisələri elə təsvir edir ki, sanki hər oxucu istər-istəməz müəlliflə birliklə o hissləri keçirməyə məcbur olur. O hissə ki, oxuduğca,o gərgin və təlatümlü çağları xatırlayacaq.
Əsərin ən təsirli məqamlardan biridə kimsəsəiz qaranlığ meşədə vətənin canavarla göz-gözə qalmasıdır.Müəllif burda mifoloji cəsarətlə təxayülünün qüdrətinə istifadə edir.
Müəllif hekayəsində həm həyatın yaşayış tərzini onun gözəlliyini,sadə və səmimi dillə oxucuya yüksək səviyyədə əks etmişdi,həm də real həyatdan götürüldüyünü xatırlayanda əsərə qarşı maraqı daha da artırıbdi. Bu səmimiyyət oxucunu yormur. Kitabın xoşuma gələn birinci cəhəti budur ki, onu oxumağa başlayan oxucu əlindən yerə qoymur.Əksinə, oxucuya kömək edir, dəyişən səhnələrdən onun əlindən tutur.
Bu gün ki ədəbiyyatımızın,ən böyük ehtiyyacı olan həm ədəbi-bədii baxımından, həm də tarixi baxımdan yüksək qiymətləndirmək belə milli qeyrətdən əsərlərdir.
Tariximizdə dəhşətli və qanlı faciələr baş vermişdi. Həmin qorxulu gecədə bizə qanlı və kədərli hissi il xatırlanacaq. Son tüfənğ Qarabağ muharibəsinin bugünkü məqamında ən dəyərli bir vasitə kimi xalqın, millətin qan yaddaşını oyanmasında böyük rol oynamiş.
Müəllifin əsərində,Qarabağda baş verən hadisələr, müharibə ilə bağlı ağrılı-acılı anları, ilk növbədə, təbii və inandırıcı olması və onun tarixi faktlar əsasında canlı boyalarla ifadə edə bilmişdir.
Müəllifin hekayəsində təsvir etdiyini o dəhşətli səhnələri yaşamaq vicdanı olan hər kəs üçün çox ağırdır.Bu isə yazıçılıqda poetik düşüncə tərzi ilə vətənin keçirdiyi o hissləri real qələmə alır ki,sanki müəllif bu hadisələri özü yaşamış və içindən keçirmişdir.
Belə gözəl əsərə görə müəllifi təbrik edib,böyük yaradıcılıq uğurlar arzulayırıq!
Ayda xanım,
Səlamlar. Dəyərli axtınızı ayırıb bu hekayəni oxuduğunuz və üstəlik bugünkü durumumda elimizə gərəkəli olan fikirlərinizi bis ilə paylaşdığınız üçün təşəkkür edirəm. Nəsrimiz ədəbiyyatımızı, ədəbiyyatımız isə düşüncə səviyyəmizi, düşüncə səviyyəmiz də gələcəyimizi öz əlimizlə qurmaqda gərəkli gücü bəlli etməkdədir. Yazıçılarımızı bu yolda daha artıq gücləndirib düşüncə dairəsini, baxış üfüqünü genişləndirməkdə yazılan tənqidlər yolun çırağı kimidir. Ümid edirəm bu və başqa əsərləri oxuyan əziz dostlar əlişdiri (tənqid) məsələsini daha artıq ciddi tutmaqla ədəbiyyatımızın gəlişməsində daha artıq iş biriliyi yaradarlar.
حکایه‌نی اوخودوم. گؤزل دیل و یازی اسلوبونو بیندیم. حادثه‌لرین گئدیشاتی و خاطره‌لرله اویغونلوق باغلاری تاپا بیلمه‌دیم. یانی دوغروسو فلاش بکسیز ده روایت داوام ائده بیلردی. بیرده یازی‌نین اوزونلوغوندان کسمک اولار. قوردلارین خاراکترلری منجه رئال دئییلدی. قوردلار او شرایطده انسانی پارچالاماییب، اونون کؤمه‌یینده اولماسی منجه ایناندیریجی دئییل. بیرده یاشیل ایشیقسیزدا حکایه داوام ائده بیلردی. بلکه ده من یانیلیرام، ساده‌جه بو منیم ایدئالاریمدیر.