کؤلگه / نرگیز ایسماعیلاۏوا (أدبی مقاله)
کؤلگه چۏخ سېخېلېردې، اۆز-گؤزۆندن تک‌لیک تؤکۆلۆردۆ. آیاغا قالخدې گئدیب عایید اۏلدوغو وۆجودو تاپاجاقدې. بئله اۏلمازدې آخې چۏخ دارېخېردې. هئچ نه اۏنو یاشاما تکرار باغلایا بیلمیردی. صاحابېندان نییه نئجه قۏپدوغونو آنلایا بیلمیردی. اؤزۆندن چۏخ عایید اۏلدوغو وۆجودو دۆشۆنۆردۆ. اۏ آدام کؤلگه‌سیز نئجه یاشایا بیلیردی گؤره‌سن؟
کؤلگه یۏرقون ایدی رنگی اؤله‌زیمیشدی. یئتیم ایدی آرتېق.
قاران‌لېق رنگده‌کی بَدَنی قارېشمېشدې گئجه‌یه دارتېب آیېرا بیلمیردی اؤزۆنۆ گئجه‌دن. ایتیردی کؤلگه. گۆن به گۆن، ساعت با ساعت، آن با آن ایتیردی…
اؤزۆنۆ تاپا بیلمه‌ڲن‌لری کیم تاپا بیلردی آخې؟ … هئچ کیم یاخېن دورمازدې بو میسییایا. کیمه لازېم ایدی ایتن‌لر، ایتیریلن‌لر…
هر سَحَر باش آغرې‌سې’یلا اۏیانېردې یوخودان. خاطیره‌لر، دۆشۆنجه‌لر منگنه‌سینده سېخېلان بئینینی ایتیرمک ایسته‌ییردی بئله آن‌لاردا. بلکه ده صاحابې دا، عئینی شئی‌لری حیسّ إتمیشدی. و کؤلگه‌نی گؤڲۆللۆ ایتیر‌میشدی. بیلمیردی…
بو دۆشۆنجه‌لر کؤلگه‌نین خۏشونا گلمه‌دی، دوواردان توتا-توتا گۆج بَلا ایله آیاقدا دورماغا چالېشدې. اؤزۆنۆ تۏپلاماغېن یۏل‌لارېنې یاواشالې’یدې. حال‌سېز‌لېقدان قدّی بۆکۆلۆردۆ آرادا. رنگی قاچېردې، أن أساسې ایسه بئله حال‌لاردا همیشه اؤزۆندن قاچېردې.
آیاق‌اۆسته دورا بیلمیردی. دووارېن دیبینه قېسېلدې. گؤز‌لری یۏل چکیردی. کیمی چکیردی؟
دۆشۆندۆ کؤلگه. “یۏل چکمک” ایفاده‌سی‌نین ایفاده‌سیز‌لیڲینی. گؤزلر گؤز‌لری چکه بیلمیردی’سه، یۏلو نئجه چکه بیلردی آخې. بونو هانسې دَلی اویدورموشدو. هامې دا اینانمېشدې.
یانېندا اۏتوران آداما گؤزۆنۆن اوجو’یلا باخدې. آدامېن کؤلگه‌سینی قېسقاندې. آدام‌سېز قالمېشدې کؤلگه. بو قدر جمعيّتده آدام‌سېز قالماق چۏخ چتین حیسّ‌دیر.
کؤلگه یانېندا أڲله‌شن نیمداش روحلو آداما طرف أڲیلدی. باشېنې اۏنون چیڲنینه سؤیکه‌مک ایسته‌دی. آدام کؤلگه‌نی سیلکینیب قالخدې.
کؤلگه‌نین باشې آسفالتا دَڲدی، واللاه پیس دَڲدی. هله بو بس دَڲیلمیش کیمی کؤلگه‌نین خطرینه ده دَڲدی بو.
آتېلمېش، بَزَنسه ساتېلمېش ایدی آرتېق. گؤرمه‌مزلیکدن گلینمکدن لاپ زهله‌سی گئدیردی. آخې اۏ هار‌دا ایدی؟…
بیلدیڲی تک بیر شئی وار ایدی یامان دارېخېردې. بعضن ویسکی شۆشه‌سینده اؤزۆنه باخېردې. سۏلقونلاشمېشدې کؤلگه. یا دا آدام‌سېزلاشمېشدې بیلمیردی.
آما دَڲیشمیشدی، دَڲیشدیریلمیشدی. صاحابېنا گۆوَنمیشدی، گۆوه‌نینی ایتیر‌میشدی، ایتیریلمیشدی.
آما یئنه ده اۏنو آختارېردې گؤز‌لری. چېرپېنېردې کؤلگه، اۏنو آختارمایانا طرف. اونودوردو کؤلگه یاواش-یاواش، اونودولوردو. اونودولماق اۆشۆدۆردۆ اۏنو.
کؤلگه حیسّ إدیردی کی، اۏندا نه‌سه دَڲیشیر. سۏنرا کؤلگه سۏن گۆجۆنۆ تۏپلادې، ایشېق گلَن بیر پنجره‌یه یاخېنلاشدې. ایچه‌ریده ایدی.
نهایت اۏنو تاپمېشدې. بودور اۏ. آنجاق کؤلگه‌نین دۆشۆنجه‌لری بیر آندا یئر’له-بیر اۏلدو. أریییب دۏداق‌لارېندا قالدې. هئچ واخت اوجادان تلفّۆظ اۏلونمادې. آنلادې کی، آتېلېب. آرتېق بوندان أمین ایدی. اۏنون یئرینی ده، خۏشبخت‌لیڲینی ده اۏغورلامېشدېلار. اؤزۆندن ساوایې هئچ نه‌یه عایید دَڲیلدی آرتېق. اؤزۆنۆ قوجاقلادې برک-برک. اؤپه بیلمه‌دی اؤز دۏداغېندان. سارسېلدې کؤلگه.
اۆزۆنۆ شۆشه‌یه سؤیکه‌ییب دایاندې. یاواش-یاواش دَلی اۏلدوغونو دۆشۆنۆردۆ. ثانییه-ثانییه دَلی اۏلوردو.
قار یاغېردې کۆچه‌یه، حَیَطه، إوه و کؤلگه‌نین دۆشۆنجه‌لرینه. دلی‌لیک یاغېردې اۆز-گؤزۆندن.
گئرچه‌ڲی آنلایان کؤلگه سۆرۆنه-سۆرۆنه اوزاقلاشېردې آدام‌لېقدان، اینسان‌لېغا طرف.
نارگیس (نرگیز ایسماعیلاۏوا)
Yazını bu əlifbada oxuyun: TÜRKCƏ
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
گؤره‌سن قۏدۏ صاباح گلهجَک؟ / آیدان ناغېیئوا (أدبی مقاله)
هرکس دؤنهجک کؤلگهسینه / موصطافا شیخپور (شعر)
هئرمان هئسئ - یالقوزاق / نرمین ریضا (أدبی نۏتلار)
تپهگؤز (سیکلوپ) / شاهین مرادی (مقاله)
شعر و سایکۏتراپی / ایلقار موذنزاده (مقاله)
"قۏرقود"، "قۏرقوت" یۏخ'سا ...؟ / آراز أحمداۏغلو (مقاله)
اومسوق رۏمانېنا بیر باخېش / بهزاد صادقیانفرد (مقاله)
تۏپلومون سئچیم حاققې / دۏکتۏر آراز أحمداۏغلو (مقاله)
ایکیدیللیلیک و اۏنون'لا ایلگیلی قۏنولار / آیهان…
Karl Qustav Yunq insan psixologiyasından yazanda “KÖLGƏ” adlı anlamdan söz açır. Yunqa görə kölgə özəlliklərimiz arasında pis bilib çəkindiyimiz və çox vaxt danmağa çalışdığımız özəlliklərimiz, yəni hərəkətlərimiz və yaxud sifətlərimizdir. Başqa sözlə kimsə özünə deməz: “Mən oğruyam”, “mən yalançıyam,”, “Mən əyriyəm”, “Mən xainəm”.
Amerikalı yazıçı Debi Ford “The Dark Side of the Light Chasers” adlı kitabında yazır: Həqiqətən insan olmaq və içdən dəyişmək istəyən birisi hər şeydən öncə öz kölgəsi ilə barışmalıdır. Öz kölgəsi ilə barışmaq istəyən öncə hər nə pislik varsa bir siyahidə yazıb bir-bir özündə qəbul etməlidir.” yəni o insan belə deməlidir: “Mən oğrulyam.”, “Mən yalançıyam.”, “Mən şarlatanam, “Mən xainəm.” və sayirə. Bu cümlələri təkrar deyib keçmişdə bu pis işlərin izini özündə axtarmaq sonrakı işdir. Başqalarında bu pislikləri görüb onlardan nifrət edən əslində o pislikləri özündə axtarıb onlarla barışmalıdır. Barışmaq isə o sifətləri qəbul edib nədənliklərini və niyə o pislikləri etdiyini axtarmalıdır. Bu durumda insan başqalarının da niyə o pislikləri etdiyini anlayıb başqalarına nifrəti sevgiyə çevirə bilər. Başqalarını sevə bilmək öz pisliklərin yəni kölgənlə barışıb kölgəni sevməkdən keçir.
Nərgiz xanım bu hekayəsini “ədəbi məqalə” adlandırdığı sanıram buna görədir. Hekayədəki obraz öz kölgəsi ilə barışa bilmir. Adamsız qalan kölgənin yaşadığı dramatik durum insanlığın faciəsidir. Kölgəsini qovan insan artıq insan deyil. adam görnəsə belə. o özündən başqa heç nəyi və heç kəsi görmək istəməyən bir kordur.
آراز احمداۏغلو
کارل قوستاو یۆنق اینسان پیسکۏلۏژی‌سیندن یازاندا “کؤلگه” آد‌لې آنلامدان سؤز آچېر. یۆنقا گؤره کؤلگه اؤزل‌لیک‌لریمیز آراسېندا پیس بیلیب چکیندیڲیمیز و چۏخ واخت دانماغا چالېشدېغېمېز اؤزل‌لیک‌لریمیز، یانې حرکت‌لریمیز و یاخود صیفت‌لریمیزدیر. باشقا سؤز’له کیمسه اؤزۆنه دئمز: “من اۏغرویام”، “من یالانچې‌یام،”، “من أڲری‌یم”، “من خایینم”.
آمریکالې یازېچې دئبی فۏرد “The Dark Side of the Light Chasers” آد‌لې کیتابېندا یازېر: حقیقتن اینسان اۏلماق و ایچدن دَڲیشمک ایسته‌ین بیریسی هر شئیدن اؤنجه اؤز کؤلگه‌سی ایله بارېشما‌لې دېر. اؤز کؤلگه‌سی ایله بارېشماق ایسته‌ین اؤنجه هر نه پیس‌لیک وار’سا بیر سیاهیــده یازېب بیر-بیر اؤزۆنده قبول إتمه‌لی دیر.” یانې اۏ اینسان بئله دئمه‌لیدیر: “من اۏغرویام.”، “من یالانچې‌یام.”، “من شارلاتانام، “من خایینم.” و ساییره. بو جۆمله‌لری تکرار دئییب کئچمیشده بو پیس ایش‌لرین ایزینی اؤزۆنده آختارماق سۏنراکې ایش دیر. باشقا‌لارېندا بو پیس‌لیک‌لری گؤرۆب اۏنلاردان نیفرت إدن أصلینده اۏ پیس‌لیک‌لری اؤزۆنده آختارېب اۏنلار’لا بارېشما‌لېدېر. بارېشماق ایسه اۏ صیفت‌لری قبول إدیب نه‌دن‌لیک‌لرینی و نییه اۏ پیس‌لیک‌لری إتدیڲینی آختارمالې‌دېر. بو دورومدا اینسان باشقالارې‌نېن دا نییه اۏ پیس‌لیک‌لری إتدیڲینی آنلایېب باشقا‌لارېنا نیفرتی سئوگییه چئویره بیلر. باشقالارېنې سئوه بیلمک اؤز پیس‌لیک‌لرین یانې کؤلگه‌ن’له بارېشېب کؤلگه‌نی سئومکدن کئچیر.
نرگیز خانېم بو حیکایه‌سینی “أدبی مقاله” آدلاندېردېغې سانېرام بونا گؤره دیر. حیکایه‌ده‌کی اۏبراز اؤز کؤلگه‌سی ایله بارېشا بیلمیر. آدام‌سېز قالا‌ن کؤلگه‌نین یاشادېغې دراماتیک دوروم اینسان‌لېغېن فاجیعه‌سی دیر. کؤلگه‌سینی قۏوان اینسان آرتېق اینسان دَڲیل. آدام گؤرمه‌سه بئله. اۏ اؤزۆندن باشقا هئچ نه‌یی و هئچ کسی گؤرمک ایسته‌مه‌ڲن بیر کۏردور.