مینۏتاورېن اؤلۆمۆ / مۆباریز اؤرَن (لابیرینت حیکایه)
أصلینه قالسا، بو ایشده حیکایه‌لیک هئچ نه یۏخدو. آتا-بابالاردان قالما کؤهنه جېغال عادتدی، – هر گۆن باش وئر‌مه’سه ده، گؤز-قولاغېمېز بئله شئی‌لره چۏخدان اؤرگه‌شیب: قېزې زۏرلا ایسته‌مه‌دیڲی اۏغلانا وئریرلر، اۏ دا، گؤزۆنه دؤندۆڲۆم، تۏی عَرَفه‌سی، یا إله تۏی گۆنۆ باشقاسېنا قۏشولوب قاچېر. آما بیر ایش ده وار کی، هر بئله حادیثه‌نین اؤز فرقلی، گؤزله‌نیلمز، حتتا ماراقلې طرف‌لری ده اۏلور. بو ایشین گۆلمه‌لیسی اۏیدو کی، کک‌لیڲین قاچا بیله‌جه‌ڲینی ایلک اؤنجه‌دن هامې بیلسه ده، – قهرمانېن آدې یاشامدا متانت اۏلوب، کک‌لیک مؤللیفین اویدوردوغو آددې، – اۏنو قۏروما‌لې اۏلان آدام‌لار اؤز‌لری اؤز أل‌لری’له آپارېب قېزې ماشېنا میندیریب قایېتمېشدېلار. “آلداتدېلار بیزی، – یاخشېجا چېرپېلاندان سۏنرا بالاجا عمی‌اۏغلو سۏن کی، بۏینونا آلمېشدې، – دئدیلر، واقیفه قېز گتیرمه‌ڲه گئدیریک، بیز ده ایناندېق. رایۏنا چاتاندا اونیوئرماغېن قاباغېندا دۆشۆردۆلر کی، بوردا گؤزله‌یین، قېزې گؤتۆرۆب گلیریک. ماشېن یئریندن دَبه‌رنده متیش آرخا شۆشه‌دن بیزه أل إله‌دی و نه‌سه بیر جۆره گۆلۆمسۆندۆ. اۏندا بیلدیک کی، – گئتدیلر!”.
بیله‌رَکـدن، یا بیلمه‌یه‌رَکدن ایشتیراکچې‌سېنا چئوریلدیڲی بو حادیثه‌نین تؤهمتینی غرورونا سېغېشدېرمایان اۏ بیری عمی‌اۏغلونو إوین تاختاپوشوندا کندیری بۏغازېنا کئچیرتدیڲی یئرده تاپمېشدېلار. خۏشبخت‌لیکدن اۏ، آیاغې‌نېن آلتېندا‌کې داشې ایته‌له‌مه‌ڲه ماجال تاپمامېشدې. “یاخشې إله‌میشم! قېزې زۏر’لا وئرنده، بیلمیردیز سۏنوجو بئله اۏلاجاق؟!” – بۏغوق، خېرېلتېلې سَس’له باغېرېب اؤزۆنه حاقّ قازاندېرماغا چالېشسا دا، سۏنرادان ساکیت‌لَشیب هېچقېرتې’یلا آغلاماغا باشلامېشدې. بویور، بو دا سنه دراماتیزم! حادیثه‌لرین شیدَّتینی آرتېرماق اۆچۆن مؤللیف ایسته‌سه بیر آز دا درینه گئده بیلردی؛ پئرسۏناژېن آیاق‌لارې آلتېندان داش چکمک یازېچې قلمینده تیرئ چکمک کیمی سوایچیم‌لیک بیر ایشدی. لاکین اۏ، نییه’سه بۆتۆن بونلارې إتمیر، اؤزۆندن تزه دب‌لر آچېر، سوژه‌سی قسدَن غلیظ‌لَشدیرمه‌ڲه چالېشېر، لۆزومسوز، جنجال اوصول‌لارا أل آتېر. گویا ییرمی نئچه ایل سۏنرا کئچمیش اؤرگنچی یۏلداشې أمینه‌نین یوخوسونا گیریر کک‌لیک: “یوخودان قان-تر ایچینده اۏیانېب یئری‌نین ایچینده لام قالمېشدې؛ إله آغېر، سۆست کی، تابوتدایدې، سانکی، گئجه کؤینه‌ڲینی کۆره‌ڲینه یاپېشدېران سۏیوق تر ده – أجل تری”.
بویور، بو دا سنه حاضېر حیکایه گیریشی؛ ایندی اۏنسوز دا هانسې أدبیات ژورنالېنې آچسان بئله باسماقَلیب جۆمله‌لر’له دۏلودو.
یاخود دا بو: “هر بئله اۏلاندا – دووار‌لار داغ اۏلوب اۆستۆنه گلنده آناسې‌نېن سَسی چاتېر دادېنا: “أمینه! أمینه! قارداشېنې دا چاغېر، یېغېلېن إوه، گئجدی داها. گلین خؤره‌ڲینیزی یئیین، بیر کیتاب اۆزۆنه آچېن باخېن…” – ایل‌لرین اۏ تایېندان یئل قانادېندا اوچوب گلیر”.
ألبتّه، گله‌جَک. هر تزه پئرسۏناژ متنه تزه یۆکدۆ، – تزه سوژه‌دی. آنا‌سې دا گله‌جَک، هله بلکه، دؤزمه‌دی، رحمت‌لیک آتا‌سې دا دوروب اۏ دۆنیادان تشریف بویوردو.
“ایندی گؤزلرینی آچا بیلمیردی، قۏرخوردو کی، اۏ سَس ایتر…” – اۏلسون.
آما بیر شئی ماراقلېـدې، بلکه، ییرمی نئچه ایلدی گؤرمۆردۆ کک‌لیڲی، – سۏنونجو دفعه أری اؤلنده یېغېلېب کک‌لیک‌گیله یاسا گئتمیشدیلر، – و بو ییرمی نئچه ایلده باشېنا إله اۏلمازېن اۏیون‌لار گلمیشدی کی، نه‌اینکی کک‌لیڲین آدې، صورتی، اؤز آدې بئله یادېندان چېخمېشدې. بس إله’یسه، گئجه‌یارې أمینه‌نی قان-تر ایچینده اۏیادېب یئری‌نین ایچینده سۆست قۏیان نه نه‌دن ایدی؟
“چۏخ پیس، قارېشېق یوخو گؤرمۆشدۆ. گاه اوزون ایل‌لردن سۏنرا، سۏن کی، آتا‌سې گلیب گیرمیشدی یوخوسونا، گاه بینالارې‌نېن تینینده تاکسیچی‌لیک إله‌ین أمیرخان، – اۏ هاردان هارا! – گاه دا کک‌لیڲی گؤرمۆشدۆ، هه، إله پیس گؤرمۆشدۆ کی، آقوستون هاواسېز، بۆرکۆلۆ گئجه‌سینده اۆشۆتمه دۆشمۆشدۆ جانېنا. دیزلرینی قارنېنا یېغېب تیترَتمه‌سینی دفع إتمه‌ڲه چالېشسا دا، اۏلموردو. روحوندا، جانېندا داش سۏیوقلوغو واردې. أل‌هاواسېنا یۏرقانې تاپېب اۆستۆنه چکمک ایسته‌دی، بارماق‌لارې قاران‌لېقدا گئجه لامپاسې‌نېن دۆڲمه‌سینی تاپدې. باشې اۆزه‌رینده‌کی ایشېغې إحتیاط’لا یاندېردې، تئز ده سؤندۆردۆ؛ چیل-چېراغېن اوزون‌سۏو کؤلگه‌سی تاواندا یاللې گئدیردی…”.
چیل-چېراغېن کؤلگه‌سی تاواندا یاللې گئدیردی، یۏخ بیر، خیار تاغې چیچک تؤکۆردۆ. نه‌دن اۏلمالېدې آخې بو ترپه‌نیشه. لاپ توتاق کی، اۏلوب، – همین آرا‌لار باکې’دا، دۏغرودان دا، بیر-بیری‌نین آردېنجا ایکی مؤحکَم زلزله اۏلموشدو، – بو ترپه‌نیشین مَطلبه بیر عاییدییتې اۏلمالېدې آخې.
“بالالارېنې دا یانېنا سالېب دیله‌نیردی کک‌لیک. اۆست-باش داغېنېق، کیر-پاس ایچینده… بو صحنه‌نی گؤرنده، اینان، خجالتیندَن اؤلۆب یئره گیردی. دیری-دیری پؤشته‌لندی. نه‌سه تانېش بیر پارکدې، – تانېش آدام‌لار، – گئدن-گله‌نه أل آچېب یالوارېردې!.. سۏنرا گؤردۆ، یۏخ، پارک دَڲیل، چالې-چَپَری، سَسی-نَفَسی تانېش کنددی، – جمعی بیرجه دفعه گؤرمۆشدۆ اۏ کندی و إله بیرجه دفعه‌سینه ده وورولموشدو! – حَیَطین یوخارې باشېندا، اۏ یئرده کی، بیر واخت‌لار کندین آغبیرچهڲی مینۏش قارې یومشاق دؤشکچه‌لر اۆستۆنده اۏتورموشدو، باخ اۏر‌دا، اوجابۏی، نهنگ بیر کیشی دایانېب، اۏنون آیاق‌لارېنا دؤشه‌نیب یالوارېر: – منی باغېشلا، آتا، باغېشلا!.. کئچ گۆناهېمدان، نۏۏ‌لار، قوربانېن اۏلوم. منی زۏر’لا باشقاسېنا وئردی قاغام، اۏنا گؤره قاچدېم. اۏنا گؤره قاچدېم، آتا، اۏنا گؤره قاچدېم! اۏ کۏر قالمېش مینۏشون جادوسونا دۆشدۆ أمیرخان، اۏنون چالدېغېنا اۏینادې. قاچماقدان ساوای یۏلوم قالمادې. سَنین تزه روحونو اینجید‌ردیم‌می، یۏخ’سا هئچ. باشېمېن تاجې قاغامې إل ایچینده رۆسوای إدردیم‌می؟! قارغېشا دۆشمۆشَم اۏ واختدان، یۏلسوزلوغا دۆشمۆشَم. واقیف ده اؤلدۆ، خئییر-دوعامې وئرین هئچ اۏلماسا ایندی گئدیم راحات جهنَّمیمه. اوشاق‌لارا یازېغېنېز گلسین بارې، اۏ‌لار دا یئسیر گۆنۆنده‌دیلر. بئله یاشایا بیلمیرَم، آتا، بیلمیرَم! اؤله بیلمیرَم، آتااا!..
آما هئچ تۆکۆ ده ترپنمیردی کیشی‌نین، نئجه دایانمېشدېسا، إله‌جه ده قالمېشدې. بۏیدان-بَدَندَ‌ن اۏنسوز دا ایری‌حال ایدی، بیر آز دا قلبیده دایاندېغېندان سال قایایا اۏخشایېردې. آما اۏنون روحونو-قانېنې اۏینادان، فیکرینی-حیسّینی دیدن کیشی‌نین هئیبتلی گؤرۆنۆشۆ، دؤزۆلمز داش سوسقونلوغو دَڲیلدی، أصلا، باشقا نه‌دن ایدی؛ بیر آن‌لېغا اۏنا إله گلمیشدی کی، اؤز دۏغما آتاسېنې گؤرۆر!..” – دئییردیک آخې، أمینه‌نین آتا‌سې دا گله‌جَک. – “نه‌لر خیفّتینی چکیب بو گۆنۆن، آه، نه‌لر! بیرجه یۏل آتاسېنې گؤرسۆن، اۏنون قوروجا سَسین إشیتسین. قۏی لاپ ایل‌لرین ساغالماز خسته‌سی اۏلسون، راضېدې. تکی اۏلسون. بیلر کی وار، ساغدې. آللاهېن وار گۆنۆ قوللوغوندا دورار، کئشیڲین چکر. گئجه‌به‌گۆندۆز… ایندی بویور، اؤز آیاغې’یلا، ساپ-ساغلام گلیب چېخمېشدې اۏ. خاطیرینده‌کی خسته‌حال آدام اؤتن ایل‌لر ایچینده خئیلَک یاخشېلاشمېشدې. کؤهنه إولری‌نین دووارېنداکې شکلیندن بیر واخت‌لار نئجه باخېردېسا، – بیر آز نیسگیللی، اینجیک، – إله‌جه ده باخېردې. بارې اۏ دینه’یدی! چاغېرایدې یانېنا، کؤهنه واخت‌لارداکې کیمی، ملهم أل‌لرینی کۆره‌ڲینه، چیڲین‌لرینه قۏیایدې، ساچ‌لارېنا تۏخاندېرایدې: – قۏرخما، قېزېم، هر شئی یاخشې اۏلاجاق، باخ، قایېتدېم. ایننن بئله سنه گۆلدن آغېر سؤز دئیَن اۏلماز…”.
آما یۏخ، اۏلا بیلمَزدی. أوّلَن اۏنا گؤره کی، أمینه‌نین آتا‌سې گؤر نه واختدې اؤلۆب. ایکینجی‌سی ده، آتا‌سې اۏلا، یاد کیمی دایانېب کناردان باخا؟ عؤمرۆنده! بیر ده آخې آتا یازېق هار‌دا گؤردۆ کند اۆزۆ. ایش-گۆجدن، خسته‌لیکدن، کاسېبچې‌لېقدان باشې آچېلدې کی! إو – ایش، ایش – إو، عؤمرۆ نفت‌آیېرما زاوۏدو ایله ایکی‌مرتبه “کامېشۏوکا”لارې‌نېن آراسېندا کئچدی. سۏن واخت‌لار هئچ ایشله‌مک ده اۏلمازدې اۏنا، اۆره‌ڲینه گؤره. آما نئیله‌سین، ایشله‌مه‌لی’یدی. اؤلن گۆنۆنه‌جن ده ایشله‌دی. سۏن دفعه گئجه نؤوبه‌سیندن چېخېب یۏل‌اۆستۆ بازارا دؤنۆبمۆش، با‌لېق آلماغا، قایېداندا ایستییه دۆشۆب، دایاناجاقدا اۆره‌ڲی توتوب، اۏرداجا کئچینمیشدی.
“با‌لېق آلسان پیس اۏلماز. قېزاردېب یئیَردیک. سۏغاننان، گؤیرتیینن، نارنان.” – إله بیلیر آناسې‌نېن بو سؤز‌لری اۏلماسا اؤلمزدی آتا‌سې.
“ایشتاهان پیس دَڲیل ها…” – فاغېرجا قېمېشېب راضېلاشماغې واردې.
“أشی، بئش‌گۆنلۆک دۆنیادې دا، کیمه نه قالا‌جاق گویا…”.
اۏ گۆن مکتبدن تئز بوراخمېشدېلار اۏنلارې – قارداشې’یلا اۏنو. إله سئوینیردیلر کی! محله‌یه چاتاندا ایکی‌مرتبه‌نین قاباغېنې آدام’لا دۏلو گؤردۆلر، پنجره‌لری تای با تای آچېق. شیدَّتلی آغلاشما سَسی گلیردی پنجره‌لریندن. پیلله‌کن‌لری قالخدېقجا اۏ سَس داها دا آرتدې. إوین گیریش قاپې‌سې دا تای با تای ایدی، ایچه‌ری باسېرېق، تۆنلۆک… دَهلیزده بیر کۆنجه تۏخانما زنبیل دۆشۆب قالمېشدې، ایچینده‌کی بالېغې گؤرنده ایختییارسېز هؤنکۆرک توتدو اۏنو. اۏنا باخېب قارداشې دا آغلادې. آغېز-آغېزا وئریب باجې-قارداش آغلاشدېلار…
“کَک‌لیڲه قۏشولوب اۏ دا آغلایېردې یوخودا. آتاسېنا اۏخشاتدېغې کیشی‌نین حۆضوروندا. نییه آغلادېغېنې اؤزۆ ده بیلمیردی، آما إله جانې-دیلدن آغلایېردې کی! آغلادېقجا دا یۆنگۆللشیردی. “تۆفنگیمی بورا گتیرین!” – هاردان’سا تاکسیست أمیرخان تاپېلدې اۏ دم، گویا اۏ، کک‌لیڲین قارداشې’یدې، – “ردّ اۏل بو قاپې‌دان، قانجېق! منیم سن آددا باجېم یۏخدو!” – دئییب اۆست‌لرینه یئریدی. اۏنو دا کَک‌لیڲه قاتېب یۏل آشاغې قۏودو، قۏودو، أ‌لی تۆفنگه چاتمایاندا ایسه یئردن بیر داش گؤتۆرۆب دال‌لارېنجا آتدې. أمیرخانېن داشې اینانېلماز سۆرعت آلېب بؤیۆدۆ، بؤیۆدۆ… و یئر-گؤڲ بیر-بیرینه دَڲدی، دۆنیا ایشېغې حۆجئیره‌لرینده سؤندۆ. داش-دووارېن دهشتلی ترپه‌نیشینه یوخودان دَلی کیمی اۏیاندې، آما دوروب هارا’سا قاچماغا اؤزۆنده هئی تاپمادې، آرخا‌سې اۆسته دۆشۆب اؤزۆنۆ گئجه‌نین دیب‌سیز قاران‌لېغېنا وئردی”.
گۏپ دا اۏلسا ماراقلېـدې، إله‌می؟ “دۆنیا ایشېغې حۆجئیره‌لرینده سؤندۆ” – نه دئییریک، اۏلسون. چیل‌چېراغا یاللې گئتدیرن ده، سن دئمه، زلزله یۏخ، أمیرخانېن قارا داشېیمېش، بونو دا بیلدیک. بس إله’یسه، أمیرخان اؤزۆ کیمدی و نه‌یه گؤره أمینه‌نین حلال یوخوسونا گیریب دۆنیانې داغېدېردې؟! اۏ، متانتین قارداشې أمیرخاندې’سا، اۏ باشقا مسأله، اۏندا وضعيّت کؤکۆندن دَڲیشیر. چۆنکی متانتین باشېنا آچېلان اۏیون‌لارېن أساس باعیث‌کارې أمیرخان اۏلوب، بونو هامې بیلیر. نییه‌سینی دئسَم، گۆله‌جَک‌سینیز: کیشی‌نین آغ‌ساققال‌لېق دامارې توتوبموش، هئچ نه. ایکی آیاغېنې بیر باشماغا دیره‌ییب کی، مینۏش کندین آغبیرچهڲی’یدی، اۏنون دئدیڲی سؤز قانوندو، اۏ کیمه دئییبسه، باجېم اۏنا گئده‌جک! هئچ دَخلی وار، سن آللاه. “آتا‌سې ساغ اۏلسا، عؤمۆربیللاه راضې اۏلمازدې بو ایشه!” – جماعت دئییردی. چۆنکی ساغ‌لېغېندا نئچه یئردن إلچی گلیبمیشلر کَک‌لیڲه، آتا‌سې هئچ بیرینی یاخېنا بوراخمایېب. بو بیری‌لر – مینۏش‌گیل‌لر گلنده ایسه، نه قدر ألدن-آیاقدان گئتسه‌لر ده، دقیق بیر سؤز دئمه‌ییب: “مکتبینی اۏخوسون گلسین، مئیلی، راضې‌لېغې اۏ‌لار، باخارېق…” – والسّلام. سۏنرا کیشی اؤلۆب، سؤوده قالېب ایل چېخانا.
“آی پارچاسې کیمی قېزې آپاردې جالادې سویومسوز طایفاسېنا…”.
“هامېسې اۏ کۏر بایقوشون ایش‌لریدی. قیصاص آلېر بو کنددن ذلیل اۏلموش، بیر آیاغې گۏردادې، یئنه اۆره‌ڲی سۏیومور” – گویا نه واخت’سا مینۏشو دا بو کنده زۏر گۆجۆنه قاچېردېب گتیریبلر. بو آزمېش کیمی، هایا گلَن قۏهوم‌لارېندان بیرینی – دئیه‌سن، جاوان قارداشېنې! – یۏلدا آتېشمادا اؤلدۆرۆبلر. کیمین گۆلـله‌سینه توش گلدیڲی بیلینمه‌سه ده، ایکی طایفا آراسېندا عمللی-باشلې دۆشمنچی‌لیک، قان داواسې دۆشۆب. بیر گؤزۆ آغلار، بیر گؤزۆ گۆلر، مینۏش أر إوینده قالېب. ساچې‌نېن بیرینی آغ، بیرینی قارا هؤرۆب… دؤزۆب، اۏتوروب… دۏغوب-تؤره‌ییب… أرینه، عائله‌سینه اۆزۆ اؤرگه‌شیب… و ناغېل‌لارداکې کیمی، آی دؤنۆب، ایل دۏلانېب، تای-توش‌لارې قۏجالېب اؤلۆب، مینۏش کندده قالېب تک آغ‌بیرچَک، – دئدیڲی سؤز اۏلوب قانون! اینسان خیصلَتینده‌کی کین-کۆدورت ایسه… گؤرۆنۆر، ایتمیر؛ نه قدر اؤرت-باسدېر إتمه‌ڲه چالېشسان دا، بیر گۆن پېرتلایېب چېخېر اۆزه.
دئییرلر، ایش-ایشدن کئچَندن سۏنرا أمیرخان ایت کیمی پئشمان اۏلوب ترس‌لیڲینه. بیر مۆدّت آدام آراسېنا چېخمایېب، ایش-گۆجۆن – میکانیک‌لیڲین داشېن آتېب، نیشانلې’یمېش، نیشانې قایتارېب بیریۏللوق چېخېب گئدیب کنددن. اۏ گئدن، بو گئدن!
“بیرجه یۏل قاپېمې دؤڲمه‌دی قاغام، واقیف ده اؤلدۆ، گلمه‌دی…” – سۏنرا‌لار هئی وایسېنېب سېزلایېرمېش متانت. – “هئچه‌جه نه‌یین اۆستۆنده اؤزۆنۆ ده قاراگۆن إله‌دی، منی ده…”.
ایندی، بئله چېخېردې کی، أمینه‌گیلین بینالارې‌نېن تینینده تاکسیچی‌لیک إله‌ین أمیرخان اۏ أمیرخاندی: “آغېر طبیعتلی، ساکیت، فاغېرېن بیریدی. ماشېنې کؤهنه اۏلسا دا، محله‌ده یاخشې حؤرمَتی وار، کیمین تاکسی‌لیک ایشی اۏلسا اۏنو چاغېرېر. هانسې’سا قاچقېن رایۏنوندان گلیب، دئییردیلر، باکې’دا کیرا‌دا قالېر. یاشې أللینی اؤتسه ده، إولنمه‌ییب، – بئله شئی‌لرین حئساباتېنې آرواد طایفاسې یاخشې آپارېر، – ایشله‌ییب باجې‌سې‌نېن اوشاق‌لارېنا باخېر. “نه واخت بیر کؤمَک‌لیک لازېم اۏلسا، اوتانما، دئ اؤرگتمَنه” – هر دفعه اۏنو گؤرنده پول کیمی قېزارېر اۏ یئکه‌لیڲینده کیشی”.
خئییر اۏلا، نییه قېزارېر؟
بۆتۆن بو تفرّۆعات‌لارې هله‌لیک قۏیاق بیر کنارا، گؤرَک بیزیم یاشامدان یاخشې تانېدېغېمېز متانتی مؤللیف نئجه و نه نه‌دَندَن کَک‌لیڲه چئویریر.
“بیل‌یورددا بیر قوروپدا اۏخویوردولار. آرېق، قارایانېزېن بیری’یدی، آما إله سویوشیرین، یاپېشېقلې’یدې کی، اۆزۆنه باخماغا آدام اوتانېردې؛ چېراق کیمی آلېشېب-یانېردې قېز. بیچیملی بَدَنی، اۏ واخت اۆچۆن دَبده اۏلان قارا، گۆر هؤرۆک‌لری واردې، – دَب‌لر نئجه ده سۆرعت’له دَڲیشدی! – جۆتله‌ییب کۆره‌ڲینه آتاندا اۏغلان‌لار حَسرَتدن، قېزلار حَسَددن اۏدلا‌نېردې. اؤز گؤزَل‌لیڲیندن خبری یۏخدو، آما دۆنیا-عالَم وئجینه دَڲیلدی. داغ چایې کیمی صاف، شاقراق سَسی واردې، هار‌دا گلدی دئییب-گۆلۆب اۏخویوردو. سۏن واخت‌لار کک‌لیک قوشو حاققېندا غریبه قدیمی بیر روایت دۆشمۆشدۆ دیلینه، – کک‌لیک آدې دا إله اۏ روایتدن قالدې. – گویا قدیم‌لرده عاغېللې، گؤزَل-گؤیچَک بیر قېز اۏلور. بو قېزې عمی‌سی اۏغلونا آداخلایېرلار. آی کئچیر، ایل دۏلانېر، وعده چاتېر، قېزېن أل-آیاغېنا خېنا قۏیوب بزه‌ییرلر… هامې‌نېن باشې حَیَط-باجادا تۏی ایش‌لرینه قارېشماقدا… قېزېن دردیندن اؤلن باشقا بیر اۏغلان دا وارمېش، باشې‌نېن دسته‌سی’له اۏغرونجا گلیب گلین اۏتاغېنا گیریر، أل-آغزېنې باغلایېب داغ‌لارا قاچېردېر. قېز نه قدر یالوارېر، آغلایېر، دارتېنېر، قېشقېرېر، خئیری اۏلمور. هر یئردن أ‌لی اۆزۆلَن قېز آخېردا اۆزۆنۆ گؤڲ‌لره توتور:
تانرې، منی قوش إله،
قانادې گۆمۆش إله.
إلده رۆسوای إله‌مه،
داش‌لارا یۏلداش إله!..
– دئییر و بیر گؤز قېرپېمېندا کَک‌لیڲه چئوریلیر، پېرېلتې ایله اوچوب داش‌لارا قۏنور. “بخته‌ورین بختی وارمېش…” – هر دفعه حئیرت‌لَنَردی کک‌لیک. “تانرې، منی قوش إیله…” – إله کئفلی-نَشه‌لی اۏخویاردې کی! سۏنرا بو روایتی اؤز آرالارېندا بیر اۏیونا چئویردیلر. هر دفعه قوروپ قېز‌لارېندان بیرینی قۏیاردېلار اۏ “بخته‌ورین” یئرینه، بیل‌یورددا زهله‌لری گئدن اۏغلان‌لاردان بیری ده گویا گلیب اۏ قېزې قاچېردېر. إله عئشقله‌نردیلر کی!
چۏخ واخت واقیفی ده قاتاردېلار اۏ روایته، – واقیفی ها! – گویا اۏ، باشې‌نېن دسته‌سی’یله – باشې‌نېن دسته‌سی’یله اؤزۆ ده! – کک‌لیڲی گؤتۆرۆب قاچېردېر اؤز داغ کند‌لرینه. قوروپدا ییرمی ایکی قېزېن آراسېندا تک اۏغلاندې واقیف. آداما یۏووشماز مېزې‌نېن بیری’یدی. بئش ایل بیر یئرده اۏخودولار، بیر دفعه دۆز-عمللی سَسینی إشیدن اۏلمادې اۏنون. نه بیر ایش‌لرینه قارېشدې، نه بیر تدبیر‌لرینه گلدی. آجېغا قېزلار دا همیشه ساتاشېردېلار اۏنا. یانېندا نه گلدی دانېشېردېلار، نه هَنَک وار، إله‌ییردیلر. آما هئچ جېنقېرېنې دا چېخارتمازدې یازېق، قولاق‌لارې‌نېن دیبینه‌جن قېزاردېب ساکیتجه آرالاناردې. قېزلار اؤز آرالارېندا واغ دئیَردیلر اۏنا. هم، إله مېزې‌لېغېنا گؤره، هم ده، واغ کیمی یؤنسۆز-یؤندم‌سیز، أڲریش-مۆیرۆش فیقورو واردې؛ بۏی-بوخونون أساس حیصّه‌سی آیاق’لا بۏغازېن پایېنا دۆشدۆڲۆندن آواراقولو بیر تأثّۆرات یارادېردې. “ایلانېن زهله‌سی یارپېزدان گئد‌ر، اۏ دا گلیب اۏنون یوواسې‌نېن آغزېندا بیتر” – دئدیکجه، اوغونوب گئدردی قېزلار. – “بئله فاغېرلارېن ألینه خلوتده دۆشمه ها، اینان آدامېن جېبېرېغېنې چېخاردارلار، ساغ ایصلاحاتېنې قولاغې‌نېن دیبینده قۏیارلار” – قارېن‌لارېنې توتوب غش إدردیلر.
“تانرې، منی قوش إله،
قانادې گۆمۆش إله.
واغې دا بایقوش إله،
باشېنا دا یئکه بیر داش إله”
– دئییب، مزه‌لَنَردیلر.
بیر دفعه نئجه اۏلدو’سا صؤحبَتین بو یئرینده کک‌لیڲی نه‌دن‌سیز آغلاماق توتدو. نه ایللاه إله‌دیلر، قېزې کیریده بیلمه‌دیلر. أل‌لرینی اۆزۆنه توتوب هؤنکۆردۆکجه هؤنکۆرۆردۆ… سۏنرا هئچ واخت اۏ روایتی إشیدن اۏلمادې”.
بو میف، میستیک خسته‌لیڲی یېخاجاق ایندیکی یازارلارېن إوینی، باخار‌سېز. مؤللیف کک‌لیک قوشو حاقدا روایتی قصدَن اۏرتالېغا آتېر کی، سۏنرادان اۏنون گویا کک‌لیڲین طالئعینده نئجه حلّ‌إدیجی رۏل اۏینایاجاغېنا ایندی‌دن “فال” قۏیسون. حال‌بوکی، نه‌یین نئجه باش وئردیڲینی هامې یاخشې بیلیر. متانتین قۏشولوب قاچدېغې اۏغلانېن آدې واقیف اۏلوب، دۆزدۆ، آما اۏ، قطعیَّن واغ واقیف دَڲیلدی.
– قاغامېن عسگر یۏلداشې’یدې واقیف، – چۏخ ایل‌لر سۏنرا قاچقېن شَهَرجیڲینده متانتین باجې‌سې خاطیره‌نی تاپاندا اۏ، ساج اۆستۆنده’یدی، خېر‌دا کۆنده‌لری بیر-بیر اوروالایېب یایېر، حاضېر ساجېن اۆستۆنه دۆزۆب، اۏ اۆز-بو اۆز چئویریردی. – بۏیلو-بوخونلو، یاراشېقلې، شکیل کیمی بیر اۏغلان ایدی. هیندی فیلیم‌لرینده اۏلور ها، باخ إله… آرالېغا چېخاندا قېزلار هایېل-مایېل اۏلوردو. هم ده إله آبېرلې، اوتانجاق ایدی کی، باشېنې قالدېرېب بیر کسه باخمازدې. سؤز سۏروشاندا پوچور-پوچور تر تؤکۆردۆ. هاممېزا دا “باجې” دئییردی، متیشه ده، بیزه ده. چۏخ یاخېن دۏست ایدیلر قاغام’لا، قارداش کیمی. قاغام اؤزۆ چاغېرمېشدې اۏنو تۏیا. باجېمېن اؤرگنچی یۏلداش‌لارې دا تؤکۆلۆشۆب گلمیشدیلر باکې’دان. إله شن‌لیکلی کئچدی کی تۏی! خۆلس… قېز تۏیو اۏلدو قورتاردې، قۏناق-قارا داغېلېشدې گئتدی. قاغام واقیفی بوراخمادې، دئدی، قال، اۏغلان تۏیو دا اۏلسون، گئد‌رسن. یامان دا گئتدی…
– بس نییه قاچېردېردې اۏنو، باجې دئییردی’سه؟
– آلداتمېشدې واقیفی! – اۏخلۏوونو دیریژۏر چوبوغو کیمی گؤڲده گزدیردی خاطیره. – واخت دارالدېقجا إله بیل هاوالانمېشدې. قاپېدا چالغېچې‌لارې گؤرنده لاپ دَلی اۏلدو. نه دئسن گؤز‌له‌مک اۏلاردې اۏندان. سودا بۏغولان سامان چؤپۆندن نئجه یاپېشار ها، باخ إله. گئجه‌لر قاپې-قاپې گزیب کندین سوبای گده‌لرینه یالوارېردې کی، آلېن منی. گؤزۆمۆن قاباغېندا عمی‌اۏغلونو إله حالا سالدې کی، دیز چؤکۆب هؤنکۆر-هؤنکۆر آغلادې یازېق. دئدی، سَنین قوجاغېندا بؤیۆمۆشم، آ باژې، سنی نه‌تر آلېم؟! اۏندا من خېردایدېم هله، یۏرقانېن آلتېندان مېسېب باخېردېم، – بو یئرده خاطیره باشېنې قالدېردې، دۏداق‌لارې‌نېن قېراغېندا یۏرقون بیر تَبَسّۆم سئزیلدی. – واقیفه ده دئمیشدی کی، منی کنددن چېخارت، سۏنراسې’یلا ایشین یۏخدو. اۏ یازېق دا آپارېب قۏیموشدو عمی‌سی إوینه… سۏرا دا… آتا‌سې دئییب کی، ناحاق گتیرمیسَن، گَرَک گتیرمه‌یه’یدین، آما گلیب’سه، آلما‌لېسان، آدې چېخېب…
– بس متانت؟..
– نه متانت؟ نه بیلیم أششی، نه إله‌دی، اؤزۆنه إله‌دی متانت. اۏ گؤزَل‌لیڲینده قېز، آپاردې اؤزۆنۆ ذلیل إله‌دی، قۏیدو اۏرا. اۏرتالېغا چېخاندا بیر باخان دئییردی بیر ده باخېم. باشېنا بخته‌ور اۏخویوردو گؤرَن، ووردو بدبخت‌لیکده هامېنې کئچدی… قاچاننان سۏنرا گئدیب تاپمېشدېق آخې اۏنو، هه… بیبیمنن یۏلداشې’یدې، منی ده یاننارېنا قۏشوب آپارمېشدېلار… آدام بیر هفته‌نین ایچینده نه‌تر دَڲیشَرمیش! هئچ إله بیل بیزی تانېمېرمېش. ایچه‌ری‌کی اۏتاقدا پالتار اۆتۆلۆیۆردۆ، – اۏخلۏو’لا اۆچ-دؤرد مئتر آرا‌لېنې گؤرسَتدی، – آرېن-آرخایېن إئئئ… دئنن، قېز اۏلان کس باشېنې قالدېرېب بیرجه یۏل بیزه باخدې‌مې، یۏخ! آغزېنې آچېب بیرجه کلمه خۏش‌گلدین إله‌دی‌می، آی تؤؤبه! هئچ اۏلماسا، باجې‌سې’یدېم، منی چاغېرایدې یانېنا… إله پرت اۏلموشدوق کی… چېخاندا بیبیم یاندېغېندان بیلمه‌دی نه دئسین، قېزېل-قېرمېزې اۆزۆنه قایېتدې کی، گؤرۆم سنی هئچ خئییر تاپما بو إوده. اۆره‌ڲیمین ساپې قېرېلدې، إله بیلدیم حؤکم اۏخودو آرواد. هئچ اۆستۆننن، نه بیلیم، نئچه ایل کئچدی، گئتدی چېرپېلدې تراختۏرا واقیف…
– اؤلدۆۆ؟!
– اؤزۆ ده، آتا‌سې دا.
باخ بئله، حال-قضيّه بئله اۏلوب. ایندی گؤرَک بو معلوم-مشوم حادیثه‌نی مؤللیف نئجه قلَمه آلېر.
“…تعیینات ساپاند داشې کیمی هره‌سینی بیر دره‌یه آتمېشدې. کک‌لیڲین تۏی خبری نئچه ایل‌لیک جان‌بیر یۏلداش‌لارېن نهایت بیر یئره یېغېلماسې اۆچۆن گؤڲدن‌دۆشمه نه‌دن اۏلدو. یارېمجا گۆنۆن ایچینده “جۆککۆلده‌شیب” تاپېشدېلار، دانېشېب آیرېجا اوتوبوس توتدولار، – سَحَر آلا-قاران‌لېقدان چېخما‌لې’یدېلار کی، تۏیا واختېندا چاتسېنلار، – گؤرۆش یئرینی، واختېنې تعیین إله‌دیلر. سئویندیک‌لریندن بیلمیردیلر نه إتسینلر. بیر-ایکی خېر‌دا سوال همیشه اۏلمالېدې، اۏ هئچ. أوّلا، کک‌لیک نییه اؤزۆ چاغېرمامېشدې اؤز تۏیونا، هاردان’سا إشیدیب بیلمیشدیلر؟ بو بیر. ایکینجی‌سی ده، – أن أساسې! – کیمه گئدیردی گؤرَن کک‌لیک! هئچ کسی بَڲنمه‌ین، هره‌ده بیر قوصور آختاران، هره‌یه بیر مېز قۏیان کک‌لیک. تۏی گۆنۆ اۏباشدان اوتوبوسدا راستلاشدېق‌لارې مَنظَره بۆتۆن بو سوال‌لارې کلّه‌مایاللاق إتدی: واقیف هامېدان قاباق قۏنقویوب اۏتورموشدو اوتوبوسدا! واقیف ها! هئچ بیر ایش‌لرینه قارېشمایان، هئچ بیر تدبیر‌لرینه گلمه‌ین واقیف! “خئییر اۏلا؟!” – اۆزه وورماسا‌لار دا، یۏل بۏیو بو مۆبهم ناراحاتچې‌لېق خېمېر-خېمېر یئدی ایچ‌لرینی. – “یۏخ’سا آلتدان-آلتدان کک‌لیڲی سئویرمیش بو باشدان‌خاراب؟ بوردا دئییبلر إ، سویون لال آخانې… دئنن، نییه واققېلدایېب اؤز تایېنې تاپمېر‌سان، آ واغ‌باش”.
“سیزی کیم چاغېرېب بورا؟! تۏیا گلمیسیز؟! تۏی اۏلمایاجاق!” – کک‌لیڲین تۏی إوینده‌کی اۏ گۆنکۆ ایستئریک حالې، اؤلرلر، یاد‌لارېندان چېخماز. خالچا-پالاز’لا بزه‌دیلمیش ایشېقلې، گئنیش اۏتاقدا أڲلَشمیشدی کک‌لیک. گئتدیک‌لرینه ده پئشمان إله‌دی اۏنلارې: مین حالا، مین صیفته دۆشدۆ، یارا‌لې قوش کیمی اؤزۆنۆ اۏرا-بورا چالدې. گاه آجېق إله‌ییب اۏتاقدان چېخدې، گاه دؤزمه‌دی، یئنه قایېتدې، قوجاقلایېب هامې‌سېنې بیر-بیر اؤپدۆ، گؤز یاش‌لارې ایچینده، باغرېنا باسدې. – “گَرَک گلمه‌یه’یدیز بورا، گلمه‌یه’یدیز! سئوینه بیلمیرَم گلیشینیزه، باشا دۆشۆرسۆز، بیلمیرَم، اؤزۆمنن آسېلې دؤیۆل!..” – دئییب، آغلادې. إشیدنده واقیف ده گلیب، هاوالانمېش کیمی گۆلدۆ، گۆلدۆ، سۏنرا یئنه حالې دَڲیشدی: “منیم سۏنوجوم نۏۏلاجاق، آی آللاه، نۏۏلاجاق!..”.
بئله دیلخۏرإدیجی وضعيّت پرت إله‌میشدی اۏنلارې، اۏ قدر کی، دؤنۆب قاپې‌دان قایېتماق هاواسېندا ایدیلر. قایېداجاقدېلار دا، قۏل‌لارېنا-قېلېق‌لارېنا گیریب باغا سارې دارتان اۏلماسایدې..
أمینه یاشامېندا ایلک دفعه’یدی أصل کند گؤرۆردۆ!
مایېن اۏرتالارې هاوا‌لار خۏش کئچدیڲیندن تۏی ماسا‌لارې إله آچېق هاواداجا – آغاج‌لارېن آلتېندا، چَپَره دېرمانېب گۆلۆنۆ مخمیرک کیمی تؤکمۆش ایت‌بورنو، قېزېل‌گۆل کۏل‌لارې آراسېندا، ایلېق باهار نفسیندن قودوروب حَیَط-باجانې آغزېنا آلمېش رنگ‌به‌رنگ چیچک‌لرین – اۏ چیچک‌لرین عطری هله ده بورنوندادې و إله اۏ باهار دا، دئیه‌سن، یاشامې‌نېن أن عطیر‌لی باهارې اۏلدو! – تماسېندا قورولموشدې. کک‌لیک‌گیلین یورد یئری بینه‌دَن یال دؤشۆنه دۆشمۆشدۆ و حَیَطین لاندشافتې إله’یدی کی، ماسا‌لار باغ آشاغې، آمفی‌تئاترداکې کیمی، پیلله-پیلله دۆزۆلمۆشدۆ. باغلا حَیَطی آیېران کؤهنه چیتمه چَپَر تۏی’لا علاقه‌دار مۆوَقَّتی سؤکۆلدۆڲۆندن بیر آز آشاغېدا چالغېچې‌لار اۆچۆن قوراشدېرېلمېش، اۆچ-دؤرد داش سويّه‌سینه ده تزه‌دن قالدېرېلمېش “تاختا صحنه” أل ایچی کیمی گؤرۆنۆردۆ. کؤک‌لَنیب سازلاندېقجا چالغې آلَت‌لریندن قۏپان شوخ دېنقېلتې‌لار ایستر-ایسته‌مَز آدامېن سۆمۆڲۆنه دۆشۆر، روحو، قانې اۏینادېر، بیر آزدان باشلایاجاق شېدېرغې تۏی هاواسې‌نېن آنۏنسونو وئریردی. قېز تۏیو اۏلدوغوندان حَیَط-باجادا سن دئیَن إله کیشی قیسمی گؤزه دَڲمیردی، – بئله خېر‌دا تفرّۆعات‌لار آنجاق شَهَر آدامې‌نېن ماراغېنا نه‌دن اۏلا بیلر. – چایچې، چالغېچې طایفاسې نظره آلېنماز’سا، اوزاق یۏلدان گلَن بئش-اۆچ کیشی قۏناغې’یدې، واقیف کیمی، اۏنلار اۆچۆن ده، گؤرۆنۆر، آیرېجا سۆفره آچېلمېشدې. بیر ده، تۏیو ایداره إدن إوین أن مَحرَم آدام‌لارې’یدې کی، اۏنلارېن آراسېندا قارا قېورېم‌ساچ، هۆندۆر بیر اۏغلان واردې… نئجه اۏلدو’سا، باخېش‌لارې تاپېشدې، دارتېشدې، هئللشدی، گۆلَشدی… سۏن کی بیر اۏد، قېغېلجېم عمله گتیردی… قلبی‌نین باشې تیتره‌دی… بئینینه-بَدَنینه ایستی‌لیک آخدې… سۏنرا‌لار اۏ اۏدو، ایستینی عؤمرۆ بۏیو گزدی، ایشېغېنا بَلَندی، ایلغېم کیمی، آما… ایستی‌سینه چاتا بیلمه‌دی…” – استۏپ. بو یئرده مۆداخیله مۆطلَق اۏلمالېدې. قارا قېزېن دردی وارمېش، سن دئمه، خبریمیز یۏخموش. ایندی-ایندی آیدېن اۏلور کی، مؤللیف أمیرخانې نییه آپارېب باکې’دا تاکسی شۏفئری إلَتدیریر. آخې شَهَره قاچقېنچې‌لېقدان خئیلَک قاباق گئتمیشدی اۏ و ایری زاوۏدلارېن بیرینده ایشله‌ییب یۆکسَک وظیفه‌لره‌جن قالخمېشدې. دۆز دیر، سۏوئتین داغېل‌هاداغېلېندا فابریکا-زاوۏدلار دا باغلاندې، ایشچی‌لری پَرَن-پَرَن دۆشدۆ. آما مَڲَر تاکسیچی‌لیک إتمک اۆچۆن أمیرخانا بو بۏیدا شَهَرده یئر قَحَط ایدی؟ گَرَک گلیب إله مۆطلَق أمینگیلین بینالارې‌نېن تینینده دایانایدې؟ نه‌ایسه… – “ألده-آیاقدا هرله‌نن سوبای-سالېق قېزلار سئوینجدن چېرتما چالېب اۏیناشېر، بیر-بیرلرینه گؤز-قاش إدیب مخصوصی إیهام’لا دۆمسۆک‌لَشیر، دینگیلدشیر، تۏیا گلن‌لری قارشېلایېب دئیه-گۆله یئر-یورد إدیردیلر. کندین آغبیرچهڲی مینۏش قارې یوخارې باشدا، یومشاق دؤشکچه‌لر اۆستۆنده أڲلَشمیشدی. مجلیس یاواش-یاواش اؤز طبیعی آخارېنا دۆشمه‌ڲینده’یدی، أره گئده‌نین حالې جماعتین هئچ وئجینه ده دَڲیلدی. بیر آزدان اۏغلان إوی ده اؤز دینگیش أداسې’یلا تؤکۆلۆشۆب گله‌جَک، أساس تۏی عَرَفه‌سینده ایشی بیر آز دا ناغدلاشدېرېب کئفی کؤک، داماغې چاغ گئری دؤنه‌جکدیلر. آما… گؤرۆردۆن، بئش-اۏن أن یاخېن، سیمسار آدام وار کی، بۏستان مۆقَوَّاسې کیمی اۏرتالېقدا آلاخای قالېب. اۆز‌لری گۆلسه ده، اۆرَک‌لریندن قارا قان‌لار سۏن، گؤزلرینده آشکار چاره‌سیز‌لیک ایفاده‌سی وار. نه’یدی اۏ چاره‌سیز‌لیک، بیلن یۏخ ایدی. وار’سا دا، دئمیردیلر. بیرجه شئی گۆن کیمی آیدېن ایدی کی، ایسته‌مه‌دیڲینه وئریرلر کک‌لیڲی؛ طالئع قلمی’یله – خۏشلوق’لا یازېلمایېب بو ایجباری ایزدیواج!
گۆن‌اۏرتایا یاخېن، اۏغلان إوی‌نین گله‌گل واختې قفیلدن آرا قارېشدې، عالَم بیر-بیرینه دَڲدی. های دۆشدۆ کی بس، قۏیمایېن، شَهَردن گلَن جۆللۆت‌بۏغاز گده دالکې پنجره‌دن قېزې گؤتۆرۆب قاچدې! کیشی‌لر باشې‌لۏولو ماشېن‌لارا دۏلوشدولار، آرواد‌لار ساچ یۏلوب اۏرتالېقدا شیون سالدېلار…”.
گؤرۆرسۆز، مؤللیف حادیثه‌نی إله دۆز-قۏش إدیر کی، مسأله‌نین ماهیَّتینی بیله-بیله، آز قالا بیزی ده ایناندېرېر اؤز یالانېنا: “چاخناشما، قارېشېق‌لېق، واینفسه… بیر آنېن ایچینده آلت اۆسته چئوریلدی، تۏی یاسا دؤندۆ. آدام‌لارېن نیفرت دۏلو باخېش‌لارې مینۏش قارېیا دیکیلدی؛ هامې گۆناهې اۏندا گؤرۆردۆ. آما هئچ تۆکۆ ده ترپنمیردی قارې‌نېن. قېمېلدانمېردې دا. دیم-دیک دایانېب باشېنې قېرغې کیمی اۏ اۆز-بو اۆزه چئویریر، جماعته، سانکی هئچ محل ده قۏیموردو. باش وئرَن‌لر اۏنون پلان‌لارېنا داخیل اۏلماسا دا، حیسّ اۏلونوردو کی، گئدیشات اۆره‌ڲیندن‌دی؛ صیفَتینده غریبه شئیطانی بیر ایشېق گزیردی…
ایندی‌نین اؤزۆنده ده اۏ بیجه‌رَک، شئیطانی ایشېغې یا‌دا دۆشنده تپه‌سیندن تۆستۆ چېخېر أمینه‌نین. کک‌لیڲین ذلیل گۆنۆنۆ گؤرمۆشدۆ، اۏنا گؤره…
سازاقلې بیر گۆنده دؤرد-بئش اؤرگنچی یۏلداشې تاپېلېب واقیفین ایلینه گئتمیشدیلر. دۆنیا‌نېن هاراسې’یدې، آللاه، اۏرا! یۏل آجې باغېرساق کیمی اوزاندېقجا اوزانېر، قورتارماق بیلمیردی… کک‌لیڲین گۆن-ساعاتېنې دا سازاقلې گؤردۆلر: جاوان أرینی، قایېن‌آتاسېنې بیر گۆنده تۏرپاغا تاپشېرېب ایکی اوشاق’لا بیر دامېن آلتېندا قالمېشدې. درد، إحتیاج سېخېب بالاجالاتمېشدې اۏنو. یازېقلاتمېشدې؛ اؤنجه‌کی شن-شاقراق آدامدان أثر-علامت یۏخ ایدی. قېسا مۆدّت عرضینده سۆرعت’له قۏجالېب تانېنماز حالا دۆشمۆشدۆ. اۏ قدر آرېقلامېشدې کی، آنقوتو چېخمېشدې، گؤز‌لری ایشارېردې إله‌جه. اۏنلارېن گلیشینه اوشاق کیمی سئوینیردی آما. بیلمیردی نئیله‌سین، نه‌یی هارا قۏیسون…
– آللاه بۏینومو قېرسېن، یاخشې قوللوق إله‌یه بیلمه‌دیم سیزه، – آیرېلاندا دا بوراخماق ایسته‌میردی اۏنلارې. – قاپېدا یاخشې قازېم، قوشوم، تۏیوق-جۆجه‌م وار، بیر یۏل آرخایېن واخت یېغېلېن گلین…
– ألین خېنالېدې، کک‌لیک… – کیمسه هَنَکجه سؤز آتمېشدې.
– نه خېنا، باشېما خئییر، قۏز قاراسېدې، – گۆلمۆشدۆ. – یاش قۏزدو، باغدان، مئشه‌دن یېغېرېق، لپه‌لییب ساتېب پول إلیییریک، نئینییک، کند یئریدی…
سۏنرا آرایا آغېر، اوزون سۆکوت چؤکمۆشدۆ…
– آما ایندیکی عاغلېم اۏلسا، یئنه قاچاردېم، – هاندان-هانا دیلله‌نیب اؤزۆنۆ سېندېرماماغا چالېشسا دا، گؤزلرینده‌کی کدر آمان‌سېز‌جاسېنا أله وئرمیشدی کک‌لیڲی.
اۏنو قاران‌لېق، درین قویونون دیبینده ایپ‌سیز قۏیوب گئتمه‌لی’یدیلر…”.
أششی، ردّ اۏلسون سوژه ده، تحکییه ده، اۏ بیری ده، بو بیری ده!.. یازان دا، یازېلان دا، هله دئسن اۏخویان دا!.. بیزیم نه‌یی نئجه یازماغېمېز نه‌یی دَڲیشیر گویا! نییه اینسان اؤز حلالجا عؤمرۆنۆ – جاوان‌لېغېنې، گؤزَل‌لیڲینی، آرزې‌لارېنې یئلده سۏووروب، آرخاسېنجا ایت‌باخاندان باخما‌لېدې؟! آللاهېن وئردیڲی عؤمۆر پایېنې نییه ایسته‌دیڲی کیمی یاشایا بیلمه‌مَلیدی؟! کک‌لیک ده تک دَڲیل آخې، نئچه-نئچه کک‌لیکلر وار. چۏخ‌لارې اوشاق‌لارېن وار‌لېغېنا دؤزۆب قالېر. گئجه سئویشنده ده باشقاسېنې نظرینده توتوب سئویشیر! گؤزلرینی یوموب فیکرینده جانلاندېردېغې کیشی’یله، بَلی! آزدې بئله‌لری؟ نه قدر دئسن! أری دؤڲنده قۏنشو قېزبَسین چېغېرتې‌سې حَیَط-باجانې باشېنا گؤتۆرۆردۆ. “بئلی بۆتۆن زیڲیلدی، یارادې، یانېنا گیره بیلمیرَم، ایرگه‌نیرَم…” – دئییب، عۆصیان إله‌سه ده، صاباحې‌سې یئنه قوزو کیمی قایېدېب گلیردی إوینه. “آ بالا، بئله قایېداجاقدېنسا، نییه اؤزۆوۆ آبرې‌سېز إدیردین، – دئییردی قۏنشولار، – گۆل کیمی بالا‌لارېن وار، اۏ‌لارې فیکیرلش، قاخېل اۏتو إوینده…”.
گویا أمینه‌نین اؤز یاشامې آلېندې؟ آلېنمادې. اۏلمادې، اۏلمادې، اۏلاندا دا گئج اۏلدو. “قارداشېنې تک قۏیما، قېزېم، سن بؤیۆکسن…” – آتاسې‌نېن بو سؤز‌لری عؤمۆر بۏیو راحات‌لېق وئرمه‌دی اۏنا. یاشاماغا قۏیمادې. فیکری-ذیکری، پولو-قازانجې قارداشېندا اۏلدو: اۏخوسون، ایشه دۆزَلسین، إو-إشیک صاحابې، اۏغول-اوشاق یییه‌سی اۏلسون… هامېسې دا اۏلدو. بیر ده باخدې کی، اؤزۆ یاددان چېخېب، – جاوان‌لېق قوش اۏلوب اوچوب ألدن، ایکی‌ا‌ۏتاقلې منزیلینده قالېب تک، قوققولو. بو آزمېش کیمی، عاریف مسأله‌سینده قارداشې عمللی-باشلې کۆسدۆ اۏندان. بو دا اۏنون یاخشې‌لېغې! قارنې‌نېن دردی نه‌دی، بیلینمه‌دی. اۏ گۆن ده دایاناجاقدا گؤردۆ، ماشېنې ساخلامادې. ألبتّه، گؤردۆ، دؤنگه‌نی دؤنۆب یوخارې قالخاندا آز قالا اۆز-اۆزه قالسېنلار. بیر آن ماشېنې یاواشېتدې، سۏنرا یئنه سۆرۆب گئتدی. بو یاشدا دا ترس‌لیڲیندن أل چکمیر ظالېم اۏغلو. “نییه، قارداش، نییه! نه پیس‌لیک إله‌میشم سنه. إله بیر نه‌دن یۏخدو آخې. عاریفه گئتمه، دئدین. نئینه‌میشدی سنه عاریف؟ مدَنی، ساکیت آدام ایدی. نه اۏلسون کی، بیر آز یاشې چۏخ ایدی. گویا منیمکی آز ایدی؟ من ده اینسانام آخې. قادېنام! ایسته‌ییردیم منیم ده بیر ایستی یووام اۏلسون، حَیانېم اۏلسون، باشېم قارېشسېن… نه‌دی، بونا حاقّېم یۏخ ایدی؟! یۏخ ایدی؟! بس نییه ایمکان وئرمه‌دیز یاشاماغا؟ یئددی آی خئییرسیز، فرح‌سیز… قۏی لاپ اۏن یئددی آی اۏلسون، سۏن کی اؤلدۆ ده. آروادلې-أر‌لی بیرینیز بیر یۏل آغزېنېزې آچېب دئمه‌دینیز کی، خۏشبخت اۏل. بیرجه یۏل چاغېرېب دیندیرمه‌دین یازېغې، سایمادېن. ایندی بو یاشدا منی ده دیندیرمیرسَن. هئچ دیندیرمه ایننن بئله… آما… سَندَن باشقا کیمسه‌م یۏخدو آخې منیم. گویا سَنین کیمین وار کی؟ آرواد دا، اوشاق دا اؤز یئرینده، من ده سَنین باجېنام آخې!..”.
“گئد‌ک کراکۏوا” – هامې داغېلېشاندان سۏنرا کافئدرا‌دا عاریفین دئدیڲی بو ایکی کلمه اۏ واختکې کیمی قلبی‌نین باشېنې تیتره‌تدی، لام سو اۆزه‌رینه دۆشن چیچک کیمی، هه… “بو نه‌دی، پرۏفئسۏر، تکلیفدی؟ تکلیفدی’سه بو نه أندرآبادی تکلیفدی؟!” – اۆره‌ڲینده سئوینمیشدی. – “اۏتوز ایلدی گؤزله‌ییرم بو تکلیفی، إوین تیکیلسین”. همیشه قارادینمز، جیدّی گؤرۆنن کیشییه نه اۏلموشدو بیردن-بیره…
یوخو’یلا اۏیاق‌لېغېن دومانلې وادی‌سینده تزه‌جه کؤرپۆ کئچیردی أمینه…
…یئرین تکیندن تهلۆکه گتیرَن اوغولتو کیمی کک‌لیڲین یانېقلې سَسی – یالوارتېسې إشیدیلمه‌ڲه باشلادې: “نه یاخشې سنی تاپدېم، عمی‌اۏغلو، نه یاخشې تاپدېم… بیلیر‌سن نییه گلمیشم؟ آل منی! إشیدیرسَن، آل! ایسته‌ییرسَن ایندی آل! بو گئجه، بوردا! تکی اۏ دَهره‌بورون گده‌دن قورتارسېن جانېم. منی زۏر’لا اۏنا وئریرلر، عمی‌اۏغلو. گئتمک ایسته‌میرم اۏنا، ایسته‌میرم! ایرگه‌نیرَم! اؤله‌رَم اۏنا گئتسم. قورتار منی بو ظولومنان، نۏۏ‌لار، قوربانېن اۏلوم. خۏشون گلیر آخې من‌نَن، بیلیرم. حیسّ إله‌میشم. یئکه کیشی‌سن تا، آللاها شۆکۆر، بۆیۆن-صاباح عسگر گئدیرسن. ایسته‌سن شَهَره قاچارېق. إو توتارېق، ایش تاپارېق! سننه‌نم آخې، ایت اۏغلو ایت، نییه دینمیرسَن!”.
“آچ قاپېنې! آچ قاپېنې، قانجېق!..” – یئنه أمیرخانېن سَسی’یدی، قاپېنې إله مؤحکَم دؤڲۆردۆ کی، چرچیوه‌سیندن قۏپارداجاقدې آز قالا.
“آچ، سنه دئییرَم!..” – حده‌قه‌سیندن چېخمېش گؤز‌لری قاران‌لېق پنجره‌ده گؤرۆندۆ سۏنرا. پنجره‌نین دَمیر بارماق‌لېغېندان یاپېشېب إله برک سیلکه‌لَییردی، آشېرېب بؤیرۆ اۆسته قۏیاجاقدې، سانکی إوی.
یوخودا حیدَّتینی دفع إده بیلمیردی أمینه، إله بیلیردی بو ساعات توتوب کک‌لیڲی تیکه-تیکه إده‌جکلر… اۏتاغېن اۏرتاسېندا دیم-دیک دایانمېش قارااؤرتۆکلۆ آدامې – مینۏش قارېنې گؤرنده ایسه تلاشې بیره-بئش آرتدې؛ آخې اۏ، چۏخدان اؤلمۆشدۆ، هاردان گلیب گیریب اۏنون إوینه اؤلمۆش آدام! قاپې چېرپېلدېقجا أسیم-أسیم أسیردی مینۏش… قېورېلېب-قېسېلېب هارا’سا یۏخ اۏلدو بیردن… بیر جۆت سۏیوق-سیرایت‌إدیجی گؤز قالدې اۏندان. یوخونون آیدېن قاران‌لېغېندا قورد گؤزۆ کیمی دۏنوب یان‌یؤوره‌یه واهیمه ساچېردې…
بئل-بالتا’یلا سیلاحلانمېش آدام‌لار گئجه‌یارې حیدَّت ایچینده بیر جۆت ایشېغا سَمت قاچېردېلار. قارا بیر ایلاندې، نئچه واختدې کندین گیره‌جه‌ڲینده‌کی داشېن آلتېنا گیریب، دئییردیلر. نه ایللاه إله‌سه‌لر ده، اۏ داشې یئریندن ترپه‌ده بیلمیردیلر، ایلان دا چېخماق بیلمیردی. اوشاق-بؤیۆک قۏرخو ایچینده’یدی، حیدَّت‌لری عۆصیان حدّینه چاتمېشدې. “تۆفنگیمی منه وئرین!..” – هاردان’سا هئیبتلی بیر کیشی تاپېلدې. سَسینده‌کی قطعیَّت یان‌یؤوره‌یه تۏختاق‌لېق سپدی، یانار اۏدون اۆستۆنه سو چیله‌دی. جماعت إله بیل بیر آز ساکیت‌لشدی. أمینه اۏ کیشینی گؤرَن کیمی تانېمېشدې؛ یوخوسوندا آتاسېنا اۏخشاتدېغې کیشی’یدی! “جانا-بۏغازا یېغدېن بو میللتی، ایت قېزې ایت!” – دئییب تۆفنگینی سینه‌سینه سېخدې. بیرینجی آتشه توللانېب گۆلـله‌نی آغزې’یلا توتماق ایسته‌ین ایلانې یئره سردی. ایکینجی گۆلـله یارېیاجان تۏرپاغا اۏتورموش قارا داشې پارام-پارچا إله‌دی، کۆلۆنۆ گؤڲه سۏووردو…
داش-دووارېن دهشتلی ترپه‌نیشینه یوخودان دیک آتېلدې، ألینه کئچَنی أڲنینه تاخېب اؤزۆنۆ قاپې‌دان بلۏکا آتدې. آدام آدام بئلینده’یدی، باشېنې گؤتۆرَن کۆچه‌یه قاچېردې. بلۏکدان چېخېب بیرباشا بینالارې‌نېن تینینه قاچدې. قارداشې‌گیله گئتمه‌لی’یدی. باشقا کیمی واردې کی، کیمه ده گئده. یقین، ایندی قارداشې دا آیاق اۆسته’یدی، ناراحاتدې… أمیرخانېن ماشېنېنې تینده گؤرنده اۆره‌ڲی یئرینه گلدی، سئویندی، آرخا قاپېنې آچېب ساکیتجه ماشېنا اۏتوردو… هئچ نه دئمه‌دی… اۏنا إله گلیردی کی، تاکسی شۏفئری هر شئیی بیلیر، تانېیېر: اۏنو دا، قارداشېنې دا، قارداشې‌نېن إوینی ده… بیر آزدان گؤرۆشه‌جکدیلر اۏنون’لا. نئچه ایل‌لیک حَسرَتدن، آیرې‌لېقدان سۏنرا. بارېشاجاقدېلار، قۏل-بۏیون اۏلاجاقدېلار، باش-باشا وئریب هؤنکۆرۆشه‌جکدیلر…
“من سیزی تانېیېرام، اؤرگتمَن…” – یۏل بۏیو نه‌سه غریبه شئی‌لر دانېشېردې تاکسی شۏفئری. – “رحمت‌لیک باجېمېن تۏیونا گلمیشدینیز، کنده… گۆللۆ دۏن گئیمیشدیز هله…” – دئمک، بو، اۏ اۏیموش!.. اۏیموش!.. کک‌لیک ده اؤلۆب، دئمه‌لی. هه، اؤلۆب! منیم خېنالې کک‌لیڲیم!.. – “اۏنو من اؤلدۆردۆم! منیم گۆناهېمدان گئتدی باجېم! آللاه منیم بئلیمی قېرسېن!.. گئتدیم بالالارېنې یانېما گتیردیم، ساخلادېم… ایندی اۏغلو عسگردی… قېز دا أره گئتدی… ایسته‌دیڲینه گئتدی… ایسته‌دیڲینه…”.
