بطن – سیرّ (أفسانه‌سی) / هدیه شفاقت (أدبی مقاله-إسسئ)
من سَنین ألیندن آلېنمېش بطنیندن گلدیم، إی کیشی…
***
هره‌نین بیر أفسانه‌سی وار…
بیر یئرده هر شئی بیتیر – کدر، دارېخماق، غۆصّه، حَسرَت، اۆرَک سېخېنتې‌سې… بیتن‌لرین یئرینده بیر أفسانه تاپېلېر. هئچ نه‌دن یارانمېش کیمی، هاردان گلیب دۏلور دۆشۆنجه‌نه، بیلینمز. آنان‌مې دانېشمېشدې؟ اۏلا بیلسین آنان سنه چۏخلو-چۏخلو أفسانه‌لر دانېشېب، سن اۏنلارې دینله‌ییب آنلاسان دا، آنلاماسان دا زئیینین بیر گیز‌لی گوشه‌سینه قۏیوب اونوتموسان. آما یۏخ… سَنین أفسانه‌ن تاپېلاندا اۏنون آنانېن أفسانه‌سی اۏلمادېغېنې گؤرۆر‌سن. نه آنانېن، نه ده باشقالارې‌نېن بئله أفسانه‌سی اۏلمایېب… سَنین أفسانه‌ن إله سَنین أفسانه‌ن دیر…
***
-غریبه دیر… – دیققت’له دینله‌ییب فیکره گئده‌جکسن… – بلکه ده سن دئیَن کیمی دیر…
گۆلۆمسه‌دیم… “بلکه ده…”
-بو هاردان عاغلېنا گلیب؟
-عاغلېما گلمه‌ییب…
-بس نه؟
-تاپېلېب…
سوسدون… دئمه‌لی، تاپېلېب. نه إتمه‌لی، اۏلوب’سا اۏلوب…
-نه دئییم، خۏشبخت آدامسان…
“آما بو آخماق‌لېق دېر، آنلایېرسان‌مې؟”..- اۆره‌ڲینده بئله‌می دۆشۆنه‌جکسن؟ – أصلینده خۏشبخت اۏلدوغونو دئیَن بدبخته داها چۏخ اۏخشایېرسان… “
اۏلسون…
***
یارادان اۏنو اؤزۆندن فرق‌لَندیرمک فیکرینه دۆشدۆ. اۏنو اؤزۆنه اۏخشار یاراتمېشدې – بۆتؤو، مۆکممل، هر شئیه قادیر، اؤز ایچینده دینج… نه قادېن دئمیشدی آدېنا، نه کیشی… آما تک اؤزۆ بیلیردی، اؤزۆندن باشقا دا کیم بیله‌جکدی – یاراتدېغې اؤزۆ بۏیدا سیرّ ایچینده سیردی…
سۏنرا اۏنلارې آیېرماق قرارېنا گلدی…
بوردا أفسانه دۆنیا‌نېن ایندییه‌جن دانېشېلمېش مین‌لر’له أفسانه‌سینه بنزه‌ییر – قادېن کیشی’دن آیرېلمالې دېر…
آما بیز اۏنو باشقا جۆر نقل إده‌جه‌ییک…
***
گلیب-کئچمیش نه وار’سا بو ایکی تارازلاشدېرېلمېش آختارېش اۆچۆن یارادېلېب. یاراداندان سۏنرا یارادېلمېشلار تانرې‌لېق ایدّیعاسېنا دۆشنده یارادانېن ایلک دۆشۆنجه أثری‌نین أطرافېندا دۏلانماقدان باشقا هئچ نه إده بیلمه‌دیلر. نه إده بیلردیلر؟ بللی اۏلمایان گۆجۆن صاحاب اۏلمادېغې هئچ بیر ذرّه‌نین نه عکسینی گؤرمک مۆمکۆن دیر، نه یاراتماق. یۏخلوق بئله، بۏشلوق بئله، هئچ‌لیک بئله اۏنون أثری دیرسه – اۏنون ألیندن چېخمېش عالَم‌لرین بیر-بیرینه أبَدی إحتیاج’لا باغلانان پارچا‌لارېندان باشقا نه’یسه دۆشۆنمک مۆمکۆن دیرمی؟
سئوگی!
گلین بو دفعه اۏنو آختارېش آدلاندېراق… بوندان قاباقسا ایتکی گلیرمیش… نه زامانسا…
“اۏ زامان کی، تانرې هله ده دۆشۆنمکده دیر – یاراتماق، یا یاراتماماق؟”..
دئمه‌لی، دۆڲۆن بوردان آچېلېر – یارادان بیرجه دفعه یارادېب، سۏنراسا آنجاق یاراتدېغېنې بؤلۆب… بؤلۆب، آتېب آدېنا کائینات دئدیڲیمیز نامعلوملوغا…
آختارا – آختارا بؤلۆنمۆشۆک، دۆنیادا آدېنا حاقّ- عدالَت دئییلن نه وار’سا أصلینده أبَدی داوانېن تظاهۆرۆنه گئییندیریلمیش دۏن دېر…
أصلینده’سه، آختارا –آختارا واحید بیر قانونا اویقونلوغون رقصینده بۆتؤولشمه‌ڲه جان آتېرېق…
عذاب-أذيّت، ساواش‌لار، قانلې مۆباریزه‌لر، تاریخ بۏیدا یالان و… بؤلۆنمۆشلۆک قدر دَڲیشمیش عۆنواندان آختارېلان کؤورک حقیقت…
نه‌دن – کیشی ألیندن آلېنمېش سیرّین آختارېشېنا چېخېب…
***
یارادان اۏنلارا آیرېلماق أمری وئردی… قادېن و کیشی… اۏنلاردان هانسې‌نېن چېخېب گئتدیڲینی، هانسې‌نېن إوینده قالدېغېنې دۆشۆننده گئده‌نین قادېن، قالا‌نېن کیشی اۏلدوغونو گؤرۆر‌سن. أفسانه ده بئله تاپېلېب. قادېن بطنی اؤزۆ’یله گؤتۆردۆ و گئتدی…
بطن – ایچ، یووا، سېغېناجاق…
ایستی‌لیک، قۏرونما، و باغ…
کیشی أبَدی یوواسېز‌لېغا مَحکوم إدیلدی…
قادېن اۏنو تالادې، أن قیمَتلی شئیی اؤزۆ’یله آپاردې… اۏ کیمده‌سه قالما‌لې’یدې، بلکه إله کیشی’ده قالما‌لې’یدې. چۆنکی ایلک اۏ یارانمېشدې، اۏندا یارانمېشدې بطن.
آما قادېن… إله قادېن دېر… بطنی اؤزۆ’یله آپاردې…
***
یاشام، بیر نؤقطه‌دن چېخېب باشقا نؤقطه‌یه یئتیشمک دَڲیل. دۏغولوشون اؤلۆمه‌جن داوام إدن یۏلو بیزی ایلکین نؤقطه‌دن اوزاقلاشدېرمېر، عالی مقامېن بیر یئرینده – دۆز اۏرتاسېندا ایلک نؤقطه‌یه قایېدېرېق. دایانماق و گئری دؤنمک؟ خئیر، بو اۏلمایېب و اۏلمایاجاق. بطندن باشلایان یۏل اؤلۆمده بیتیر. مزار، کۆل، یا نه‌سه باشقا بیر اوصول؟ خئیر، بو دیری‌لرین یاشاما کئچیردیڲی بیر پرۏسئس دیر. بیر دۆنیادان باشقا دۆنیایا کئچید آنېندا قاپې بیرجه دفعه آچېلېب قۏناغې‌نېن ایچه‌ری گیرمه‌سی’یله باغلانېر…
اینسان یاشامې‌نېن اۏرتا نؤقطه‌سی‌نین یئری آنجاق اۏنون اؤلۆمۆنۆن گرچکلشمه‌سیندن سۏنرا بللی اۏلور. بیزیم یاشامېمېز بیزیم چئوره‌میز دیر. یاشامېن یارېدا قېرېلدېغېنې دئیَن اینسان‌لار اۆچۆن گۆلۆمسه‌ییرَم… یاشام هئچ زامان یارېدا قېرېلمېر، اۏ نازیک و اینجه ساپ دَڲیل…
لاکین دۆشۆنجه…
بعضن اینسان بیر یئرده سوسور… درین بیر سۆکوتون اۏرتاسېندا ایچیندن گلَن سَس‌لری دینله‌مه‌ڲه باشلایېر. إشیدیلن هر شئی اۏنا أفسانه‌سینه آپارېر…
***
دۆنیانې دَڲری حئساب اۏلونان اینسانی سئوگی إله اینسانېن اؤزۆنه معلوم اۏلمایان بیر قاتدا آختارېشا چېخماق دېر…
کیشی اؤز بطنینی آختارېر…
بونو کۆچه‌یه آتېلمېش بیر اینسانېن ایستی یووا آختارېشېنا دا بنزه‌ده بیلر‌سیز، چؤلده سو دیله‌ین اینسانېن بیر ایچیم سو آرزې‌سېنا دا. دۆنیادا وار اۏلان بۆتۆن آرزې‌لارېن ایلکین نه‌دَنی آیرېلمېش‌لېق دېر… بو یئرده “أبَدی” کلمه‌سی ایشلَتمک یئرینه دۆشمۆر، یاراداندان باشقا هئچ کیم و هئچ نه بیلینمزلیک داوام إتدیڲی مۆدّتجه بو کلمه‌نین صاحابې دَڲیل…
کیشی‌نین آختارېشې أن حاقلې آختارېش دېر. اۏ، حاقّې اۏلانې ایسته‌ییر. اؤزۆندن گئده‌نین دالېیجا دۆشۆب دۆنیا‌نېن بو باشېندان اۏ باشېنا، کائیناتېن بیر درین‌لیڲیندن باشقا درین‌لیڲینه سۆرگۆن کیمی وورنوخوب، بعضن سوسوب، بعضن اؤلۆب، بعضن اؤلدۆرۆب خاۏتیک جېغېرلار آچېر. ایزلَر بعضن تۏققوشور، لپیرلر تانېش گلیر، لاکین هئچ زامان نه تکرار اۏلونور، نه ده اۆست-اۆسته دۆشۆر – بارماق ایزلری کیمی… اۏنا گؤره ده هئچ بیر کیشی و هئچ بیر قادېن یاشامې هئچ زامان باشقا‌لارېنا بنزه‌مه‌ییب و بئله داوام إتدیکجه، دۆنیادا بیرجه کیشی و بیرجه قادېن قالمادېقجا دا بئله اۏلاجاق…
اینسانېن یارادان’لا اۆز-اۆزه، گؤز-گؤزه، دویقو-دویقویا، حیسّ-حیسّه قالماسې آنجاق اۏنون و اؤزۆنۆن اۏلدوغو مقامدا باش توتاجاق. اؤز اۏلماق کیشی و قادېن آیرېلمېش‌لېغېندان گئری دؤنمک، و یا چئوره‌نی تاماملایاراق ایلک نؤقطه‌یه قۏووشماق دېر. اینسان یارادانې محض اۏ نؤقطه‌ده قۏیوب بیلینن و بیلینمه‌ین أن بؤیۆک چئوره بۏیونجا سیاحَتینه چېخېب. یارادان’لا اۆزلشمه‌ڲین، بلکه ده اۏنو حیسّ إدیب قۏووشماغېن یئگانه یۏلو آیرېلمېش‌لېغېن هله باشلامادېغې زامانې گئری قایتارېب بۆتۆن دۆنیوی حظّ و چاغېرېش‌لاردان آرېنمېش‌لېق’لا اۏنون کیمی اۏلماق خۏشبخت‌لیڲینه یئتیشمک دیر…
***
اینسان نه یارادېبسا ایلک میفیک دۆشۆنجه‌دن قایناقلانان دۆشۆنجه ایشارتې‌لارې‌نېن إتکی‌سی’یله یارادېب. چۏخ گۆمان تانرې دۆشۆنجه‌سی‌نین اؤزۆ بئله اینسان عاغلېنا أفسانه‌لردن سۏنرا گلمه‌ڲه باشلایېب. اینسان اۏنون اۆچۆن اۏلان – یانې گؤردۆڲۆ، بیلدیڲی، حیسّ إتدیڲی، تۏخانا، دادا بیلدیڲی، اییینی آلدېغې هئچ نه باره‌ده أفسانه یاراتمایېب. لاکین أفسانه یارانېبسا اؤزۆ-اؤزۆلۆڲۆنده نۏبَتی یارادېجې کیمی بؤیۆک بیر قۆووه شکلینده گاه اۏ، گاه بو سئچیلمیش، یا دا چۏخ گۆمان دۆشۆنن، درک إتمه‌ڲه چالېشان و آختاران- بیر سؤز’له ایلک سوا‌لې وئرَن اینسانېن ألینده قۆدرتلی بیر واسیطه‌یه چئوریله‌رَک اؤزۆندن سۏنرا قالا‌جاق و یا قالمایاجاق نَسنه‌لر اۏرتایا قۏیماغا باشلایېب.
بلکه أفسانه‌لر یارادانېن مۆژده‌چیچی‌لری دیر…
هر شئیین تانرې‌نېن دارېخماسې’یلا باشلادېغې دئییلیر، قادېنېن کیشی‌نین دارېخماسېندان سۏنرا…
یارادان اۆچۆن نه‌یین هانسې ایستکد‌ن باشلاماسېنې دئمک ایقتیدارېندا دَڲیلیک…
کیشی اۆچۆن’سه هر شئی آختارېشدان باشلایېب – حاقلې آختارېشدان…
***
کیشی آختارېشېندا حاقلې دېر… آما مسأله درک‌إدیلمیش‌لیک و درک إدیلمه‌میش‌لیک آراسېندا دَڲیشیر. اینسان عۆمومی‌لیکده بیرگه یاشایېش شرط‌لرینده عۆمومی قایدالار ایچینده یاشامېنې داوام إتدیرَن جمعيّت عۆضوۆ کیمی گؤرۆنسه ده بیر پیلله قېراقدا، بیر دووار اۏ اۆزده اؤزۆ-اؤزۆلۆڲۆنده نامعلوم دۆشۆنجه‌وی دۆنیاسې‌نېن یئگانه صاحابې و یئگانه صاحابې دېر. یارادانېن یاراتدېغې کیشی و قادېن وَحدتیندَن عیبارت همین اینسان کیمی. اۏنون اؤزۆندن باشقا آنجاق یارادانې وار. لاکین آنجاق یارادانېن و اؤزۆنۆن مؤوجود اۏلدوغو دۆنیادا أبَدی فیطرَت’له آشکارا چېخان آختارېش اۏو اؤز نۏبه‌سینده یارادانېنا بنزه‌مه‌ڲه – یاراتماغا یؤنلَندیریر. اینسان یئگانه صاحابې‌نېن و ساکینی‌نین اؤزۆ اۏلدوغو دۆنیایا کئچدیکدن سۏنرا ایکی‌دۆنیالې اۏلماغې’یلا قادېن و یا کیشی اۏلماغې آراسېندا فرق‌لر آرادان قالخېر. قادېن ایلاهی قۆوّه‌نین ایراده‌سینی درک إتدیڲی آن‌دان فیطرتَن آیرېلمېش‌لېغېنې گؤز‌له‌مه‌ڲه باشلایېر و اۏنو قارشېلاماغا حاضېر اۏلور. کیشی فیطرتَن اۏنو گؤزله‌یه‌نین اۏنو گؤزله‌دیڲینی بیلیر و چېرپېنتې‌لارا سۏن قۏیور. سیرّ بو دېر – قادېن اؤز کیشی‌سینی اؤزۆنده تاپېر، آختارېش، حتتا گؤزلَنتی داها ساکیت شکیلده بیتیر. قادېنې اؤز کیشی‌سینی اؤزۆنده تاپماسې – بطنه صاحیب اۏلماغېن اۏنا هاردان بخش إدیلدیڲینی دویماسې شۆکران و دینج‌لیک گتیریر. اۏ، آختارېلدېغېنې آنلادېغې آندا وار‌لېغې غریبه بیر ساکیت‌لیڲه قۏووشاراق یارادانېن یانېندا دایانېر…
بو، یارادانا أن صاف اینام دېر!
***
کیشی جانېنې بو دوواردان اۏ دووارا وورارکن، اؤزۆنۆ بو قادېندان اۏ قادېنا آختارارکن هانسې گۆناه‌دان صؤحبَت گئده بیلر…
قادېن ساکیت‌لیڲی و أمین‌لییڲی کیشی ناراحات‌لېغېنې و آختارېشېنې درک إتمک ایقتیدارېندا دَڲیل…
بشرییَّته تقدیم اۏلونان بۆتۆن کیشی یارادېجې‌لېق نتیجه‌لری شعورو و یا غئیری-شعورو بیر مئساژ رۏلو اۏیناماقدا دېر. بطنی – سیرّ، هم ده أبَدی دینج‌لیک سېغېناجاغې قادېن’لا گئدیب، قادېندا قالېب…
کیشی بطنیندن آیرېلدېغې آن‌دان اۏنو سۏن دؤنۆش نؤقطه‌سی ناراحات إتمکده دیر – هانسې قاپې؟
کیشی اؤز ألیندن آلېنمېش إوینی تاپمازدان ناراحات روح کیمی یا ووروب-داغېتمالې، یا قوروب – یارادېب آختارما‌لې، یا دا سرگردان اؤلمه‌لی دیر… ألبتّه، اۏنون اۆچۆن ده بیر قاپې آچېلاجاق، هئچ کیم مؤوجودلوغو بو دۆنیادا أبَدی قالماق’لا جزالاندېرېلمېر…
کیشی آرزې‌سې‌نېن، ناراحات‌لېغې‌نېن أندازه‌سیزلیڲی اۏنون ایچدن گلَن اومودسوز‌لوق دۆشۆنجه‌سی‌نین محصولو دېر.
قادېن عادَتَن آختاران دَڲیل، آختارېلان دېر. لاکین آختارېلدېغې باره‌ده ایشاره‌لردن محروم اۏلان قادېن ناراحات‌لېغې، جان‌آتماسې دۏغال إتکی باغېشلاماماسې ایله کیشی ناراحات‌لېغېندان فرق‌لَنیر. کیشی ناراحات‌لېغې یارانېش إعتیباری’له حاقّا صاحاب اۏلدوغوندان پیس‌لیڲه دَڲیل، یاخشې‌لېغا مئیللی دیر. ناراحات قادېن ناراحات کیشی قدر نه حاقلې، نه ده یارادېجې دېر – چۆنکی اۏنونکو نه‌دن دَڲیل، جېغال‌لېق دېر…
***
-بونون’لا نه إتمک ایسته‌ییرسَن، کیشی‌لره حاقّ وئریرسن؟
-کیشی‌لر اۏنسوز دا حاقلې دېرلار…
–بیلیر‌سن بونو إشیدن آدام‌لار سَنین حاققېندا نه دئیه‌جَکلر؟ هله قادېن‌لار!
–هانسې قادېن‌لار؟
-داها سنه سؤزۆم یۏخ دېر…
“نییه؟ آخې من دۆنیا‌نېن أن گؤزَل أفسانه‌لریندن بیرینی سؤیله‌ییردیم؟”…
اۆزۆنه باخېرام، بیلیرم، بیر گۆن منیم’له راضېلاشاجاقسان…
***
من أفسانه‌لرین هاردان، نئجه تاپېلدېغېنې بیلیرم… – بطندن!
هديه شفاقت
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
گؤرهسن قۏدۏ صاباح گلهجَک؟ / آیدان ناغېیئوا (أدبی مقاله)
هئرمان هئسئ - یالقوزاق / نرمین ریضا (أدبی نۏتلار)
تپهگؤز (سیکلوپ) / شاهین مرادی (مقاله)
شعر و سایکۏتراپی / ایلقار موذنزاده (مقاله)
"قۏرقود"، "قۏرقوت" یۏخ'سا ...؟ / آراز أحمداۏغلو (مقاله)
اومسوق رۏمانېنا بیر باخېش / بهزاد صادقیانفرد (مقاله)
تۏپلومون سئچیم حاققې / دۏکتۏر آراز أحمداۏغلو (مقاله)
ایکیدیللیلیک و اۏنون'لا ایلگیلی قۏنولار / آیهان…
قاراچوخا ایله بیلقارلېق سَوییهلرینده / لاله أشکیه (مقاله)
Qızıl Ziyarət adlandırdığım roman eyni mövzuya toxunaraq insan axtarışının əfsanəsini bor cür dinlər tarixi kimi bir romana çevirir. Hədiyyə xanımın yazdığı kimi “Bu dünyada yalnız Bir kiş və bir qadın qalanacaq bu axtarış olacaq”. Amma axtarışlar da əfsanələr də hər kişinin özünə məxsus olur. İşin gözəlliyi də elə burasındadır. Yol bir, yön bir, istək bir, ama axtarıcıların yolçuluğu ayrıdır.