دۆزنله‌ییب اویقونلاشدېران: آیناز بزرگان
قېرمېزې پاپیۏن / مژگان صیامی (حیکایه)
آغ آپپاق، گؤزل، نازلې – دوزلو، سس‌سیز سایقېلې «سۏنا» خانېم! قوجاق‌لاردان دۆشمۆردۆ. . . اۏ قد‌ر تربییه‌لی-سئویملی و اۏ عائله‌ده ده یئری وار ایدی کی سۏن بئشیک سایاغې اۏنو عزیزلَییردیلر. گؤزلری بال رنگینده، ساچ‌لارې پامبېق کیمی، جانې هر زمان تر–تمیز. . . اۏ إوده دۏغولموشدو.
هر شئیی اؤز‌ل و آیرېجا آلېنمېشدې. بالاجا بیر رنگلی بزکلی کۆمه‌سی، یاتاق یئری، قاب–قاشېغې، آیېن اۏیونو، تؤره‌لی اۏیونجاق‌لارې و. . .
پاپیۏن‌‌لارې آرا بیر دَڲیشیلیردی، آما قېرمېزې أطلسی پاپیۏنو چۏخ واقت بۏینوندا گؤزه دڲیردی. سئوه–سئوه إله بۏیونا اۏخشایېردېلار، قۏنوم-قۏنشونون بالالارې بو شانسلې دۆم آغ پیشیڲه قېسقانېردېلار! اۏ دا اؤزۆنۆ نئجه أزدیرمه‌ڲینی یاخشې بیلیردی. عائله‌نین کۆلتۆرۆنۆ آنلایېب، یۏل-رَوییه اؤرگنمیش، سهوی چۏخ آز اۏلوردو. . .
یئنه تاپېلدې!! آرالېق–آرسېز–آرېق أرکک پیشیک. . . تۆستۆ رنگینده گؤزلری، پېر –پېزاقلې تۆک، چیرکلی جان و آیاغې‌نېن بیری ایسه آخسایېردې. بیر نئچه گۆن اۏلاردې، گلیب بو إوین هره‌سینده چابالایېب، مېرېلدایاراق، سۏنانې گزیردی، بلکه ده چاغېرېردې. . .
بو چۏلاق أرکک پیشیک آنجاق بورادان اوزاقلاشمېردې، سۆپۆرگه سایاغې بېغ‌لارې داها دلی-دۏلو گؤرسه‌نیردی.
سۏنا چۏخ سایمېردې، هنده‌ورینه دۏلانمېردې، آما سایمامازلېق دا دئمک اۏلمازدې. . . بیر گؤزۆ إو ییه‌سینده، اوشاق‌لاردا، بیر گؤزۆ ده چۏلاق أرکک ده قالمېشدې. نه إده‌جه‌ڲینی بیلمیردی، آنجاق داورانېشېندان اۏنا سارې گئتمه‌ڲه ماراقلې ایدی.
نه قد‌ر چالېشېردې حَیَطه یۏل تاپسېن، اۏلموردو. دووار چۏخ اوزون، قېقاجې، دمیر نرده‌لر اۏخ شکلینده، یان با یان دایانمېش، یۏلونو توتموشدو. آتلانېردې! قالخېردې، إنیردی، قاچېب–دایانېردې، عصب‌لَشیردی، مېرېلتېسې اوجالېردې، هلاک اۏلوردو. . . آنجاق هر یئری ایزله‌یه‌رَک، یۏل آختارېردې.
سۏنانېن اییی، إله دۏلموشدو بۆتۆن وجودونا، قرارسېز ایدی. . . بورنونون پنه‌لری آچېلمېشدې، آیاغېنې سۆرۆیه‌رک آنجاق بیر دقیقه دینج قالمېردې، دار–دۆدۆک ده اۏلسایدې، بیر (یۏل) دالې سۆره ایدی! بور–بوجاغا گیریب چېخېردې، هره‌نین إنین–اۆزۆنۆن، یئنه یۆز دؤنه گۆنده قاچېردې. . .
بئله کی گؤرۆنۆردۆ سۏنادان کئچه‌نی دڲیلدی.
سۏنا گیزلی شکیلده باخېب، قایېدېردې. دایانېردې، بیر ایکی آددېم دووارا سارې گئدیب، پنجره‌دن کؤلگه گؤره‌رَک قایېدېردې. آرا بیر یوخو توتوب ساعات‌لار’لا هره‌ده یاتېردې، إو ییه‌سی اۏنو بو إوه آلېشدېرماماق اۆچۆن هئچ نه وئرمه‌ییب، قۏوالایېردېلار.
سسی گلجه‌ڲین، ندنسه سۏنانېن اۆره‌ڲی چېرپېنتېیا دۆشۆردۆ. نه حَیَطه چېخا بیلیردی، نه باشقا بیر ایش گؤره بیلیردی. سس‌سیز–سمیرسیز، أل آیاغېن گؤزل ایپک کیمی تۆک‌لری‌نین آلتېنا یېغېب أڲلَشیردی.
آغېز – بورنونون سویو دڲیب – قارېشمېشدې بیر-بیرینه، جانې زېغلې، گؤزۆنه داش دَڲمیش کیمی قانلې، تۏز–تۏرپاق و یارالې ایدی. داها دؤزۆمۆنۆ ألدن وئرن کیمی، چابالایېردې، باغېرېردې، بۏغازېندان قېژېلتې سسی گلیردی، سانکې بۏغولوردو!
سۏنا دایانا بیلمه‌دی، آستا–آستا حَیَطه سارې، گؤزلری بیر–بیرینه ساتاشدې. دووارا یاخېن، کؤلگه‌یه سارې گئتدی، باشېنې قالدېرېب یاواشجا هره‌یه باخېردې. اؤز ألینده دڲیلدی، گؤز‌لرینی پنجره‌لردن، حَیَطدن، دوواردان بئله چکیردی هره‌یه. . . پاپیۏنون شکیلی دۆشمۆشدۆ شۆشه‌یه، ایشېلدایېردې. اؤزۆ – اؤزۆندن چۏخ خۏشلانېردې! ایسته‌میردی بو إوی ألدن وئرسین، دَڲرلی اۏلاجاق‌لارېنې، یئر–یوردونو، بو گؤزل عائله‌نین مۆحبّت‌لرینی… أمک ایتیرمک ایسته‌میردی، بیریاندان دا قۏرخوردو، بیلمیردی اۆره‌ڲی یانېر یۏخسا ایسته‌ییر…
إهمال–إهمال آددېملایاراق، بیر گؤزۆ إوده، بیر گؤزۆ اۏندا، دووارا یاخېنلاشېردې.
اۆره‌ڲی اۆزۆلدۆ سۏنانین! دیکسیندی! أل آیاغېن ایتیردی! أرکک پیشیک اؤزۆنۆ آتمېشدې حَیَطه. نئجه آتلاندېغېنې–گلدیڲینی بیلمه‌دی، آما گؤردۆ کی سۆرۆنه‌رَک، آغاجېن آلتېنا گیردی!
إودن سس گلیردی، سانکې سۏنانې چاغېرېردېلار!
أسیردی، دهشتدن گؤزلری آیرېلمېشدې، أرکه‌ڲین مېرېلتېسې دایانمېردې، گؤزۆن تیکمیشدی دۆز سۏنانېن گؤز‌لرینه، ایسته‌ییردی یاخېنلاشا، سۏنا قاچېب، سؤیۆد آغاجې‌نېن کنارېندا گیزلَندی، گلدی! تاپدې! سۏنا راحات‌سېزجا گیجه‌لیردی، کردی‌نین اۏرتاسېنا هئچ گیرمزدی، هؤولۆندن کردیدن بئله، قېزېل گۆل‌لرین دالېندا گیزلندی، یئنه گلدی! بو دؤنه تۏخانماق ایسته‌ییردی، سۏنا قاچدې اۏ قاچدې. اۆره‌ڲی آز قالېردې آغزېندان چېخسېن… قاپې‌نېن آلتېندان اۆزۆلدۆ کۆچه‌یه! إله اۏ آن، دؤنۆب باشېنې سالېب حَیَطه، سۏنانې اؤزۆنه سارې چکیردی، أمر إده‌جک کیمی، قۏرولدایېردې… سۏنا همی‌اۆره‌ڲی اۆزۆلۆب قۏرخوب، همی‌گئری قایېدېب، إوه سارې گئده بیلمیردی.
اۏنا عادی اۏلاراق، قاپې‌نېن اۏ سۏوشولماز یئریندن چېخمېشدې. آما سۏنا اۆچۆن چۏخ چتین ایدی! باشېنې کۆچه‌یه چېخارتمېشدې، آما جانېنې قورتارا بیلمیردی، أزیلیب داغېلېب، گۆج ایله آنجاق اۏ دا چېخدې.
إودن جیڲر اییی گلیردی، سۏنانې گزیردیلر، پیلله‌کاندان آیاق سسی گلدی…
سۏنا چېخدې!
بیرینجی دؤنه ایدی ایذین‌سیز و یالقېزجا چؤله چېخېردې، چېخدې! پاپیۏنو ایلیشدی قاپې‌نېن قېفېللانان یئرینه، دارا چکیلن کیمی دۆڲۆنۆ دارالېب، بۏغازېنې سېخدې!
دۆشدۆ چۏلاق أرکه‌ڲین دالې سۆره، اۏ قاچېردې، بو دا تؤشگۆنۆ درمَزدن، ترله‌ییب، تیتره‌یه‌رَک آرخاسېندان گئدیردی.
بیلمیردی هایانا، آنجاق اۏنون’لا برابر گئتمک ایسته‌ییردی. اۏ تله‌سیک، کۆچه به کۆچه، دام–دووارلاردان، قاپې باجادان، إنیش–یۏخوشدان، دۆشۆب چېخاراق قاچېب و بونو دا دالې سۆره قاچېرېردې. خارابا قالمېش بیر یئره چاتدېلار، در–دمیر، آهن، آت-آشغال، لئش–لۆش ایچینده، گؤز‌لردن اوزاق، بوجاقدا اوچورولموش بیر یئرده سېغېندېلار. هئچ دؤزمَزدن، باخمازدان، دایانمازدان، جومدو سۏنانېن اۆسته. . .
چېرپېنېردې، آتلانېب – دۆشۆردۆ، عجاییب سس‌لر بۏغازېندان چېخېردې! سۏنانېن نفسی تېخجېنمېشدې، قاچماق ایسته‌ییردی، آمانې قېرېلمېشدې، بۏغولوردو! بیر نئچه آن جان‌لارې قېزېشدې…
سۏنرا نریلتیسی کسیلدی! سوسوب، اۏرادان اۆزۆلۆب یۏلا دۆشدۆ، اوزاقلاشدې! سۏنا سېزېلدایېردې، یۏرغون–آرغېن زېرېلدایېردې، مله‌ییردی، پاپیۏنو آچېلمېشدې. . .
اۆز-گؤزۆ چیرکلی، جانې أزیلمیش، آج – سوسوز، یېخېلېب قالمېشدې.هاوا قارالېردې، چاره‌سیزجه ملیل– معطل قالمېشدې. دۏنوخموشدو خارابالېغا! هئچ بیر دڲرلی شئی گؤزۆنه دڲمیردی، نه قد‌ر گؤزو گزدی، اۏنو تاپا بیلمه‌دی، گؤرمه‌دی، إشیتمه‌دی. اۏ قد‌ر قاچمېشدې، إنیب–قالخېب، جېزېلېب، دیدیلمیشدی، اینجیمیشدی، دیدرگین حال دا یوخوسو توتدو! یاتدې. . .
سحر آچېلارکن إرته‌دن گؤزۆنۆ آچدې.
هر شئی فرقلی، هر شئی غریب، إو یۏخ، حایات یۏخ، یاشام یۏخ، نه یئمک–نه ایچمک، نه اؤزۆنۆ أزدیرمک، قوجاق‌لاردا نازلانېب اۏیناماق، نه چیچک نه آغاج نه حۏووض! هئچ نه. . . گؤز‌لرینی یوموب یئنی‌دن آچدې، یوخو گؤرۆردۆ؟ یۏخ. . . یادېنا بیر شئی‌لر دۆشدۆ.
دوردو یاواش – یاواش آددېم‌لارېنې آتېب یۏلا دۆشدۆ! إوه قایېتماق ایسته‌ییردی. تانېنماز-بیلینمز کۆچه–باجالاردان باش چېخارېردې. اۏخشادېب، کۆچه‌لره دؤنۆردۆ، بلکه إوی تاپسېن دئیه! داها آرتېق تۏرا دۆشۆردۆ، اوشاق‌لار توتماق ایسته‌ییردی، داش آتېب، دالې سۆره قاچېردېلار، جانېنې گؤتۆرۆب قورتارېردې. اۏ قد‌ر سۆرۆندۆ، ها جان آتدې بیر شئی تاپېب یئسین، اۏلمادې. ایسته‌دی اۏ بیری آرالېق پیشیک‌لر کیمی آرسېز یاشاسېن، شېر – شېندېر ایچره زیبیله قارېشمېش، دری–بۏغاز گؤردۆ، یئمک ایسته‌ییردی، یئیه بیلمه‌دی! حالې قارېشدې، اۆره‌ڲی بولاندې، نه قد‌ر چالېشدې آغزې آچېلمادې! آختاردېقجا ایرگنج شئی‌لره راست گلیردی! آچېق قاپې‌لاردان گیرمک ایسته‌ییردی، قۏووردولار، قۏیموردولار! بۆتۆن فیکری إوده قالمېشدې. هر جۆره ایدی تاپماق ایسته‌ییردی، هر شئیی ألدن وئرمیشدی. . . یئنیجه أله گتیریب، قدرینی بیلمک ایسته‌ییردی، آما آختاردېقجا سانکې إودن اوزاق دۆشۆردۆ، هئچ بیر خییابان–کۆچه–دام دووار اۏلدوغو إوه بنزه‌میردی، آدام‌لار، أشیا‌لار، آرابالار. . . هر شئی غریب، هر شئی غریب!
اۆستۆ باشېنې تۏز–تۏرپاق بۆرۆمۆشدۆ! ألی هئچ بیر یئره بند دڲیلدی، دیل–دۏداغې قوروموشدو، سانکې گؤز‌لری‌نین اؤنۆنه دومان چکیلمیشدی، آیدېنجا بیر یئری گؤرمۆردۆ، ایستی–سۏیۏق، ستلجم إله‌میشدی، پاپیۏنون ایزی قالمېشدې، آغ–آپپاق جانې کۆل رنگینه دؤنمۆشدۆ، کۆل اۏلموشدو!
سۆرۆنه–سۆرۆنه، أمین اۏلاراق، اؤزۆنۆ سؤنمۆش بیر ماشېنا یئتیردی، سۏیوقدان گیریب تکرین یانېندا یئرلشدی. . .
سحر، سۏنانېن قانلې تیکه–پاراسې داغېلمېشدې خییابانا. . .
ماشېنېن تَکَری‌نین ایزی، هله ده کۆره‌ڲینده ایدی!
چۏلاق أرکک، باشقا بیر (سۏنا) دالې سۆره قاچېردې. . .
