“فیروز موصطافا” بو اؤزل یازاردان یازماق اۆچۆن؛ أثرلری‌نین اۏخونوشونو روس یازېچې‌لارېن اؤندرلری’یله توتوشدورماق یئرلی و یئترلی دیر. أثری اۏخودوقجا، نه اۏلوب، هانسې سه‌وییه‌ده یئر آلدېغېنې، گؤزلجه‌سینه آنېب، بو مؤحتشم یازارېن قَلَمیندن لذت آپاراجاق‌سېنېز. بو سیز، بو دا “جنّت چیچه‌ڲی” عزیز “فیروز موصطافا“دان.
بۆتۆن حؤرمت‌لر’له: آیهان میانالې
و.هۆقۏ
آ.شۏپئنهاوئر
آ.کامۏ
د.یئرئمیچ
جَنّت چیچه‌ڲی / بیرینجی بؤلۆم
…سن دۆشۆنۆرسَن کی، بو دۆنیا أبَدی دیر؟ سنه إله گلیر کی، بو دۆنیا‌نېن باش-آغرې‌سې، سئوینجی- نشه‌سی ده بو دۆنیا‌نېن اؤزۆ کیمی داییمی دیر، إله‌دیرمی؟ اونوتما کی، بو دۆنیا‌نېن اؤزۆ ده إله بو دۆنیاداکې آدام‌لار کیمی مۆوَقَّتی دیر، اؤله‌ری دیر. نییه قاش‌لار‌ېنې چاتېرسان؟ اینانمېرسان؟ أصلینده، بو دۆنیا‌نېن اؤزۆنو ده اینسان یارادېب. هر دۏغولان اینسان’لا بیرلیکده بو دۆنیا یئنی‌دن دۏغولور. إله اؤلن’له ده بیرلیکده اؤلۆب گئدیر بو دۆنیا. هر شئیین بیر أزَلی و بیر سۏنو اۏلور. گۆن‌لرین بیر گۆنۆ بو دۆنیا‌نېن سۏنونجو آدامې گؤزلرینی أبَدی اۏلاراق یوماندا، دۆنیا‌نېن اؤزۆ ده عادی‌جه بیر جانلې کیمی بو دۆنیادان کؤچۆب باشقا بیر عالَمه قۏووشاجاق.
ایلک دفعه جاواد أمیرخانلې گؤزله‌مه‌دیڲی قۏناغې سۏیوق بیر قېش گئجه‌سی اؤزۆنۆن شَهَرده‌کی إوینده “قارشېلامېشدې”. یاخشې خاطېرلایېر، همین گۆن مطبخده جای-چؤرک حاضېرلایېردې. آروادې خسته‌خانا‌دا اۏلدوغو اۆچۆن اۏ، اؤزۆ-اؤزۆنه قوللوق إتمک مجبورییَتینده قالمېشدې. گؤڲده آی دۏغسا دا پنجره‌نین اۏ اۆزۆنه قېشېن اینسان گؤڲلۆنه سیر‌لی بیر غۆصّه گتیرَن توتقون رنگی چؤکمۆشدۆ. بایېردا یۆنگۆل کۆلک قالخمېشدې. طبیعَتېن اؤزۆ کیمی غۆصّه نۏت‌لارې اۆستۆنده کؤک‌لَنمیش جاواد أمیرخانلې، فینجانا قهوه سۆزدۆ، سۏیودوجودان یاغ-پئندیر چېخارتدې. إله بسم‌الله إله‌ییب تیکه‌نی تزه‌جه آغزېنا یاخېنلاشدېرماق ایسته‌ییردی کی، إیواندان کیمین’سه یاواش سَس’له اۏنو چاغېردېغېنې إشېتدی: “جاواد بَڲ، جاواد بَڲ…”
ایلک اؤنجه إله بیلدی کی، قولاغې سَسه دۆشۆب. سۏنرا اۏنو تزه‌دن سَسله‌دیلر: ”جاواد بَڲ…” چاشېب قالدې. سَس حقیقتن إیواندان گلیردی. آخې بو، کیم اۏلا بیلَردی؟ بلکه قۏنشو إولردن بیری‌نین ساکینی دیر. اۏلسون کی، کیمین’سه پال-پالتارې اۏنلارېن إیوا‌نېنا دۆشۆب. یۏخ، بو، قۏنشو مسأله‌سینه اۏخشامېردې… لاپ توتاق کی، دۏغرودان دا إیوانا پالتار دۆشمۆشدۆ. حتتا، بو جۆر اۏلان حالدا بئله، هانسې’سا بیر آخماغېن گئجه‌نین بو وعده‌سینده دووارا دېرماشېب إیوانا چېخماق خۆلیاسېنا دۆشمه‌سی عاغېلاباتان ایش دَڲیلدی؛ مسأله هم ده بورا‌سېندا ایدی کی، اۏنون إوی چۏخ‌مرتبه‌لی بینانېن سۏنونجو مرتبه‌سینده یئرلَشدیڲیندن، إیوانا یالنېز بینانېن دامېنا قالخېب اۏرادان إنمک مۆمکۆن اۏلا بیلَردی. بو قار‌دا-سۏیوقدا کیمین’سه بئله بیر سئودایا دۆشمه‌سی ایسه… یۏخ، جۏخ گۆمان کی، بو، یا قاراباسما ایدی، یا دا اۏلا بیلسین کی، اۏنون قولاغې سَسه دۆشمۆشدۆ.
آدې‌نېن بیر ده چکیلدیڲینی إشیدنده جاواد أمیرخانلې‌نېن تیکه‌سی ألیندن دۆشدۆ. آیاغا دوروب چکین-چکین پنجره‌دن إیوانا سارې بۏیلاندې. گؤزۆنه بیر اینس-جینس دَڲمه‌دی. گئری قایېدېب یان-یؤره‌سینی، دؤردبیریانېنې گؤزدن کئچیرتدی. خۏفلاندې. بو، هانسې’سا خسته‌لیڲین ایلک علامت‌لری ده اۏلا بیلَردی. هانسې خسته‌لیڲین؟ جاواد أمیرخانلې اوشاق-زاد دَڲیلدی کی، بو جۆر حال‌لارېن هانسې خسته‌لیک’له سۏنوجلانا بیله‌جه‌ڲینی حیسّ إتمه‌یه’یدی.
-جاواد بَڲ…
اۏ، عصبی حالدا إیوانا آچېلان قاپې‌نېن دسته‌ڲیندن یاپېشېب اؤزۆنه سارې دارتدې. قاپې تای با تای آچېلدې. کیشییه إله گلدی کی، آچېق إیوا‌نېن اۏرتاسېنا قۏیولموش نهنگ دیبچه‌ڲین ایجینده‌کی بۏی-بوخونلو، گۆمۆشۆ گؤوده‌لی ایری کۏل (أصلینده بو بیتکی، کۏلدان داها چۏخ، آغاجا بنزه‌ییردی) ایندی سانکی نه‌دن‌سه چکینه‌رَک بوجاغا سارې قېسېلمېشدې.
بو آغاجېن تۏخومو بیر نئجه ایل قاباق هانسې یۏل‌لا’سا اوزاق قۏهوم‌لارېندان بیری‌نین إیوا‌نېنداکې دیبچه‌یه دۆشۆبمۆش. همین دیبچکده بؤیۆین لکی همین اوزاق قۏهوم جاواد أمیرخانلې‌نېن آد گۆنۆنده اۏنلارېن إوینه گتیر‌میشدی. سۏنرا‌لار همین قۏهومون باشېنا هاوا گلمیش، بدبخت کیشی شَهَرده‌کی پیسکۏلۏژی خسته‌خانالارېندان بیرینده کئچینمیشدی. بو غریبه هديه اۏ واختدان بو إیواندا بؤیۆیۆب قۏل-بوداق آتمېشدې. ایری، گۆمۆشۆ یارپاق‌لار یان-یؤوره‌یه خۏش بیر عطیر یایېردې. اۏ یارپاق‌لارا باخاندا یایېن ایستی هاواسېندا بئله جاواد أمیرخانلېنې نه‌دن‌سه ایچی بیر اۆشۆتمه توتوردو. اۏ، قۏهومونون باشېنا گلَن مۆصیبتی إشیدنده کؤرپه بیتکینی إیواندان گؤتۆرۆب زیبیل‌لیڲه آتماق ایسته‌میشدی. آما آروادې اۏ زامان ایصرار’لا أری‌نین ایسته‌ڲی‌نین عکسینه چېخمېشدې: “کیمین’سه باشېنا هاوا گلیر’سه، بونون گۆناهېنې بَڲَم جان‌سېز داشدا-آغاجدا آختارماق لازېم دېر؟ اۏ کۏل سنه مانع اۏلمور کی… قۏی دورسون اؤز یئرینده. سن إوده اۏلمایاندا من اۏنون’لا دردلشیر، دانېشېرام”. سۏن جۆمله‌نی دئیَرکن قادېنېن چۏخ جیدّی بیر گؤرکم آلما‌سې جاواد أمیرخانلېنې اۏ واخت بیر قدر تعجّۆب‌لَندیرمیشدی ده. یای-پایېز آی‌لارېندا یارپاق‌لارې توتقون رنگه چالان بو آغاج، سۏیوق‌لار دۆشنده گؤزگؤره‌تی جانا گلیردی؛ قېشدا ایسه گۆمۆشۆ یارپاق‌لار پار-پار یانان گۆزگۆیه دؤنۆردۆ. جاواد أمیرخانلې ایندییه‌جن هئچ یئرده بو آغاجېن بنزَرینی گؤرمه‌میشدی.
آروادې خسته‌خانایا گئد‌رکن أرینه بو بیتکی‌یه قوللوق إتمه‌ڲی، اۏنو واختلې-واختېندا سولاماغې تاپشېرمېشدې. اۏ، یالنېز ایندی خاطېرلادې کی، آدېنې بئله بیلمه‌دیڲی، “گۆمۆشۆ آغاج” آدلاندېردېغې بو غریبه بیتکی‌یه سۏن گۆن‌لرده هئچ دۆز-عمللی بیر قوللوق گؤرسه‌ده بیلمه‌ییب…
إوین ایشېغې إیوانا دۆشمۆشدۆ. آغاجېن بوداغېندان آسېلمېش و إله‌جه ده بیر نئچه‌سی داش دؤشه‌مه‌ڲه سَپه‌لَنمیش گۆمۆشۆ-سارېمتېل یارپاق‌لارې سازاق قارېشېق یۆنگۆل کۆلک یاواشجا ترپه‌دیردی.
جاواد أمیرخانلې إیمَندی، إیواندان اۏتاغا دؤنمک ایسته‌دی.
– سلام، جاواد بَڲ.
جاواد أمیرخانلې دیکسینسه ده اؤزۆنۆ أله آلدې.
اۏ، ایختییارسېز:
– سلام، -دئیه، دۏداق‌آلتی مېزېلدانېب چکین-چکین یان-یؤوره‌یه گؤز گزدیردی.
سانکی دیبچه‌ڲین آرخاسېندا نه‌سه ترپَندی. اۏنون بَدَنینی سۏیوق-تیترک ایلغېم دالایېب کئچدی. اۆشۆرگه‌لَندی. چیڲین‌لرینی چَکدی.
اۏ، دیققت إدیب گؤردۆ کی، آغاجېن گؤوده‌سینه ایلان کیمی بیر جۆت قۏل دۏلانېب و بو قۏل‌لار دا إله اۏ آغاجېن اؤزۆ کیمی گۆمۆشۆ- آغ بۏیاقدا دېر.
جاواد أمیرخانلې‌نېن دیزلری أسدی، قۏل‌لارې هئیدن دۆشدۆ.
آمان آللاه، بو سۏیوق قېش آخشامېندا بو هنگامه‌نی گؤره‌سن کیم ایدی اۏنون باشېنا آچان؟ مسأله بورا‌سېندا ایدی کی، قۏل‌لارېنې آغاجا دۏلایان آدام جاوانجا بیر قادېندې! حئیرَتدن آغزې آچېلا قالا‌ن جاواد أمیرخانلې آز قالدې کی، قېشقېرېب قۏنشو‌لارې هارایلاسېن. بو نه هنگامه ایدی اۏنون باشېنا گلیردی؟آما اؤزۆنۆ أله آلېب بو آن‌لاردا هر نئجه اۏلور’سا-اۏلسون سوسماغې اۆستۆن توتدو. هله بو هاراسې ایمېش؟ اۏ، گؤزۆجۆ باخېب گؤردۆ کی، قېز اؤز مرمر کیمی آغ‌آپپاق سینه‌سینی بو گۆمۆشۆ آغاجېن گؤوده‌سینه سؤیکه‌ییب و اۏنون بوز سېرسېراسې ایچینده پار-پار یانان اوزون هؤرۆک‌لری ده آرخاسېندا گیزلَندیڲی آغاجېن گؤوده‌سی کیمی بم‌بَیاض دېر. سانکی آیېن بیر پارچاسې قۏپوب گؤڲدن بیرباشا إیوانا دۆشمۆشدۆ. قېز حوّا گئییمینده، یانې لۆم-لۆت ایدی، بو، بلکه ده بئله دَڲیلدی، آما اۏنا إله گلدی کی، قېزېن أڲنینده هئچ آلت پالتارې دا یۏخدور و گؤرۆنۆر، إله بو نه‌دَندَن ده جاواد أمیرخانلې ایختییارسېز گؤزلرینی یومدو. آخې اۏ، هئچ عؤمرۆنده اؤز حلالجا آروادې‌نېن بئله، چېلپاق بَدَنینی ایندییه‌جن بیر دۆز-عمللی گؤرمه‌میشدی، اۏ کی اۏلایدې کیم‌لیڲی-نه‌چی‌لیڲی بیلینمه‌ین، هارادان’سا ظۆهور إدیب گؤڲرچین کیمی إیوانا قۏنان تصادۆفی بیر قادېنېن کۏل آرخاسېندان گؤرۆنن “گۆمۆشۆ” أندامې.
اۏ، نه إده‌جه‌ڲینی، نه دئیه‌جه‌ڲینی بئله کسدیره بیلمیردی. إله بیل کیشی‌نین دیلنه-آغزېنا کیلید وورولموشدو.
قایېدېب ایچه‌ری کئچمه‌ڲه ایسه اۏنون هئیی قالمامېشدې.
– جاواد بَڲ…
– إشیدیرم… نه لازېم دېر؟
اؤز سَسی اؤزۆنه ده یاد و سۏیوق گلدی. إله بیل قېشېن سازاغې اۏنون سَسینی ده اۆشۆتمۆشدۆ.
جاواد أمیرخانلې گؤزلرینی آچېب ایستر-ایسته‌مَز قېزا اؤته‌ری نظر سالدې. ایسته‌دی إله-بئله، إتیکا خاطیرینه قېزدان اۆشۆیۆب-اۆشۆمه‌دیڲینی سۏروشسون. آما تئزجه سوال وئرمک آرزې‌سېندان داشېندې؛ بیردن بونون دۆشَر-دۆشمزی اۏلا بیلَردی.
آللاه بیلیر، بو، نه اۏیوندو بئله… بلکه قورتارېش چتیری’له گؤڲدن آتېبلار بو ظالېم قېزېنې بو إیوانا؟ ایندیکی زمانه‌ده نه دئسن اۏلا بیلَر. لاپ إله طَيّاره گؤڲده قضایا دۆشه بیلَر، بو قېز ایسه گؤڲدن یئره… جاواد أمیرخانلې بیر یئره، بیر ده گؤڲه باخدې. گؤڲۆن اۆزۆ توتقون ایدی. آیېن رنگی بۏزارمېشدې. یۏخ، هئچ بو گؤزلچه گؤڲدن توللانانا اۏخشامېردې. یاخېن‌لېقدا، إیوا‌نېن هنده‌ورینده ده قورتارېش چتیری-فیلان گؤزه دَڲمیردی. آز سۏنرا اۏ، باشېنا گلَن بو تئزآلدانان دۆشۆنجه‌یه گؤره اؤزۆ-اؤزۆنۆ قېنادې؛ بو، قورتارېش چتیری-طَيّاره مسأله‌سی هارادان گلمیشدی اۏنون عاغلېنا؟
“بلکه کیمسه منیم’له هَنَک إتمک فیکرینه دۆشۆب؟ یۏخ، بو هَنه‌ڲـه ده اۏخشامېر. بیر ده کی، گئجه‌نین بو وعده‌سی نه هَنَکباز‌لېق دېر؟”
اۆز به اۆز دایاندېغې قېزا دیققت یئتیرمک، اۏنون کیم‌لیڲینی مۆعيَّن إتمک نه‌دن‌سه ایندی کیشییه أل‌چاتماز بیر ایش کیمی گؤرۆنۆردۆ. أصلینده، بو آن‌لاردا اۏنون هئچ بئله بیر آرزې‌سې دا یۏخ ایدی. جاواد أمیرخانلې ساده‌جه اۏلاراق، بۆتۆن بو باش وئرَن‌لری اؤزۆلۆڲۆنده گؤتۆر-قۏی إدیب وضعيّتدن نئجه چېخماق باره‌ده قطعی بیر قرار وئرمک ایسته‌ڲینده ایدی. بلکه تعجیلی پۏلیسه زنگ إتسین؟ بلکه “تعجیلی یاردېما” زنگ إتمک داها دۏغرو اۏلاردې؟ “تعجیلی یاردېما” نه اۆچۆن؟ اۏنا گؤره کی، بیزیم ایکیمیزدن بیری خسته دیر؟ یۏخ، بو خسته‌لیک مسأله‌سینه ده اۏخشامېر”. آما گۆمانې چۏخ یئره گئتسه ده هانسې’سا بیر حیسّ اۏنو داخیلَن بوخۏولایېر، آرتېق-أسکیک حرکت‌لره یۏل وئرمه‌مه‌ڲه، تمکینلی اۏلماغا تحریک إدیردی.
– قۏرخما، جاواد بَڲ… من آدام‌یئیَن-زاد دَڲیلم. من ده سَنین کیمی عادی‌جه بیری‌سی‌یم.
“هم… آدام‌یئیَن دَڲیل، عادی‌جه بیری‌سی دیر. آما گئجه‌نین گیرد یارې‌سې هۏپپانېب باشقاسې‌نېن إیوا‌نېنا دۆشۆب…”
– هیجانلانماق دا لازېم دَڲیل، جاواد بَڲ…
بو سؤز‌لری ده قېز دئدی.
جاواد أمیرخانلې آزاجېق دا اۏلسا تۏختادې.
“هیجانلانماق لازېم دَڲیل…اۆسته‌لیک منه اۆرَک-دیرک ده وئریر. گل ایندی سن بونون هنگامه‌سیندَن باش چېخارت.. بس گؤره‌سن آدېمې هارادان بیلیر بو أجینّه؟.”
نه‌دن‌سه اۏنا إله گلدی کی، قېز اۏنون’لا یاد، أجنبی بیر دیلده دانېشېر، آما أن غریبه‌سی بو ایدی کی، اۏ، قېزېن اؤزگه دیلده دئدیک‌لرینی آیدېن باشا دۆشۆردۆ. دئیه‌سن، إله قېز دا اۏنون دئدیک‌لرینی اۏلدوغو کیمی آنلایېردې.
– سن… سۏروشماق عایېب اۏلماسېن، سیز بورادا نه آختارېر‌سېنېز؟
قېز اۏنون سؤز‌لرینه، یَقین کی، هم ده آنلام‌سېز سؤز‌لرینه، یومشاق-یومشاق گۆلمک’له جاواب وئردی و سۏنرا بیر قدر دوروخوب:
– من هئچ نه آختارمېرام،-دئدی و علاوه إتدی:- من سَنین یانېنا گلمیشم. دئیه‌سن، قۏناق گؤزله‌میردین، هه، جاواد بَڲ؟
– دۏغروسو، بو، منیم اۆچۆن گؤزلَنیلمز دیر بیر آز…
“هله بونون آتا‌سې، بابا‌سې یاشدا بیر آداما “سن” دئیه مۆراجیعت إتمه‌سینه باخ. “…سَنین یانېنا گلمیشم” من بونا نه دئییم ایندی؟ دئییم کی، خۏش گلمیسَن؟ آخې خۏش گلمه‌ییب، نئجه دئییم…”
جاواد أمیرخانلې حیسّ إدیردی کی، گئت-گئده داخیلَن ساکیت‌لشیر. ایندی اۏنو بایاقدان جنگینه آلان قۏرخو-هۆرکۆ حیسّی ده تدریجن اوزاقلاشماقدا ایدی.
جاواد أمیرخانلې یالنېز ایندی گؤردۆ کی، قېزېن ألینده بیر آغاج پارچاسې دا وار و همین آغاج پارچاسې إیضَن ایری دیبچه‌ڲین ایچینده‌کی “گۆمۆشۆ آغاجا” بنزه‌ییر، داها دۏغروسو، إله بیل همین آغاجېن بیر بوداغې دېر .
– من بورایا بوزلاقدان گلمیشم، جاواد بَڲ.
– بوزلاق؟ اۏ، هاردا دېر إله؟ نه‌سه خاطېرلامېرام…
– سَنین دۏغولدوغون کندین یاخېن‌لېغېندا بئله بیر یئر وار. داغېن زیروه‌سینده‌کی قایا‌لېق‌لارېن آرا‌سې ایله اوزانان یارغانېن ایچینده، یئرین درین‌لیڲینده بیر ماغارا وار. سیزده اۏ یئره “بوزلاق” دئییرلر. بیلمیرَم خاطېرلادېن، یا یۏخ…
قۏناق دانېشدېقجا جاواد أمیرخانلې‌نېن دۆشۆنجه‌لری‌نین اۆستۆنۆ ظریف دومان لایې کیمی اؤرتمۆش پرده یاواش-یاواش چکیلمه‌ڲه باشلادې؛ اۏ، اؤز اوشاق‌لېق ایل‌لرینی خاطېرلادې؛ گؤزلری‌نین اؤنۆنده دۏغولدوغو کند، اۏ کندین باشې اۆزه‌رینده کئشیک چَکَن اوجا داغ سیلسیله‌سی، أن نهایت، أل‌چاتماز زیروه جانلاندې. اۏنو دا خاطېرلادې کی، ایری-قۏرخونج قایا‌لار’لا إحاطه اۏلونموش همین زیروه‌ده، حقیقتن، یئرلی أها‌لی‌نین “بوزلاق” دئدیڲی بیر ماغارا دا وار. اۏ، اؤزۆ همین ماغارانې گؤرمه‌میشدی. آما اۏرانېن ایل بۏیو بوز لای‌لارې ایله اؤرتۆلۆ اۏلدوغونو دقیق بیلیردی. چۆنکی، یایېن اۏرتاسېندا، گۆنَش گؤڲدن اۏد أله‌ڲَنده بئله، قېزېن دئدیڲی اۏ ماغارادان بوز گتیرَن آدام‌لار حاققېندا اوشاق‌لېقدا چۏخ إشیتمیشدی. همین ماغارایا کندیر’له إندیریلن آدام‌لارېن اؤز‌لری ایچه‌ریده بوز پیلله‌لرین اۆستۆ ایله نئجه حرکت إتدیک‌لری باره‌ده دانېشېردېلار. دئییله‌نه گؤره، ماغارا هارا’سا داها اوزاق درین‌لیک‌لره دۏغرو باش آلېب گئدیردی، آما اۏ درین‌لیک‌لره باش وورماغا هئچ کسین جۆرأتی چاتمېردې؛ کیمسه اؤز آغرېمایان باشېنا دوز باغلاماق فیکرینده دَڲیلدی. کیمه’سه گَرَک اۏلان بیر پارچا بوزدان اؤترۆ بو قۏرخونج، واهیمه‌لی ماغارادا تا باشقا بیر شئی آختارماق عئشقینه دۆشمه‌یین اؤزۆ آخماق‌لېقدان ساوایې بیر شئی اۏلا بیلمَزدی. ایندی، جاواد أمیرخانلې، حتتا، اۏنو دا خاطېرلادې کی، کند أهلی بیر زامان‌لار ماغارا طرفدن غریبه، قارما-قارېشېق سَس‌لرین گلدیڲینی ده سؤیله‌ییردی.
قېز نه‌سه دئییردی، آما جاواد أمیرخانلې‌نېن فیکیر لؤوبری تئز-تئز آرتېق کئچمیشه دؤنن خاطیره‌لر عۆمّانې‌نېن درین‌لیک‌لرینه باش وورماقدا ایدی.
– جاواد بَڲ، یادېنا دۆشدۆ اۏ یئر؟
اۏ، فیکیر-خیال عالَمیندن آیرېلدې. سانکی هارادا اۏلدوغونون فرقینه ایندیجه واردې؛ اؤزۆنۆ أله آلېب جان‌دردی گۆلۆمسه‌دی.
– هه، خاطېرلادېم، خانېم…
– باخ من اۏرادان، همین اۏ بوزلاقدان گلمیشم بورا.
جاواد أمیرخانلې اوشاق-موشاق دَڲیلدی کی، بو جۆر ناغېل‌لارا اینانسېن. لاپ اؤزۆ اینانسایدې بئله، باشقا بیریسینه بو باره‌ده بیر کلمه سؤز دئیه بیلمَزدی. إشیدیب-بیلن گۆلۆب أله سالاردې اۏنو. یاشېن بو چاغېندا گۆلۆش هَدَفینه چئوریلمه‌دن آغېر نه اۏلا بیلَردی؟
قېش گئجه‌سی‌نین سۏیوغو آرتېق اۏنون جانېنا ایشله‌سه ده، قېزې ایچه‌ری دعوت إتمه‌ڲه جۆرأت إتمیردی. شفّاف بوز پارچاسېنا بنزه‌ڲَن بو غریبه وار‌لېغېن إوه کئچه‌جه‌ڲینه أصلینده هئچ اینامې دا یۏخدو. هله اۏلسون کی، ایچه‌ری کئچسه’یدی بو “بوز پارچاسې” تئزلیک’له أریییب یۏخ اۏلا بیلَردی. گل اۏندان سۏنرا اینسان حاق‌لارېنې قۏرویان تشکیلات‌لارېن چېغېر-باغېرېنا قولاق آس. هله قاشېنمایان یئردن قان چېخارتماغا هر آن حاضېر اۏلان راحات‌لېق کئشیکچی‌لری…
کیم بیلیر، بلکه ده هانسې’سا اؤزل کشفيّات ایداره‌سی‌نین نؤوبَتی سېناغې ایدی بو حقّه‌لر. جاواد أمیرخانلېیا معلوم ایدی کی، بیر چۏخ عئلمی-تدقیقات ایداره‌لرینده، حتتا، اۏنلارېن اؤز لابراتوارلارېندا آپارېلان تجرۆبه‌لردن حربی ایستروکتور‌لارېن، اۏ جۆمله‌دن مخفی ایداره‌نین کیفایت قدر معلوماتې وار. لاکین ایندی إیوانا دېرماشمېش بو “بوز خانېمېن” هانسې’سا ایداره‌نین تاپشېرېغې ایله ظۆهور إتمه‌سی‌نین نه عئلمه، نه أخلاقا، نه ده جاواد أمیرخانلېیا هئچ بیر دَخلی اۏلا بیلمَزدی. بو، أصلینده، هئچ سیفاریش’له ایجرا اۏلونان بیر مسأله‌یه، یاخود کیمین’سه یئرسیز هنه‌ڲینه دا اۏخشامېردې.
آما هر شئی گؤز قاباغېندا ایدی: جاواد أمیرخانلې ایله لۆت بیر قېز اۆز-اۆزه دایانېب هانسې’سا بوزلاق حاققېندا شیرین-شیرین صؤحبَت إدیردی.
“لعنت سنه کۏر شئیطان، منه بو لازېم دېر بَڲَم؟ نه ماغارا، نه بوزلاق، نه قېز؟.. بو نه ایشدی من دۆشدۆم؟”
– جاواد بَڲ.
– بَلی… بویورون…
– من گئتدیم، جاواد بَڲ.
– یاخشې، بس سیز گئجه‌نین بو واختې هارایا گئده‌جکسیز؟ سۏیوق دېر… بلکه إوده، یۏخ إی… إله إیواندا قالا‌سېز؟ ایستی پالتار گتیریم؟ دۏغرودان اۆشۆمۆرسۆز؟
گئجه‌نین آلا-قاران‌لېغېندا قېزېن سئحرلی اۆزۆنه ایشېقلې بیر تَبَسّۆم یایېلدې:
-یۏخ، من اۆشۆمۆرم. ساغ اۏل، من گئتدیم، جاواد بَڲ. من گلدیڲیم یئره گئدیرم.
– گلدیڲین یئره؟ آخې گئجه دیر. بلکه صۆبح تئزدن…
قېز دیل‌اوجو:
– ناراحات اۏلما، جاواد بَڲ،-دئییب، اوزون بۏینونو هانسې’سا وحشی قوش کیمی دۏلاندېرېب یان-یؤوره‌یه بۏیلاندې، سانکی اؤزۆ اۆچۆن اوچوش یۏلونو بلیرلَتمک ایسته‌ییردی.
قېزېن گلیشی ده گئدیشی کیمی قفیل اۏلدو؛ اۏ، ألینده‌کی بوداغې سئحرلی چوبوق کیمی هاوا‌دا اۏیناتدې و بو آن دیبچَکده‌کی گۆمۆشۆ آغاجېن ایری یارپاق‌لارې ایشېق لامپا‌لارې کیمی یانېب-سؤندۆ. سانکی کۆلک بورولغان یاراتدې، “گۆمۆشۆ آغاجې”ـېن یارپاق‌لارې تیتره‌دی. قېز بیرجه آندا غئیبه چکیلدی، گئجه‌نن سَس‌سیزلیڲینه قۏووشدو. جاواد أمیرخانلېیا إله گلدی کی، إیواندا بیر مۆدّت قېزېن ایشېقلې هاله‌سی قالدې، سۏنرا اۏ ایشېق دا تدریجن چکیلیب گئتدی، قاران‌لېغا قۏووشدو. هارادا’سا نه‌سه ایلان کیمی فېشېلدادې. یان-یؤوره‌یه قورقوشون کیمی آغېر بیر ظۆلمت چؤکدۆ.
سۏیوق سازاق أسیردی.
جاواد أمیرخانلې گئجه‌نی سَحَره دیری‌گؤزلۆ آچدې. اۏنون اؤز آغلې اؤز گؤزۆ ایله گؤردۆک‌لرینه اینانماق ایسته‌میردی. اۏ، تئز-تئز اۆره‌ڲینده عئینی سؤز‌لری تکرار إدیردی: “هئچ شۆبهه‌سیز کی، بۆتۆن بو باش وئرَن‌لر قاراباسمادان ساوایې بیر شئی دَڲیلدی”.
…چاغرېلمامېش قۏناغې چۏخ گؤز‌له‌مه‌ڲه إحتیاج قالمادې. بو حادیثه‌دن جمعی ایکی گۆن کئمیش جاواد أمیرخانلې یئنه همین واخت، هاوا قارالاندان خئیلَک سۏنرا، إیواندا نه‌یین’سه شاققېلدادېغېنې حیسّ إدیب، دیققت’له بایېرا بۏیلاندې. ایلک اؤنجه گؤزۆنه هئچ نه، هئچ کیم دَڲمه‌دی. إیواندا دیبچه‌ڲین ترپَندیڲینی حیسّ إتدی. اۆره‌ڲیندن کئچدی کی، یَقین گئجه‌نین بو وعده‌سینده ایجازه‌سیز تشریف بویوران یئنه ده اۏ اۏلا بیلَر.
ظنّی اۏنو آلداتمامېشدې.
گؤزله‌نیلمه‌ڲن قۏناق إیواندان یئنه همین تانېش، یاواش سَس’له اۏنو چاغېرېردې:
– جاواد بَڲ… جاواد بَڲ…
جاواد أمیرخانلې آیاغا دوروب قاپېنې آچدې، إیوانا چېخدې. قېز یئنه اؤتن دفعه‌کی کیمی “گومۆشۆ آغاج”ـېن آرخاسېندا گیزلَنمیشدی و اۏنون ألینده یئنه اۏ آغاجا بنزه‌ڲَن گۆمۆشۆ بوداق واردې.
جاواد أمیرخانلې “قۏناغې” ایچه‌ری دعوت إتدی:
– ایچه‌ری کئچ. یَقین کی، اۆشۆیۆرسن…
قېز دوروخدو، نه‌دن‌سه إحتیاط إدیرمیش کیمی هۆرکه-هۆرکه یان-یؤوره‌سینه بۏیلاندې، سۏنرا یاواش، یومشاق آددېم‌لار’لا اۏنون آرخاسېنجا ایچه‌ری کئچدی. اۏتاغېن ایشېق‌لارې آنی اۏلاراق یانېب سؤندۆ؛ یان-یؤوره‌یه غریبه بیر عطیر یایېلدې. بو عطیر جاواد أمیرخانلېنې اوزاق کئچمیشه، اوشاق‌لېق ایل‌لرینه چکیب آپاردې؛ اۏنا إله گلدی کی، بو، أصلینده اۏنون اوشاق‌لېق ایل‌لری‌نین، بلکه ده اۏ ایل‌لر’له باغلې خاطیره‌لری‌نین عطری دیر.
اۏنون قلبی سَکسَکه‌ده ایدی.أن چۏخ دا اۏندان قۏرخوردو کی، بو جانلې بوز پارچاسې، داها دۏغروسو، بوزدان تؤکۆلمۆش بو قېز هئیکَلی إله ایندیجه اۏنون گؤزۆ قاباغېندا أریییب گئده‌جک، بلکه ده اۏنون یئرینده قالا‌جاق سو دامجې‌لارې هانسې’سا غئیری-عادی مَحلولا چئوریله‌رَک دؤشه‌مه‌ڲه یاپېشېب قالا‌جاقدې. همین مَحلول گله‌جکده کیم‌لر اۆچۆن’سه، لاپ إله اۏنون اؤز آروادې اۆچۆن، بیر أشیایی-دلیله ده چئوریله بیلَردی.
جاواد أمیرخانلې داها دا واهیمه‌لَندی.
قېز ساکیتجه، تکلیف-فیلان گؤزله‌مَزدن ایره‌لی یئری‌ییب اۏتاغېن بوجاغېنداکې اۏتورقادا أڲلَشدی، ألیندن یئره قۏیمادېغې اۆستۆ یارپاقلې گۆمۆشۆ بوداغېن اوجونو دیزینه دیره‌ییب اۏنون گؤوده‌سینی سینه‌سینه سېخدې.
چاغېرېلمامېش قۏناغېن آزادلېغې اۏنو داها دا تعجّۆب‌لَندیردی.
قېز اۏتورقادا أڲله‌شندن سۏنرا ماراق’لا دووارلاردان آسېلمېش شکیل‌لره باخماغا باشلادې.
قۏناغېن أڲلَشدیڲی اۏتورقادا، عادَتَن، إوین خانېمې، جاواد أمیرخانلې‌نېن آروادې عتیقه أڲلشردې. ایندی عتیقه خسته‌خانا‌دا ایدی.
جاواد أمیرخانلې ماتدېم-ماتدېم قېزېن اۆزۆنه باخېب هاندان-هانا:
-خۏش گلمیسینیز،-دئدی.
قېز گۆلۆمسه‌ییب باشېنې تَرپَتدی.
بایېردا کۆلک وېیېلدایېردې.
پنجره‌دن ظۆلمت آسېلمېشدې.
جاواد أمیرخانلېنې بایاقدان اۏتاغا یایېلان خۏش عطرین إتکی‌سی آلتېندا ایدی. بو عطیر هارادان گلیردی گؤره‌سن، قېزېن سېرسېرا باغلامېش ساچ‌لارېندان، یۏخ’سا اۏنون سینه‌سینه سېخدېغې گۆمۆشۆ آغاجېن یارپاق‌لارې ایشېلدایان بوداغېندان؟
قېز هله ده گۆلۆمسه‌ییردی.
عتیقه خسته‌خانادان چېخاندا هاوا‌لار بیر آزجا سېنسا دا، هله سۏیوق ایدی. قادېن ایلک گۆن‌لر اؤزۆنۆ یاخشې حیسّ إدیردی. سانکی بو، اوزون ایل‌لر جاواد أمیرخانلې ایله بیر دامېن آلتېندا یاشامېش أزَلکی قاراقاباق، حیکّه‌لی، ضابیطه‌لی عتیقه دَڲیلدی. اۏ، ایندی اؤزۆنۆن بۆتۆن حرکت‌لری ایله شن، گۆلر، یاشام عئشقی چاغلایان بیر اینسان إتکی‌سی باغېشلایېردې. حتتا، آرادا گنج قېزلار کیمی شېلتاق‌لېق إدیر، أرینه عیشوه-ناز دا ساتېردې. جاواد أمیرخانلې آروادې‌نېن خسته‌خانادان چېخاندان سۏنرا بو جۆر کسگین دَڲیشمه‌سی‌نین نه‌دَنینی ایکی شئیده گؤرۆردۆ؛ بو، بیر یاندان عتیقه‌نین خئیلَک واختدان بری قبول إتدیڲی درمان‌لارېن إتکی‌سیندن اۏلا بیلَردی؛ باشقا طرفدن’سه، قادېن اؤز ایچیندَن و یا خاریجدن گلَن هانسې’سا ایسته‌ڲین‌می، تأثیرین‌می نتیجه‌سینده اؤز أزَلکی یاشام طرزینی دَڲیشمک قرارېنا گله بیلَردی. هه، بیر سببده قالېردې؛ آروادېن بو جۆر داورانېشې قېسقانج‌لېق’لا دا باغلې اۏلا بیلَردی. آخې، أکثر قادېن‌لار مۆعيَّن یاشدان سۏنرا اؤتۆب کئچن واختې تزه‌دن گئری قایتارماق، أڲر بو باش توتمازسا، اۏنو هئچ اۏلماسا بیر سۆرَج “توتوب ساخلاماق” اۆچۆن دریدن-قابېقدان چېخېر‌لار؛ اۏنلار آهېل یاش‌لارېندا تزه‌دن سئومک، سئویلمک، اۏخشانماق، نه‌وازې گؤرمک آرزې‌سېنا دۆشۆرلر. آما اؤتۆب کئچن واختې ساخلاماق هله ایندییه‌جن هئچ کسه إتکیلی اۏلمامېشدې. واخت اؤز قېلېنجېنې چکیب نه‌اینکی تکجه آیرې-آیرې طالئع‌لره، حتتا، بۆتۆن دۆنیایا حؤکمران‌لېق إتمکده ایدی.
آما سانکی بو اؤتۆب گئدن واختېن سانکی عتیقه‌یه هئچ بیر إتکی‌سی اۏلمامېشدې؛ سۏن واخت‌لار قادېنېن یاشام عئشقی بیره بئش آرتمېشدې؛ اۏ، إله بیل عؤمرۆنۆن ایکینجی باهارېنا قدم باسمېشدې و یا بو باهارا قدم قۏیماق آرزې‌سې ایله یاشایېردې. عتیقه گئیم-کئجیمینه ده عمللی-باشلې أل گزدیرمه‌ڲه، چۏخدان دن دۆشمۆش ساچ‌لارېنا تۆند-پارلاق بۏیاق‌لار چکمه‌ڲه باشلامېشدې. آروادې‌نېن إوده، حتتا، یاخاسې آچېق خالات گئیدیڲی ده جاواد أمیرخانلې‌نېن نظریندن قاچمېردې. خالاتېن إنلی، زر‌لی ساپ’لا ایشلَنمیش یاخالېغې‌نېن آراسېندان قادېنېن بیر زامان‌لار شوخ، جاذیبه‌دار اۏلموش، ایندی اۆستۆنۆ ظریف چیل‌لر اؤرتمۆش ایری دؤش‌لری ساللانېردې.
عتیقه‌نین آیاق‌لارېندا خسته‌لیکدن قاباق آغاج زۏغ‌لارې کیمی شاخه‌لَنمېش، گؤیۆمسۏو دامارلار اۆزه چېخمېشدې. جاواد أمیرخانلېنې گنج‌لیڲینده جلب إدَن اوزون، یاراشېقلې آیاق‌لار سۏن ایل‌لر خئیلَک چاغ سارغېدا قالدې. دئیه‌سن، سۏنونجو مۆعالیجه اؤز مۆثبَت إتکی‌سینی بورادا دا گؤرسَتمیشدی؛ آروادې خسته‌خانادان چېخاندان سۏنرا اۏنون آیاغېنا ایلان کیمی دۏلاشمېش، آغاج زۏغ‌لارېنا بنزَر اۏ گؤیۆمسۏو دامارلار تا گؤزه دَڲمیردی؛ خالاتېن کسیڲیند‌ن عتیقه‌نین آغ، ظریف آیاق‌لارې گؤرسه‌نیردی؛ بو آیاق‌لار یئنه أزَلکی‌تک یاراشېقلې، بیچیملی ایدی، آما گؤرۆنۆر کی، قادېن‌لارېن آیاق‌لارې اۏنلارېن تکجه إشیڲی دَڲیل، هم ده، بعضی بیلیم آدام‌لارې‌نېن دیلی’له دئییلسه، ایچی وضعيّت‌لری‌نین أن اؤنملی گؤرسه‌دیجی‌لریندَن بیری دیر؛ بو آنلامدا، عتیقه‌نین آیاق‌لارې سۏن واخت‌لار ظاهیرَن نه قدر طراوَتلی، جاذیبه‌دار گؤرۆنسه ده بئله، سۏن‌باهاردا آچان چیچک‌لر کیمی سۏلقون و سۏیوق إتکی باغېشلایېردې. گؤرۆنۆر، هر نئجه اۏلور’سا اۏلسون، اینسانېن أن گۆجلۆ، حتتا، أن یاراشېقلې آیاق‌لار’لا بئله، زامانې تزه‌دن گئری آددېملاماق ایسته‌ڲی شیرین خیالدان باشقا بیر شئی دَڲیل دیر.
قادېن هئچ بیر وجه’له دۆچار اۏلدوغو خسته‌لیڲه و اۏنو قۏجا‌لېق دئییلن قۏرخونج بیر مکانا چکیب آپارماق ایسته‌یَن ایل‌لره تسلیم اۏلماق ایسته‌میردی. أندامېندان یان-یؤوره‌یه یایېلان باها‌لې عطیرلرین راییحه‌سی ده اۏنون قالا‌ن عؤمرۆنۆ یئنی، داها آنلاملې، داها دۏلقون کئچیرتمک ایسته‌ڲیندن خبر وئریردی. سانکی عتیقه بونون’لا اؤز یاشلې أرینه گنج‌لیڲیندن هله تام اوزاقلاشمادېغېنې إیهام’لا دا اۏلسا خاطېرلاتماق ایسته‌ییردی.
آروادې‌نېن حرکت‌لری جاواد أمیرخانلېنې داخیلَن قېجېقلاندېرېردې. آما اۏ، اؤزۆنۆ أله آلېب تمکینلی گؤرۆنمه‌ڲه چالېشېردې. آروادې‌نېن یارې‌آچېق سینه‌سینه، ساللاق دؤش‌لرینه، سۏلقون، آما مارال بوینوزو کیمی شۆمال آیاق‌لارېنا نظر سالارکن اۏنون گؤز‌لری اؤنۆنده نه‌دن‌سه سۏیوق قېش گئجه‌سی و همین گئجه‌نین “قار قۏناغې” جانلانېردې. إیوانداکې گۆمۆشۆ آغاجېن گؤوده‌سینه سؤیکنمیش قۏناغېن، یانې “قار قېزېن” مرمر کیمی بَیاض، یومرو-هامار سینه‌سی، آغجاقایېن کیمی گۆمۆشۆ-آغ آیاق‌لارې سانکی اۏنون یادداشېندا پۏزولماز ایز سالمېش اۏ اونودولماز، غریبه گئجه‌نین سازاغېنا مۆلاییم بیر اۏوقات دا قاتېردې.
یَقین کی، بو آن‌لاردا أری‌نین هانسې أل‌چاتماز خاطیره و دویقو‌لارېن إتکی‌سی آلتېندا یاشادېغې، عتیقه‌نین یاتسا هئچ یوخوسونا دا گیرمزدی. آما، اۏ، ایل‌لر’له بیر یئرده یاشادېغې آدامېن، سۏن واخت‌لار اۏنون کؤورک گؤڲـۆل ایستک‌لرینه اؤزگه قالدېغېنې بیر قادېن سؤوق-دۏغال‌لېغې ایله دویمایا بیلمَزدی. جاواد أمیرخانلې آروادې‌نېن ایچ دۆنیاسېندا گئدن چاخناشمادان خبرسیز ایدی. قادېنېن قلبی یازدا آچان وحشی داغ چیچه‌ڲینه بنزه‌ییردی؛ اۏ، بۆتۆن وار‌لېغې ایله گۆنَشین شفق‌لرینه سوووز ایدی، آما اۏنون باشې‌نېن اۆستۆند‌ن وېیېلتې’یلا کئچن، لچک‌لرینی یۏلان سۏیوق کۆلک‌لر هله سنگیمک ایسته‌میردی.
عتیقه آرتېق هر جۆر خسته‌لیک و آغرې‌لارېن آرخادا قالدېغېنې ظنّ إده‌رَک یئنی، هم ده فعال، بیر یاشام یاشاماق ایسته‌ییردی؛ أریندن قارشې‌لېقلې نوازیش، دیققت و قېلېق اومدوغو دا گۆن کیمی آیدېن ایدی؛ حتتا، اۏنون گؤڲلۆنده، آدېنا سئوگی دئییلن و داها چۏخ گنج‌لیک ایل‌لرینده اۆزه چېخان سئحرلی بیر ایسته‌یه تزه‌دن دفع اۏلونماز إحتیاج یارانمېشدې. قادېن اؤز عؤمرۆنۆن قالا‌ن حیصّه‌سینی قۏجا‌لېق عۆمّانې‌نېن ساکیت، دورقون، لیللی سو‌لارېندا دَڲیل، کۆکره‌ین گنج‌لیک چایې‌نېن جۏشقون دالغا‌لارې قۏینوندا کئچیرتمک نيّتینده ایدی.
جاواد أمیرخانلې ایسه همین گۆن‌لرده آیرې بیر عالَمین اۏوقاتې ایله یاشایېردې؛ اۏنون اۆره‌ڲی داها شیرین و مونیس دویقو‌لار’لا کؤک‌لَنمیشدی. بئله آن‌لاردا ایچیندَن سۆزۆلۆب گلَن قاینار، سیر‌لی بیر ایستک بو آهېل کیشینی باشقا سَمته چکیب آپارېردې؛ سانکی أنگین صحرادا زامان-زامان ساکیت، آهسته آخېب گئدن چایې قفیلدن تاپېلېب گؤرۆنَن گۆجلۆ أل‌لر اؤز مجراسېندان چېخاردېب، باشقا سَمته، داغ سېلدېرېم‌لارېنا دۏغرو یؤنَلتمیشدیلر. باخ اۏ دا ایندی یئنی آخارا دۆشن، همین دلی‌سۏو چای کیمی بو قۏرخونج یۏل‌لارې سۏناجان قېرماق، یئنی بیر مجرا ایله آخېب گئتمک آرزې‌سېندا ایدی؛ أصلینده، بو آرزې، آرزې’دان داها چۏخ، اۏنا هانسې’سا گؤرۆنمَز بیر گۆج طرفیندن تلقین اۏلونموش وظیفه‌یه بنزه‌ییردی.
بَلی، جاواد أمیرخانلې یئنی مجرا’یلا دۆشن اۏ چای کیمی بللې اۏلمایان یۏلا آخېب گئدیردی و ایندی آرخادا قالا‌ن واخت و مکان باره‌ده دۆشۆنمه‌ڲین إله بیر آنلامې یۏخدو. آرتېق گئری دؤنمک مۆمکۆن دَڲیلدی. ایره‌لیده ایسه هر طرف ظۆلمت کیمی قاران‌لېق ایدی. بس اۏ، هارا گئدیردی؟
گؤرۆنۆر، بو باش وئرَن‌لر مۆطلَق نه واخت’سا، یانې لاپ إله ایندی باش وئرمه‌لی ایمیش. دئیه‌سن، بو دۆنیادا دۏغرودان دا چېخاجاغا چاره یۏخموش.
اۏ، آروادې‌نېن نوازیش اومان حرکت و داورانېشېنا تپکی وئرمکدن ده چکینیردی. تئز-تئز درین فیکره گئدیر، اؤز ایچینه اوزون-اوزادې “سیاحَته” چېخېردې. یۏخ، اۏ، عتیقه باره‌ده پیس شئی‌لر دۆشۆنمۆر و دۆشۆنه ده بیلمَزدی. ساده‌جه اۏلاراق، نیک‌بین گؤرۆنمک اۆچۆن آز قالا دریدن-قابېقدان چېخان قادېنېن سۏلقون صیفَتینده‌کی ایشېغې اؤله‌زیمیش، چوخورا دۆشمۆش گؤز‌لره نظر سالاندا اۏنون وۆجودونو درین بیر غۆصّه سارېردې. بو غۆصّه‌نین نه‌دن، هارادان قایناقلاندېغېنې ایضاح إتمک چتین اۏلسا دا، آروادې‌نېن گنج‌لیک طراوَتینی ایتیرمیش سۏلقون صیفَتینه باخارکن جاواد أمیرخانلې، ایستر-ایسته‌مَز اؤز عؤمرۆنۆن ده هانسې مرحَله‌یه قدم قۏیدوغونو دۆشۆنمه‌ڲه مجبور اۏلوردو. آرتېق ایل‌لرین شۏخو آرخادا قالمېشدې. ایندی اۏنو بللی یاشېن سۏیوق کۆلک‌لری اۆشۆدۆردۆ. آما اۏ، اؤز آروادېندان فرقلی اۏلاراق نیک‌بین‌لیڲی، یاشام‌سئوَرلیڲی بو جۆر، صۆنعی قایدا‌دا ایمیتاسییا إتمکدن اوزاق ایدی. واختېن گؤز’له گؤرۆنمه‌ڲن آجې کۆلک‌لری اینسان‌لارېن باشې‌نېن اۆستۆند‌ن أسیب کئچسه ده، اۏ کۆله‌ڲین ایزی اۆز-گؤزلرده آیدېنجا اۏخونوردو. تأسّۆف کی، ایل‌لر گتیردیک‌لرینی آپارېر، آپاردېق‌لارېنې ایسه هئچ واخت گئری قایتارمېردې.
عتیقه‌نین نوازیش‌لری کیشینی نه‌اینکی آزاجېق ترپه‌دیر، عکسینه، قادېنې اؤز أری‌نین “إحاطه داییره‌سیندن” داها دا اوزاقلاشدېرېردې. آروادېن هر آخشام ذؤوق’له آچدېغې یومشاق پرقو یۏرقان-دؤشه‌ڲین ایستی‌سی اۏنلارېن، داها دۏغروسو یاشلې أرین، سۏیموش حیسّ‌لرینه بیر ذرّه قدر ده اۏلسا بئله، حرارَت قاتا بیلمیردی. سۏیوق اۆرَک‌لری نه ایستی یاتاق، نه ده گۆنَشلی هاوا ایسیده بیلَر؛ اۏنون ایسینمه‌سی اۆچۆن گۆنَش اینسانېن اؤز ایچیندن دۏغما‌لې دېر، اۆرَک اؤزۆ’یله باهار هاواسې گتیرمه‌لی دیر.
قادېن گنج‌لیڲینده قدّی-قامتلی، جاذیبه‌دار بیر قېز اۏلموشدو؛ اۏ واخت‌لار اۏنا عئشق إعلان إدَن وار‌لې-کار‌لې، بۏی-بوخونلو اۏغلان‌لار دا آز دَڲیلدی. آما عتیقه نه‌دن‌سه سوبای اۏغلان‌لارا محل قۏیمایېب، بیر نئچه ایل إولی‌لیک یاشامې یاشامېش گنج عالیمین إولنمک تکلیفینی ممنونییت’له قبول إتمیشدی؛ مسأله بورا‌سېندا ایدی کی، جاواد أمیرخانلې بیرینجی یاشام یۏلداشېنې واخت‌سېز ایتیر‌میشدی؛ آروادې دۏغوم إوېنده اؤلمۆشدۆ؛ یئنی دۏغولان اؤولادېنې و عؤمۆر-گۆن یۏلداشېنې ایتیرمک اۏنو سارسېتمېشدې. آما، نئجه دئیَرلر، اینسانېن اۆزۆ برک اۏلور؛ آز سۏنرا یاشام تزه‌دن اؤز مجراسېنا دۆشمۆشدۆ؛ عئلمی و ایجتیماعی داییره‌لرده یاخشې تانېنان جاواد أمیرخانلې سۏنراکې ایل‌لرده اوزون یاشام یۏلونو عتیقه ایله بیرگه آددېملامېشدې. یان-یؤوره‌لرینده‌کې آدام‌لارېن چۏخو اۏنلارې خۏشبخت سانېردې.
عتیقه‌نین اؤولادې اۏلمادې. گؤرۆنۆر، إله بو نه‌دَندَن ده اۏنلارېن ایلک ایل‌لر جۏشقون، دۏلقون، إحتیراصلې کئچن یاشام‌لارې‌نېن سۏنراکې دؤنَمینه بیر سۏیوقلوق هاواسې قارېشدې. سانکی اۏنلارې بیر-بیرینه باغلایان حیسّ‌لر گئت-گئده پاسلې زنجیر حلقه‌لری کیمی آشېنېب گۆجسۆزلَمه‌ڲه، تدریجن بیر-بیریندن قۏپوب آرالانماغا باشلادې. آرتېق اۏنلارېن آراسېندان نه‌اینکی فصلین، حتتا، یاشانمېش آنلاملې-آنلام‌سېز ایل‌لرین سۏیوق کۆلک‌لری أسیب کئچیردی.
بو دۆنیادا اوزون ایل‌لر بیر دامېن آلتېندا یاشایان اینسان‌لار، اؤزَل‌لیک’له أر-آرواد، چۏخ واخت بیر-بیرلرینی سؤزسۆز آنلایېرلار؛ عادَتَن، بو جۆر جۆتلۆک‌لرین چۏخونون هانسې’سا بیر مسأله باره‌ده اوجادان دانېشماسېنا إله بیر إحتیاج دا قالمېر؛ کیچیک بیر ایشاره‌دَن، إیهامدان بؤیۆک بیر مَطلب باره‌ده گئنیش معلومات ألده إتمک اۏلور؛ بو جَهَتدن، خۆصوصَن، قادېن‌لارېن حیسّ‌إتمه، دویما قابیلییَّت‌لری داها گۆجلۆ اۏلور. آما بعضن کیشی‌لر ده بو مسأله‌ده قادېن‌لاردان گئری قالمېرلار.
جاواد أمیرخانلې ایندی حیسّ إدیردی کی، اوزون ایل‌لردن بری بیر بالېشا باش قۏیدوغو عتیقه‌نی اۆزۆب ألدن سالان تکجه اۏنون دۆچار اۏلدوغو خسته‌لیڲین تهلۆکه و قۏرخوسو دَڲیل، ایضاحې بیر قدر چتین اۏلان شئی‌لردی؛ سۏن واخت‌لار آهېل أر اؤز آروادېندا قاباق‌لار دیققتی چکمه‌یَن بعضی غریبه‌لیک‌لرین شاهیدی اۏلوردو؛ اۏ، آروادېندا قېسقانج‌لېق حیسّ‌لری‌نین باش قالدېرماسېنې دا إله بو غریبه‌لیک‌لردن بیری حئساب إدیردی؛ ایل‌لر اوزونو قادېن قلبی‌نین درین قات‌لارېندا گیزلی قالا‌ن، ایندی بیردن-بیره سېزېب اۆزه چېخان دویقو‌لارېن عصبی هاواسېنې یالنېز تجرۆبه‌لی أر دویوب حیسّ إده بیلَردی. أری‌نین خاصيَّتینه بَلَد اۏلان قادېن سینه‌سینده یاتېب قالا‌ن اۏ مۆبهم دویقو‌لارې دیللله ایفاده إتمه‌ڲه جهد گؤرسَتمه‌سه ده، بعضن عادی حرکت‌لری، بَزَنسه سوسماغې ایله بۆتۆن حال‌لاردا اؤزۆنۆ کیفایت قدر ایفاده إتمک باجارېغېنا ما‌لیک ایدی.
اۏنلار ظاهیرَن بیر-بیرلرینه نه قدر ایستی مۆناسیبت گؤرسَتمه‌ڲه چالېشسا‌لار دا، آرادا یالنېز اۏنلارېن اؤزلری‌نین دۆیا بیله‌جه‌ڲی بیر سۏیوقلوق یاشانماقدا ایدی. سانکی اۏنلارېن آراسېندا گیزلی، سَس‌سیز بیر دؤڲۆش گئدیردی. بو “گیزلی دؤڲۆش‌لرد‌ن” سۏنرا أر’له آرواد بیر -بیرلرینه بعضن اؤته‌ری، ظاهیری بیر نوازیش و إحتیرام نۆمایاش إتدیرسه‌لر ده، أصلینده، اۏنلارېن آراسېندا غؤزله گؤرۆنه بیلینمه‌یه‌جک بیر بوز پرده‌سی چکیلمیشدی. ایندی اۏنلار بو بوز سدّی یارېب بیر-بیرینه یاخېنلاشا بیلمیردیلر.
عتیقه ایل‌لرین گتیردیڲی آغرې-آجې‌لارا تسلیم اۏلماق ایسته‌میردی. عکسینه، قادېن سانکی اؤزۆنۆن آرخادا قالمېش گنج‌لیڲینی تزه‌دن یاشاماق، ایل‌لری ترسینه آددېملایېب اؤز کئچمیشینه قایېتماق ایسته‌ییردی. اۏ، دئییب-گۆلمک، گزیب-دۏلاشماق، حتتا، دئیه‌سن، بو یاشدا تزه‌دن سئویب-سئویلمک ایسته‌ییردی.
آما عتیقه‌نین بو شوخلوغو چۏخ دا اوزون چکمه‌دی. قادېنېن بَدَنی‌نین درین‌لیڲینه هۏپموش کؤهنه آغریلار تزه‌دن اۆزه چېخماغا باشلادې. عتیقه‌نین سۏن گۆن‌لر گۆنَشلی یاز هاواسې کیمی آچېلان صیفَتینه تزه‌دن توتقون، سۏیوق کدر دومانې چؤکدۆ.
قادېنېن چوخورا دۆشمۆش سۏلقون گؤز‌لری تئز-تئز أری‌نین اۆزۆنه سانجېلېب قالېردې؛ ایندی دیبینه دردېن آجېسې هۏپموش، فقط بیر زامان‌لار گؤزَل اۏلموش بو گؤزلرین صاحابې سانکی کیشی’دن ایمداد دیله‌ییردې؛ اۏ، یاشاماق، هم ده سئومک، سئویلمک ایسته‌ییردی.
قادېن تئز-تئز اۏتاغېن اۏرتاسېندا آیاق اۆسته دایانېر، اۏنون قېیېلمېش گؤز‌لری بَللی اۏلمایان بیر نؤقطه‌یه سانجېلېردې؛ اۏ، همیشه‌کی کیمی غرورلو ایدی، “آه-اوف” إتمیردی، شیکایت‌لَنمیردی. آما اۏ، غم-غۆصّه‌نین منگنه‌سی آراسېندا چېرپېنېردې.
قادېن قطعیَّت’له، هم ده آمان‌سېز‌جاسېنا سوسوردو.
أری یاخشې بیلیردی کی، آروادې اۏنو إله بو اوصول’لا، ساعات‌لار’لا سوسماق’لا جزالاندېرماق ایسته‌ییر و بونا دا ناییل اۏلور.
بئله هیجان دۏلو آن‌لارېن بیرینده جاواد أمیرخانلې داخیلَن سارسېلدې، اۏنا، اؤز خسته آروادېنا اۆرَکدن آجېدې.
همین گۆن عتیقه یئنه هئیکَل کیمی اۏتاغېن اۏرتاسېندا دۏنوب قالمېشدې.
کیشی دؤزه بیلمه‌دی، اؤزۆنۆ أله آلېب بایاقدان یایخېندېغې درین اۏتورقادان قالخدې، یاواش آددېم‌لار’لا قادېنا یاخېنلاشدې، اۏنو ساکیتجه قوجاغېنا گؤتۆرۆب اؤز یاتاغېنا اوزاتدې، أڲیلیب اۏنون سۏلقون یاناق‌لارېندان، سۏیوق دۏداق‌لارېندان حرارَت’له اؤپمه‌ڲه باشلادې. اۏ، یاشلې بیر قادېنې قوجاقلا‌سا دا یادداشې‌نېن درین‌لیڲیندن بۏیلانان عیشوه‌لی-نازلې بیر گنج قېز’لا سئویشدیڲینی تَصَوّۆرۆنه گتیرمه‌ڲه چالېشېردې؛ جاواد أمیرخانلې‌نېن یارې‌یومولموش گؤزلری‌نینین اؤنۆنده تدریجن یئنه اۏ واختکې عتیقه جانلانماغا باشلادې، اؤز إحتیراص و چېلقېن‌لېغې ایله یاتاغا اۏد ألین، هېچقېران، اینله‌ین، گۆلدۆڲۆ یا آغلادېغې بیلینمه‌ین عتیقه. قادېنېن قۏینو اۏجاق کیمی قاینار ایدی. جاواد أمیرخانلې اۏنو إحمالجا سینه‌سینه سېخېب تزه‌دن اؤپۆش‌لره غرق إتدی؛ ایندی اۏنون قۏل‌لارې آراسېندا پایېز یارپاغې کیمی سۏلوب-سارالمیش، گنج‌لیڲینه چۏخدان ألویداع دئمیش یاشلې بیر قادېن یۏخ، اؤزۆنۆن اۏدلو-ألۏولو ایل‌لرینی یاشایان، إحتیراصې قاینار بولاق کیمی پۆسکۆرۆب اۆزه شېخان، چاغلایان، ریقَّته گلَن بیر اۆرَک چېرپېنېردې. جاواد أمیرخانلې بو آن‌لاردا اؤزۆنۆ چکی‌سیز‌لیکده حیسّ إدیردی. اۏ، اۏنو دا حیسّ إدیردی کی، آروادې گۆن‌لردن بری بو نوازیش اۆچۆن، محض اۏنون نوازیشی اۆچۆن، بیر سوووزا دؤنۆب. قادېنېن سینه‌سی قابارېب پالتارې‌نېن یاخاسېندان بۏی وئرمیشدی. کیشی اۏنون ظریف چیل‌لر’له اؤرتۆلمۆش آغ سینه‌سینی، گنج‌لیڲینده‌کی کیمی جاذیبه‌دار اۏلان آیاق‌لارېنې، هامار چیڲین‌لرینی تیترک أل‌لری ایله اۏخشادې، اؤپدۆ.
جاواد أمیرخانلې اؤز یاشام عئشقی‌نین گئت-گئده آرتما‌سېندا غئیری-عادی بیر شئی گؤرمۆردۆ. گؤرۆنۆر، بورادا طبیعَتین ایضاح‌اۏلونماز بیر سیرّی واردې. عادَتَن، بو فانی دۆنیادا یاشلې کیشی‌لرین أکثریيَّتی تزه‌دن سئویب-سئویلمک، حتتا، إولنمک عئشقینه دۆشۆرلر و بو، نه‌دن‌سه چۏخ واخت یان-یؤوره‌ده‌کی‌لر طرفیندن عادی قارشېلانېر. آما هانسې’سا آهېل قادېنېن بئله بیر هَوَسه دۆشمه‌سی، یَقین کی، بۆتۆن دؤورلرده بۆتۆن خالق‌لارېن عادی اینسان‌لارې طرفیندن ایستئهزا و حتتا، گیزلی-آشکار بیر غضب’له قارشېلانېب. بعضن یالاندان، بیر چۏخ مَطلب‌لرین اۆستۆنه پرده چکمک اۆچۆن، کیشی‌لرین، نئجه دئیَرلر، یئنی “عئشق”ـه دۆشمه‌سینی اۏنلارېن اۆزلَشدیڲی معیشت چتین‌لیک‌لری ایله علاقه‌لندیریرلر. أصلینده، معیشت بورادا هئچ ده أساسلې رۏل اۏینایان عامیل‌لردن حئساب إدیله بیلمز. بو، گؤرۆنۆر، صېرف کیشی فیزیۏلۏژی‌سی ایله باغلې بیر مسأله و اۏ فیزیۏلۏژی‌نین إتکی‌سی آلتېندا کؤک‌لَنمیش بیر سیرّ دیر. بو سیرّین کؤکۆنه جاواد أمیرخانلې بیر عالیم و بیر کیشی کیمی قیسمَن بَلَد ایدی.
دۏغرو دېر، اۏنون آروادې هله ساغلام ایدی. جاواد أمیرخانلې جانی-دیلدن آروادې‌نېن تئزلیک’له شفا تاپماسېنې آرزېلایېردې. حتتا، آللاه إله‌مه‌میش، گؤزله‌نیلمز بیر حادیثه باش وئره‌جه‌ڲی حالدا بئله، اۏ، تزه‌دن کیمین‌له’سه عائله قورماق باره‌ده فیکری هئچ عاغلېنا دا گتیرمیردی.
اۏ، بی‌ایختیار گؤزلرینی یومدو، اوزون-اوزادې سوسدو.
قادېن دا سوسوردو.
ایلاهی، بو قادېن بلکه اۏنون آروادې یۏخ، قار‌لې قېش گئجه‌سی اۏنلارېن إیوا‌نېنا قۏنان بَللی اۏلمایان قادېن، یانې چاغېرېلمامېش قۏناق ایدی؟ بلکه عتیقه یۏخ، اۏ قېز ایدی ایندی اۏنو بئله شؤوق’له، عئشق‌لر اؤپۆب اۏخشایان؟
بیرینجی بؤلۆمۆن سۏنو
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
آنا کارنینا / لئو تۏلستۏی (بیرینجی بؤلۆم)
علی و نینۏ / قوربان سعید (بیرینجی بؤلۆم)
آغ گئجهلر / فئۏدۏر داستایئوسکی (بیرینجی بؤلۆم)
اؤلۆلر إویندن آنېلار / فئۏدۏر داستایئوسکی (بیرینجی بؤلۆم)
قادېن جۏرابلارې / جلیل جاوانشیر (بیرینجی بؤلۆم)
قاران‌لېق بوتیکلرین خیابانې/ پاتریک مۏدیانۏ (بیرینجی بؤلۆم)
آخشام اۆستۆ گؤزلرین / موصطافا شیخپور (شعر)
هرکس دؤنهجک کؤلگهسینه / موصطافا شیخپور (شعر)
آذربایجان، رۏمان و رۏمانتیزم / آیهان میانالې…
