کؤچۆرۆب اویقونلاشدېران‌لار: آیهان میانالې، علیرضا فرشی
دنیز قېراغې’یلا قاچان آلاباش (بیرینجی بؤلۆم)
جانېنا دَنیزین اؤته‌ری رۆطوبتی و سۏیوغو چؤکمۆش ظۆلمت گئجه‌ده، بۆتۆن اۏخۏت دَنیزی‌نین ساحیلی بۏیونجا، قورو ایله دَنیزین اۆز-اۆزه گلدیڲی هر یئرده طبیعَتین ایکی قۆوّه‌سی‌نین أبَدی ساواشې گئدیردی – قورو دَنیزه اؤج گلیر، دَنیز ایسه قورونون اۆستۆنه هۆجوم چکمکدن اوسانمېردې.
دَنیز قاران‌لېقدا سېلدېرېم قایا‌لارا چېرپېلېب چیلیکله‌نه‌رَک اوغولدایېر، اؤزۆنۆ ألدن سالېردې. داش کیمی برکیمیش تۏرپاق دَنیزین ضربه‌لرینی دفع إده‌رَک، آغېر-آغېر نفس آلېردې.
اۏنلار ایلک یارانېشدان – گۆندۆزۆن گۆندۆز، گئجه‌نین گئجه کیمی باشلاندېغې واختدان بری بئله‌جه چارپېشېرلار و بوندان سۏنرا دا – نه قدر کی، تۏرپاق وار، سو وار – بو چارپېشما دا گئجه‌لی-گۆندۆزلۆ أبَدی اۏلاراق داوام إده‌جک.
گئجه‌لی-گۆندۆزلۆ…
داها بیر گئجه أریییب گئدیردی. إرته‌سی گۆن اۏنلارېن اۏوا چېخاجاقلارې گئجه. همین گئجه اۏ یاتمادې. عؤمرۆنده ایلک دفعه یوخوسو قاچاق دۆشدۆ، عؤمرۆنده ایلک دفعه یوخوسوزلوغون نه اۏلدوغونو بیلدی. اۏ، چۏخ ایسته‌ییردی کی، سَحَر تئز آچېلسېن، اؤزۆنۆ دَنیزه وئرسین. اۏ، نئرپا دری‌سی اۆزه‌رینده اوزاناراق، آلتېندا‌کې تۏرپاغېن دَنیز ضربه‌لریندن گۆج’له سئزیله‌جَک درَجه‌ده آرا-بیر تیتره‌دیڲینی، دالغا‌لارېن کؤرفزده گۆرۆلده‌دیڲینې، گۆجسۆزله‌ییب اؤله‌زیدیڲینی ده حیسّ إدیر، إشیدیردی… اۏ، گئجه‌نی دینله‌ییردی، یاتمېردې…
آما بیر واخت‌لار هر شئی باشقا جۆر اۏلموشدور. ایندی بونو هئچ تَصَوّۆره گتیرمک ده مۆمکۆن دَڲیل، ایندی بو هئچ کسین عاغلېنا دا گلمیر، هئچ کس باشا دا دۆشمۆر کی، اۏ قدیم زامان‌لاردا لوور اؤرده‌ڲی اۏلماسایدې، دۆنیا تامام باشقا جۆر قورولا بیلَردی – قورو سویا قارشې، سو دا قورویا قارشې دورمازدې. آخې دۆنیا‌نېن أزَل باشېندان طبیعَتده تۏرپاق اۏلمایېب، اۏنون هئچ تۏزو دا اۏلمایېب، هر طرف گؤز ایشله‌دیکجه سو ایمیش، یالنېز سو. سو جریان إتدیڲی قاران‌لېق گیرداب‌لاردا، حدسیز بورولغان‌لاردا اؤز-اؤزۆندن عمله گلیب و دالغا‌لار اۏ واختکې یان-یؤوره‌سیز دۆنیا‌نېن هر طرفینه نئجه گلدی آخېب یایېلېب: إله‌دَن-إله‌یه، بئله‌دَن-بئله‌یه…
ایندی باشېمېز اۆستۆند‌ن دسته-دسته اؤتۆب-کئچن عادی، إنلی‌بورون چؤل اؤردَک‌لریندن اۏلان لوور اؤرده‌ڲی ایسه اۏ واخت دۆنیا اۆزه‌رینده تک-یالقېز اوچور، یومورتلاماق اۆچۆن بیر یئر تاپمېردې. دۆنیادا سودان باشقا هئچ نه یۏخ ایدی. حتتا بیر قمیش دا قَحَط اۏلوب کی، اۏندان یووا قورسون.
لوور اؤرده‌ڲی های-هَشیر’له اوچوردو: اۏ، یومورتاسېنې ساخلایا بیلمه‌یه‌جه‌ڲیندن، اۏنو دیب‌سیز دَنیزه سالا‌جاغېندان قۏرخوردو. لوور اؤرده‌ڲی هایانا اۆز توتوردوسا، هایانا اوچوردوسا، یئنه ده اؤزۆنۆ دالغالانان سولار اۆزه‌رینده قاناد چالان گؤرۆردۆ، هر یان نهایت‌سیز سو – ساحیل‌لری، اوجو-بوجاغې اۏلمایان سو ایدی. لوور اؤرده‌ڲی یۏرولوب ألدن دۆشدۆ و آخېردا أمین اۏلدو: بو گئن دۆنیادا یووا قورولاسې بیر یئر یۏخدو.
و اۏ واخت لوور اؤرده‌ڲی سویون اۆستۆنه قۏندو، دؤشۆندن له‌لک‌لر قۏپاردېب اؤزۆنه یووا هؤردۆ. همین اۆزن یووادان دا تۏرپاق عمله گلمه‌ڲه باشلادې. تۏرپاق یاواش-یاواش بؤیۆدۆ، تۏرپاق یاواش-یاواش، جۆربه‌جۆر جانلې وارلېغا مسکن اۏلدو. اینسان ایسه بو مخلوقات ایچه‌ری‌سینده هامېنې اؤتۆب کئچدی – اۏ، قار اۆزه‌رینده خیزَک’له گزمه‌ڲه، سودا قایېق’لا اۆزمه‌ڲه باشلادې. اۏ، وحشی حئیوان اۏولادې، اۏ، با‌لېق توتدو، بئله‌لیک’له، اؤزۆنۆ دۏلاندېردې، نسیل آرتېردې.
اوجسوز-بوجاق‌سېز سو سلطنَتی‌نین اۏرتاسېندا تۏرپاغېن یارانماسې ایله دۆنیادا نئجه بیر چتین‌لیک عمله گله‌جه‌ڲینی کاش لوور اؤرده‌ڲی بیلمیش اۏلایدې. آخې تۏرپاق یاراناندان بری دَنیز راحات‌لېق تاپمېر؛ اۏ واختدان بری دَنیز قورو’یلا چارپېشېر، قورو دا دَنیز’له. اینسان دا قالېب آرادا. اۏنلارېن – قورو’یلا دَنیزین، دَنیز’له قورونون آراسېندا قالماق ایسه اینسان اۆچۆن بعضن چۏخ چتین اۏلور. اینسان داها چۏخ تۏرپاغا باغلې اۏلدوغو اۆچۆن دَنیز اۏنو سئومیر.
سَحَر آچېلېردې. داها بیر گئجه چکیلیب گئدیر، داها بیر گۆندۆز گلیردی. ایشېقلاشماقدا اۏلان بۏزومتول دان قاران‌لېغېندا دَنیزین ساحیل’له جۏشقون تماسې گؤڲۆم‌تَراق هۏوخوراق بوخارېندا یالمانان مارال دۏداق‌لارېنا بنزه‌ییردی. دَنیز نفس آلېردې. دَنیز’له قورونون داییمی قېزقېن تماسېندا اوچان چیسگینین بوخارې بورولا-بورولا یوخارې قالخېر، بۆتۆن ساحیل بۏیونجا لپه‌دؤڲه‌نین سۆرکلی اوغولتوسو هاوالانېردې.
دالغا‌لار اؤز عینادېندان أل چکمیردی: بیر-بیریندن گۆجلۆ دالغا‌لار سو‌لاردا یویولان سۏیوق و سرت قوم‌لارېن اۆستۆ ایله، یېغېن-یېغېن بۏز، سۆرۆشکن داش‌لارېن آراسې ایله شېغېیاراق، وار گۆج ایله، سۆرعت’له یوخارې قالخېب، قورو اۆزه‌رینه هۆجوم چکیر و سۏن نفسده شاپپېلتې ایله چېرپېلاراق ساحیلده آنی عؤمۆرلۆ کؤپۆک‌لر، بیر ده چالخالانمېش یۏسون اییی قۏیوب یۏخ اۏلوردولار.
آرابیر دالغا‌لار’لا بیرلیکده ساحیله اۏقیانوسون یاز دالغالارې‌نېن هارادان’سا گتیردیڲی بوز پارچا‌لارې دا آتېلېردې. قوم اۆزه‌رینه آتېلان بدؤو بوز قېرېنتې‌لارې درحال دۏنموش دَنیزین آنلام‌سېز، عاجیز پارچا‌لارېنا چئوریلیردی. نؤوبَتی دالغا‌لار تئز چکیلیر و اۏنلارې اؤز قوجاغېنا آلېب گئری آپارېردېلار.
قاران‌لېق چکیلیب گئدیردی. سَحَر سخاوت’له نورا بله‌نیردی. تۏرپاغېن عۆمومی جیزگی‌لری یاواش-یاواش آیدېن گؤرۆنۆر، دَنیزین اۆزۆ گئت-گئده آچېلېردې.
گئجه کۆله‌ڲین جۏشدوردوغو دالغا‌لار ساحیله یاخېن یئرلرده هله ده آغ کؤپۆکلۆ جرگه‌لر’له چارپېردې، گؤزدن ایتن اوزاق-اوزاق درین‌لیک‌لرده ایسه آغېر، خفیف لپه‌لی دَنیز توتقون-توتقون پارېلدایېر، ساکیت‌لَشیب رام اۏلوردو…
قارا بولود‌لار دَنیز اۆزه‌ریندن کؤچله‌نه‌رَک، ساحیل تَپه‌لیک‌لرینه دۏغرو سۆرۆنۆردۆ.
بو یئرده، آلاباش بوختاسې‌نېن یاخېن‌لېغېندا چَپَکی اوجالان داغ‌لېق یارېم‌آ‌دادا أن چۏخ نظره چارپان و اوزاقدان باخاندا، دۏغرودان دا، دَنیز قېراغې’یلا باش آلېب قاچان نهنگ آلا-بولا کؤپه‌ڲی خاطېرلادان بیر قایا-تپه وار. بؤیۆرلری قارېشېق کۏللو-مئشه‌لی، باشېندا ساللاق پله قولاغا اۏخشایان ایری قار تالاسېنې، قوزئی چوخوروندا ایسه اۏندان دا ایری آغ قار زۏلاغېنې یایېن قېزمار گۆن‌لرینه‌جن قۏرویوب ساخلایان آلاباش قایا دَنیزدن ده، مئشه‌دن ده همیشه آیدېنجا گؤرۆنۆردۆ.
صۆبح تئزدن، گۆنَش ایکی قۏواق بۏیو قالخاندا بورادان، آلاباش بوختاسېندان بیر نیوخ کایاکې(1) آیرېلېب، دَنیزه یۏل آلدې. قایېقدا اۆچ اۏوچو و بیر اۏغلان اوشاغې واردې. کیشی‌لردن نیسبَتَن داها جاوان و قۆوّتلی اۏلان ایکی‌سی دؤرد کۆرَک’له آوار چکیردی. اۏنلاردان أن یاشلې‌سې – قهوه‌یی‌صیفتلی، آرېق ایری‌حۆلقوملو، اۆز-گؤزۆنۆ، اؤزلجه ده بۏینونو درین قات-قېرېش باسمېش، ایری کَله-کؤتۆر أل‌لری چات-چات اۏلموش قۏجا، قایېغېن آرخا طرفینده اۏتوروب، چوبوغونو آغېر-آغېر سۏمورا‌رق، سۆکانې ایداره إدیردی. ساچ-ساققا‌لې چاللاشمېشدې آرتېق. دئمک اۏ‌لار، آغارمېشدې. قهوه‌یی چؤهره‌سینده چال قاش‌لارې گئندن سئچیلیردی. قۏجا یاشاران، قان ساغېلمېش گؤزلرینی، عادَتی اۆزره، قېیمېشدې – آخې اۏ، بۆتۆن عؤمرۆ بۏیو گۆنَش شۆعاع‌لارېنې عکس إتدیرَن سو‌لارا باخما‌لې اۏلموشدو و ایندی آداما إله گلیردی کی، اۏ، کؤرفزده
کایاک: دریدن، قۏواقدان دۆزلدیلمیش اۆستۆ‌اؤرتۆلۆ کیچیک قایېق.
قایېغېن حرکتینه کۏر-کۏرانه ایستیقامت وئریر. اۏن بیر-اۏن ایکی یاش‌لارېندا قاراگؤزلۆ اۏغلان ایسه اۏ بیری باشدا، کایاکېن لاپ بورنوندا اۏتوراراق، تئز-تئز آلتدان-آلتدان بؤیۆک‌لره باخېر، اۏ یان-بو یانا چۏخ چۏووماماق، زَهملی آغ‌ساققالېن آچېغېنې توتدورماماق اۆچۆن یئرینده اؤزۆنۆ گۆج’له ساخلایېردې.
اۏغلان چالېشېردې. هیجاندان بورون پره‌لری کؤرۆک کیمی قالخېب یاتېر، اۆزۆنه خفیف چیل‌لر چېخېردې. بو، اۏنا آناسېندان کئچمیشدی؛ آنا‌سې چۏخ سئوینَنده اۆزۆنده بئله خفیف چیل‌لر گؤرۆنَردی. اۏغلانېن هیجان کئچیرتمه‌سی‌نین نه‌دنی واردې. بو دَنیز سفری اۏنون اۆچۆن، اۏنو اۏوچولوق پئشه‌سینه آلېشدېرماق اۆچۆن دۆشۆنۆلمۆشدۆ. إله بونا گؤره ده کیریسک جۆللۆت کیمی باشېنې اۏطرفه-بوطرفه چئویریر، یان-یؤوره‌یه سۏنسوز ماراق و صبیرسیز‌لیک’له باخېردې. کیریسک عؤمرۆنده بیرینجی دفعه ایدی کی، دده-بابا کایاکېندا آچېق دَنیزه پئشه‌کار اۏوچولار’لا أصل اۏوا گئدیردی. اۏغلان یئریندن قالخماق، آوار چکن‌لری تَلَسدیرمک، دَنیز حئیوان‌لارېنې اۏولایاجاق‌لارې آدا‌لارا تئز چاتماق اۆچۆن، آز قالا، اؤزۆ وار گۆجۆ’یله کۆرَک‌لردن یاپېشماق ایسته‌ییردی. فقط اوشاق ایستک‌لری تمکینلی آدام‌لارا گۆلمه‌لی گؤرۆنه بیلَردی. اۏ، بوندان إحتیاط إده‌رَک، وار گۆجۆ’یله حیسّینی بوروزه وئرمه‌مه‌ڲه چالېشېردې. لاکین بونا هئچ ده تام مۆیَثَّر اۏلموردو. اؤز خۏشبخت‌لیڲینی گیزلین ساخلاماق اۏنون اۆچۆن چتین ایدی؛ ساغلام، قارابوغدایې یاناق‌لارې قېپ-قېرمېزې اۏلموشدو. ایللاه دا گؤز‌لری وجده گلمیش فرحلی، صاف اوشاق گؤز‌لری اۏنون قلبینی جۏش-دوران سئوینج و غرورونو گیز‌لی ساخلایا بیلمیردی. آخې قارشېدا دَنیز واردې، قارشېدا اۏنو کالان اۏو گؤزله‌ییردی!!!
قۏجا اۏرقان اۏنو باشا دۆشۆردۆ. اۏ، گؤزلرینی قېیاراق، قایېغېن دَنیزده گئدیش یۏلونا باخا-باخا صبیرسیزلیکدن یئرینده قورجالانان اۏغلانېن حالېنې دا حیسّ إدیردی. قۏجانېن باخېش‌لارې حرارَت ساچېردې، اۏ: “إح، اوشاق‌لېق، اوشاق‌لېق!” – دئیه گۆلۆمسه‌مک ایسته‌دی، لاکین یارې‌سؤنمۆش چوبوغونو درین قوللاب ووروب سۏمورماق’لا، جنگ‌لرینده‌کی خفیف تَبَسّۆمۆ واختېندا گیزلَتدی. تَبَسّۆمۆ بوروزه وئرمک اۏلمازدې. اۏغلان اۏنلار’لا دَنیز سفرینه قایېقدا أڲلنجه اۆچۆن چېخمامېشدې. اۏ، اؤز دَنیز اۏوچوسو یاشامېنې باشلامالې ایدی؛ اۏ، یاشامې بیردفعه‌لیک، نه واخت’سا بیر گۆن إله دَنیزده ده باشا وورماق یۏخ دېر. اۏنا گَرَک اوشاق یاش‌لارېندان آلېشقان‌لېق إله‌یه‌سن. إله بونا گؤره ده آتالار دئییبلر: “عاغېل – گؤڲدن، سَریشته – اوشاق‌لېقدان”. آتالار بئله ده دئییبلر: “چؤرک گتیرمه‌ڲن اۏغول نسله یۆک دیر”. دئمه‌لی، چؤرک گتیرَن اۏلماق، عائله دۏلاندېران اۏلماق اۆچۆن کیشی خئیلاغې إرکن چاغ‌لارېندان اؤزۆنه بیر پئشه سئچمه‌لی دیر. کیریسکین ده بئله بیر پئشه اؤرگنمک چاغې’یدې؛ اۏغلانې اۏوچولوغا اؤرگتمک، دَنیزه آلېشدېرماق واختې چاتمېشدې.
بو باره‌ده هامې بیلیردی. با‌لېق-قادېن قبیله‌سی‌نین مسکن سالدېغې آلاباش داغې‌نېن أته‌ڲینده هامې بیلیردی کی، بوگۆنکۆ دَنیز سفری اۏنون، گله‌جَک عائله باشچې‌سې، إوین روزو گتیره‌نی کیریسکین خطرینه دیر. عادت بئله دیر: هر بیر کیشی خئیلاغې اوشاق یاش‌لارېندان دَنیز’له دۏستلاشمالې دېر کی، دَنیز اۏنو تانېسېن، اۏ دا دَنیزه إحتیرام بسله‌سین. بونا گؤره ده قبیله‌نین باشچې‌سې قۏجا اۏرقان اؤزۆ و ایکی أن ماهیر اۏوچو اۏغلانېن آتا‌سې أمرایین و آتاسې‌نېن عمی‌سی اۏغلو مېلغون یاشلې‌لارېن کیچیک‌لر قارشې‌سېندا، بو دفعه اۏنون، بو گۆندن اوغورلو گۆن‌لرده ده، اوغورسوز گۆن‌لرده ده همیشه‌لیک اۏلاراق دَنیز’له قاینایېب-قارېشما‌لې، اۏلان کیریسکین قارشې‌سېندا بۏرج‌لارېنې یئرینه یئتیره‌رَک، دَنیز سفرینه چېخمېشدېلار.
اۏ – کیریسک، ایندی اوشاق دېر، هله آغزېندان سۆت اییی گلیر و معلوم دَڲیل کی، اۏندان بیر شئی چېخاجاق، یا یۏخ، آنجاق کیم دئیه بیلَر، اۏلا بیلسین، اۏنلار حال‌سېز قۏجا‌لارا چئوریلیب، ایشدن أل چَکَنده عائله‌نین باشچې‌سې و دایاغې محض اۏ – کیریسک اۏلاجاق. بو، إله بئله ده اۏلمالې دېر، بو، إله نَسیل‌به‌نَسیل، کؤک‌به‌کؤک بئله ده داوام إدیر. یاشام بونون اۆزه‌رینده قورولوب. آنجاق بو باره‌ده هئچ کیم دانېشماز. اینسان بو باره‌ده اۆره‌ڲینده فیکیرلَشیر، آما بو باره‌ده نادیر حال‌لاردا دانېشېر. اۏنا گؤره ده اۏرا‌لاردا، آلاباش داغېن أتک‌لرینده با‌لېق-قادېنېن آدام‌لارېندان هئچ کس بو حادیثه‌یه – کیریسکین ایلک دفعه دَنیزه اۏوا چېخماسېنا إله بیر اؤنم وئرمه‌دی. عکسینه، اۏنلارېن طایفاسېندا اۏلان آدام‌لار چالېشدېلار کی، اۏنون بؤیۆک اۏوچولار’لا بیرلیکده دَنیزه گئتدیڲینی حتتا گؤرمَزلیڲه وورسونلار. سانکی، بو تَشَبّۆثۆ جیدّی ایش سایمېردېلار.
اۏنو تکجه آنا‌سې یۏلا سالېردې، اۏنون’لا دا قارشېداکې دَنیز سفری باره‌ده هئچ بیر سؤز دئمَزدن و بوختایا چاتمازدان ایندی‌لیک‌لَشدیلر. آنا‌سې دَنیزه یۏخ، مئشه‌یه طرف باخاراق، اۏغلونا بیله-بیله اوجادان و آیدېن شکیلده: “هه، گئت مئشه‌یه!
– دئدی. – آما اۏدون قورو اۏلسون، اؤزۆن ده مئشه‌ده آزما ها!” اۏ، بونو ایزی آزدېرماق اۆچۆن اۏغلونو کینرلردن – جین‌لردن قۏروماق اۆچۆن دئییردی. آنا اۏنون آتا‌سې باره‌ده ده هئچ بیر سؤز دئمه‌دی. إله بیل، أمرایین هئچ آتا دَڲیلدی، إله بیل، کیریسک دَنیزه آتا‌سې ایله یۏخ، تصادۆفی آدام‌لار’لا گئدیردی. بو باره‌ده ده قصدَن دانېشمادې کی، کینر‌لر أمرایین’له کیریسکین آتا-اۏغوللوغوندان آگاه اۏلماسېنلار. آتا-اۏغول بیر یئرده اۏوا چېخاندا کینرلرین اۏنلارې گؤرمه‌ڲه گؤزۆ اۏلمور. کینر‌لر اۏنلاردان بیرینی تَلَف إده بیلر‌لر کی، اۏ بیری‌سی‌نین گۆجۆنۆ و ایراده‌سینی قېرسېنلار، اۏ بیریسی بیر ده دَنیزه گئتمه‌ڲه، مئشه‌یه آیاق باسماغا تؤوبه إله‌سین. بو کینر‌لر بئله خایین دیرلر، گیره‌وه آختارېر‌لار، فۆرصَت گؤزله‌ییرلر کی، اینسان‌لارې بیر بلایا سالسېنلار.
اۏنون اؤزۆ – کیریسک جین‌لردن قۏرخمور، داها بؤیۆک اۏغلان دېر. آما آنا‌سې قۏرخور. خۆصوصَن اۏ سارېدان اۆره‌ڲی أسیم-أسیم أسیر. “سن، – دئییر، – هله بالاجاسان. سنی کارېخدېرماق، تَلَف إله‌مک چۏخ آسان دېر. اۏف، بو لعنته گلمیش جین‌لر اوشاق‌لارا نه قدر عذاب وئریرلر، اوشاق‌لارې جۆربه‌جۆر خسته‌لیڲه دۆچار إدیر، شیکست قۏیورلار کی، اۏنلاردان اۏوچو چېخماسېن. بئله آدام کیمه لازېم اۏلاجاق؟! بونا گؤره ده، خۆصوصَن اوشاق یاش‌لارېندا، نه قدر کی، بؤیۆمه‌ییبسَن، جین‌لردن قۏرونماق چۏخ واجیب دیر. آدام بؤیۆیَندن سۏنرا، اؤزۆ اؤز گۆجۆنۆ بیلَندن سۏنرا هئچ بیر جین-شیاطین قۏرخولو اۏلمور. اۏندا جین‌لر اۏنلار’لا باجارمېر‌لار. جین‌لر گۆجلۆ آدام‌لاردان قۏرخورلار”. آنا و اۏغول بئله‌جه ده ویداع‌لاشدېلار. آنا بیر آن‌لېغا سَس‌سیز-سمیرسیز دایانېب دوردو، قۏرخوسونو دا، یالوارېشېنې دا، اومودونو دا بو سَس‌سیزلیکده گیزله‌ده‌رَک، دَنیز طرفه بیرجه دفعه ده باخما‌زدان، أری باره‌ده بیرجه کلمه ده سؤز دئمَزدن گئری قایېتدې، إله بیل کی، اۏ، أری’یله اۏغلونون هارا گئتدیڲینی، دۏغرودان دا، بیلمیردی، حال‌بوکی اؤزۆ دۆنَندن اۏنلارا یۏل تدارۆکۆ گؤرمۆشدۆ. اۆچ‌گۆنلۆک دَنیز سفری اۆچۆن آذوقه إحتیاطې حاضېرلامېشدې. ایندی ایسه اؤزۆنۆ هئچ بیر شئی بیلمه‌ڲن آدام یئرینه قۏیموشدو؛ اۏ، اۏغلو سارېدان بو درَجه‌ده ناراحات ایدی. إله قۏرخوردو کی. جین‌لر اۏنون اۆره‌ڲینده‌کی تلاشدان دویوق دۆشمه‌سینلر دئیه، اؤز هیجانېنې هئچ جۆر بوروزه وئرمیردی.
آنا بوختایا چاتمازدان قایېدېب گئتدی، اۏغول ایسه، بئله بیر گۆنده آناسې‌نېن حالېنې پۏزماق ایسته‌مه‌ییب، اۏنون تاپشېردېغې کیمی کۏل‌لارېن آراسې’یلا دؤوره وورا-وورا، ایزینی آزدېرا-آزدېر(آزدېرا، گؤزه گؤرۆنمه‌ڲن کینرلردن گیزله‌نه-گیزله‌نه قاچاراق، خئیلَک قاباقدا گئدن کیشی‌لرین دالېنجا یۆیۆردۆ.
کیریسک اۏنلارا تئز چاتدې. چیڲین‌لرینده یۆک، سیلاح، اۏو لوازیماتې اۏلان کیشی‌لر تلسمَزدن گئدیردیلر. قاباقدا آغ‌ساققال اۏرقان، اۏنون آردېنجا – اؤز قدّ-قامتی و بۏی-بوخونو ایله سئچیلن إنلی‌کۆرَک، ساققاللې أمرایین، اۏنون دا آردېنجا آیاق‌لارېنې یان با‌سا-با‌سا یئریین ایری‌چیڲینلی، کؤتۆک کیمی مؤحکَم و یاستې مېلغون. اۏنلار آشېلانمېش دریدن و گؤندن تیکیلمیش، دَنیز اۆچۆن أل‌وئریشلی، ایستی ساخلایان، سوکئچیرمه‌ین نیمداش پالتار گئیمیشدیلر. کیریسک ایسه اۏنلارا نیسبَتَن گئییملی-کئجیملی گؤرۆنۆردۆ. آنا‌سې زحمته قاتلاشمېش، اۏنون دَنیز پالتارېنې چۏخدان حاضېرلامېشدې. کیریسکین تۏرباسې‌نېن دا، اۆست گئییمی‌نین ده کنارېنا ناخېش وورولموشدو. دَنیز سفرینده بئله گئییمین یئری دَڲیلدی. آنجاق آنا – آنا دېر.
کیریسک اۏنلارا چاتدېقدا مېلغون ایستئهزا ایله:
– پاهۏ، بیز إله فیکیرلَشدیک کی، سن قالا‌سې اۏلدون. إله بیلدیک کی، ألیندن توتوب إوه آپاردېلار! – دئیه تعجّۆب‌لَندی.
کیریسک:
– إوه قایېتماق نه اۆچۆن؟ من هئچ واخت إله إتمه‌رَم! آخې من… – دئیه اینجیک‌لیکد‌ن آز قالدې بۏغولسون.
– دی یاخشې، هَنَک-زاد باشا دۆشمۆرسَن، – دئیه مېلغون اۏنون گؤڲلۆنۆ آلدې. – بئله شئی‌لری بۏشلا گئتسین. دَنیزده بیر-بیریمیز’له ده هَنَک إتمه‌سَک، بس کیم’له هَنَک إتمه‌لی‌ییک؟! یاخشې‌سې بو دېر، آل، گؤتۆر بونو! – دئیه اۏ، اؤز وینچئستئرینی(2) اۏنا وئردی. و اۏغلان اۏنون یانېنجا ممنون-ممنون آددېملادې.
شئی‌لری قایېغا یېغماق و یۏلا دۆشمک واختې چاتمېشدې. اۏنلار دَنیزه بو سایاق یۏلا دۆشۆردۆلر. آما ایش‌لری یاخشې گتیرسه، إوه ألی‌دۏلو دؤنسه‌لر، اۏنلارېن قایېتماسې آیرې جۆر اۏلاجاق. اۏندا اۏغلانا لاییقینجه عیزّت-إحتیرام گؤرسه‌دیله‌جک. گنج اۏوچو ایله گؤرۆش بۆساطې قورولاجاق، بایرام اۏلاجاق، اوجسوز-بوجاق‌سېز درین‌لیک‌لرینده گۆجلۆ، جسور اۏوچولارېن اۏولایاجاق‌لارې با‌لېق و وحشی حئیوان‌لار بسله‌نَن دَنیزین سخاوتی باره‌ده ماهنې‌لار اۏخوناجاق. ماهنې‌لاردا با‌لېق-قادېن نسلی‌نین آرتېب یئر اۆزۆنه یایېلدېغې اینسان‌لارېن اولو ننه‌سی با‌لېق-قادېن تعریف إدیله‌جَک. تیر-ناغارالار آغجاقایېن چوبوق‌لارې‌نېن ضربه‌لری آلتېندا گۆرله‌یه‌جک و رقَّاص‌لار آراسېندا أن عاغېللې آدام اۏلان سئحرباز اۏنون باره‌سینده – کیریسک باره‌سینده تۏرپاق’لا، سو’یلا دانېشاجاق، آند وئریب یالواراجاق کی، قۏی تۏرپاق و سو همیشه اۏنون خئییرخواهې اۏلسونلار. قۏی اۏ، بؤیۆک قازانج گتیرَن اۏلسون، قۏی تۏرپاقدا دا، سودا دا همیشه اۏنون ایشی آواند اۏلسون، همیشه اوغور یۏل یۏلداشې اۏلسون، ألده اۏلان نئعمتی قۏجا‌لار و کؤرپه‌لر آراسېندا عدالَت’له بؤلمک وظیفه‌سی قۏی همیشه اۏنا نصیب اۏلسون. اۏ، مۆدریک‌لر مۆدریکی سئحرباز بیر ده بونو آند وئریب یالواراجاق – قۏی کیریسکین چۏخلو اوشاغې اۏلسون و هامېسې دا ساغ قالسېن کی، اولو با‌لېق-قادېنېن کؤکۆ آرتسېن، نسیل‌لری نسیل اولو با‌لېق-قادېن، هارا‌دا اۆزۆرسَن؟ سَنین ایستی بطنین – یاشام منبَعی. اۏ ایستی بطنینده تؤره‌میشیک بیز – دَنیز یانېندا گؤز آچمېشېق بیز. دۆنیادا أن یاخشې یئر – ایستی بطنین، اولو با‌لېق-قادېن، هارا‌دا اۆزۆرسَن؟ نئرپا باشې کیمی آغ دؤشۆندن، بیزه سۆت وئرمیسَن ساحیل بۏیوندا. اولو با‌لېق-قادېن، هارا‌دا اۆزۆرسَن؟ اۆزه‌جک یانېنا أن گۆجلۆ کیشی:
بطنین زامان-زامان بارلانسېن دئیه، نسلین زامان-زامان چۏخالسېن دئیه…
بایرامدا رقص‌لر و سَس-کۆی آراسېندا باخ، بئله ماهنې‌لار اۏخوناجاق. همین اۏ بایرامدا کیریسک اۆچۆن باشقا بیر اؤنملی تاماشا دا اۏلاجاق. شؤوق’له رقص إدَن سئحرباز اۏنون اۏوچو طالئعینی گؤڲده‌کی اولدوز‌لاردان بیرینه تاپشېراجاق. آخې هر اۏوچونون اؤز بخت اولدوزو اۏلور-اۏنو بدنظردن قۏرویور. آما کیریسکین طالئعی هانسې اولدوزا تاپشېرېلاجاق – بونو هئچ کیم هئچ واخت بیلمه‌یه‌جک. بونو بیرجه سئحرباز اؤزۆ، بیر ده گؤزه گؤرۆنمه‌ڲن اۏ بخت اولدوزو بیله‌جک. باشقا هئچ کیم. اولدوزلارسا گؤڲده چۏخ دېر…
ألبتّه، آنا‌سې و باجې‌سې هامېدان چۏخ سئوینیب شادلاناجاق، داها اوجادان اۏخویاجاق، داها شؤوق’له اۏینایاجاقلار. آتا‌سې أمرایین ده اؤزۆنۆن آتا اۏلدوغونو آچېق بیلدیره‌جک، اۏ دا فرح و غرور حیسّی کئچیرده‌جک. ایندی ایسه اۏ، هله آتا دَڲیل. دَنیزده آتالار و اۏغول‌لار یۏخ دېر، دَنیزده هامې برابر دیر و هامې بؤیۆڲه تابع دیر. بؤیۆک نئجه دئسه، إله ده اۏلمالې دېر. آتا اۏغلونون ایشینه قارېشماز. اۏغول آتایا گیلئی-گۆذار إله‌مز. قایدا بئله دیر.
بیر ده، چۏخ گۆمان کی، اوشاق واختې بیرلیکده اۏینادېغې اۏ قېز موزلوک دا چۏخ سئوینه‌جک. ایندی اۏنلار قاباق‌لارا نیسبَتَن بیر یئرده آز اۏینایېردېلار. بوندان سۏنرا ایسه هئچ اۏینامازلار: اۏوچو هارا، اۏیون هارا…
بیرینجی بؤلۆمۆن سۏنو
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
جمیله / چنگیز آیتماتۏف
آنا کارنینا / لئو تۏلستۏی (بیرینجی بؤلۆم)
علی و نینۏ / قوربان سعید (بیرینجی بؤلۆم)
آغ گئجهلر / فئۏدۏر داستایئوسکی (بیرینجی بؤلۆم)
اؤلۆلر إویندن آنېلار / فئۏدۏر داستایئوسکی (بیرینجی بؤلۆم)
قادېن جۏرابلارې / جلیل جاوانشیر (بیرینجی بؤلۆم)
قاران‌لېق بوتیکلرین خیابانې/ پاتریک مۏدیانۏ (بیرینجی بؤلۆم)
آذربایجان، رۏمان و رۏمانتیزم / آیهان میانالې…
