یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی بير باخېشدېر تۆرک دۆنیاسېنا
کؤچۆرۆب اویقونلاشدېران‌لار: آیهان میانالې، علیرضا فرشی
سئحربازلار دره‌سی / کامال عبدالله
بیرینجی بؤلۆم
آتا‌سې جلّادباشې مممدقولونون روحونو آختاران کاروان‌باشېنې طالئع سئحربازلار دره‌سینه گتیریر. آغ درویشین مۆریدی سیّاح سئحرباز روحو چاغېرماغې بۏینونا گؤتۆرۆر. روح’لا کاروان‌باشې‌نېن سیر‌لی گؤرۆشۆ فاجیعه’یله بیترکن…
آز قالا بیر بالاجا دارتېنېب ألینی آتسایدې، تۏخاناجاقدې. کاروان‌باشې باشې‌نېن دۆز اۆستۆنده دن-دن، دوز-دوز اۏلموش بو شېلتاق و یۏرقون اولدوز‌لارې یئنه ده حئیران-حئیران سئیر إله‌مه‌ڲینده ایدی. بیر خئیلاقدان سۏنرا باخېشېنې دؤندَ‌ریب بو دفعه دؤرد یان‌یؤوره‌ده قاطېرې، دَوه‌سی، آتې هره بیر یئرده اؤزۆنه گئجه‌لیک یئر إله‌ین کاروانا نظرینی سالدې. کاروان لهلییه-لهلییه گئجه‌نین سَس‌سیزلیڲینه باتېردې. هردن دؤرد بیر طرفده قورو تۏرپاغا چؤکۆب بیر-بیرینه قېسېلمېش دَوه‌لردن کؤوشه‌ین، آت‌لاردان کیشنه‌یَن اۏلوردو، هاردان’سا بیر آز دا اوزاقدان یا کؤپک، یا قورد سَسی ایدی غریب-غریب گلیب دۆرتۆردۆ اؤزۆنۆ آدامېن قولاق‌لارېنا. باشقا بیر شئی یۏخویدو بو مشعوم ساکیت‌لیڲی پۏزایدې. اۏر‌دا-بوردا اۏجاق چاتمېشدېلار، یۏرقونلوقدان اۆزۆلمۆش گۆن کیمی چاتېر-چاتېر یانېب کؤزَرمه‌ڲینده ایدی، دَوه‌لر یئره چؤکۆب بیر-بیرینه قېسېلېب اۆستۆنۆ مامېر باسمېش داش کیمی حرکت‌سیز قالمېشدې، آت‌لار، قاطېرلار دا کی… غرض گئجه‌لیک إله بوراداجا دینجَلَن کاروان، اؤزۆ ده بؤیۆک بیر کاروان – حئیوانې ایله، نؤکری ایله، ساروانې، قولو ایله
***
کاروان اوزون و اۆزۆنتۆلۆ بیر یۏل ایدی گلیردی، مملکتین سرحَد‌لرینه داها آز قالمېشدې، هئچ نه‌دن ده اۏلماسا سازاقدان برکیمیش تۏرپاغېن یاواش-یاواش دَڲیشَن اۏ تانېش و دۏغما رنگیندن کاروان‌باشې بونو دویوردو. مملکت تۏرپاغېنا کی یئتیشه‌جکدیلر اینشاللاه، داها قاچاق-قولدور قۏرخوسو دا قالمایاجاقدې. ایندی آز دا اۏلسا چؤلده یالقېز جسد کیمی چۆرۆین بو قۏرخو هله وار ایدی. گؤزاوجو دۆشَرگه‌نین اۏ بیری اوجوندان بو اوجونا طرف بؤیۆر-بؤیۆره گلَن اوزون قارالتې‌لارې ممنون-ممنون دیققت’له سۆزدۆ – گؤزَتچی‌لر ایدی. هر اۆچۆنه یاخشې بَلَد ایدی، إعتیبارې وار ایدی، بونا سؤز یۏخدو، هله مملکتده مین بیر سېناقدان کئچیردیب سۏنرا اۏنلارې اؤز کاروانېنا قاتماغا راضې‌لېق وئرمیشدی.
گؤزَتچی‌لر یاخېنلاشېب اۏنو تانېدېلار-تانېمادېلار بروزه وئرمه‌ییب رسمی قایدایا ایطاعت إده‌رَک باشچې‌لارې اۏندان گئجه‌نین آدېنې سۏروشدو. اۆره‌ڲینده “بیلمه‌سم، نه إدرسن؟” دۆشۆندۆسه ده دیلی ایله “قېپ-قېرمېزې اۆفۆق” جاوابېنې وئردی. گؤزَتچی‌لر اؤتۆب کئچدیلر، قاران‌لېقدا أریدیلر.
هر گئجه‌نین اؤز آدې اۏلوردو، بو آد‌لارې هر صاباح تئزدن کاروان‌باشې‌نېن بیرینجی صادیق آدامې خاجه ایبراهېم آغا اؤزۆندن اویدوروردو، کاروان أهلینه یایېردې، آنجاق کاروان أهلی بو آدې بیلیردی، کنار بنده گئجه‌نین آدېنې بیلمَزدی و بو قایدا ایله کاروان اوزون و قۏرخولو یۏلدا اؤزۆ اؤزۆنۆ قۏروماق’لا مشغول ایدی. کنار قاچاق-قولدوردان اۏغرودان-چاپقېندان قۏرونماق اۏلدوقجا واجیب ایدی. هَنَک دَڲیلدی، کاروان زینیت أشیا‌لارې ایله اۆستۆ-باشې دۏلو سئوگیلی بیر قادېن ایدی، اؤزۆ ده أن أساسې اۏ ایدی کی، بو قادېن بیریمینجی اۏلاراق قیبله‌یی-عالَمین اؤزۆنۆن آیاغې آلتېنا سَریله‌جکدی، اۏندان سۏنرا بازارېنکې بازارا، سیفاریشچی‌نینکی سیفاریشچی…
آرتېق نئچه‌مینجی دفعه ایدی بو جۆر کاروانا کاروان‌باشې‌لېق إدیردی. یۏل یۏلچوسو اۏلماق نه واخت’سا إله‌جه‌نه یۆنگۆل بیر یازې کیمی آهسته‌جه طالئعینه یازېلمېشدې. إوده‌کی‌لر – آروادې، بیرجه اۏغلو نؤکر-قاراواش‌لارې اۏنو گؤزله‌یه-گؤزله‌یه بؤیۆیۆردۆلر، یاشلا‌نېردېلار، قۏجالېردېلار، اۏ ایسه دَڲیشمیردی. إله بیل نه ایسه غریبه بیر قۆووه ایدی، جریان ایدی، نه ایدی یئددی قاتېنا حاکیم کسیلیب اۏنو یاد بیر گرگین‌لیکده ساخلایېردې. اۏ هئچ جۆره قۏجالا بیلمیردی، هئیدن دۆشه بیلمیردی. مَقصَدی-عالیسی وار ایدی، سیرّی-مۆقَدَّسی وار ایدی، بلکه أن أوّل بونا گؤره بئله ایدی، یا یۏخ، بئله دَڲیلدی – اۏنو دا دۆز-عمللی بیلَممیردی.
داها بئینینی بوندان آرتېق یۏرماق ایسته‌مه‌دی، کاروان‌باشې اۏنون اۆچۆن سالېنمېش چادېرېن ایچه‌ری‌سینه کئچدی. هاردان’سا، عئینَن بو قاران‌لېق یۏخلوغون ایچیندن ایدی إله بیل، تاپېلدې خاجه ایبراهېم آغا اؤزۆنۆ اۏنون دالېنجا چادېرا سالدې. بیر قېرمېزې‌ساققال آدام ایدی بو خاجه. قېرمېزېل‌لېق ساققا‌لېندا إله بیل تزه-تزه تۆک-تۆک سئچیلمه‌ڲه باشلامېشدې. “آی اۏ‌لار یقین اۆزۆنه سو دَڲمه‌یه‌لی” – کاروان‌باشې‌نېن بئینیندن کئچدی – “بیرجه تئزلیک ایله یئتیشه’یدیک منزیل باشېنا، إویمیزه، باغچا-باغېمېزا کئچه’یدیک، تای بو بئناوا‌لار ألدن-هئیدن دۆشدۆلر…” – غملی-غملی دۆشۆندۆ، بیر بوجاقداکې شامې ألینه آلېب چاخماق’لا یاندېردې، مَجمَعییه شامېن اوجونو برکیتدی.
چادېرېن ایچینه قۏرخاق-قۏرخاق یارېمچېق ایشېق گلدی، کؤلگه‌لر دۆشدۆ. کاروان‌باشې سوال دۏلو کدر‌لی چؤهره‌سینی چؤندردی خاجه ایبراهېم آغانېن اۆزۆنه، یانې “نه‌دی، نه ایستیرسَن؟” سۏروشماق ایسته‌دی.
خاجه ایبراهېم آغانېن اۆره‌ڲی آتلاندې:
– قوربانېن اۏلوم، گلدیم… اۆره‌ڲیم راحات دَڲیلدی، داها آز قالدې، بو قارشېداکې گَدیڲی کئچدیک‌می، اۏ اۆزۆنده دره آچېلېر.
– بیلیرم، یۏلو منه تانېدېرسان؟!
– یۏخ، قوربانېن اۏلوم، یۏخ، بیلیرم سَنین ده اۆره‌ڲین دارېخېر. تئزلیک’له قورتارار بو ایش، اینشاللاه… دئدیم گؤرۆم من سنه لازېمام‌مې؟! بلکه آیاق‌لارېنې اۏوخالایېم؟.. یاخشې – یاخشې…
– یۏخ، آی ایبراهېم آغا، بیر گئت سن ده بیر هؤور دینجَل. بو گۆن چۏخ یۏرولدوق. – کاروان‌باشې‌نېن گؤز‌لری قېیېلدې. – نئجه بیلیر‌سن سن، اۏلا بیلَر کی بونلار اۏ دره‌ده اۏلماسېنلار؟
– یۏخ، دردین آلېم، اۏلا بیلمز. همیشه، هر بیر واخت اۏردادېلار، آما بیزیمکینی بیلنمه‌رَم. اومودوم بؤیۆکدۆ، آما… نه بیلمک اۏ‌لار؟.. دره اوزونو دایانېب دورورلار. اۏنلارېن دا ایشی-پئشه‌سی بودو، گلیب آپاران‌لارې اۏلماسا، ایش تاپشېرماسالار…
– آز قالدې… آللاه إله‌یه’یدی، بیزه گَرَکن شخص آرالارېندا اۏلایدې.
– اۏ‌لار، اۏ‌لار… سن آرخایېن اۏل، هئچ فیکیر إله‌مه. اومودوموز اۏ تک اۏلان آللاهادې، پروردیگاری-عالَم.
– آمین. یاخشې گئت، گئت. من ده بیر یاتا بیلیم، أڲر بیلسم.
خاجه ایبراهېم آغا دالې-دالې چکیلیب ایستی چادېردان چېخدې سۏیوق چؤله. چؤل-بایېر ایشېم-ایشېم ایشېلدایېردې. گؤڲده‌کی هر اولدوزون ایشېغې گلیب بو یئر اۆزۆنه آیرېجا چاتېردې نه‌دی، هر طرف گۆندۆزکۆ کیمی ایشېقلې’یدې. نازیک، اۆره‌ڲی‌دئشن کدر دۏلو بیر جېزېلتېلې سَس ده بو ایشېلتې‌نېن دۆز ایچیندن چېخېردې. خاجه ایبراهېم آغا بیر اۏ طرفه بۏیلاندې، بیر ده بو طرفه نظر یئتیردی، گئدیب چادېرا یاخېن بیر یئرده، ساغ ألده یئره چؤکمۆش قۏتازلې دَوه‌نین هردن دیکسینَن بیر بؤیرۆنه قېسېلېب ساروان نظرعلی یاتمېش ایدی، بو بیری دیکسینَن بؤیرۆنده ده خاجه ایبراهېم آغا اؤزۆنه یئر إله‌دی، کیلیم کیمی بیر شئیدی نه’یدیسه دَوه‌نین اۆستۆند‌ن گؤتۆرۆب یئره سالدې، آیاق‌لارې’یلا تپیک‌لَییب قورو یئرینی یومشالتدې، اوزاندې اۆستۆند‌ن. بیر اۏ طرفه، بیر بو بیری طرفه قورجوخدو، بیر آز دا یئرینی یومشالتدې، آما نه ایللاه إله‌دی گؤزلرینه ظالېم یوخو گئتمه‌دی کی، گئتمه‌دی. إله‌جه‌نه گؤڲده‌کی شېلتاق، یۏرقون اولدوز‌لارې سئیر إده-إده بیر پارا دۆشۆنجه‌لره باتېب قالدې.
***
اۏ دره‌د‌ن کی، خاجه ایبراهېم آغا بیر آز اؤنجه کاروان‌باشېیا سؤز آچدې و دئدی کی “داها آز قالېب اۏرا چاتماغا، دره بو گَدیڲی آشاندان سۏنرا گؤرۆکمز تپه‌نین یاشېل أته‌ڲیندن باشلایېب گئده‌جک”، اۏ دره‌نین آدې سئحربازلار دره‌سی ایدی. دۏغرودان دا بو دره ایلان گَدیڲی‌نین قورتاراجاغېندا گؤرۆکمز تپه دئییلن تپه‌نین أته‌ڲیندن بیرباشا اۆزۆ چؤکه‌یه آچېلېردې. دره‌یه بئله بیر آدې قۏیموشدولار اۏنا گؤره کی، دؤرد أطراف بیلیب گؤرۆب اینانمېشدې کی، بلکه ده یئر کۆره‌سی‌نین باتې‌سېندان دۏغوسوناجان، هر بوجاغېندان آد‌لې-سانلې سئحربازلار گلیب بورانې اؤز‌لرینه یاشاماق اۆچۆن یاشناق (یاشاماق یئری) سئچمیشدیلر. نه اۆچۆن بورانې سئچمیشدیلر – بیلن بونو بیر آدام یۏخ ایدی، اۏنلار اؤز‌لری ایسه بو باره‌ده بیر کلمه دینیب-دانېشمېردېلار. دره بۏیو إله سئحربازدې گؤرۆردۆن – ایکی-بیر، تک-تک، تۏپالاشېب اۏرا-بورا گزیشَر، یا أل-قۏل آتا-آتا بیر-بیرینه نه‌ایسه دئیَر، یا دا إله‌جه‌نه سوسوب دوراردېلار. دره‌نین اۆستۆند‌ن مملَکَته گئدن بو یۏل سئحربازلار اۆچۆن أساس یاشام منبَعی ایدی، بو یۏل’لا گئدن‌لرین نذیر-نیازېنا، پای-پئشکئشینه اومود‌لو ایدیلر، دۏلانماق اۆچۆن یئترلی ایدی، بعضن ده بو سئحربازلاردان هانسېنې’سا یۏل’لا گئدن‌لردن بیر کیمسه‌نه گؤتۆرۆب اؤزۆ ایله آپاراردې، جادو-سئحیریندَن قوللانار، هانسې’سا مَقصَده چاتماسېندان اؤته‌ری اۏنون مؤعجۆزکار کؤمه‌ڲینه ایمان گتیرَردی. سۏنرا سئحرباز مؤعجۆزکار ایشینی گؤرۆب تاماملادېقدان سۏنرا یئنه ده اؤز قالدېغې یئرینه، سئحربازلار دره‌سینه قایېداردې، یارې‌سې یئره باتمېش، تۏرپاق اۆسته چېر-چېخېنتې‌سېنې آنجاق بونون اؤزۆنۆن تانېدېغې بیر یارې‌چېلپاق قایانېن دیبینه یئتیشدیکد‌ن آنجاق سۏنرا دینج نفس آلاردې. بو بیر قایدا ایدی: بیری‌سی‌نین گتیردیڲی قازانجدان هامېیا پای دۆشَردی. گئری دؤنن سئحرباز قازاندېغېنې اۏ بیری سئحربازلار’لا بؤلۆشمه‌سه ایدی، اۏلمازدې، یئمک-ایچمه‌لری بونلارېن بیر ایدی، باش-آغرې‌لارې بیر ایدی، گزیب-دۏلاشمالارې، بیر-بیری ایله دانېشېب-دئمه‌لری، سوسوب-دورمالارې بیر ایدی. بلکه آنجاق گۆن سۆره‌جینده هر بیر سئحرباز بیر، یا ایکی ساعات‌لېغا خلوته چکیلیب قایا‌لېق‌لارېن یا دا آددا-بوددا آما بؤیۆک بیر آغاج بۏیدا بیتن کۏل-کۏس‌لارېن آرخاسېندا یالنېز اؤزۆ-اؤزۆ ایله تکجه قالا‌ردې. بو واختېن آدېنا تکجه‌نه‌لیک واختې دئییلردی. بو واخت اۏنلار اۆچۆن مۆقَدَّس واخت ایدی، هئچ بیر باشقا سئحرباز بو واختېن ایچینه گیرمه‌ڲه جۆرأت إتمزدی، یاساق ایدی نه‌دی، قاداغا ایدی بو واخت. بو واخت عرضینده سئحرباز نه إدَردی، نه إتمزدی آنجاق اؤزۆ بیلَردی. اؤزۆ-اؤزۆ ایله دانېشاردې، آما بو دیلی بیر کیمسه بیلمَزدی، اؤزۆ-اؤزۆنه سوال‌لار وئرَردی، اؤزۆ ده بو سوال‌لارې جاواب‌لاردې. یئنه ده هانسې دیلده – بیلن اۏلمازدې. آما بیر دفعه سئحربازلاردان بیری اۏنو اؤزۆ ایله مملکتین شهَرینه آپارېب جادو سیفاریش وئردیره‌رَک قۏنشوسونا ظۆلم إتدیریب مین بیر بلایا سالمېش بیر مؤعمۆن تاجیر بنده‌یه اۆرَک قېزدېرېب بو خلوتی، تکجه‌نه‌لیک واختې‌نېن سیرّینی آچمېشدې. هر بیر سئحرباز اؤز سئحرینی سۏیونورموش بو واختېن ایچینده. سۏنرا دا اوشاق کیمی گۆجسۆز، هئی‌سیز قالېرمېش. کیمه ایسه، نه‌یه ایسه تاپشېرېرمېش سئحرینی. بو تکجه‌نه‌لیک واختې‌نېن ایچیندن چېخاندان سۏنرا اۏرا‌دا نه اۏلوردو’سا اۏنون بئینینده اونودولوردو. بو مؤعمۆن تاجیر بنده سیرّی اۏنا آچان سئحربازېن گؤردۆڲۆ ایشی‌نین قارشې‌سېندا اۏنا وئردیڲی قېزېل- گۆمۆشه سۏنرادان تاماهسېلانېر، حئیفسیلَنیر، قرارا گلیر کی، سئحربازې گۆدسۆن، اۏ وعده کی تکجه‌نه‌لیک واختې گلدی، تکجه‌نه‌لیک واختېنا گیرسین اۏنون دالېنجا پول‌لارې آلېب قایتارسېن. خلوته سالېب باشلایېر سئحربازې گۆدمه‌ڲه. زامانې چاتاندا و سئحرباز أل‌لری ایله گؤزلرینی قاپایېب تکجه‌نه‌لیک واختېنا گیرَنده اؤز همیشه‌کی قایالېغې‌نېن آرخاسېندا دۆم‌بَلَن‌دۆز دایانېب دورموشدو و هئچ بیر شئی بونون وئجینه دَڲیلدی. بو حئینده هامان تاجیر تاپېلدې. بیر سؤز دئمَزدن باشلایېر بونون اۆست-باشېنې آختارېب-یۏخلا‌ماغا، جیب‌لرینی إشه‌له‌مه‌ڲه. سئحرباز – طاقت‌سیز، اۏنو دورساندېرېر. غرض بو کیشی وئردیڲی پول‌لارې تاپېر، بیر گؤڲ أسکی‌یـه بۆکۆلمۆش قېزېل‌لارې اؤزۆ گؤرۆر، أسکینی تانېیېر، قېزېل‌لارېن سایې دا دۆز گلیر، بونلارې تئز-تله‌سیک اۏرا-بوراسېنا دۆرتۆب إله آیاغېنې گؤتۆرۆب تکجه‌نه‌لیک داییره‌سی‌نین ایچیندن چېخاندا گَرَک إله‌مه‌یه’یدی، بو تاجیر دؤنۆب گئرییه، سئحربازېن اۆزۆنه باخېر. گؤز‌لری یومولو سئحرباز اۏنا دۏداغې‌نېن اوجوندا اینجیک بیر تَبَسّۆم آنجاق بو سؤز‌لری دئییر: “گئت، آما من بونو سنه حلال إله‌میرم…”
کیشی بو سؤز‌لره های وئرمیر، اۆزۆیوخارې یئنه تله‌سیک قالخېب چېخېب دره‌د‌ن دۆزه‌لیر شهَرینه دۏغرو گئدن یۏلا دۆشۆر و باشلایېر بو یۏلو تؤیشۆیه-تؤیشۆیه گئتمه‌ڲه. یۏل هامان یۏل، شَهَر ده کی، اؤز یئرینده. اینانېلاسې دَڲیل، ایندییه‌نه قدر اۏ ناساق کیشی اۏ یانلېش یۏلو گئدیر، گئدیر، آما نئچه ایلدی بو یۏل اۏنو بیر یانا گتیریب چېخارتمېر. إله هئی گؤرۆکمز تپه‌نین یان-یؤوره‌سینده اۏرا-بورا فېرلانېب دۆزه‌لیب یئنه هاردان’سا بلکه ده ایلانلې گَدیکد‌ن سېیرېلېب گلیب چېخېر سئحربازلار دره‌سی‌نین آغزېنا. دالېنا دۆشن ده اۏلموشدو، آما یئنه ده بیلینمیردی کی بو تانېش یۏلدا بو آدام نئجه اۏلور آخې آزېر، نئجه اۏلور گئدیر، گئدیر، بیردن اۏنو ایزله‌ڲه‌نین گؤزۆندن ایتیر، نئجه اۏلور کی، سۏنرا گلیب بو ایزله‌ڲه‌نه آرخادان چاتېر؟! نه باش وئریر، نه باش وئرمیر؟! مۆعَمّا کی مۆعَمّا.
بو اۏلایې تامام باشقا جۆر دۆزۆب-قۏشان‌لار دا وار ایدی. أحوالات‌دان حالی اۏلان‌لار بئله بیر شئی دانېشېردېلار کی، هامان مؤعمۆن تاجیر آغا کی واردې، یاشادېغې شَهَرده نئجه کی اؤز کسبکار‌لېغې ایله مشغول ایدی، ایندی ده إله اۏ جۆردۆ. هامان مؤمۆن تاجیر آغا هئچ زامان بورا‌لارا گلیب بو گؤرۆکمز تپه‌نین آلتېندان سئحرباز-زاد دا هئچ هارا آپارمایېبدېر، اۏنون نانجیب قۏنوم-قۏنشو‌لارې دا هامېسې ساپپاساغلام و گۆمراه دېرلار، هر بیری ده اؤز إوینده-إشیڲینده. سیرّی-خودامې؟ سیرّی-خودا!
***
کاروان‌باشې ایله خاجه ایبراهېم آغانې سئحربازلار دره‌سینه هیجان- تلاش’لا تَلَسدیرَن مَقصَد‌لری أصلینده اۏرادان اؤز‌لری ایله سئحرباز سئچیب آپارماق نيَّت‌لری ایدی. بو سئحرباز عادی سئحرباز اۏلماما‌لې’یدې. اۏنون جادودان، سئحیردن چۏخ ألبتّه کی اؤزل یئته‌نه‌ڲین اۏلماسې واجیب ایدی. کاروان‌باشې‌نېن ایل‌لردی سینه‌سینده گزدیردیڲی اۏ قدیم سیرّینی، نيَّتینی، نهایت کی، یاشاما کئچیرتمک قیسمت اۏلاجاقدې اینشاللاه. خاجه ایبراهېم آغانېن ده أن بؤیۆک آرزې‌سې بو ایدی، یاشامېندان چۏخ ایسته‌دیڲی، اۆرَک باغلادېغې کاروان‌باشې‌دان دا آرتېق درَجه‌ده اؤزۆ ایستیردی بو نيَّتی‌نین یاشاما کئچمه‌سینی. باخېب-باخېب هر گۆن باطینینده مشققتدن چاتلایان جیسمینی، وۆجودونو، وارلېغېنې گؤرۆردۆ کاروان‌باشې‌نېن، اؤزۆ اۏندان داها بئتَر ظۆلم چکیردی و تار-مار قلبینده بو عذاب-أذيّتین تئز بیر واختدا بیته‌جه‌ڲینی آللاهېندان صیدق-اۆرَک’له تَوقّع إدیردی.
کاروان‌باشې‌نېن سیر‌لی نيَّتی بوندان عیبارت ایدی. ایل‌لر بوندان قاباق دَلی اۏلوب چؤل‌لره دۆشمۆش، سۏنرا دا اؤلۆب گئتمیش، ایزی-تۏزو، قبری-مزارې دا قالمامېش، اۆزۆنۆ بئله دۆز-عمللی گؤرمه‌دیڲی آتا‌سې جلّاد مممدقولونون روحونو چاغېرتدېرماق، اۏنون’لا اۆنسیيّت قورماق، آتاسېندان بعضی پارا شئی‌لری اؤرگه‌نیب بیلمک. سئحرباز دا چاره‌سیز کاروان‌باشېیا بو نيَّتینی یاشاما کئچیرتمک اۆچۆن گَرَک ایدی. خاجه ایبراهېم آغا اینام’لا ضمانَت وئرمیشدی کی روح‌چاغېران سئحربازې اۏ دره‌د‌ن مۆطلَق تاپېب گتیره‌جک. ألبتّه گتیرمه‌لیدی. بئله اۏلماز’سا، اۏ زامان آغا‌سې کاروان‌باشې‌نېن گۆنۆ یئنه ده گؤی أسکییه بۆکۆلۆب قالدېقجا قالا‌جاق، بئتَر ظۆلم اۏلاجاق اۏنا…. بونلارې دۆشۆنه-دۆشۆنه خاجه ایبراهېم آغا اۏرا-بورا وورنوخا-وورنوخا نه زامان یوخویا گئتدی، هئچ اؤزۆ ده بیلمه‌دی…
تۆل پرده‌نین آرخاسېندا ایدی هر شئی، إله اۏراداجا باش وئریردی أڲر باش وئریردی’سه. شاهېن صادیق نؤکری شئشه‌بېغ جلّادباشې مممدقولو یاشامې بۏیو أن جسارتلی آددېم‌لارېنې نئجه کی دۆشۆنمه‌ییب، اؤلچۆب-بیچمه‌ییب “آللاها پناه” دئیه‌رَک آتمېشدې، أوّل-أوّل ایندی ده إله بیلدی کی، بو سفرکی قرارې دا اۏ بیری‌لر کیمی إله-بئله آسان یۏل’لا باشا گله‌جَک. دۆشۆنجه‌سینه گؤره عؤمرۆنۆن سۏنونا هله خئیلَک واخت قالماغېنا باخمایاراق قۏلوندا، بیله‌ڲینده، بئلینده گۆج گۆجۆن اۆستۆنه یېغېلېب یاتېشان کیمی’یدی و بو جۆره‌نه بیر گۆج قالا‌غې‌نېن، بَدَنی‌نین هر بیر حۆجئیره‌سی‌نین حرکت، حرکت باغېرتېسې‌نېن صاحابې غفلَتَن بئله بیر گؤزله‌نیلمز قرارې اؤزۆ اۆچۆن چېخارتمېشدېسا، بونا هامېدان أوّل إله اؤزۆ ده چاش اۏلوب قالما‌لې’یدې کی، بو نه‌دی، دۆشۆندۆن، داشېندېن، یۏخ’سا إله بالاجا بیر اوشاغې یۏلدان چېخاردان کیمی اۏ آنداجا یۏلدان چېخاردېلار سنی، إله یاتدېن، دوردون بیردن-بیره نه منه، نه سنه همیشه گیجیشَن ألینی دیزینه سۆرتدون، “بس دیر” دئدین، “یۏرولدوم داها” دئدین، بیر آز دا سنین’له یاشاماق، عؤمرۆمۆن سۏن چاغ‌لارېنې بو گؤزَل، بو ایشېقلې، بو داغ‌لارېن باشېنداکې، بو گؤڲۆنۆن اۆزۆنۆ یالقېز بولود پارچاسې توتموش، بو آیا یاخېن شَهَرده، بو أڲری کۆچه‌نین اۏرتاسېندا أڲری-اۆیرۆ داشدان تیکیلمیش بو بالاجا إوده کئچیرمکدن ساوایې سن دئمه بیر باشقا شئی ایسته‌میرمیش. بئله بیر قرارا گلمه‌ڲینه گلمیشدی، آما نه سیردی‌سه بو دفعه اۆره‌ڲی‌نین تئل‌لرینی غریبه بیر سَکسَکه ایدی، نه ایدی دارتېب طارېما چکمیشدی، ناراحات اۆره‌ڲی‌نین ایچینده نه‌سه باشلامېشدې گیزیلده‌مه‌ڲه، اؤزۆ ده نه’یدیسه بو گیزیلتی تزه-تزه تاپېلمېشدې اۆره‌ڲی‌نین ایچینده، باشلایان زامان دا کی، بئینی قوپ-قورو قورویوردو، سانکې آلا-بولا دومان‌لارېن ایچینه گیریب گیزلَنیردی، کئییییردی إله بیل هر شئیی، هر زادې اونودوردو و نه وجه’له چالېشېردې، نه ایللاه إله‌ییردی اؤزۆنده قۆووه تاپا بیلمیردی نه’یسه، کیمی’سه بو زامان خاطېرلاسېن کی بلکه چۏخ گۆجسۆز بیر شکیلده آنجاق بونو دۆشۆنه بیلیردی: بلکه خاطېرلاسایدې کیمی’سه، نه’یسه بو یاواشداندان گیزله‌نه-گیزله‌نه آغرېیا چئوریلن گیزیلتی ده، إله قارا بولود‌لارېن قوجاغېندا اوچورموش کیمی یېرغالانماسې دا، باشې‌نېن لاپ ایچی‌نین بئله‌جه‌نه کئی‌لَشمه‌سی تئزجه کئچیب گئده‌جکدی، یۏخ اۏلاجاقدې. هئچ نه‌یی نه ایللاه إله‌ییردی، عمللی- باشلې خاطېرلایا بیلمیردی. بو مۆدهیش آغرې‌دان جان قورتارماق داد‌لې بیر خیال کیمی’یدی اۏنون اۆچۆن. گل آللاهېن ایشینه باخ، ایندی‌نین ایندی‌سینده لازېم ایدی‌می اۏنا بو اوجا گؤڲ‌لردن جزا کیمی – باشقا هئچ بیر آد تاپاممېردې بونا، ألبتّه کی جزا، آنجاق جزا، داها مۆکافات کی اۏلمایاجاقدې بو عذاب، بَلی، بو اوجا گؤڲ‌لردن جزا کیمی اۏنون بختینه گلیب قوش اؤز دۏغما بوداغېنا قۏنان تک قۏنموش بو سئوگی، بو عئشق، بو آنلام‌سېز، قاباق‌لار هئچ بیر زامان اینانمادېغې و عاغلېنا یاخېن بوراخمادېغې، چۆنکی هئچ بیر زامان اۆزلشمه‌میشدی، چۏخ إشیتمیشدی‌سه ده اۆزلشمه‌دیڲیندن اینانمادېغې بو عئشق، بو سئودا، یانې بو دۏغرودان دا بئله شیرین اۏلورموش، خودایا؟!
بلکه منی بو قېز قۏرخدوغونداندې بئله سئویر، چۆنکی مندن قۏرخان‌لارېن ایندییه‌نه‌جن جۆمله‌سی تمَنّاسېز عئشق-محبّت آندې ایچیبلر منه بۏل-بۏل، شیرین-شیرین وعده‌لر وئریبلر، آما هر هانسې بیری’یله یۏرقان-دؤشه‌ڲه گیردین‌می، گؤزلری‌نین دیبینده‌کی اۆرپَشمه‌نی، قۏرخویدو بو، ایرگنتی’یدی، نه’یدی، إله بیل کی یۏرقان کیمی اۆستۆند‌ن آتماق ایسته‌میشدی هر بیری ایله بو قۏرخونو آنلاماغا چالېشا-چالېشا “یۏخ، بئله دَڲیل، بو محبّتدی‌سه، بو منه هئچ گَرَک دَڲیل، بیرجه تئز اۏلایدې بیته’یدی بو ایش ردّ اۏلوب گئده’یدی باشېمدان بو نامحرَم اۏغلونون قېزې نامحرَم” دئییب دۆشۆنمۆشدۆ، دۆشۆندۆکجه ده گؤردۆڲۆ ایش بیتمک بیلمه‌میشدی کی بیلمه‌میشدی، تنگه گلیب تۆپۆرۆب یارېمچېق دا قۏیموشدو ایشینی، آلتېندا إحتیراص‌دان‌مې، قۏرخودان‌مې تیر-تیر تیتره‌ین قېزېن اۆستۆند‌ن غفلَتَن قالخېب اؤزۆ-اؤزۆنه دئیینه-دئیینه اؤزۆ-اؤزۆنۆ سؤیه-سؤیه گئیینمه‌ڲه باشلامېشدې. بو حقیقتن بئله ایدی، چۆنکی اۏندان قۏرخان‌لاردان زینده‌یی-زهله‌سی گئدیردی جلّاد مممدقولونون.
ایندی ایسه هر شئی إله بیل کی بیر باشقا جۆر ایدی. بو دفعه هئچ بیر قۏرخو-فیلان یۏخ ایدی بو جاوان گلینین اۆزۆنده، باخېشېنې-زادې دا قاچېردېب إله‌میردی، حایاسېز-حایاسېز دۆز اۏنون گؤزلرینه زیلله‌ییردی اؤز یاشېل گؤزلرینی، اوزون کیرپیک‌لرینی ده قېرپمازدان دیک-دیک باخېردې بو یاشېل، بالاجا، بیر آز دا خام باخان گؤزلری‌نین دۆز ایچیندن اۏنا. آرالارېندا هئچ بیر ذرّه قدر یادلېق دئییلن شئی قالمامېشدې و هئچ بیر ذرّه شۆبهه ده یۏخ ایدی کی بو ایکی‌سی بیر-بیرینه تکجه‌نه تیتره‌شن بدن‌لری ایله دَڲیل، تیتره‌شن روح‌لارې ایله همی بیر-بیرینه قېسېلېب قالمېشدېلار. هر ایکی‌سی آنلامېشدې کی، بو باش وئرَن نه’یدیسه اۏنلار اۆچۆن، بورا قدر نه اۏلموشدوسا هامېسې جفنگ-جفنگ ایش‌لر، هَدَر صؤحبَت‌لر دیر. بوندان سۏنرایا، هر نه واردې’سا، اۏلاجاقدې’سا بوندان سۏنرایا اؤزل ایدی. و اؤز مشعوم قرارېنې دا جلّاد مممدقولو بئله گئجه‌لرین بیرینده وئرمیشدی. بو بۏیدا لشکرین اؤزۆ ایله أن واجیب، أن عزیز بیر أشیا، أعزا کیمی – مملکتدن مملکته، شَهَردن شَهَره بسله‌یه-بسله‌یه، عزیزله‌یه-عزیزله‌یه آپاردېغې اۏن جلّاددان بیری، بلکه ده بیریمینجی‌سی شئشه‌بېغ جلّادباشې مممدقولو، اوجابۏیلو، جۆثّه‌لی-شاققاللې، عؤمرۆنۆن أللی‌سینه یاواش-یاواش یاخېنلاشان، کئفی‌نین کؤک واختېندا اؤزۆ اؤزۆ اۆچۆن “فقیر آللاه بنده‌سی‌یم، کیمَم کی من” دئیَن جلّادباشې مممدقولو هئچ اؤزۆ ده دریندن درینه اؤلچۆب-بیچمَزدَن، عقلی ایله دۆشۆنمَزدن گؤڲلۆنۆن فرمانې ایله بیردن-بیره قرارېنې وئرمیشدی.
***
قرار ایسه بو ایدی. اۏ داها بو لشکر’له، اۏنا همیشه عینایت إتمیش بو پادشاه’لا، حاقّ-سایېنې بلکه ده هئچ زامان قایتارا بیلمه‌یه‌جَڲی وزیر مشدعلی ایله بورادا، بو داغ‌لار باشېنداکې و بونا گؤره ده گؤڲ‌لره، اولدوز‌لارا، آیا و بیر ده اۏ بیر اۏلان آللاها بیر آز دا یاخېن اۏلان بو شَهَرده اۏنلار’لا أبدیيَّن ویداع‌لاشمالې ایدی. گئدیب آیاغېنا یېخېلا‌جاقدې، لازېم گلسه آغلایېب-سېسقایاجاقدې، قارا یاغېش‌لار کیمی گؤز یاشېنې تؤکه‌جکدی، “نؤکرینم اؤله‌نه‌جن” زارېیاجاقدې مات-معطَل قالمېش وزیر مشدعلی‌یه. تکی دیل ترپتسین پادشاهېمېزا، منیم عاجیزانه تاواققامې إله‌سین، عفو دیله‌سین من یۏلونو آزمېشا. اۏ بیرجه اۏغلوم سیزه أمانت دئیه‌جَکدی منه کی آتا‌لېق إتدین، اۏنا دا اۏ جۆر إله. من بوردا قالا‌سې اۏلدوم، گئری دؤنمه‌ڲه طاقتیم یۏخدو، خیدمتیمه بوردا سۏن وئریرَم، کئچ گۆناهېمدان قیبله‌یی- عالَم، کئچ منیم گۆناهېمدان، سَنین کی سؤزۆندن، سَنین کی أمریندن من چېخېرام، من کی، سنین’له گلدیم، آما سنین’له باهم گئری دؤنمۆرَم، من نامردی یا شاققالا، یا دا منه ایزین وئر، ایزین وئر کی بو ملعون شَهَرده یورد سالېم، قالېم. من داها یۏرولدوم، یا ربّیم. بو تَهَر یۏرولماق اۏلماز کی، من یۏرولدوم. بو سؤز‌لر’له یالواراجاقدې وزیر مشدعلی‌یـه و یئره‌جن ایطاعت‌سیز باشېنې أڲیب دالې-دالې چکیلیب اۏتاقدان چېخېب یئنه گئرییه بو ساکیت، دار، دؤشه‌مه‌سی چای داشېندان دؤشنمیش، أڲری-اۆیرۆ یۏلو هارا’سا یوخارې‌لارا اۏ طرفده‌کی آلا داغدان باش آلېب گئدن و هارا‌لاردا قورتارماغې دا بللی اۏلمایان بو تانېش کۆچه‌یه قایېداجاقدې. مممدقولو داها اؤز کئشمه‌کئشلی خیدمتینی بیتمیش سایېردې. صیدق-اۆرَک’له، بۆتۆن وار‌لېغې ایله سئودیڲی پادشاهېنا خیدمتی بو نؤقطه‌ده سۏنا چاتمېش ایدی. اۏ سایدېغېنې صبیرسیز سایېب آرتېق قورتارمېشدې، گؤزگؤرۆنمَز فلک ایسه اؤز سایدېغېنې تزه‌جه باشلایېردې سایماغا…
کاروان های’لا-کۆی’له یۏلا دۆشمه‌ڲه آرتېق حاضېر ایدی. هامې یېغېشېب هره اؤز یئرینده حرکت أمرینی گؤزله‌ییردی. بیرجه کاروان‌باشې‌نېن چادېرې تزه‌جه آغاران دان ایشېغېندا یاواش-یاواش قارالماغېندایدې. خاجه ایبراهېم آغا بیر داها عمللی‌جه یۆک‌لَنمیش دَوه‌لره، قاطېرلارا، کاروان بۏیو اؤز یئرینی توتموش صبیر‌لی آتلې‌لارا، چادېرېن یانېنداکې بؤیۆک اۏجاغېن کۆلۆنۆ إشه‌له‌ییب سؤندۆرَن و اۏنو گؤزله‌یَن اۆچ نفر نؤکره اؤته‌ری نظر سالدې، چادېرېن آغزېندا “اؤهؤ، اؤهؤ”لییب بۏغازېنې آرېتلادې، إحمالجا باشېنې أڲیب ایچه‌ری کئچدی:
– قوربانېن اۏلوم، صاباحېن خئییر‌لی اۏلسون، بیز حاضېر.
کاروان‌باشې آرتېق سفر گئییمینده ایدی، بارداشېنې قوروب هله ده ایستی یاتاغېندا فیکره گئدیب اۏتورموشدو، خاجه ایبراهېم آغانېن بو سؤز‌لرینی گؤزله‌ییرمیش کیمی درحال آیاغا قالخدې أته‌ڲینی چېرپېب أزیک‌لرینی سلیقه‌یه سالدې:
– چۏخ گؤزَل، چۏخ پاکیزه. یۏلچو یۏلدا گَرَک، سَنین ده صاباحېن خئییر‌لی اۏلسون، چادېرې دئ سؤکسۆنلر.
چادېردان کاروان‌باشې ایره‌لیده، خاجه ایبراهېم آغا اۏنون دالېنجا چېخدېلار. خاجه ایبراهېم آغا ایشارت إله‌دی، نؤکر‌لر کی، اۏجاغې سؤندۆرۆب قورتارمېشدېلار، جلد چادېرېن ایچینه کئچیب یۏرقان-دؤشه‌ڲی، قاب-قاجاغې تۏپارلایېب قالدېرېب آپارېب یاخېنداکې قاطېرلارا یۆکله‌مه‌ڲه باشلادېلار.
بو بیری طرفده کاروان‌باشې‌نېن بدؤی آتېنې چکدیلر، بیر سېچرایېشدا توللانېب میندی، خاجه ایبراهېم آغا دا آتلاندې. چاپاراق کاروانېن باش طرفیندن بیر کۆرَن آتلې گلدی، “آغا، أمرین نه‌دی؟” دئییب آتېندان إنمَزدن کۆرَن آتلې سۏروشدو. بو اۏنون بیرینجی کؤمَکچی‌سی ساروان قاراسووارلې ایدی.
– گئتدیک، قارا. – کاروان‌باشې اۏنون باشې اۆستۆند‌ن اۏ طرفده قارالان یۏلا باخا-باخا قطعیَّت’له دیللَندی.
– هانسې یۏلا دۆشک؟ – ساروان قاراسووارلې بیر داها سۏروشدو.
– گؤرۆکمز تپه‌نین آلتېندان گئدن یۏلا سال کاروانې…
– سئحربازلار دره‌سیندن؟
– بَلی، اۏردان.
ساروان قاراسووارلې‌نېن اۆزۆنده بیر عضُله ترپَندی‌می ترپنمه‌دی، آنجاق گؤزلری‌نین لاپ دیبیندن نه’یدیسه بیر سۏیوقلوق اؤزۆنه یۏل تاپېب اۆزه چېخدې، تئزجه ده هاوایا قارېشېب أریییب گئتدی. اۆره‌ڲینده دۆشۆندۆ: “آللاه خئیریندن ساخلاسېن”. آما داها بیر کلمه دانېشمادې، آتې‌نېن باشېنې چؤنده‌ریب گلدیڲی یئره – کاروانېن باشېنا طرف چاپدې. کاروانېن باش دَوه‌لریندَن قاباغا کئچدی. ألینی قالدېرېب ایشارت وئردی. شئیپورچو سئوینجک شئیپورون چالدې. سَس-کۆی آرتدې. کاروان یئریندن آغېر-آغېر دَبه‌ریب یاواش-یاواش حرکته گلدی، اؤزۆنۆ أطراف آغاج‌لېقدان، چمن‌لیکدن بیرتَهَر تۏپارلایېب آرالایېب یۏلا سالدې. دۆشَرگه بیر آزدان بۏمب‌آلانبۏش قالدې، آنجاق اۏجاق‌لار سۏن نفَس‌لرینی دره-دره کؤزَرمک‌لریندن هئچ جۆر قالا بیلمیردیلر.
***
مملکتین باش شهَرینه، داها بیر شئی قالمامېشدې، دۆز بیر گۆن و بیر گئجه‌دن سۏنرا چاتا‌سې’یدېلار. مؤعجۆزه‌لی گؤرۆکمز تپه‌نین آلتېندان دؤوره‌لَمه گئدن یۏل بو طرف‌لردن گئدن یئگانه یۏل دَڲیلدی آرتېق یئنی باشقا بیر یۏل سالمېشدې گلیب-گئدن‌لر آما بو کؤهنه یۏل سئحربازلار دره‌سی‌نین اۆستۆند‌ن کئچدیڲیندن اۏردان کئچن‌لر آنجاق اۏ زامان اۏردان کئچَردیلر کی، مَقصَد‌لری اؤز‌لری ایله سئحرباز آلېب آپارماق اۏلاردې. باشقا زامان اۏ یۏلنان گئتمه‌ڲی بیر آدام، بیر یۏلچو خۏشلامازدې اۏندا کی، کاروان اۏلا… بیر خۏف ایدی گیرمیشدی جان‌لارېنا آدام‌لارېن، یۏخ’سا باشقا بیر شئی یۏخ ایدی.
قۏتازلې دَوه کی کاروانېن لاپ باشېندا اوزون بۏینونو شست’له بیر آز دا اوجا توتوب آیاق‌لارېنې آتا-آتا ساروان قاراسووارلې‌نېن آتې ایله یاناشې گئدیردی، بیر آددېم داها آتدې، قاباغا کئچدی، ساغا دؤندۆ، إله دؤنمه‌ڲی’له ده بیردن-بیره داها گؤزه گؤرۆنمه‌دی، یۏخ اۏلدو. ساروان قاراسووارلې دا بونون’لا برابر یۏخ اۏلدو. خاجه ایبراهېم آغا کی، قۏتازلې دَوه‌نی بیله‌رَکدن اوزاقدان گؤزدن قۏیموردو، تئز آتېنې کاروان‌باشې‌نېن آتېنا یاخلاشدېردې:
– دردین آلېم، اۏرا باخ، یئتیشدیک، باخ، قۏتازلې داها گؤرۆکمه‌دی.
کاروان‌باشې گؤزلرین قېیېب نه ایللاه إله‌دی آرتېق قۏتازلې دَوه‌نی اۏ دا گؤرَممه‌دی، اۏنون آردېنجا بو اوزون کاروان دا أڲیله-أڲیله، بورولا-بورولا دَوه-دَوه، آت-آت، قاطېر-قاطېر یۏخ اۏلماغېندایدې.
– حیکمتینه شۆکۆر، خودایا. تپه‌ده سیرّی-مَجهوله باخ، اؤزۆ گؤرۆکمه‌مه‌ڲینه گؤرۆکمۆر، آما اؤزۆندن ده اۏ طرفده نه وار’سا، اۏنو دا گؤرسَتمیر – خاجه ایبراهېم آغا بو سؤز‌لری اؤزۆ-اؤزۆنه سؤیله‌یه-سؤیله‌یه جانېنې آلماقدا اۏلان خۏفو قۏوالاماغا جهد إله‌دی.
دَوه‌لر، قاطېرلار، آت‌لار بیر-بیر گؤرۆکمز تپه‌نین باشېنا دؤنۆردۆلر. آرتېق کاروانېن قویروغو دا دؤنۆب تپه‌نی قورتاردې، کاروان داها هئچ گؤرۆکمه‌دی. بئله باخېردېن گؤزه هئچ بیر تپه-زاد گؤرۆکمۆردۆ، آما اۏندان اۏ طرفده نه واردې’سا، دۆز اۏ تپه بۏیدا، نه بؤیۆک، نه کیچیک، اۏ طرف ده هئچ جۆر گؤرۆکمۆردۆ. تپه‌دن آشاغېدا سۏل ألده هامان سئحربازلار دره‌سی ایدی کی، نهنگ بیر بۏشلوق کیمی اۆزۆآشاغې آچېلېردې. کاروان‌باشې اۆره‌ڲی‌نین گۆپپۆلتۆسۆنۆ گیجگاه‌لارېندا إشیتمه‌ڲه باشلادې. آتېن هر ایکی بؤیۆرۆنۆ دابان‌لارې ایله آز قالا دئشه‌جکدی، آت یازېق نئیله‌سین یۆیرک چاپماق ایسته‌دی، آما فېنخېرېب ترس-ترس عاجیزانه باشېن یئنه یئره دیکدی، تیترک آددېم‌لارې‌نېن آهنگینی دَڲیشمه‌دی.
– آغرېن آلېم، تَلَسمه، گؤزۆمۆن ایشېغې، دؤزۆمۆن اۏلسون، چاتدېق داها، بو قدر کی، سن دؤزدۆن بیر آز دا دؤز. نئیله‌سن ده بو آت بوندان برک گئتمه‌یه‌جَک. بورا‌لارېن سیرّی بوندادې.
خاجه ایبراهېم آغانېن بو سؤز‌لری کاروان‌باشې‌نېن قلبینده‌کی هیجانېن کؤپۆڲۆندن بیر آز آلدې، نه إده‌سی’یدی، اۏنسوز دا صبیر‌لی اۏلماقدان باشقا بیر چاره‌سی قالمېشدې‌مې، قالمامېشدې.
***
گؤرۆکمز تپه‌نین سۏل بؤیرۆندن سئحربازلار دره‌سی همیشه‌کی کیمی بیردن رنگ‌به‌رنگ بیر درین‌لیکدن اۆزه چېخدې. بیر ایش واردې کی، سئحربازلار مسکنی اۏلان اۏ دره ایلین هر فصلینده یاشېل چمن‌لیک اۏلاردې. بو دفعه ده یاشېل‌لېق اؤزۆنۆ گؤزَل بیر خلی إدیب آتمېشدې لۆت تۏرپاغېن باغرېنا. دره‌نین آغزېندان اۆزۆ یوخارې باخان زامان گؤرۆکمز تپه‌نین نه بۏیدا بؤیۆک بیر تپه اۏلدوغو، آز قالا داغ اۏلدوغو بیر داها عیان اۏلوردو. بونون آرخاسېندا اؤزۆ بۏیدا بیر اۆچ‌بوجاق باشدان-باشا إله بیل کی بۏز دومانا بۆرۆلۆ قالمېشدې. بو أسرارأنگیز اۆچ‌بوجاغېن أطرافې نه کی، عالَمده وار ایدی، اۏ ایدی، آرتېق هئچ نه دَڲیلدی. اۏرتا‌دا ایسه بۏز بیر اۆچ‌بوجاق، تپه‌سی گؤڲه دیرَنمیش بۏز بیر پرده کیمی ایدی. گؤرۆکمز تپه ایله اۆزۆیوخارې قالخان هئچ اۏلمامېشدې، چۆنکی إله بیر-ایکی آددېمدان سۏنرا قېراقدان باخانا إله گلیردی کی، بو آدام اۆزۆیوخارې آیاغېنې بۏشلوغا با‌سا-با‌سا هاوانېن اۆستۆ ایله قالخېر. بیر دفعه بیری قالخماق ایسته‌میشدی. آیاغې‌نېن آلتېندا تۏرپاغې حیسّ إله‌میشدی’سه ده دؤرد أطرافې إله بیلمیشدی کی، بو آدامېن آیاغې هئچ نه‌یه دَڲمیر، قېراقدان باخان‌لار یئنه ده باخېب-باخېب آنجاق اۏنو گؤرمۆشدۆلر کی بیر آدامدې هاوا ایله گؤڲه قالخېر. بو آدام دا هامې قالخان‌لا‌ر کیمی بیر، ایکی، اۆچ آددېم آتدېقدان سۏنرا جسارَتی اوچوب گئتمیش، خۏفلانېب گئری دؤنمۆشدۆ. آنجاق بیر نفر اۏلموشدو قۏجا کیشی‌لر شَهَرده سؤز-سؤزه گلنده آز قالا خلوتی دانېشاردېلار کی، آنجاق بیر آللاه بنده‌سی درویش حۆسنۆکرَ‌م آدېندا بیریسی، باخ اۏ درویش ترس‌لیڲینه سالېب آخېرا قدر تپه‌نین دۆز باشېنا قالخمېشدې. هامې دا بونو گؤرۆب یادېندا ساخلامېشدې. یاددان چېخا دا بیلمَزدی، چۆنکی اۏ درویش إله بیل هاوانېن اۆستۆ ایله أڲیله-قالخا آددېم-آددېم گؤڲه اوجالېردې. تپه‌نین باشېنا چاتېب بیر هؤور دینجینی آلماق اۆچۆن أل‌لرینی یانا آچېب تۏرپاغا اوزاندېقدا ایسه آشاغېدان باخان‌لار اۏنو گؤڲۆن اۏرتاسېندا بۏشلوقدا اوزانېب قالدېغېنې، إله بیل قوش کیمی گؤڲده قاناد آچېب اوچماق اۆچۆن حاضېر اۏلدوغونو گؤرمۆشدۆلر. هامې درین بیر حئیرَتده ایچینی چکیب گؤزله‌یه-گؤزله‌یه قالمېشدې. گؤزله‌میشدیلر، گؤزله‌میشدیلر، آما داها باشقا غریبه هئچ بیر شئی باش وئرمه‌میشدی. درویش حۆسنۆکرَ‌م قایېدېب یئنه ده بۏشلوقدا هاوانېن اۆستۆ ایله بو دفعه اۆزۆآشاغې اۆزن زامان اۏنا آرتېق یاخېنلاشېب-إله‌ین اۏلمامېشدې – بیر آدامېن بونا جسارَتی چاتمامېشدې. سۏنرا‌لار شَهَر ایچینده پریشان گزَن اۏ درویشی گؤرَن‌لر اۏنون’لا صؤحبَته، یاخېن‌لېق إله‌مه‌ڲه جان آتمازدېلار، اۏنون’لا إحتیاطلې کئچینَردیلر. إله درویش حۆسنی‌کرَ‌م اؤزۆ ده اۏ أحوالات‌دان سۏنرا اۏندان هۆرکمۆش جماعت’له چۏخ اویوشمازدې. تزه-تزه اۏ دا غملی بیر سکسکه‌یه دۆشمۆشدۆ اؤز حالی- غریبانه‌سی ایله هامېنې اؤزۆندن کنار إدیردی و گۆن‌لرین بیر گۆنۆ نه جۆر گؤزله‌نیلمز بیر شکیلده گلمیشدی بو شَهَره اۏ جۆره ده یۏخ اۏلدو، چېخدې گئتدی، بیر داها گؤره‌نی اۏلمادې اۏنو. دئییردیلر درویش حۆسنۆکرَ‌م گؤزدن-گؤڲۆلدن بو جۆر ایتندن سۏنرا گئدیب سئحرباز اۏلوبموش، سئحربازلار دره‌سینده گزیب-دۏلاشېرمېش. گؤرَن اۏلموشدو. دره‌د‌ن سئحرباز گتیرمه‌ڲه گئدن بیر عَمَلی-صالئح آدام اۏنو اۏر‌دا گؤرمۆشمۆش. آما نه بیلمک اۏ‌لار…
کاروان‌باشې ایله خاجه ایبراهېم آغا آت‌لارېن باشېنې چکیب اۏنسوز دا هۆرکمیه حاضېر حئیوان‌لارا أل‌لری، نفس‌لری ایله اۆرَک-دیرک وئرمه‌ڲه باشلادېلار. أڲیلیب اۏنلارېن قولاغېنا طرف هردن آهسته‌جه نه‌سه پېچېلدایېر، آما تئزجه ده گؤزلرینی قایتارېب دیکیردیلر یۏلا، اؤزل‌لیک’له ساغ طرفه دیققت’له باخېردېلار، دره طرفه ایسه إله بیل بیله‌رَکدن نظر یئتیرمیردیلر. گؤز‌لری گؤرۆکمز تپه‌نین بؤیرۆندن بورولان کاروانېن قویروغوندا قالمېش ایدی، آرتېق کاروان هئچ اؤز یارې‌سې بۏیدا دا گؤرۆکمۆردۆ، آما بو گؤز’له گؤرۆنۆشده بئله ایدی، أصلینده کاروانېن باشې آرتېق گؤرۆکمز تپه‌نین بؤیرۆندن آچېلېب دۆزنگاها چېخمېشدې، بیر آزدان کاروان اۆچۆن گؤرۆکمز تپه ده، سئحربازلار دره‌سی ده آرخادا قالا‌جاق ایدی.
کاروان‌باشې باخېب گؤر‌مه’سه ده حیسّ إله‌دی کی خاجه ایبراهېم آغا داها اۏنون’لا یاناشې گئتمیر.
تعجّۆب إتمه‌دی. خاجه بیردن-بیره یۏخ اۏلموشدو.
بیرینجی بؤلۆمۆن سۏنو
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
اؤلن دۆنیام / ایسماعیل شېخلې (رۏمان) (بیرینجی بؤلۆم)
جَنّت چیچهڲی / فیروز موصطافا (رۏمان) (بیرینجی بؤلۆم)
منیم آدېم قېرمېزې / اۏرهان پاموک (رۏمان) (بیرینجی بؤلۆم)
دنیز قېراغې'یلا قاچان آلاباش / چنگیز آیتماتۏف…
اۆزگۆن فاحیشهلریمین یادېرقالارې / قابریئل قارسییا…- اؤلن دۆنیام / ایسماعیل شېخلې (رۏمان) (اۆچۆنجۆ بؤلۆم)
- اؤلن دۆنیام / ایسماعیل شېخلې (رۏمان) (ایکینجی بؤلۆم)
- منیم آدېم قېرمېزې / اۏرهان پاموک (رۏمان) (ایکینجی بؤلۆم)
منیم آدېم قېرمېزې / اۏرهان پاموک (رۏمان) (اۆچۆنجۆ بؤلۆم)
BU gözəl roman bizim ədəbiyyatımızın şahəsərlərindən biri dir. Barmaq sayısında romanlarımıza şahəsər deyilə bilər. Bu onlardan biri dir. Azərbaycan Türkü olasan bu romanı oxumuyasan, sənə yazıqlar olsun!
Bukitaba görə Araz Əhmədoğlu bir monoqrafi yazıb və kitab 2017də Bakı, Mütərcim yayınlarında çap olub.
Bu kitabın bu saytda yeri çoxdan idı boş idı. Əziz qardaşımız Ayhan Miyanalı bəyə bu dəyərli şahəsəri yayması üçün çox təşəkkür edirik. Eyni halda Ayhan dostumuz söz verib bu kitaba bir tənqi yazacaq. O tənqidi də səbirsizlik ilə gözləyirik.