(18 صفحه / 2173 سؤزجۆک)
کؤچۆرۆب اویقونلاشدېران‌لار: آیهان میانالې، علیرضا فرشی
منیم آدېم قېرمېزې / اۆچۆنجۆ بؤلۆم
ایکینجی بؤلۆمۆن اؤزه‌تی…
آنام قاپېنې آچدې. قۏناق گئده‌نه قدر دینمز دوراجاق‌سېنېزمې؟ – دئدی. یاخشې، اۏندا قارا گئده‌نه قدر مطبخده اۏجاغېن یانېندا دوراجاق‌سېنېز، یوخارې چېخمایاجاق‌سېنېز.
اۏرا‌دا دارېخېرېق، – شؤوکت دئدی. خئیريّه هارا گئتدی؟
هر شئیه قارېشېرسان، چۏخ نادینجسَن سن، – آنام دئدی.
آخېردا آتېن آلچاقدان کیشنه‌دیڲینی إشیتدیک، سۏنرا بیر ده إشیتدیک. بو، بابامېن آتې یۏخ، قارانېن آتې’یدې. کئفیمیز آچېلدې، إله بیل یارمارکا گۆنۆ، یا دا بایرام سحری باشلایېردې. آنام سانکی بیزیم ده گۆلۆمسه‌مه‌ڲیمیزی ایسته‌یه-ایسته‌یه گۆلۆمسه‌دی. ایکی آددېم آتېب آخورون بو یانا باخان قاپې‌سېنې آچدې.
دررس‌س‌س، – دئیه ایچه‌ری‌یه سارې سَسلندی. قایېتدې، بیزی خئیريّه‌نین یاغ اییی وئرَن سیچانلې مطبخینه سالېب اۏتورتدو. باخ قۏناق گئده‌نه قدر بورادان چېخماغې عاغلېنېزا گتیرمه‌ڲین. آرانېزدا داوا دا إله‌مه‌ڲین کی، کیمسه سیزین هر شئیه بورنونو سۏخان تربییه‌سیز اوشاق‌لار اۏلدوغونوزو فیکیرلشمه‌سین.
قاپېنې اؤرتمه‌میشدن قاباق: آنا، – دئدیم، – آنا، بیر شئی دئیه‌جه‌ڲَم. بابامېن یازېق مۆذَهّیبینی اؤلدۆرۆبلر.
اۆچۆنجۆ بؤلۆم
7-منیم آدېم قارادې
اوشاغېنې ایلک دفعه گؤرَنده ایل‌لردن بری شکوره‌نین اۆزۆنۆن جیزگی‌لرینی سهو خاطېرلادېغېمې درحال باشا دۆشدۆم. اۏرهانېن اۆزۆ کیمی شکوره‌نینکی ده اینجه’یدی، چنه‌سی ایسه خاطېرلادېغېمدان داها اوزون ایدی. بونا گؤره ده سئوگیلیمین آغزې، دۏغال کی، ایل‌لر بۏیو فیکیرلَشدیڲیمدن داها کیچیک و دار اۏلما‌لې’یدې. اۏن ایکی ایل عرضینده اۏ شَهَر سَنین، بو شَهَر منیم گزَنده خیالېمدا شکوره‌نین آغزېنې ایستَک’له گئنیشلتمیش، دۏداق‌لارېنې داها أتلی-قانلې، آما ایری و پارلاق ویشنه کیمی داها أتلی، داها دؤزۆلمز تَصَوّۆر إله‌میشدیم.
یانېمدا شکوره‌نین اۆزۆنۆن ایتالیان اوستادلارې‌نېن اوصول‌لارې’یلا چکیلمیش بیر رسمی اۏلسایدې، دئمه‌لی، اۏن ایکی ایل چَکَن سفریمین تَخمینَن اۏرتالارېندا گئریده قۏیدوغوم سئوگیلیمین اۆزۆنۆ آرتېق قطعی خاطېرلامادېغېمدان اؤزۆمۆ هئچ یئرسیز-یوردسوز حیسّ إله‌مه‌یه‌جکدیم. چۆنکی أڲر ایچینیزده قلبینیزه نقش إله‌دیڲینیز بیر سئوگیلی‌نین اۆزۆ یاشایېرسا، دۆنیا هله سیزین إوینیزدی.
شکوره‌نین اۏغلونو گؤرمک، اۏنون’لا دانېشماق، اۆزۆنه یاخېندان باخېب اؤپمک درحال قلبیمده اوغورسوزلارا، قاتیل‌لره و گۆناه‌کارلارا اؤزل ناراحات‌لېق یاراتدې. ایچیمد‌ن بیر سَس منه: «دی ایندی گئت، شکورنی گؤر»، – دئییردی.
بیر آرا: «أنیشته‌مین یانېندان هئچ بیر شئی دئمَزدن چېخېم، دَهلیزه آچېلان قاپې‌لارېن – گؤزاوجو سایمېشدېم، پیلله‌کَنینکی’یله بیرگه بئش قاران‌لېق قاپې
– هامې‌سېنې شکوره‌نی تاپانا قدر بیر-بیر آچېم»، – فیکیرلَشدیم. آما من اۆره‌ڲیمدن کئچن‌لری واخت‌سېز-وعده‌سیز، گؤتۆر-قۏی إله‌مَزدن آچدېغېما گؤره سئوگیلیمدن اۏن ایکی ایل اوزاق قالمېشدېم. دینمزجه و صبیر’له گؤزله‌دیم، شکوره‌نین، کیم بیلیر، نه قدر تئز-تئز اۏتوردوغو دؤشَکجه‌لره، تۏخاندېغې أشیا‌لارا باخېب أنیشته‌نی دینله‌دیم.
منه سولطانېن بو کیتابې هیجرَ‌تین بیرینجی ایل‌دؤنۆمۆنه چاتدېرماق ایسته‌دیڲینی دانېشدې. جاهان‌پَناه پادشاهېمېز تقویمین بیرینجی ایلینده اؤزۆنۆن و دؤولتی‌نین فیرنگ‌لرین اوصول‌لارېندان دا اۏنلار قدر قوللانا بیله‌جه‌ڲینی گؤرسَتمک ایسته‌ییردی. پادشاه اۆسته‌لیک بیر سورنامه ده حاضېرلا‌تدېغېندان چۏخ مشغول اۏلدوق‌لارېنې بیلدیڲی اوستا نقّاش‌لارېن إولریندن چېخمامالارېنې، نقّاش‌خانانېن تۆنلۆڲۆنده یۏخ، إولرینده چالېشمالارېنې بویورموشدو. دۏغال کی، اۏنلارېن گیزلیجه أنیشته‌نین یانېنا گلدیک‌لریندن ده خبردار ایدی.
«باش نقّاش اوستاد عُثمانې گؤرَرسَن»، – أنیشته‌م دئدی. «کۏر اۏلوب دئییرلر، کار اۏلوب دئییرلر: منجه، هم کۏر، هم ده کاردې».
اوستا نقّاش اۏلماسا دا، أصلینده، بو صنعتین اۏنا هئچ بیر دَخلی اۏلمادېغېنا باخمایاراق، أنیشته‌مین پادشاهېن ایذنی و تشویقی’یله بیر کیتاب حاضېرلادېب دَڲرلندیرمه‌سی، ألبتّه، قۏجا اوستاد باش نقّاش عُثمان’لا آرا‌لارېنې پۏزاجاقدې.
اوشاق‌لېغېمې خاطېرلایېب دیققتیمی إوین ایچینده‌کی أشیا‌لارا وئردیم. یئرده‌کی ماوی کولا کیلیمینی، میس صۆراحینی، قهوه سینی‌سینی و قهوه‌دانې، تا چین‌دَن، پۏرتاغالدان کئچیب گلدیڲینی رحمت‌لیک خالا‌مېن نئچه کره ایفتیخار’لا سؤیله‌دیڲی قهوه فینجان‌لارېنې اۏن ایکی ایل ایره‌لی‌دن ده خاطېرلایېردېم. بو أشیا‌لار عئینی’له قېراقداکې صدف ناخېشلې رَهله، دووارداکې رَف‌لر، یومشاق‌لېغېنې خاطېرلایېب، تۏخاندېغېم مخمر یاستېق کیمی شکوره’یله اوشاق‌لېغېمېزې کئچیردیڲیمیز آغ‌سارایداکې إودن قالمایدې، اۏ إوده‌کی خۏشبخت‌لیک و رسم گۆن‌لری‌نین ایشېلتې‌سېندان هله بعضی شئی‌لر ساخلایېردېلار.
خۏشبخت‌لیک و رسم. ایسته‌ییرم کی، حیکایه‌مه و کدریمه دیققت گؤرسه‌ده‌جک سئوگیلی اۏخوجو‌لارېم بونلارې منیم عالَمیمین باشلانقېج نؤقطه‌سی کیمی همیشه یادېندا ساخلاسېن. بیر واخت‌لار بورادا کیتاب‌لار، قَلَم‌لر، رسم‌لر آراسېندا چۏخ خۏشبخت ایدیم. سۏنرا عاشیق اۏلدوم و بو جَنّت‌دَن قۏوولدوم. گنج‌لیڲیمده یاشامې، دۆنیانې تامام-کامال منیمسه‌مه‌دیڲیمدن عئشق سۆرگۆنلۆڲۆ کئچیرتدیڲیم ایل‌لرده شکوره‌یه و اۏنا اۏلان عئشقیمه چۏخ شئی بۏرجلو اۏلدوغوم باره‌ده خئیلَک فیکیرلشمیشَم. اوشاق تئزآلدانان‌لېغې ایله اۏنو آلاجاغېما شۆبهه‌م اۏلمادېغېما گؤره حددن آرتېق آرخایېن ایدیم، دۆنیانې دا آرخایېن‌لېق’لا قبول إله‌ییب گؤزَل بیر یئر سایېردېم. کیتاب‌لارې، أنیشته‌مین اۏ واخت‌لار منه دَرس دئدیڲی شئی‌لری، مدرسه‌ده اؤرگه‌دیلَن‌لری، نقشی و رسم إله‌مه‌ڲی إله همین آرخایېن‌لېق’لا منیمسه‌ییب سئودیم. تحصیلیمین ایشېقلې، سئوینجلی بو ایلک، زنگین یارې‌سېنې شکوره‌یه دویدوغوم عئشقه بۏرجلو اۏلدوغوم قدر، اۏنو برباد إله‌ین توتقون بیلیک‌لریمی ده ردّ إله‌مه‌ڲه بۏرجلویام: بوز کیمی گئجه‌لرده کاروان‌سارای اۏتاق‌لارېندا اۏجاغېن سؤنن ألۏوو’یلا بیرگه یۏخ اۏلوب گئتمک ایسته‌ڲیم، سئویشندن سۏنرا یوخولارېمدا تئز-تئز یانېمداکې قادېن’لا بیرگه دیب‌سیز اوچوروما دۆشدۆڲۆمۆ گؤرمه‌ییم، «بئش قپیڲه دَڲمز حریفین بیری‌یم» فیکری شکوره‌دَن منه میراث ایدی.
«اؤلۆمدن سۏنرا، – أنیشته‌م خئیلَک سۏنرا دئدی، – روح‌لارېمېزېن بو دۆنیادا یاتاق‌لارېندا مېشېل-مېشېل یاتماقدا اۏلان‌لارېن روح‌لارې’یلا قۏووشاجاغېنې بیلیردین‌می؟»
«بیلمیردیم».
«اؤلۆمدن سۏنرا اوزون سفر وار، بونا گؤره ده اؤلمکدن قۏرخمورام. قۏرخدوغوم پادشاهېمېزېن کیتابېنې بیتیرمَزدن اؤلمک دیر».
عاغلېمېن بیر طرفی اؤزۆمۆ أنیشته‌مه گؤره داها گۆجلۆ، داها آغلې باشېندا و ساغلام سایاندا، باشقا یانې دا اۏن ایکی ایل أوّل قېزې‌نېن منیم’له إولنمه‌سینه ایزین وئرمه‌ین بو آدامېن یانېنا گلنده آلدېغېم کافتانېن باها‌لېغېنا، پیلله‌کندن ایندی إنیب، آخوردان چېخاردېب مینه‌جه‌ڲیم آتېن گۆمۆش اۆزَنگی‌سینه، ایشله‌مه‌لی یَهَر دستینه گئتمیشدی.
نقّاش‌لار آراسېندا اؤرگندیڲیم هر شئیی اۏنا چاتدېراجاغېمې دئدیم. ألینی اؤپدۆم، پیلله‌کندن إندیم، حَیَطه چېخدېم، قار-سۏیوغو اۆز-گؤزۆمده حیسّ إله‌دیم، نه اوشاق، نه ده یاشلې آدام اۏلدوغومو خاطېرلادېم: دۆنیانې خۏشبخت‌لیک’له جانېمدا دویوردوم. آخورون قاپې‌سېنې اؤرتَنده کۆلک أسدی. داش‌لېقدان حَیَطه کئچنده قانتارغاسېندان توتوب چکدیڲیم آغ آتېم منیم’له بیرگه دیکسیندی: اۏنون ایری دامارلې گۆجلۆ آیاق‌لارېنې، صبیرسیز‌لیڲینی، چتین رام إدیلن وضعيّتینی اؤزۆمۆنکۆ سایدېم. کۆچه‌یه چېخار-چېخماز إله بیر حمله‌ده آتېمېن بئلینه آتېلېب، بیر داها بورا قطعی قایېتمایاجاغېنې سؤیله‌یَن ناغېل‌وارې آتلې کیمی دار کۆچه‌لردن یۏخ اۏلاجاقدېم کی، هارادان چېخدېغېنې هئچ باشا دۆشمه‌دیڲیم گۏنبول قادېن، باشدان-آیاغا قارا گئیمیش بیر یهودی ألینده بۏغچاسې اۆستۆمه گلدی. اۏ قدر یئکه‌پَر و إنلی’یدی کی، دۏلابا اۏخشایېردې. آما قېوراق، جانلې، حتتا اۆسته‌لیک عیشوه‌لی’یدی.
«آصلانېم، دلی‌قانلېم، سن، حقیقتن، دئدیک‌لری قدر یاراشېقلې‌سانمېش»، – دئدی. «إو‌لی‌سَن‌می، سوبای‌سان‌مې، گیز‌لی سئوگیلین اۆچۆن ایستانبولون أن بیرینجی بۏغچاچې‌سې إستئردن ایپک یای‌لېق آ‌لارسان‌مې؟»
«یۏخ».
«أطلس‌دن قېزېلې قورشاق؟»
«یۏخ».
«یۏخ، یۏخ، دئمه، باخارېق! چتین کی، سَنین کیمی بیر آصلانېن نیشانلې‌سې، گیز‌لی سئوگیلی‌سی هئچ اۏلماسېن! نئچه گؤزۆیاشلې قېز سَنین اۆچۆن کۏرون-کۏرون یانېر، کیم بیلیر؟»
بیر آندا بَدَنی جانبازېن ظریف بَدَنی کیمی اوزانېب حئیرَت دۏغوران چئویک‌لیک’له منه یاناشدې. عئینی آندا یۏخدان وار إله‌ین حقّه‌بازېن باجارېغې’یلا ألینده مکتوب گؤرۆندۆ. مکتوبو قاش’لا گؤز آراسېندا قاپدېم، ایل‌لر بۏیو بو آن اۆچۆن حاضېرلاشان کیمی جلد قورشاغېمېن آلتېنا سۏخدوم. قالېن مکتوب ایدی، قورشاغېمېن آلتېندا، بئلیم’له گؤبه‌ڲیمین آراسېندا، بوز کیمی بَدَنیمین اۆستۆنده ایندی‌دن اۏنو آتش تکی حیسّ إله‌ییردیم.
«آتېنا مین، اۏنو روان سۆر»، – بۏغچاچې إستئر دئدی. «بو دووار بۏیونجا ساغ کۆچه‌یه دؤن، کئفینی هئچ پۏزمازدان گئت، آما نار آغاجې‌نېن یانېنا چاتاندا دؤن، چېخدېغېن إوین قارشېنداکې پنجره‌سینه باخ…»
یۏلونا داوام إله‌ییب بیر آندا یۏخ اۏلدو. آتا میندیم: آما یاشامېندا ایلک دفعه آتا مینن ناشې کیمی. اۆره‌ڲیم إله دؤڲۆنۆردۆ، إله بیل یئریندن اۏینایاجاقدې، عاغلېم چابایا دۆشمۆشدۆ، أل‌لریم آتېن یۆیه‌نینی نئجه توتاجاغېنې اونوتموشدو، آما آیاق‌لارېم آتېن گؤوده‌سینی مؤحکَم سېخاندا آتېما و منه ساغلام عاغېل حاکیم اۏلدو، إستئرین دئدیڲی کیمی، عاغېللې آتېم لاپ إله‌جه روان یئریدی. کئف ایچینده ساغ کۆچه‌یه دؤندۆک!
حقیقتن، یاراشېقلې اۏلدوغومو بلکه ده اۏندا حیسّ إله‌دیم. ناغېل‌لارداکې کیمی هر پرده‌نین، هر بارماق‌لېغېن آرخاسېندان محله‌لی بیر قادېن منه تاماشا إله‌ییردی، من ده یئنی‌دن عئینی یانقې’یلا یانماق اۆزره اۏلدوغومو دویوردوم. بویدومو ایسته‌دیڲیم؟ نئچه ایل‌لیک خسته‌لیڲه گئری‌می دؤنۆردۆم؟ بیردن گۆنَش چېخدې، اؤزۆمۆ ایتیردیم.
نار آغاجې هارا‌دادې؟ یۏخ’سا بو کدر‌لی، جېلېز آغاجدې‌مې؟ ألبتّه، اۏدو! آتېمېن بئلینده یاواشجا گئری چئوریلدیم: دۆز قارشېمدا بیر پنجره وارې’یدې، آما اۏرا‌دا کیمسه یۏخ ایدی! قۏجا إستئر منی آلداتدې!
إله بونو دئییردیم کی، بوز’لا اؤرتۆلمۆش پرده پارتلایان سایاق آچېلدې، اۏرا‌دا، گۆن ایشېغېندا پار-پار پارېلدایان پنجره‌نین چرچیوه‌سی ایچینده گؤزَل سئوگیلیمی گؤردۆم: اۏن ایکی ایل سۏنرا گؤزَل اۆزۆ قار‌لې بوداق‌لار آراسېندایدې. قاراگؤزلۆم منه‌می باخېردې، مندن اۏ یانداکې باشقا بیر یاشامامې؟ حۆزنلۆیدۆمۆ، گۆلۆمسه‌ییردی‌می، باشا دۆشَممه‌دیم. آخماق آتېم، اۆره‌ڲیمه اویما سن، یاواشې‌سانا! یئنه ده یَهَریمین اۆستۆنده إعتیناسېز‌لېق’لا گئری چئوریلدیم، آخېرا قدر – أسرارأنگیز، ظریف و آرېق اۆزۆ آغ بوداق‌لارېن آرخاسېندا یۏخ اۏلاناجان گؤزۆمۆ چکمَزدن حَسرَت’له باخدېم.
منیم آتېمېن بئلینده، اۏنون دا پنجره‌ده دوروشوموزون – خۏسرۏوون شیرینین پنجره‌سی آلتېنا گئتدیڲی اۏ مین دفعه‌لر’له رسم إدیلمیش مجلیسه (آرامېزدا، آما آرخادا بیر آغاج دا واردې) نه قدر ده چۏخ اۏخشادېغېنې خئیلَک سۏنرا، منه وئردیڲی مکتوبو آچاندا، ایچینده‌کی رسمی گؤرۆب باشا دۆشنده – سئودیڲیمیز، حئیران اۏلدوغوموز اۏ کیتاب‌لاردا رسم إدیلدیڲی کیمی عئشقدن کۏرون-کۏرون یانېردېم.
8- منیم آدېم إستئر دیر
قارایا وئردیڲیم مکتوبدا نه‌لر یازېلدېغې‌نېن هامېنېزې ماراقلاندېردېغېنې بیلیرم. بو، منده عادت اۏلدوغونا گؤره هامې‌سېنې اؤرگندیم. ایسته‌ییرسینیز، اؤزۆنۆزۆ إله گؤرسه‌دین کی، گویا حیکایه‌نیزین صفحه‌لرینی گئری وَرَق‌لَییرسینیز، گؤرۆن من اۏ مکتوبو اۏنا وئرمَزدن داها أوّل نه‌لر اۏلدو، اۏنو دانېشاق.
ایندی آخشام اۆستۆنده‌ییک، خلیجین چېخېشېنداکې، بیزیم یهودی محله‌جیڲیمیزده‌کی إویمیزده أریم نسیم’له اۏتوروروق، بیز ایکی آهېل آدام اۏجاغا اۏف-پۆف’له اۏدون آتېب، قېزېنماغا چالېشېرېق. ایندی اؤزۆمه آهېل دئمه‌ڲیمه باخمایېن، ایپک کؤینک‌لرین، ألجک‌لرین، ملَفه‌لرین، پۏرتاغال گمی‌سیندن چېخما رنگلی کؤینَک‌لیک‌لرین آراسېنا هم باها‌لې‌سېندان، هم اوجوزوندان، اۆزۆک، سېرقا، گردن‌لیک کیمی، آرواد‌لارې هیجانلاندېراجاق مور-مونجوق دا قۏیدوممو، بۏغچامې قۏلومدان آسارام. ایستانبول قازان، إستئر چؤمچه، گیرمه‌دیڲیم کۆچه قالماز. قاپې‌دان قاپېیا آپارمادېغېم مکتوب، دئدی-قۏدو یۏخدو، بو ایستانبولون قېزلارې‌نېن یارې‌سېنې دا من إولَندیرمیشم، آما ایندی بو سؤزۆ اؤیۆنمک اۆچۆن آچمامېشدېم. دئییردیم کی، آخشام اۆستۆ اۏتوروردوق، تېق-تېق، قاپې دؤڲۆلدۆ، گئتدیم، آچدېم، قارشېمداکې اۏ باشې‌بۏش جارییه خئیريّه‌دی. ألینده ده مکتوب وار.
سۏیوقدان‌مې، هَیَجاندان‌مې، باشا دۆشَممه‌دیم، تیتره‌یه-تیتره‌یه منه شکوره‌مین نه ایسته‌دیڲینی دانېشېر.
ایلک اؤنجه همین مکتوبون حَسَن-ـه چاتاجاغېنې حئساب إله‌ییب چاشدېم. گؤزَل شکوره‌نین ساواشدان گلیب چېخمایان أری – منه قالسا، اۏ بخت‌سیز چۏخدان قورد-قوشا یئم اۏلوب – وار آخې. هله إوینه قایېتمایان ساواشچې أرین بیر گؤزۆ قېزمېش قارداشې دا وار. حسندی آدې. آما باشا دۆشدۆم کی، شکوره‌نین مکتوبو حَسَن-ـه یۏخ، بیر باشقاسېنایمېش. نه یازېر مکتوبدا؟ إستئر ماراقدان قودوراجاق. آخېردا مکتوبو اۏخوماغې باجاردېم.
سیز‌لر’له ده إله چۏخ تانېش دَڲیلیک. آچېغې، بیردن اوتانېب سېخېلدېم. مکتوبو نئجه اۏخودوغومو سیزه دئمه‌یه‌جه‌ڲَم. بلکه منیم ماراغېمې – سیز ده سانکی هر شئیه، أن آزې، بربر‌لر قدر ماراق گؤرسَتمیرسینیز – عایېب سایار، منه خۏر باخار‌سېنېز. سیزه تکجه مکتوبو منه اۏخودوق‌لارې واخت إشیتدیڲیمی سؤیله‌یه‌جه‌ڲم. بئله یازمېشدې شیرین شکوره:
«قارا أفَندی، آتام’لا اۏلان یاخېن‌لېغېنې بهانه إله‌ییب إویمه گلیرسن. آما ظنّ إله‌مه کی، مندن هر هانسې بیر ایشاره آلاجاقسان. سن گئدندن بری چۏخ شئی باش وئردی. أره گئتدیم، ایکی آصلان کیمی اوشاغېم وار. بیری اۏرهاندې، بیر آز قاباق ایچه‌ری گیریب، گؤرۆبسن. من دؤرد ایلدی، أریمی گؤزله‌ییرم، باشقا بیر شئی ده فیکیرلَشمیرَم. اؤزۆمۆ ایکی اوشاق و قۏجا آتا’یلا کیمسه‌سیز، چاره‌سیز، گۆجسۆز حیسّ إله‌یه بیله‌رم، بیر کیشی‌نین گۆجۆنه، حیمایه‌سینه إحتیاجېم اۏلا بیلَر، آما کیمسه بو وضعيّتدن ایستیفاده إله‌یه‌جه‌ڲینی عاغلېنا گتیرمه‌سین. بونا گؤره ده، زحمت اۏلماسا، بیر ده قاپېمېزې دؤڲمه. بیر کره إله آبرې‌سېز إله‌ییبسَن، اۏندا آتامېن نظرینده اؤزۆمۆ تمیزه چېخارتماق اۆچۆن نه قدر سېناقدان کئچمه‌لی اۏلموشدوم. سنه بو مکتوب’لا بیرگه یئل‌بئیین گنج اۏلاندا نقش إله‌ییب منه یۏللادېغېن رسمی ده گئری گؤندَ‌ریرم. اۏنا گؤره کی، هئچ بیر اومود بسله‌مه‌یه‌سن، هئچ بیر سهو ایشاره آلمایاسان. اینسان‌لارېن رسمه باخېب، عاشیق اۏلا بیله‌جک‌لرینی ظنّ إله‌مک یالان‌مېش. آیاغېن إویمیزدن کسیلسین، أن یاخشې‌سې بودو».
یازېق شکوره‌جیڲیم، کیشی، بَڲ، پاشا دَڲیل کی، آلتېنا نیشانلې مؤهۆرۆنۆ وورسون! کاغېذېن آشاغې‌سېنا آدې‌نېن ایلک حرفینی اۆرکک قوش کیمی آتېب، والسّلام.
مؤهۆر دئدیم. منیم همین مؤهۆرلۆ مکتوب‌لارې نئجه آچېب-باغلادېغېم’لا ماراقلانېر‌سېنېز. مکتوب‌لار مؤهۆرلۆ دَڲیل کی. عزیز شکوره‌م فیکیرلَشیر کی، «بو إستئر جاهیل یهودی‌دی، بیزیم یازېمېزې آچماز». دۏغرودو، من سیزین یازېنېزې اۏخویا بیلمیرَم، آما باشقاسېنا اۏخودورام. مکتوبونوزوسا اؤزۆم چۏخ گؤزَل اۏخویورام. فیکرینیز قارېشدې‌مې؟
بئله ایضاح إله‌یک کی، أن کۆت‌بئیینینیز ده باشا دۆشسۆن.
مکتوب دئیه‌جه‌ڲینی یالنېز یازېی’لا دئمیر. مکتوب عئینی’له کیتاب کیمی، ایی‌لَنه-ایی‌لَنه، تۏخانا-تۏخانا، أل‌لَنه- أل‌لَنه ده اۏخونور. بونا گؤره ده آغلې اۏلان‌لار دئییرلر، «اۏخو، گؤرَک مکتوب نه دئییر». سفئح‌لر دئییرلر، «اۏخو، گؤرَک نه یازېرلار». اوستالېق تکجه یازېنې دَڲیل، بۆتؤو مکتوبو اۏخوماقدادې. دینله‌یین، گؤرَک شکوره باشقا نه دئییب:
1- دئییر کی، مکتوبو گیزلیجه یۏللاسام دا، مکتوب داشېماغې ایش و خاصيَّت إله‌میش إستئر’له یۏللاماق’لا إله بیر گیز‌لی‌لیک مَقصَدیم یۏخدو.
2- کاغېذېن گؤزمونجوغو کیمی دؤنه-دؤنه قاتلانماسې دا گیز‌لی‌لیک و سیرّ آنلامېنا گلیر. اۏنون مکتوبوسا آچېقدې. اۆسته‌لیک یانېندا ایری بیر رسم وار. مَقصَد گویا بودو کی، «آماندې، سیرّیمیزی هامېدان گیزله‌دَک». بو دا عئشقی ردّ إله‌مک مکتوبوندان چۏخ، عئشقه دعوت مکتوبونا اۏخشایېر.
3- إله مکتوبون اییی دا بونو تصدیق‌لَییر. ألینه آلانېن تَرَدّۆد إله‌یه‌جه‌ڲی قدر عادی (یۏخ’سا بیله‌رَکدن‌می ایی سۆرتۆلۆب؟)، آما لاقئید قالمایاجاغې قدر جلب‌إدیجی (بو، عطیر ایییدی‌می، یۏخ’سا اۏنون ألی‌نین ایییدی‌می؟) اۏلان بو ایی مکتوبو منه اۏخویان یازېغېن عاغلېنې باشېندان آلماغا یئتدی. حئساب إله‌ییرم، قارانېن دا عئینی جۆر عاغلېنې باشېندان آلاجاق.
4- من اۏخویوب-یازماغې باجارمایان إستئرَم، آما خطین آخېشېندان، بو قَلَمین «آماندې، تله‌سیرَم، اؤنم وئرمَزدن، دیققت‌سیز یازېرام» دئمه‌سینه باخمایاراق، حرف‌لرین هامېسې‌نېن بیرگه شیرین کۆله‌ڲه دۆشن کیمی ظریفانه تیتره‌ییشیندن لاپ اۆرَکدن تامامی’یله عکسینی سؤیله‌دیڲی باشا دۆشۆلۆر. اۏرهاندان سؤز آچاندا «بیر آز قاباق» دئییب ایندی یازېلدېغېنا إیهام وورماسېنا باخمایاراق، معلومدو کی، آرخایېن‌لېق’لا یازېلېب، چۆنکی هر سطیرده سلیقه سئزیلیر.
5- مکتوب’لا یۏللانان رسم من یهودی إستئرین بئله بیلدیڲی أفسانه‌ده‌کی گؤزَل شیرینین یاراشېقلې خۏسرۏوون رسمینه باخېب عاشیق اۏلماسېندان صؤحبَت آچېر. ایستانبولون خیال‌پرور قادېن‌لارې‌نېن هامېسې بو حیکایه‌یه حئیران اۏلورلار، آما ایلک دفعه رسمی‌نین یۏللاندېغېنې گؤرۆرَم.
سیز اۏخویوب-یازماغې باجاران خۏشبخت‌لرین تئز-تئز باشېنا گلیر: اۏخویا بیلمه‌ڲن آدام یالوارېر کی، اۏنا گلمیش مکتوبو اۏخویاسېنېز. یازېلان‌لار اۏ قدر سارسېدېجې، اینجیدَندی کی، مکتوب صاحابې اؤز مَحرَم‌لیڲینه اۏرتاق اۏلماغېنېزدان دا علاوه، اوتانا-سېخېلا مکتوبو بیر داها اۏخومانېزې ریجا إله‌ییر. یئنه اۏخویورسونوز. آخېردا مکتوب اۏ قدر اۏخونور کی، ایکینیز ده أزبرله‌ییرسینیز. بوندان سۏنرا مکتوبو آلېر، سیزدن سۏروشور کی، «بو صؤحبَتی بورادا مې إله‌ییر، بونو بورادا مې دئییر»، اۏراداکې حرف‌لری باشا دۆشمَزدن سیزین بارماغېنېزېن اوجو’یلا گؤرسَتدیڲینیز نؤقطه‌یه باخېر‌لار. اۏخویا بیلمه‌دیک‌لری، آما أزبرله‌دیک‌لری حرف‌لرین قېورېلماسېنا باخاندا بعضن إله ریقَّته گلیرَم کی، اؤزۆمۆن ده اۏخوماق-یازماق بیلمه‌دیڲیمی اونودورام، اۆره‌ڲیمدن مکتوب‌لارا گؤزیاشې تؤکن بو اۏخوماق-یازماق باجارمایان قېز‌لارې اؤپمک کئچیر.
بیر ده بو اوغورسوزلار وار، إحتیاطلې اۏلون، اۏنلارا اۏخشاماقدان چکینین. قېز مکتوبونو آلېب، اۏنا یئنی‌دن تۏخانماق، هارا‌دا هانسې سؤزۆن دئییلدیڲینی باشا دۆشمَزدن باخماق ایسته‌یَنده اۏنا «نئیله‌یه‌جکسن، اۏخویا بیلمیر‌سن، داها نه‌یه باخاجاقسان؟» دئیَن اۏ حئیوان‌لارېن بعضی‌سی قېزېن مکتوبونو گئری بئله وئرمیرلر. سانکی اؤزلری‌نیندی، اۏنلار’لا دالاشېب، مکتوبو گئری آلماق منه – إستئره قالېر. باخ من إستئر بئله بیر یاخشې آروادام، سیزی سئوسَم، سیزه ده کؤمَک إله‌رم.
اۆچۆنجۆ بؤلۆمۆن سۏنو
رۏمانېن باشقا بؤلۆم‌لرینی اۏخوماق اۆچۆن آشاغېداکې سئچه‌نَک‌لره تۏخانېن!
بیرینجی بؤلۆم ایکینجی بؤلۆم اۆچۆنجۆ بؤلۆم
- هرکس دؤنهجک کؤلگهسینه / موصطافا شیخپور (شعر)
- اوشاق‌لار اۆچۆن دؤزۆم حاققېندا ماراقلې حیکایه
- من آداملارې گؤزلریندن تانېیېرام / گۆلآی طاهیرلی (شعر)
- چئشیدلی دیللری اؤرگنمک، اۏنلارېن دۆزگۆن دؤنگۆسۆ و چئوریمه سؤرهجی / آیهان میانالې (مقاله)
- یازارلار و اینتیحار – إرنئست هئمینگوئی / آیهان میانالې
- آدامې هَنگیندن تانېماق اۏلمور / فیلیپ راث (حیکایه)
- قبیرقازان / ماکسیم قۏرکی (حیکایه)
- اوچان هۏلَند / میخاییل بولقاکۏو (حیکایه)
- سۏنونجو دَرس / آلفۏنس دۏدئ (حیکایه)
- قاطارداکې آدام / کامال عبدالله (حیکایه)
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
منیم إرمنی اۏغلوم / آکشین خیال (رۏمانېن بۆتۆنۆ)
آنا کارنینا / لئو تۏلستۏی (بیرینجی بؤلۆم)
آغ گئجهلر / فئۏدۏر داستایئوسکی (بیرینجی بؤلۆم)
علی و نینۏ / قوربان سعید (بیرینجی بؤلۆم)
آذربایجان، رۏمان و رۏمانتیزم / آیهان میانالې…
اؤلۆلر إویندن آنېلار / فئۏدۏر داستایئوسکی (بیرینجی بؤلۆم)
قادېن جۏرابلارې / جلیل جاوانشیر (بیرینجی بؤلۆم)
قاران‌لېق بوتیکلرین خیابانې/ پاتریک مۏدیانۏ (بیرینجی بؤلۆم)
