کؤچۆرۆب اویقونلاشدېران‌لار: آیهان میانالې، علیرضا فرشی
اۆزگۆن فاحیشه‌لریمین یادېرقالارې
قابریئل قارسییا مارکئز (رۏمان) (آلتېنجې بؤلۆم)
حقیقت بیلدیڲیم هر شئیی اۏنا دانېشدېم. رۏزا کابارکاس هئچ نه‌یه تعجّۆب‌لنمَزدن دینمَزجه قولاق آسدې و إله‌بیل، سۏن کی، باشا دۆشدۆ. «بو، مؤعجۆزه دیر، – اۏ دیللَندی. – من هر زامان دئمیشَم: قېسقانج‌لېق حقیقتدن چۏخ بیلیر». و رۏزا کابارکاس هئچ نه‌یی گیزلَتمَزدن هر شئیی اۏلدوغو کیمی دانېشدې. دۏغرودان دا، بو گئجه‌کی قارېشېق‌لېقدا اۏتاقدا یاتان قېزې بۆتۆنلۆک’له یاددان چېخاردېب. مۆشتری‌لردن بیری، اۆسته‌لیک، اؤله‌نین وکیلی هامېنې یۏلا گتیریب، هر شئیی دۆزۆب-قۏشوب و قال‌ماقال یاتانا قدر رۏزا کابارکاسې کارتاکسئنا دئ-ایندیازداکې هۏتئلده دینجَلمه‌ڲه چاغېرېب. «اینان، – رۏزا کابارکاس دئدی، – بۆتۆن بو چاغېن ایچینده هر دقیقه سنی و قېزې دۆشۆنمۆشَم. سېراغاگۆن گلَن کیمی ایلک اؤنجه سنه زنگ ووردوم، آنجاق هئچ کیم یانېـلامادې. قېز ایسه هَمَن گلدی، آنجاق إله دَهشَتلی گؤرکَمده ایدی، اۏنو سَندَن اؤترۆ چیمیزدیردیم، گئییندیردیم، گؤزَل‌لیک سالۏنونا گؤندَ‌ریب، تاپشېردېم کی، کرالیچه کیمی بزه‌سینلر. سن ده گؤردۆن: اۏ، أعلاء ایدی. گؤزل پالتارلار؟ بو پالتار‌لارې أن کاسېب قوشجوغازلارېما مۆشتری ایله رقص إتمه‌ڲه گئدنده وئریرَم. داش-قاش؟ منیم دیر. دیققت’له باخماق یئترلی دیر کی، باشا دۆشه‌سن: بریلیانت دئدیڲین شۆشه دیر، قېزېل ساندېغېن ایسه عادی دَمیر دیر. اۏ دېر کی، گیجَلمه، – اۏ، سؤزۆنۆ قورتاردې: – گئت، اۏیات اۏنو، باغېش ایسته و سۏنوندا، گره‌کن ایشی گؤر. سیز باشقا‌لارېندان داها آرتېق خۏشبخت اۏلماغا لاییق‌سینیز». من چۏخ چالېشدېم، اۏنا اینانام، آنجاق محبّت آغلې اۆسته‌لَدی. «فاحیشه‌لر!.. – حیرص باشېما ووردو. – هامېنېز مېندار فاحیشه‌لرسینیز! داها نه سنی، نه سَنین فاحیشه‌لرینی، أن چۏخ دا اۏنو گؤرمَک بئله ایسته‌میرم». رۏزا کابارکاسېن هئچ تۆکۆ ده ترپنمه‌دی.
-آللاه آمانېندا، – مرحمَت’له دئدی و گرچک یاشاما قایېتدې. – اۏتاقدا تؤرَتدیک‌لری‌نین حئسابېنې ایسه سنه گؤندَره‌جم.
آلتېنجې بؤلۆم
«مارت ایدوس «اونو اۏخویاندا مؤللیفین یولی سئزارا ایستیناد یازدېغې جۆمله‌یه راست گلدیم: «باشقا‌لارې سنی تانېدېغې کیمی اۏلماغا مَحکومسان». نه یولی سئزارېن اؤز أثرلرینده، نه سوئتۏنیدن توتموش کارکۏپینۏیا قدر بۆتۆن بیۏقراف‌لارېن متن‌لرینده همین سؤز‌لرین اۏنا اؤزل‌لیڲینی تصدیق إدَن دلیل-ثوبوت تاپمادېم، آنجاق بو کلامې بیلمه‌ڲه دَڲردی. اۏنون فاجیعه‌لی آنلامې یاشامېمېن سۏنراکې آی‌لارېندا آیدېن اۏلدو، اۏ نه‌اینکی بو خاطیره‌لری یازماغېما، هم ده بۆتۆن اوتانجاق‌لېغې آتېب، دئلقادینایا محبّتیمدن دانېشماغېما تکان وئردی.
بیر دقیقه بئله راحات‌لېغېم یۏخ ایدی، بوتئربرۏد’لا کئچینیردیم، إله آرېقلامېشدېم کی، شالوار بئلیمدن دۆشۆردۆ. بَدَنیمده گزَن آغری‌لار سۆمۆک‌لریمده یووا سالمېشدې، اۏوقاتېم هئچ بیر نه‌دن اۏلمازدان قفیل دَڲیشیردی، گئجه‌لریم عصبی یوخوسوزلوق ایچینده کئچیردی، اۏنا گؤره کیتاب اۏخویا، موسیقییه قولاق آ‌سا بیلمیردیم، گۆندۆزلر ایسه، عکسینه، اۏتوردوغوم یئرده مۆرگۆ ووروردوم.
راحات‌لېق گؤزله‌نیلمَزدن گلدی. لۏما فرئسکا رایۏنوندا، آغزېناجان دۏلو اوتوبوسدا یانېمدا اۏتورموش قادېن – اۏنون اوتوبوسا نه واخت میندیڲینی گؤرمه‌میشدیم – قولاغېما پېچېلدادې: «هله ده باجارېرسان؟» گنج یاش‌لارېندان منی داییمی مۆشتری‌سی کیمی قبول إدیب، شېلتاق‌لېق‌لارېما دؤزن کئچمیش سئوگیلیم مغرور کاسیلدا آرمانتا ایدی. خسته‌حال و کاسېب وضعيّتده ایشدن آیرېلېب، اۏنا دایاق دوران، اؤز سۏی‌آدېنې وئرَن، اۏنو، بلکه، بیر آز دا سئون چینلی بۏستانچېیا أره گئتمیشدی. یئتمیش اۆچ یاشېندا دا کاسیلدا همیشه‌کی چکی‌سینی، گؤزَل‌لیڲینی و صنعتینه اؤزل اۏلان گۆجلۆ کاراکتئرینی، آزادلېغېنې ساخلامېشدې.
اۏ منی دَنیزه گئدن یۏلون اۆستۆنده‌کی تپه‌ده، چینلی‌لرین بۏستانې‌نېن آراسېندا یئرله‌شن إوینه آپاردې. قېژې‌لارېن، بۏی آتمېش آسترۏمئلییالارېن إحاطه‌سینده، دامېندان قوش قفس‌لری آسېلمېش کؤلگه‌لی إیواندا چیمَر‌لیک کۆرسۆسۆنده اۏتوردوق. باش‌لارېندا کۏنوسواری بؤرک تپه‌نین أتک‌لرینه سپه‌له‌نن چینلی‌لر شاخېیان گۆنۆن آلتېندا بۏستان أکیردیلر. آشاغېدا ایکی قایا‌لېق دامبانېن آرا‌سې ایله چایېن بیر نئچه لیق آخېب دَنیزه چاتدېغې بۏکاس دئ-سئنیسانېن بۏز تۏرپاق‌لارې گؤز ایشله‌دیکجه اوزانېب گئدیردی. صؤحبَت إتدیڲیمیز واخت آغ اۏقیانوس گمی‌سی چایېن مَنصَبینه گیردی و گمی‌نین جؤنگه کیمی غمگین بؤیۆرتۆسۆ چای لیمانېندان إشیدیله‌نه قدر دینمزجه اۏنو سئیر إتدیک. اۏ، کؤکس اؤتۆردۆ: «تَصَوّۆر إدیرسن؟ یارېم عصردن ده آرتېق سۆرَجده سنی ایلک دفعه دیر یاتاقدا قبول إتمیرَم». «بیز ایندی اؤنجه‌کی آدام‌لار دَڲیلیک»، – من دئدیم. قادېن منی إشیتمَزدن سؤزۆنه داوام إتدی: «هر دفعه سَنین یازې‌لارېن رادیۏدا وئریلَنده، آدام‌لارېن سنی نئجه سئودیڲیندن آغېزدۏلوسو دانېشېلاندا، کیمسه سنی محبّت اؤرگتمَنی آدلاندېراندا، اینانېرسان، فیکیرلشیرَم کی، سئوگیده نئجه جانېنې أسیرگه‌مه‌دیڲینی، نئجه باجارېقلې اۏلدوغونو منیم قدر هئچ کیم بیلمیر. جیدّی سؤزۆم دیر، – اۏ دئدی، – سنین’له هئچ کیم مندن یاخشې اۏلا بیلمَزدی».
داها مۆقاویمَت گؤرسه‌ده‌سی حالدا دَڲیلدیم. کاسیلدا بونو حیسّ إتدی، یاشارمېش گؤزلریمی گؤردۆ و یَقین، یالنېز اۏندا باشا دۆشدۆ کی، آرتېق اؤنجه‌کی آدام دَڲیلم، من ایسه اۏنون باخېش‌لارېنا، هئچ اینانمادېغېم حالدا، مرد‌لیک’له تاب گتیردیم. «من قۏجالېرام»، – إعتیراف إتدیم. «بیز آرتېق قۏجایېق، – اۏ، کؤکس اؤتۆردۆ. – ساده‌جه، قۏجالدېغېمېزې داخیلَن حیسّ إتمیریک، آنجاق کناردان باخان‌لار بونو گؤرۆرلر».
اۆره‌ڲیمی اۏنا آچمایا بیلمَزدیم و دۏخسان‌ایل‌لیڲیم عَرَفه‌سینده رۏزا کابارکاسا إتدیڲیم ایلک زنگدن توتموش، اۏتاقدا هر شئیی دارماداغېن إدیب، بیر ده اۏرایا قایېتمادېغېم همین دَهَشتلی گئجه‌یه قدر ایچیمی پارچالایان بۆتۆن أحوالاتې باشدان-آیاغا اۏنا دانېشدېم. اۆره‌ڲیمی آچېب تؤکمه‌ڲیمه إله قولاق آسېردې، سانکی، بونلارې اؤزۆ یاشامېشدې، سۏنرا تلسمَزدن بیر آز دۆشۆنۆب گۆلۆمسه‌دی.
– ألبتّه، اؤزۆن بیلن یاخشې دېر، آنجاق بو خیلقَتی ایتیرمه، – کاسیلدا دئدی. – تک-یالقېز اؤلمَکدن بئتَر بدبخت‌لیک یۏخ دېر.
بیز پوئرتۏ-کۏلۏمبیایا آرابا کیمی جان چکه-چکه سۆرۆنن بالاجا قاطار’لا گئتدیک. بۏکاس دئ-سئنیسانېن دیبینی تمیزله‌یه‌نه قدر بۆتۆن دۆنیا‌نېن اؤلکه‌یه کئچدیڲی اۏوولموش تاختا بندین قارشې طرفینده ناهار إدیب، جۆثّه‌لی زنجی آرواد‌لارېن قېزاردېلمېش پارقۏ بالېغې، اۆستۆنه یاشېل مۏز دیلیم‌لری قۏیولموش کۏکۏسلو دۆڲۆ وئردیڲی، پالمادان دۆزَلدیلَن تالوارېن آلتېندا اۏتوردوق. گۆن‌اۏرتانېن بۆرکۆسۆنده ایکی ساعات مۆرگۆله‌دیک، سۏنرا ایسه آلېشېب-یانان گۆنَش دَنیزده باتانا قدر دانېشدېق. هر شئی منه خیال کیمی گؤرۆنۆردۆ. «یاشامېن ایشینه بیر باخ، بیزه بال آیې بخش إتدی، – کاسیلدا هنَک’له دئدی. و جیدّی گؤرکم آلدې: – ایندی گئرییه دؤنۆب باخاندا یاتاغېمدان گلیب کئچمیش مین‌لر’له کیشی گؤرۆرَم، آنجاق اۏنلاردان أن فاغېرې‌نېن بئله منیم’له قالماسې اۆچۆن جانېمې وئرَردیم. آللاها شۆکۆر، واختېندا اؤز چینلیمی تاپدېم. نه اۏلسون، شئیی کیچیلیب بارماغېم بۏیدا دېر، أن سۏنو، بیلیرم کی، تکجه منیم دیر».
اۏ، گؤزلریمین ایچینه باخېب، ایندیجه دئدیک‌لرینه تپکیمې اؤرگه‌نندن سۏنرا سؤزۆنۆ تاماملادې: «بو ساعات گئت، اۏ یازېغې آختار، حتتا قېسقانج‌لېغې‌نېن پېچېلدادېق‌لارې دۆز اۏلسا دا، فرقی یۏخ دېر، نئجه دئیَرلر، نئیله‌میسَن‌سه، اؤزۆن إله‌میسن. ألبتّه، قۏجا رۏمانتیکینه ده باشدان آچ گئتسین. اۏیات اۏنو، قۏرخاق‌لېغېنا، آلچاق‌لېغېنا گؤره شئیطانېن سنی مۆکافاتلاندېردېغې مره‌تین’له کیشی‌لیڲینی اۏنا ثوبوت إت. جیدّی دئمه‌ڲیمی ایسته‌ییرسَن’سه، – سؤزۆنۆ صمیمییَّت’له بیتیردی، – سئودیڲین’له اۏلماق ذؤوقۆنۆ دادمامېش اؤلمه».
إرته‌سی گۆن تئلئفۏنون نؤمره‌سینی توتاندا اۆره‌ڲیم آز قالېردې یئریندن چېخسېن. چۆنکی دئلقادینا ایله یئنی گؤرۆشدن قۏرخوردوم، چۆنکی رۏزا کابارکاسا نه جاواب وئره‌جه‌ڲیمی بیلمیردیم. اۏتاغېنداکې داغېنتې‌نېن قیمَتینی اؤز خئیری اۆچۆن شیشیردنده آرامېزدا عمللی-باشلې مۆباحیثه اۏلموشدو. آنامېن خئیلَک پولا گئده‌سی رسم أثرلریندن أن چۏخ سئودیڲیم بیرینی ساتاسې اۏلدوم، آنجاق لازېم اۏلان مقامدا اۏ، منیم فیکریمده توتدوغومون هئچ اۏندا بیرینی ده دۏغرولتمادې. آلدېغېمېن اۆستۆنه اؤز ساخلا‌نجېمې دا علاوه إدیب، هامې‌سېنې رۏزا کابارکاسا آپاردېم و سؤزۆمۆ کسه‌سینه دئدیم: «یا بو، یا هئچ بیر شئی». دئمه‌ڲه نه إحتیاج، اینتیهارا یاخېن بیر حرکتدی، منیم تمیز آدېمې محو إتمک اۆچۆن بیرجه سیرّیمی ساتماغې کیفایت ایدی. اۏ عیناد إتمه‌دی و حاقّ-حئساب چکدیڲیمیز گئجه گیرۏو ساخلادېغې تابلۏنو اؤزۆنه گؤتۆردۆ. بیر ضربه ایله هر شئیی ایتیردیم: دئلقادینانې، رۏزا کابارکاسې و اؤز سۏنونجو أمانتیمی. آنجاق تئلئفۏن قفیل زنگ ووردو: بیر، ایکی، اۆچ… و اۏ تایدا اۏ ایدی: «نئیله‌یک؟» سَسیم منه قولاق آسمادې. تئلئفۏنو یئرینه قۏیدوم. تۏر یئللَنه‌جه‌یه اوزانېب، ساتی‌نین اۆره‌ڲه ملهم اۏلان لیریکی ایله اؤزۆمۆ ساکیت‌لشدیرمه‌ڲه چالېشدېم، آنجاق إله ترله‌دیم کی، حتتا کتان یئللَنه‌جک ده ایسلاندې. زنگ إتمک اۆچۆن سحری گؤز‌له‌مه‌ڲه صبریم چاتمادې.
-یاخشې، – قطعیَّت’له دئدیم. – بو گۆن – هه.
رۏزا کابارکاس – باشقا جۆر اۏلا دا بیلمَزدی – هئچ نه اۏلمامېش کیمی جاواب وئردی. «آی یالقېز قۏجا، -اؤزۆندن راضې حالدا نفس آلدې، – ایکی آی ایلیم-آیاق ایتیرسَن، سۏنرا دا تاپېلېب، مۆمکۆن اۏلمایان شئی دیله‌ییرسن». اۏ دئدی کی، دئلقادینانې بیر آیدان چۏخ دېر گؤرمۆر، دئیه‌سن، سن اۏتاغې دارماداغېن إدَنده کئچیرتدیڲی سارسېنتېدان اؤزۆنه گلیب، اۏ قدر اؤزۆنه گلیب کی، بونو هئچ خاطېرلاتمادې، سنی ده سۏروشمادې، عۆمومییَّت’له، اؤز یئنی ایشیندَن راضې دېر، اؤنجه‌کیندن یاخشې دېر، دۆڲمه تیکنده آلدېغېندان چۏخ پول آلېر. ایچیم اۏد توتوب یاندې. «یَقین، فاحیشه‌لیڲه قورشانېب»، – دئدیم. رۏزا درحال إعتیراض إتدی: «إله اۏلسا، بوردا اۏلاردې. اؤزگه هار‌دا گۆنۆ خۏش کئچر؟» بو مَنطیقی ثوبوتو تئز-تله‌سیک اۏرتایا آتماغې شۆبهه‌لریمی آرتېردې: «اۏرا‌دا اۏلمادېغېنې من هاردان بیلیم؟» «بو حالدا، – اۏ، آغزېمدان ووردو، – عۆمومییَّت’له، هئچ نه بیلمه‌سن یاخشې دېر. یۏخ’سا إله دَڲیل؟» من اۏنا یئنه نیفرت إتدیم. آنجاق بیر آز حؤجتلَشَندن سۏنرا رۏسا قېزې آختاراجاغېنا سؤز وئردی. آنجاق إله ده أل یئری قۏیمادې، چۆنکی قېزا زنگ إتدیڲی قۏنشونون تئلئفۏنو هله ده باغلې ایدی، اۏنون هارا‌دا یاشادېغېندان ایسه خبرسیزدی. «دی یاخشې، لعنت شئیطانا، بونا دا بیر علاج تاپېلار، – اۏ دئدی، – بیر ساعات‌دان سۏنرا زنگ وورارام».
بیر ساعات اۆچ گۆنه دؤندۆ، آنجاق قېزې تاپدې – ساغ-سلامت و آزاد. من خجالت چکه-چکه قایېدېب، سوچومو بۏینوما آلدېم، گۆناهېمې یویوراممېش کیمی گئجه ساعات اۏن ایکی‌دن ایلک خۏروز بانېنا قدر اۏنو اؤپۆش‌لره غرق إتدیم. سانکی، هر شئی تزه‌دن باشلایېردې. اۏتاق چېلپاق و یاشایېش اۆچۆن یارارسېز ایدی، هاچانسا گتیردیک‌لریم ده داها أله گلمیردی. رۏزا هر شئیی اۏلدوغو کیمی ساخلا‌یب دئدی: نه‌سه إتمک ایسته‌سن، اؤز حئسابېنا دېر، چۆنکی منه بۏرجلوسان. آنجاق مادّی ایمکانېم صېفېرا یاخېنلاشېردې. تقاعۆدۆم گئت-گئده منی داها آز گؤرۆردۆ. إوده ساتېلا بیله‌سی چۏخ آز شئی قالمېشدې کی، اۏنلار دا – آنامېن منیم اۆچۆن مۆقَدَّس اۏلان زینت أشیا‌لارېنې چېخماق شرطی ایله -پولا گئتمیردی، چۆنکی اۏ قدر قدیمی أشیا‌لار دَڲیلدی کی، آنتیک‌وار سایېلا‌یدې. یاخشې زامان‌لاردا دئپارتمئنتین کیتاب‌خاناسېندان اؤترۆ یونان، لاتېن و ایسپان کلاسیک‌لرین جیلدلرینی آلماق مَقصَدی ایله قوبئرناتۏر منه شیرنیک‌لَشدیریجی تکلیف‌لر إتمیشدی، آنجاق اۏ واخت بونا ألیم گلمه‌دی. سۏنرا‌لار ایسه خئیلَک دَڲیشیک‌لیک باش وئردی، عۆمومییَّت’له، دۆنیا‌نېن زایې چېخدې، حؤکومَت آرتېق نه اینجه‌صنعَت، نه أدبیات حاققېندا دۆشۆنۆردۆ. لیاقتلی بیر چېخېش یۏلو تاپماقدان بئزیب، دئلقادینا‌نېن منه قایتاردېغې زینت أشیا‌لارېنې گیرۏو قۏیماق اۆچۆن شَهَر بازارېنا آپاران دار کۆچه‌یه یۏللاندېم. دالغېن مۆدریک آدام گؤرکَمی آلېب، آغزېناجان دۏلو یۏخسول یئمک‌خانالارېن، کؤهنه کیتاب‌لار ساتېلان دۆکان‌لارېن، لۏمباردلارېن یانېندان بیر نئچه دفعه اۏیان-بویانا کئچدیم، آنجاق فلۏرینا دیۏسون تمیز آدې یۏلومو کَسدی: جسارت إتمه‌دیم. اۏندا باشېمې دیک توتوب، زینت أشیا‌لارېنې قدیم، إعتیبار‌لې زرگر‌لیک ماغازاسېنا ساتماق قرارېنا گلدیم.
بؤیۆدۆجۆ شۆشه آرخاسېندان اۏنلارا باخا-باخا ساتېجې منه سوال‌لار وئریردی. اۏندا حکیم أدالارې، آلېشقان‌لېق‌لارې و حکیمه خاص دا قۏرخوتماق خۆصوصیيَّتی وار ایدی. اۏنا دئدیم کی، بو بَزَک أشیا‌لارې منه آنامدان میراث قالېب. هر ایضاحېم’لا راضېلاشېرمېش کیمی مېزېلدانېردې، نهایت، مۏنۏکلونو بیر کنارا قۏیدو.
-چۏخ تأسّۆف إدیرم، – اۏ دئدی. – آنجاق بونلارېن هامېسې عادی شۆشه دیر.
منیم تعجّۆبۆمۆ گؤرۆب، جانې‌یانان‌لېق’لا ایضاح إتدی: «یاخشې کی، قېزېل – قېزېل دېر، پلاتین ده – پلاتین». زینت أشیا‌لارې آلېناندا وئریلن قبضی اؤزۆم’له گتیردیڲیمه أمین اۏلماق اۆچۆن جیب‌لریمی آختاردېم. و تامامی’یله ساکیت شکیلده دئدیم:
-آخې اۏنلار یۆز ایلدن چۏخ اۏ‌لار بو حؤرمَتلی ماغازا‌دان آلېنېب.
ساتېجې‌نېن هئچ تۆکۆ ده ترپنمه‌دی. «اۏلور کی، – ایضاح إتدی، – ایرثن قالمېش زینت أشیا‌لارېندان زامان-زامان أن قیمَتلی داش‌لار یۏخا چېخېر؛ اۏنلار یا عائله‌ده‌کی دؤنۆکلر، یا اۏغرو زرگر‌لر طرفیندن دَڲیشدیریلیر، ساختاکار‌لېغېن اۆستۆ یالنېز اۏنلارې ساتماق ایسته‌ینده آچېلېر. آنجاق ایجازه‌نیز’له، بیر ثانییه گؤزله‌یین»، – ساتېجې قاپې‌دان کئچیب، زینت أشیا‌لارېنې ماغازانېن ایچه‌ری‌لرینه آپاردې. بیر مۆدّت سۏنرا قایېدېب، هئچ نه ایضاح إتمَزدن منه اۏتورقا گؤرسَتدی – اۏتور گؤزله، – اؤزۆ ایسه ایشله‌مه‌ڲه داوام إتدی.
من دۆکانا گؤز گزدیردیم. آنام’لا بورایا بیر نئچه دفعه گلمیشدیم و آنامېن تکرار إتدیڲی سؤزلر ایندییه‌جن یادېمدا قالمېشدې: «آتانا دئمه». قفیل بئینیمدن کئچن فیکیر منی دیکسیندیردی: بلکه، رۏزا کابارکاس دئلقادینا ایله سؤزله‌شیب، أصل داش‌لارې ساتېبلار، منه ده ساختالارېنې قایتارېبلار؟
شۆبهه‌لر منی اۆزۆردۆ، بو واخت کاتیبه مندن آرخاسېنجا گلمه‌ڲی خواهیش إدیب، بایاقکې قاپې‌دان کئچه‌رَک، اوزون رَف‌لرینه قالېن جیلدلر دۆزۆلمۆش کیچیک کابینه آپاردې. کابینده‌کی اوزون‌دراز عَرَب یازې ماساسې‌نېن آرخاسېندان قالخېب، منه کؤهنه دۏست کیمی سن دئیه مۆراجیعت إده‌رَک، ألیمی برک-برک سېخدې.
«بیز بیر یئرده باکالاوارلېق اۏخوموشوق»، – اۏ، سلاملاشماق یئرینه دئدی. بو نهنگ آدامې چتین‌لیک چکمَزدن تانېدېم: اۏ، مکتبده أن یاخشې فوتبالچې و فاحیشه‌خانالارا ایلک سفر‌لریمیزده قهرمان ایدی. سۏنرا اۏنو ایتیردیم و یَقین، منی بئله ألدن دۆشمۆش حالدا گؤرۆب، اؤز صینیف یۏلداش‌لارېندان بیری ایله سهو سالمېشدې.
آنامېن زینت أشیا‌لارې‌نېن قئیده آلېندېغې آرشیو کیتابچاسې آچېق شکیلده شۆشه‌لی ماسانېن اۆستۆنه قۏیولموشدو. دقیق تاریخ و تفرّۆعات‌لار تصدیق إدیردی کی، کارقامانتۏس‌لارېن ایکی نسلین گؤزَل، لیاقتلی قادېن‌لارېن زینت أشیا‌لارېنې شخصَن اۏ اؤزۆ دَڲیشدیریب و إله بو دۆکاندا ساتدېرېب. بو حادیثه بیز هله ایندیکی دۆکان صاحابې ایله مکتبده اۏخویاندا، دۆکانې آتا‌سې ایشله‌دن واخت باش وئرمیشدی. اۏ، منی ساکیت‌لشدیردی: بو بیج‌لیک‌لر چتین‌لیڲه دۆشن و مادّی چتین‌لیکدن اؤز شَرَفینه لکه گتیرمَزدن چېخماغا چالېشان کۆبار عائله‌لر اۆچۆن عادی شئی دیر. بو آمان‌سېز گرچک‌لیک قارشې‌سېندا إشیتدیک‌لریمی تانېمادېغېم باشقا بیر فلۏرینا دئ دیۏس حاققېندا خاطیره کیمی یاد‌دا ساخلاماغې قرارا آلدېم.
اییولون أوّلینده منی اؤلۆمدن آیېران حقیقی مَسافه‌نی حیسّ إتدیم. اۆره‌ڲیم ضعیف‌لَمیشدی و هر یئرده اؤلۆمۆن علامت‌لرینی گؤرمه‌ڲه باشلادېم. اینجه‌صنعَت جمعيّتینده‌کی کۏنسئرت زامانې بونو لاپ آیدېن دویدوم. سرین‌کئش خاراب اۏلموشدو، أدبیات و اینجه‌صنعَت عالَمی‌نین سای-سئچمه آدام‌لارې آغزېناجان دۏلو سالۏندا ایستی‌دن بۏغولوردولار، آنجاق موسیقی‌نین سئحری اۏنلارې گؤڲ‌لره قالدېرېردې. سۏندا، Allegretto poco mosso چالېناندا بیردن درک إتدیم کی، طالئعین منه بو یاشامدا بخش إتدیڲی سۏنونجو کۏنسئرته قولاق آسېرام. نه آغرې، نه قۏرخو دویدوم، یالنېز هر شئیی دارماداغېن إدَن بیر حیسّ کئچیردیردیم: بو دویقو‌لارې یاشاماق منه نصیب اۏلوب.
تره باتمېش حالدا قوجاق‌لاردان و فۏتۏقراف‌لاردان بیرتَهَر قۏپا بیلمیشدیم کی، یۆز یاشلې ایلاهه کیمی تَکَر‌لی اۏتورقادا أڲله‌شن خیمئنا اۏرتیس’له قارشېلاشدېم. اۏنون بوردا اۏلماسې باغېشلانماز گۆناهېمې منه خاطېرلاتدې. دری‌سی کیمی هامار، فیل سۆمۆڲۆ رنگینده ایپک کؤینک گئیینمیشدی، میرواری بۏیون‌باغې‌سې اۆچ دفعه بۏینونا دۏلانمېشدې، ییرمینجی ایل‌لرین دَبینده وورولان گۆمۆشۆ ساچ‌لارې یاناغېندا بورولموشدو، آلتې کؤلگه‌لنمیش ایری سارې گؤز‌لری پارېلدایېردې. بۆتۆن گؤرکَمی یادداشې‌نېن پۏزولماسې عوجباتېندان عاغلې‌نېن گئت-گئده آغ کاغېذا دؤنمه‌سی باره‌ده شاییعه‌لر’له ضیدیيَّت تشکیل إدیردی. طاقت‌سیز حالدا قورویوب قالدېم، آنجاق اۆزۆمه سېچرایان ایستی‌لیڲین عؤهده‌سیندن گلیب، أدب’له دینمزجه تعظیم إتدیم. اۏ، کرالیچه کیمی گۆلۆمسه‌ییب، ألیمدن یاپېشدې. باشا دۆشدۆم کی، بو – طالئعین قیسمتی دیر و اۆره‌ڲیمی همیشه گؤینه‌دَن تیکانې چېخارتماق فۆرصَتینی ألدن وئرمه‌دیم: «بو آنې من عؤمرۆم بۏیو آرزېلامېشام»، – دئدیم. «نه دانېشېرسان! – اۏ تعجّۆب‌لَندی. – آخې سن کیمسن؟» من هئچ سۏنرا دا بیلمه‌دیم: اۏ، دۏغرودان مې، هر شئیی اونوتموشدو، یا بو اۏنون سۏنونجو اینتیقامې ایدی.
اؤله‌جه‌ڲیم حاقدا فیکیر أللی یاشېمېن تامامېنا آز قالمېش، بونا اۏخشار بیر شراییطده، گئجه کارناوالدا اۆزۆنۆ گؤرمه‌دیڲیم غئیری-عادی بیر قادېن’لا آپاچی تانقۏسو اۏینایاندا منی سارسېتمېشدې؛ اۏ، مندن قېرخ کیلۏ آغېر و ایکی قارېش اوزون ایدی، بونا باخمایاراق، قوش کیمی سۆزۆردۆ. بیر-بیریمیزه برک-برک سېخېلېب اۏینایېردېق، حتتا دامار‌لارېمېزدا آخان قانېن سَسینی إشیدیردیک، اۏنون تؤوشۆین نَفَسی، مېندار تر اییی، ایری دؤش‌لری منی اویوتموشدو و بیردن-بیره اؤلۆمۆ إله یاخېندا حیسّ إتدیم کی، دیکسینیب آز قالدېم یېخېلا‌م. سانکی، غئیبدن گلَن بیر سَس قولاغېما دئدی: «نه إله‌ییرسن إله، فرقی یۏخ دېر، بو ایل، یا یۆز ایل سۏنرا، اۏنسوز دا اؤلۆب گئده‌جکسن». قادېن قۏرخاراق مندن آرالاندې: «سیزه نه اۏلدو؟» «هئچ نه»، – تۏختاماغا چالېشېب، جاواب وئردیم:
– منی تیتره‌مه‌ڲه سیز مجبور إدیر‌سینیز.
– منی تیتره‌مه‌ڲه سیز مجبور إدیر‌سینیز.
اۏ واختدان عؤمرۆمۆ ایل‌لر’له یۏخ، اۏن‌ایل‌لیک‌لر’له حئسابلاماغا باشلادېم. بئشینجی اۏن‌ایل‌لیک حلّ‌إدیجی اۏلدو -بیردن درک إتدیم کی، آز قالا، هامې، مندن بالاجا دېر. أن دۏلقونو آلتېنجې اۏن‌ایل‌لیک ایدی – آرتېق سهو إتمه‌ڲه واختېم قالمېردې. یئددینجی اۏن‌ایل‌لیڲی قۏرخو ایچینده کئچیردیم، چۆنکی بو سۏنونجو اۏن ایل هم ده سۏنونجو اۏلا بیلَردی. آنجاق دۏخسان‌ایل‌لیڲیمین سحری ساغ-سلامت و خۏشبخت حالدا دئلقادینا‌نېن یاتاغېندا اۏیاناندا اؤزۆمه تسکین‌لیک وئردیم کی، یاشام – هئچ ده آخېب گئدن جۏشقون هئراکلیت چایې دَڲیل، دۏخسان ایل قۏورولدوغون اۏجاقدا داها بیر دۏخسان ایل ده اۏ بیری بؤیرۆن اۆسته پیشمک فۆرصَتی وئرَن مؤعجۆزه‌لی بیر شئی دیر.
ایندی گؤزۆمۆن یاشې اۏوجومون ایچینده ایدی. کیمدن’سه بیر دامجې مئهریبان‌لېق گؤرمه‌ڲیمه بنددیم، قَهَریمی هئچ ده همیشه بۏغا بیلمیردیم و اؤلۆمۆمدن چۏخ، دئلقادینا‌نېن قالا‌ن عؤمرۆنۆ من‌سیز نئجه کئچیرده‌جه‌ڲی منه آغېر گلدیڲیندن، اۏنون یوخوسونا کئشیک چکمک لَذَّتیندن ایمتیناع إتمک قرارېنا گلدیم. بئله اۆزۆنتۆلۆ گۆن‌لرین بیرینده فیکریمی داغېتماق اۆچۆن رسمی ایداره‌لرین یئرلَشدیڲی نۏتاریوس‌لار کۆچه‌سینه گئتدیم و هئچ اۏن ایکی یاشېم تامام اۏلمامېش عئشقین اینجه‌لیک‌لری ایله زۏر’لا تانېش إدیلدیڲیم، گؤرۆش یئری اۏلان کؤهنه مئهمان‌خانانېن یئرینده بیر یېغېن زیر-زیبیل گؤرۆب حئیرت‌لَندیم. قدیم‌لرده گمی صاحاب‌لارېنا اؤزل اۏلموش، گج’له سووانمېش، قېزېلې فریزلی سوتون‌لارې، اۏرتاسېندا -اۏرانژئرییایا ألوان ایشېق سۆزۆلن یئددی رنگلی شۆشه گۆنبذین آلتېندا ایسه ایچی حَیَطی اۏلان بو گؤزَل بینادان شَهَرده چۏخ آز ایدی. آشاغې مرتبه‌ده، کۆچه‌یه باخان پۏرتا‌لېن آرخاسېندا بیر عصردن آرتېقدې عؤمرۆ بۏیو خیال‌لار’لا یاشایان، فراوان دۏلانان، سۏنرا ایسه مۆفلیس‌لَشَن آتامېن ایشله‌دیڲی مۆستملَکه نۏتاریال کۏنتۏرلارې یئرلَشیردی. تدریجن کۆبار عائله‌لر اۆست مرتبه‌نی ترک إتدیلر و اۏنلارېن یئرینی بیر پئسۏ یارېما چای لیمانې‌نېن یاخېن‌لېغېنداکې یئمک‌خانالاردا أله کئچیردیک‌لری مۆشتری‌لر’له سَحَره قدر اۏتاق‌لارا چېخېب دۆشن، گئجه‌لر چالېشماق مۆصیبتی’له اۆزلشمیش قادېن دسته‌سی توتدو.
اۏن ایکی یاشېمدا، هله گؤدَک شالوار و مکتبلی باشماق‌لارې گئییندیڲیم واخت آتام نؤوبَتی قورتارماق بیلمه‌ڲن ایجلاسدا چارپېشاندا اۆست مرتبه ایله تانېش اۏلماق هَوَسیندن اؤزۆمۆ ساخلایا بیلمه‌دیم و قارشېمدا ایلاهی بیر مَنظَره آچېلدې.
سَحَره قدر بَدَنینی ساتان قادېن‌لار گۆندۆز ساعات اۏن بیردن سۏنرا عادی یاشام یاشایېردېلار؛ شۆشه گۆنبذین آلتې دؤزۆلمز ایستی ایدی و اۏنلار گئجه کئچمیش‌لری باره‌ده هۆندۆردن دانېشا-دانېشا إوده لۆت آنادان‌گلمه گزیردیلر. من قۏرخدوم. عاغلېما گلَن یئگانه شئی گلدیڲیم یۏل’لا دا گئری قاچماق اۏلدو، آنجاق بو یئرده أتلی-جانلې، قېوراق، گیل صابېن اییی وئرَن چېلپاق قادېن‌لاردان بیری منی آرخادان قوجاقلایېب، لۆت کیرایه‌نیشین‌لرین شن قېشقېرېق‌لارې و آلقېش صَدالارې آلتېندا اؤز کارتۏن حۆجره‌سینه دارتېب آپاردې.
منی دالې اۆسته دؤرد آداما یئته‌سی یاتاغا توللادې، گؤدَک شالوارېمې اوستالېق’لا چېخاردېب، اۆستۆمه میندی، آنجاق بَدَنیمی بوخۏولایان واهیمه اۏنو کیشی کیمی قبول إتمه‌ڲیمه ایمکان وئرمه‌دی. گئجه إوده خجالتیمدن قۏورولوردوم و اۏنو یئنه گؤرمک ایسته‌ڲی منی بیر دقیقه ده اۏلسون یاتماغا قۏیمادې. إرته‌سی گۆن، گئجه‌لر چالېشان قادېن‌لارېن هله یاتدېغې واخت، تیتره‌یه-تیتره‌یه همین حۆجره‌یه قالخدېم، آغلایا-آغلایا قادېنې اۏیادېب، آمان‌سېز گرچک‌لیک بیزی یاشاما قایتارانا قدر سئوگیدن عاغلېمې ایتیردیم. آدې کاستۏرینا اۏلان همین قادېن بینانېن کرالیچه‌سې ایدی.
آیاق‌اۆستۆ عئشق‌بازلېق اۆچۆن خېر‌دا اۏتاق‌لار بیر پئسۏ ایدی، آنجاق گۆنۆ نئچه‌یه اۏلدوغونو چۏخ آز آدام بیلیردی. بوندان باشقا، کاستۏرینا منی کاسېب مۆشتری‌لری اؤز سَحَر ضیافت‌لرینه دعوت إتدیک‌لری، صابېن بۏرج وئردیک‌لری، دیش‌لرینی ساغالتدېق‌لارې، إحتیاج‌لارې اۏلاندا ایسه سئوگی‌لرینی أسیرگه‌مه‌دیک‌لری بَلالې عالَم‌لری ایله ده تانېش إتدی.
آنجاق هاچان اؤلدۆڲۆ معلوم اۏلمایان، چای بندی‌نین سېنېق-سالخاق بوجاق-بوجاغېندان چېخېب، باش ماما-سانېن مۆقَدَّس تاختېنا قالخماغې باجاران، یئمک‌خانا داواسېندا ایتیردیڲی گؤزۆنۆ دَنیز قولدورو کیمی سارغې ایله باغلامېش اؤلمز کاستۏرینانې ایندی هئچ کیم تانېمېردې. اۏنون سۏنونجو اۏیناشې دَمیریۏل قضاسېندا اؤز شن تَبَسّۆمۆنۆ ایتیره‌نه قدر هاوانادا أن یاخشې کۏرنئتچی‌لردن بیری کیمی تانېنان، کاتۏرقا خۏناس آدېندا کاماقوئیالې خۏشبخت قارا اۏلموشدو.
همین آجې تأثّۆرات‌لار یارادان گزینتید‌ن سۏنرا اۆره‌ڲیم سانجماغا باشلادې، اۏت-علفدن دمله‌دیڲیم چای، بَدَنیمه سۆرتدۆڲۆم جۆربه‌جۆر شئی‌لر منه یۆنگۆللۆک گتیرمه‌دی.
یانېنا گئتدیڲیم مشهور نسیلدن اۏلان حکیم قېرخ ایکی یاشېمدا منی مۆعالیجه إدَنین نوه‌سی ایدی؛ اؤز باباسېنا إله اۏخشایېردې، یئتمیش یاشېنداکې بابا‌سې کیمی إله قۏجا گؤرۆنۆردۆ کی، من دیکسیندیم: واختېندان قاباق تؤکۆلمۆش ساچ‌لار، گؤزۆنده اوزاغې گؤرمک اۆچۆن گؤزلۆک و اومودسوز کدر. حکیم زرگر دقیق‌لیڲی ایله بۆتۆن بَدَنیمی مۆعایینه إتدی. سینه‌مه، کۆره‌ڲیمه قولاق آسدې، تانسییۏنومی اؤلچدۆ، دیزلریمین تپکی‌سینی یۏخلا‌دې، گؤزۆمۆن دیبینه و آلت گؤز قاپاق‌لارېمېن رنگینه باخدې. من تاختدا چئوریلدیڲیم واخت إله غلیظ سوال‌لار یاغدېرېردې کی، فیکیرلَشیب جاواب وئرمه‌ڲه چاتدېرمېردېم. بیر ساعات‌دان سۏنرا خۏشبختجه‌سینه گۆلۆمسه‌یه‌رَک منه باخدې. «باخ بئله، – اۏ دئدی، – گۆمان إدیرم کی، بوردا من‌لیک بیر شئی یۏخ دېر». «بو نه دئمک دیر؟» «سیز یاشدا آدام اۆچۆن ساغلام‌لېغېنېز أعلاء وضعيّتده دیر». «چۏخ ماراقلې دېر، – دئدیم، – قېرخ یاشېم اۏلاندا آتانېز دا عئینَن بئله دئمیشدی، سانکی، واخت کئچمیر». «همیشه بئله دئمک اۏ‌لار، – نوه بیلدیردی، – چۆنکی یاش یاش دېر». اۏندان سؤز قۏپارتماق مَقصَدی’له دئدیم: «اینتهاسې، هر شئیین سۏنو اؤلۆم دیر». – «بَلی، – اۏ تصدیق إتدی، – آنجاق سیزین وضعيّتینیزده اؤلمک إله ده آسان دَڲیل. سیزه فایدا‌لې اۏلا بیلمه‌دیڲیمه گؤره صمیمی قلبدن تأسّۆف‌لَنیرَم».
بۆتۆن بو خاطیره‌لر گؤزَل دیر، آنجاق 29 آقوست عَرَفه‌سینده داش آسېلمېش آیاق‌لارېم پیلله‌کن’له إوه قالخاندا منی حیس‌سیز-دویقوسوز گؤزله‌یَن یۆز یاشېمېن سۏنسوز آغېرلېغېنې حیسّ إتدیم. یئنه آنام فلۏرینا دئ دیۏس اؤله‌نه‌جن اۏنون یاتاغې اۏلان یاتاقدا یوخوما گیردی و سۏن دفعه، اؤلۆمۆنه ایکی ساعات قالمېش گؤردۆڲۆم واختداکې کیمی، منه خئییر-دوعا وئردی. بونو سۏنونجو خبردار‌لېق کیمی باشا دۆشۆب هیجانلاندېم و رۏزا کابارکاسا زنگ إتدیم کی، إله بو آخشام قېزې گتیرسین، چۆنکی گؤرۆرَم، دۏققوزونجو اۏن‌ایل‌لیڲی سۏن نَفَسیمه قدر یاشاماق آرزېم یاشاما کئچمه‌یه‌جک. آخشام ساعات سککیزده بیر ده زنگ ووردوم و اۏ تکرار إتدی کی، مۆمکۆن دَڲیل. «نه‌یین باهاسېنا اۏلور’سا اۏلسون، بونو إتمک لازېم دېر»، – برک قۏرخموش حالدا قېشقېردېم. رۏزا ایندی‌لیک‌لشمَزدَن تئلئفۏنو آسدې، آنجاق اۏن بئش دقیقه‌دن سۏنرا زنگ ووردو:
-یاخشې، اۏ بورادا دېر.
اۏن بیره ییرمی دقیقه ایشله‌میش اۏرایا گئدیب، رۏزا کابارکاسا سۏن وصيّتیمی إتدیم، مندن سۏنراکې دؤور اۆچۆن قېزا داییر گؤرسه‌دیش‌لریمی وئردیم. اۏنون إوینده‌کی قتلدن تأثیرلَندیڲیمی گۆمان إدیب، منی سانجدې: «اؤلمه‌ڲه حاضېرلاشمېسان’سا، لۆطف إله، بوردا یۏخ». من ایسه جاواب وئردیم: «بیر شئی اۏلسا، دئیَرسن، پوئرتۏ-کۏلۏمبیا قاطارې ووروب، آنجاق بو میسکین دَمیر قوطو مېغمېغانې دا وورماغا قادیر دَڲیل».
همین گئجه هر شئیه حاضېر وضعيّتده آرخا‌سې اۆسته اوزانېب، دۏخسان بیر یاشېمېن ایلک آنېندا سۏن آغرې‌لارېمې گؤزله‌دیم. کیلیسا زنگ‌لری‌نین اوزاقدان گلَن سَسینی دینله‌دیم، یانې اۆسته یاتان دئلقادینا‌نېن عطرینی دویدوم، کیمین’سه قېشقېرتې‌سېنې و اۏلا بیلسین، یۆز ایل ایره‌لی بو اۏتاقدا اؤلمۆش آدامېن هؤنکۆرتۆسۆنۆ إشیتدیم. سۏن دفعه کؤکس اؤتۆرۆب، ایشېغې سؤندۆردۆم، اؤزۆم’له آپارماق اۆچۆن اۏنون ألیندن توتدوم، سۏنونجو گؤز یاش‌لارېمې اوداراق، قۆلّه زنگی‌نین گئجه‌یارې‌سېنې بیلدیرَن اۏن ایکی ضربه‌سینی سایدېم، سۏنرا خۏروزلار بانلادې، سۏنرا سَحَر آچېلدې و دۏخسان بیر یاشېمدا ساغ-سلامت اۏلماغېمېن شَرَفینه فیشنگ‌لر گؤڲه یۆکسَلدی.
رۏزا کابارکاسا ایلک اۏلاراق دئدیم: «سنه دۆکان و باغې ایله بیر یئرده إو آلارام». اۏ جاواب وئردی: «گل ایکی قۏجا سازیش باغلایاق: ایکیمیزدن کیم چۏخ یاشاسا، هر شئییمیز اۏنا قالسېن، دَفترخانادا دا ایمضالایاق». «یۏخ، من اؤلنده هر شئی اۏنا چاتما‌لې دېر». «نه فرقی وار، – رۏزا کابارکاس دئدی، – من قېزېن قایغې‌سېنا قالا‌رام، سۏنرا سنینکینی ده، اؤزۆمۆنکۆنۆ ده اۏنا وئره‌رم، بو دۆنیادا منیم باشقا هئچ کیمیم یۏخ دېر. هله‌لیک ایسه گل سَنین اۏتاغېنا سرین‌کئش قۏیاق، یاخشې بیر اۏتاق دۆزَلدَک، کیتاب‌لارېن، موسیقین ده اۏلسون».
-دئییرسن، اۏ راضېلاشار؟
-آی یالقېز قۏجا، ألبتّه، سن یاشلاشمېسان، آنجاق آخماق کی دَڲیلسن، – رۏزا کابارکاس اوغوندو. – بو یازېق قېز سَندَن اؤترۆ دَلی-دیوانه دیر.
من گؤز قاماشدېران، فرح اۏیادان کۆچه‌یه چېخدېم و یۆز یاشېمېن اۆفۆقۆنده ایلک دفعه اؤزۆمۆ تانېدېم. خۏشبخت سحرین دوم-دورو ایشېغې ساکیت و ساهمانلې إویمه دۏلوردو. دامیانا مطبخده برکدن اۏخویوردو، هئچ واخت اۏلمادېغې قدر آزقېن و ساغلام گؤرۆنن پیشیک قویروغونو تۏپوغوما سۆرتۆب، منیم’له یازې ماسامېن یانېنا گلدی. ماسانې سلیقه‌یه سالاندا – سارالمېش کاغېذ‌لار، مۆرَکَّب‌قابې، قاز له‌له‌ڲیندن قلم – گۆنَش پارکداکې بادام آغاج‌لارې‌نېن آراسېندان ایچه‌ری دۆشدۆ و قوراق‌لېغا گؤره بیر هفته گئجیکمیش پُست داشېیان چای گمی‌سی اوغولتو ایله لیمان کانالېنا گیردی. سۏن کی، أصل یاشام گلیب یئتیشدی، من قورتولدوم. و یۆز ایل یاشایاندان سۏنرا گۆن‌لرین بیرینده، یالنېز بؤیۆک محبّتدن بختیارلېق ایچینده جان وئره‌رَک اؤله‌جه‌ڲم.
سۏن
رۏمانېن باشقا بؤلۆم‌لرینی اۏخوماق اۆچۆن آشاغېداکې سئچه‌نَک‌لره تۏخانېن!
بیرینجی بؤلۆم ایکینجی بؤلۆم اۆچۆنجۆ بؤلۆم دؤردۆنجۆ بؤلۆم بئشینجی بؤلۆم آلتېنجې بؤلۆم
- هرکس دؤنهجک کؤلگهسینه / موصطافا شیخپور (شعر)
- اوشاقلار اۆچۆن دؤزۆم حاققېندا ماراقلې حیکایه
- من آدام‌لارې گؤزلریندن تانېیېرام / گۆلآی طاهیرلی (شعر)
- چئشیدلی دیللری اؤرگنمک، اۏنلارېن دۆزگۆن دؤنگۆسۆ و چئوریمه سؤرهجی / آیهان میانالې (مقاله)
- یازارلار و اینتیحار – إرنئست هئمینگوئی / آیهان میانالې
- آدامې هَنگیندن تانېماق اۏلمور / فیلیپ راث (حیکایه)
- قبیرقازان / ماکسیم قۏرکی (حیکایه)
- اوچان هۏلَند / میخاییل بولقاکۏو (حیکایه)
- سۏنونجو دَرس / آلفۏنس دۏدئ (حیکایه)
- قاطارداکې آدام / کامال عبدالله (حیکایه)
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
آنا کارنینا / لئو تۏلستۏی (بیرینجی بؤلۆم)
علی و نینۏ / قوربان سعید (بیرینجی بؤلۆم)
آغ گئجه‌لر / فئۏدۏر داستایئوسکی (بیرینجی بؤلۆم)
آذربایجان، رۏمان و رۏمانتیزم / آیهان میانالې…
اؤلۆلر إویندن آنېلار / فئۏدۏر داستایئوسکی (بیرینجی بؤلۆم)
قادېن جۏرابلارې / جلیل جاوانشیر (بیرینجی بؤلۆم)
قارانلېق بوتیکلرین خیابانې/ پاتریک مۏدیانۏ (بیرینجی بؤلۆم)
