لئیتئنانت / نیهاد پیری‌یئو (حیکایه)
…اۏتاقداکې اؤلۆ سۆکوتو یالنېز ماسانېن اۆزه‌رینده‌کی ساعات عقربه‌نین تاققېلتې‌سې پۏزوردو. ایندیکی حالدا، بو تاققېلتې‌لار بئله اۏنا غریبه گلیردی. إله بیل، عقربه‌لر ده هر شئیدن بئزیب، زامانې سۆرۆکله‌مکدن یۏرولموشدولار.
حربی دۆشَرگه‌نین مسئول لئیتئنانتې أل‌لرینی قۏینوندا بیرلَشدیریب، گؤزۆنۆ ساعاتا دیکمیشدی. اۏ قَدَر ناراحات، اۏ قَدَر قایغېلې ایدی کی، آرد-آردا یاندېرېب، کۆل‌قابېدا یارېمچېق بوراخدېغې سیقارلارېن فرقینده دَڲیلدی. گؤڲۆلسۆز ده اۏلسا، داها بیرینی آلېشدېرېب، درین بیر قوللاب آلدې. تۆستۆنۆن آز دا اۏلسا آجې‌سېنې دیندیرمه‌سینه اومود إدیردی. آما هله‌لیک یانېلېردې.
اۆره‌ڲی سېخېلدې، حربی فۏرمانېن دۆڲمه‌لرینی بۏشالدېب، کۆره‌ڲینی آرخایا سؤیکه‌دی. گؤزلرینی یومدو و سیقارې باشقا عاقیبَت یۏلداش‌لارې‌نېن یانېنا-کۆل‌قابېیا قۏیوب، دریندن نفس آلدې. بو، نفسدن داها چۏخ آها بنزه‌ییردی. ایچینده‌کی قرارسېز‌لېغېن إلچی‌سی ایدی بو آه.
نَفَسی‌نین گۆجۆندن کۆل‌قابېداکې کۆل و بیر-ایکی سیقار کؤتۆڲۆ ماسانېن اۆزه‌رینه سپه‌لَندی. چاره‌سیز شکیلده پۏرتفئلین اۆزه‌رینده‌کی مکتوبا تکرار نظر سالدې. ألینه گؤتۆرمه‌ڲه قۏرخوردو إله بیل.
“ساواشدا یاش و جینسيَّت اۏلمور، لئیتئنانت. بو قطعی أمر دیر و سَنین بۏرجون أمره ایطاعت إتمک دیر.
دۆشَرگه‌ده دوستاق إتدیڲینیز اوشاق‌لار بو گۆن آخشاما کیمی گۆلـله‌لَنسین! یۏخ’سا 10 ایلدن سۏنرا آنامېزا سؤیَن‌لرین أساس سببکارلارېندان بیری ده محض سن اۏلاجاقسان.
مایۏر: ک.م. ”
گؤزۆنۆ مکتوبدان چکیب، یئنی‌دن آرخایا یاسلاندې. داها بیر سیقار یاندېرماق ایسته‌سه ده، بو فیکریندن واز کئچدی. آیاغا قالخېب ایچه‌ریده بیر آز دۏلاشدې، سۏنرا پنجره‌یه یاخېنلاشېب، اؤرتۆڲۆ بیر آز کنارا سیییردی. دۆشَرگه‌نین تۏرپاغېنا گؤز گزدیردی، یان-یؤوره‌ده هر شئی قایداسېندا ایدی. عسگرلر نیظاملې شکیلده دۆزۆلمۆش، اؤن‌لرینده چېخېش إدَن گیزیرین اؤرگه‌تیمینې دینله‌ییردیلر. بو دم قاپې دؤڲۆلدۆ و باش چاووش ه.ب ایچه‌ری داخیل اۏلدو.
– یۏلداش لئیتئنانت، أمرینیز اۆزره اوشاق‌لار یئمک و سو ایله تأمین اۏلوندو. صاباح آخشاما…
– ایچه‌ریده نئچه اوشاق وار، یۏلداش چاووش؟ – لئیتئنانت گ.م چاووشا سارې دؤنمه‌دن سۏروشدو.
14 -، یۏلداش لئیتئنانت!
– اوشاق‌لارې اۏرادان چېخارېن، گلیرَم ایندی…
– یۏلداش، لئیتئنانت؟..
لئیتئنانت گ.م آغېر حرکت’له ماسانېن اۆزه‌رینده‌کی مکتوبا ایشاره إدیب، یئنی‌دن اۆزۆنۆ پنجره‌یه سارې چئویردی. چاووش ماسایا یاخېنلاشېب، مکتوبو گؤتۆردۆ. سۆرعتلی شکیلده متنی اۏخویوب، “آیدېن دېر” – دئییب، اۏتاغې ترک إتدی.
لئیتئنانت گ.م-این 26 یاشې وار. آتا‌سې دا ساواشچې اۏلوب. اوشاق یاش‌لارېندان محض اۏنا قارشې دویدوغو حئیران‌لېق حیسّی بیر گۆن اؤزۆنۆ ده ضابیط کیمی گؤرمَک هَوَسی‌نین أساس نه‌دن‌لریندن ایدی. خۆصوصَن ده، آتاسې‌نېن ساواشچې اۏلماغېن أن هَیَجانلې طرف‌لرینی اۏنا سئوگی و حئیران‌لېق’لا دانېشماسې، بیتمز-تۆکنمز کئچمیش‌لری و س. بو کیمی عامیل‌لر تئز بیر زاماندا اۏنو آرزې‌سېنې گَرچه‌ڲه چئویرمه‌ڲه تحریک إدیردی. بئله‌جه گۆن‌لر آیا، آی‌لار دا ایله دؤندۆکجه ایچینده‌کی هَوَس و قرار، نهایت، حربی مکتبه یازېلماسې ایله نتیجه‌لَندی. اؤزۆ ایله إله غورور دویوردو کی… آتا‌سې دا همچینین…
آما لئیتئنانت گ.م اؤزۆ اۆچۆن بیر شئیده یانېلدېغېنې اؤتن ایلین یایېندا وئرمکده چتین‌لیک چکدیڲی قرارې زامانې باشا دۆشمۆشدۆ. اۏندا آتاسېندا اۏلان ضابیط حؤکمۆ قطعی شکیلده یۏخ ایدی.
اؤتن ایل حربی دۆشَرگه‌نین بیلگی‌لری‌نین سېزدېرېلماسېندا گۆناهکار بیلینن بیر قوروپ عسگرین گۆللـه‌لَنمه‌سی أمری اۏنا تاپشېرېلمېشدې. بو، اۏ قَدَر شرفلی بیر وظیفه‌یه چئوریلمیشدی کی، دۆشَرگه‌ده اۏلان بۆتۆن ضابیط-گیزیر هئیأتی، آز قالا، اۏنا پاخېل‌لېق إدیردی. قرارېن اۏنا وئریلمه‌سی ده مَقصَد‌لی ایدی. کۏماندېر دۆشَرگه‌یه یئنی گؤندَریلن ضابیطی تانېماق ایسته‌ییردی. بو، بیر چئشید اۏنون سېناق سېراسې ایدی.
گؤزۆنده‌کی قۏرخو، تَرَدّۆد، رَحم و چاره‌سیز‌لیک کیمی چېرپېنتې‌لارې کیمین گؤزۆندن یایېنسا دا، کۏماندېرېن گؤزۆندن یایېنا بیلمَزدی. إرته‌سی گۆن سَحَر مۆشاویره‌سیندن سۏنرا کۏماندېر “سَندَن ضابیط اۏلمایاجاق” – دئیَنده، ساده‌جه باشې ایله تصدیقله‌مک’له کیفایت‌لَنمیشدی. چۆنکی بو، اۏنون إشیده بیله‌جه‌ڲی أن بؤیۆک حقیقت ایدی. کی اؤزۆ ده بو حقیقت’له هر گۆن اۆز-اۆزه گلیردی.
ایندی اۏخشار دوروم’لا تکرار قارشې-قارشېیا ایدی. بیرینجی سېناقدان نه‌قَدَر اوغورسوز چېخسا دا، هئچ واخت اؤزۆنۆ گۆناهلاندېرمامېشدې. عکسینه، یان-یؤوره‌سینده گزیب-دۏلاشان “ضابیط شرفی” آنلایېشې اۏنا گئتدیکجه یادلاشېر، ایندیکی مۆحیطدن باش گؤتۆرۆب قاچماغا، اؤزۆنۆ آزاد حیسّ إده بیله‌جه‌ڲی یئره گئتمه‌ڲه گۆن به گۆن داها دا جان آتدېرېردې. ساواش، قان اییی، شیدَّت، آرام‌سېز سیلاح سَس‌لری، گۆناه‌سېز قتل‌لر آراسېندا اؤزۆنۆ أن بؤیۆک گۆناهکار کیمی حیسّ إدیردی.
بورا اۏنون اۆچۆن دَڲیلدی.
نه‌یین باهاسېنا اۏلور’سا اۏلسون، اؤزۆنۆن لئیتئنانت رۆتبه‌سیندن ایمتیناع إده‌جکدی. آما ایندی أساس مسأله آخشاما کیمی حَلّ اۏلوناسې أمر ایدی. و مۆمکۆن ایطاعت‌سیز‌لیڲی اۏنا چۏخ باها باشا گله بیلَردی.
***
– یۏلداش لئیتئنانت، حاضېر دېر! – چاووش تلاش’لا ایچه‌ری گیریب، معروضه إتدی.
هله ده قرارسېز اۏلماسېنا باخمایاراق، لئیتئنانت گ.م باشقا چېخېش یۏلونون اۏلمادېغېنې بیلیردی. أڲنینده فۏرماسېنې قایدایا سالېب، پنجره‌نین اؤرتۆڲۆنۆ چَکدی. ماسایا یاخېنلاشدې، سیییرمَزدن “لوگئر پۏ8” تاپانچاسېنې گؤتۆرۆب، چاووش’لا بیرلیکده اۏتاغې ترک إتدی.
***
بعضن اؤلۆم اۏ قَدَر عادی‌لَشیر کی، کیمین’سه اؤلۆمۆنه آجېماق، کیمین’سه آغرې‌سېنا یانماق آداما غریبه گلیر. ایچینده اؤزۆن-اؤزۆنۆ سۏرغولایېرسان، اؤزۆن-اؤزۆندن حئساب ایسته‌ییرسَن. و باشقالارې‌نېن جاواب وئرمه‌لی اۏلدوغو سوال‌لارې جاوابلاندېرماق کیمی بیر مسئولییت’له اۆز-اۆزه قالېرسان. کی بو هئچ ده آسان ایش دَڲیل. نه‌یینکی عدالتلی.
مثَلَن، ساواش. ساواشدا اؤلۆم أن عادی حال دېر. هانسې’سا اوزاق داغ کندیندن حربی قوللوغا چاغرېلمېش بیر عسگر سیلاحې نه اۆچۆن گۆناه‌سېز آدام‌لارا طرف توشلادېغېنې بیلمیر. اۏ، ساده‌جه أمری إشیدیر. اۏ، ساده‌جه اؤلدۆرمه‌لی دیر. هم سیلاحې‌نېن توشلاندېرېلدېغې آدام‌لارې، هم ده ایچینده اؤزۆنه تابئع إده بیلمه‌دیڲی اؤزۆنۆ.
***
…اوشاق‌لار نیظام’لا آددېملایېر، بعضی‌سی قۏرخوسونو، بعضی‌سی ایسه، آز قالا، وارلېغېنې گیزلَتمه‌ڲه چالېشېردې. أصلینده، دۆشَرگه‌ده قالدېق‌لارې بو بیر نئچه گۆن عرضینده لئیتئنانت گ.م-این گؤرسه‌دیشی ایله اۏنلارا قارشې أن یومشاق داورانېش شکلی تطبیق اۏلونموشدو.
بعضی‌لری حتتا دۆشَرگه‌نی اؤز‌لری اۆچۆن سېغېناجاق حئساب إله‌مه‌ڲه باشلامېشدې. آما، ایسته‌نیلن حالدا، بو جۆر “سیاحَت” اۏنلارېن اوشاق عاغلېنې تشویشه سالمایا بیلمَزدی. آرخا‌لارېندا اۏنلارې آددېم-آددېم ایزله‌ڲَن عسگرلرین اؤز “أجل”لری اۏلماسېندان خبرسیز اۏلسا‌لار بئله، بو، اۏنلارې قۏرخودوردو.
دۆشَرگه‌دَن، تَخمینَن، 800 مئتر اوزاقلاشمېشدېلار. آرتېق ایره‌لیده‌کی سېخ مئشه‌‌لیک گؤرۆنمکده ایدی.
مئشه‌نین اؤنۆنده درین خندک‌لر قازېلمېشدې. خندَک‌لرین یان طرفینده یاماجا بنزَر تپه‌جیک‌لر واردې. تپه‌جیک‌لرین اۆستۆنه ایسه داش و تۏرپاق’لا دۏلدودورولموش کیسه‌لر دۆزۆلمۆشدۆ. بو، اۏلاسې هر هانسې’سا بیر هۆجوما قارشې ایدی.
لئیتئنانت گ.م اوشاق‌لاردان آرخادا فیکیر‌لی-فیکیر‌لی آددېملایېر، آرابیر اؤلۆ نظرلر’له اوشاق‌لارا باخېر، اۏنلارېن ایچ‌لرینده حیسّ إله‌دیڲی قۏرخونو، اؤزۆنده حیسّ إدیردی.
اوشاق‌لېغېنې خاطېرلادې. …آتا‌سې ایله اۏیونجاق سیلاح’لا “داوا-داوا” اۏیونونو. …آتاسېنې “اؤلدۆردۆڲۆنۆ”… اؤزۆنۆ بیر آن‌لېق اۏنلارېن یئرینده تَصَوّۆر إله‌مک ایسته‌دی. گۆناه‌سېز بیر اؤلۆمه مَحکوم شکیلده. باجارمادې. قۏرخدو.
باش چاووش ه.ب-نین “دور” تیمسی اۏنو آیېلتدې.
آددېم‌لارې‌نېن سۆرعتینی آرتېرېب، اوشاق‌لارېن اؤنۆنه کئچدی.
“فلیاقا”سېندان سو ایچیب، بۏغازېنې آرېتلادې. هَیَجانلې اۏلدوغو سَسیندن حیسّ اۏلونوردو:
– اوشاق‌لار، ایندی بوردان حربی طَيّاره‌‌لر کئچه‌جک، تهلۆکه‌سیزلیڲینیز اۆچۆن یئره اوزانېن و أل‌لرینیز’له قولاق‌لارېنېزې مۆمکۆن قَدَر مؤحکَم سېخېن…
لئیتئنانت گ.م اۏنلارېن گؤزۆنه باخا-باخا أمر وئره بیلمه‌یه‌جه‌ڲینی آرتېق دقیق‌لَشدیرمیشدی.
اوشاق‌لار خندَک‌لرین یان-یؤوره‌سینده سېرا ایله یاماج بۏیو یئره اوزاندېلار. یارې قۏرخو، یارې هَیَجان ایچینده بیر-بیر‌لرینه باخېر، اؤز دوروم‌لارې‌نېن دۏغرو اۏلوب-اۏلمادېغې ایله ماراقلانېردېلار. إله بو واخت اۏنلاردان فیزیکی جَهَتدن أن گۆجسۆزۆ یئرده اوزانېقلې شکیلده گئری چئوریلیب، لئیتئنانتا سَسلَندی:
– عمی، گؤر من دۆز اوزانمېشام؟
بو سۏرغو یان-یؤوره‌ده‌کی هر شئیی بیر آن ایچینده سۆکوتا بۏغدو.
لئیتئنانت گ.م بَدَنینده غریبه ایستی‌لیک حیسّ إله‌مه‌ڲه باشلادې. إله بیل بیردن-بیره تئمپئراتورو یۆکسَلدی. اودقونماق ایسته‌دی، مکتوب گلندن بو یانا یاشادېق‌لارېنې، ایچینده‌کی چَک-چئویرلری اودماق ایسته‌دی. باجارمادې. بۏغازې اۏ قَدَر قوروموشدو کی، نفس آلماقدا بئله چتین‌لیک چکیردی.
عسگرلر أمره حاضېر شکیلده گؤزله‌سه‌لر ده، اۏنلارېن دا دوروشوندا غریبه حرکتلی‌لیک حیسّ اۏلوندو. سۏرغو اۏنلاردان دا یان اؤتمه‌میشدی. هامې تَرَدّۆد ایچینده بیر-بیرینه باخېر، إله بیل، اؤزلریندن اوتانېردېلار. اوشاق ایسه هئچ نه اۏلمامېش کیمی جاواب گؤزله‌ییردی. سۆکوتو چاووش پۏزدو:
– هه… یاخشېدې، بالاجا…
کئچن بو بیر نئچه ثانییه عرضینده لئیتئنانت گ.م آرتېق قرارېنې وئرمیشدی. اۆزۆنده‌کی کَدَر و چاره‌سیز‌لیک شکلی قرارېن یالنېز اؤزۆنه زیان وئره‌جه‌ڲینی گؤرسه‌دیردی. بئله ده اۏلدو.
آغېر-آغېر باش چاووش ه.ب-یه سارې دؤندۆ. بو چاره‌سیز دوروم قارشې‌سېندا اۏ دا إله‌جه دۏنوب قالمېشدې. لئیتئنانت گ.م أل‌لری أسه-أسه “لوگئر پۏ8” تاپانجاسېنې چېخاردېب، باشېنا دایادې. بونو گؤرَن باش چاووش ه.ب تشویش و قۏرخو ایچینده قېشقېردې:
– یۏلداش، لئیتئنانت!
لئیتئنانت ایسه گؤزۆنده‌کی کَدَر و غضب’له بیرلیکده وئردیڲی قرارېن دادېنې چېخارتماقدا ایدی:
– یۏلداش چاووش، اۏنلارا دئیَرسن کی… اۏنلارا دئیَرسن کی، ساواش اوشاق‌لار اۆچۆن هر زامان حاق‌سېز دېر…
چاووشون یئریندن سېچرایېب، مۆداخیله إتمک ایسته‌مه‌سی ایله آتشین آچېلما‌سې بیر اۏلدو.
…
…اوشاق‌لار قۏرخو ایچینده چېغېرېشېر، عسگرلر نه إده‌جه‌ڲینی بیلمیر، چاووش ایسه أل‌لری باشېندا دیزی اۆسته چؤکۆب قالمېشدې…
