قاراباغ دؤڲوش‌لرینده قهرمانجاسېنا وارلېق‌لارېنې قوربان وئرن‌لرین أبدی خاطیره‌سینه:
کؤرپۆ / إلیار پۏلاد (حیکایه)
اۆچ گۆن ایدی کندی إرمَنی قولدورلارېندان تمیزله‌ییب، مرکز’له قووه گؤندرمک اۆچۆن علاقه ساخلامېشدېلار. مرکزدن اۏنا قطعی جاواب وئرمه‌ییب دئمیشدیلر: “گؤرَک نه إده بیلریک.”
اۆچ گۆن ایدی کندین یان-یؤوره‌سینه قاراوول قۏیوب، اؤزلری کندین کؤرپۆ کنارېندا اۏلان یئمک‌خانادا یئرلَشیب مرکز’له علاقه یاراتماغا چالېشېردېلار. علاقه یارانمېردې. بۆتۆن دسته تشویش ایچینده’یدی. “بلکه مرکز أله کئچیب، اۏ دېر کی جاواب وئرمیرلر”، بیرآن اۆره‌ڲیندن کئچدی. اۆره‌ڲینده‌کینی دیلینه گتیرمه‌دی. یئمک‌لری قورتارماق اۆزره’یدی. تئلچی بیرآن دسته‌ڲی یئره قۏیموردو. آنجاق اۏ طرفدن جاواب گلمیردی.
سحره یاخېن هاوا سۏیوقلامېشدې. تک-تک قار أله‌نیردی. پۏستدان گلن قاراوولچولار یاتېردېلار. هاوا آیازېلایېب چیسکین کندین و یئمک‌خانانېن اۆزه‌ریندن چکیلیردی. اۏن‌بئش-ییرمی مئترلیک آیدېنجا گؤرۆنۆردۆ. بیردن کندین یوخارې باشېندا آتېشما باشلادې. تئز آیاغا دوروب ایکی نفر اۏ طرفه گؤندَردی: “تئز اۏلون سیز ایکینیز یوخارې‌یا گئدین. بیز ده اۏ بیری پۏست‌لارې مؤحکم‌لَندیرمه‌لی‌ییک”. دئدی. نئچه آن کئچمَزدن کندین آشاغې طرفینده آتېشما باشلادې. آتش سس‌لری چۏخالدې. پۏست‌لارا کؤمَک یۏللادې. هر پۏستا بیر باشچې تعیین إدیب، تاپشېرېق وئردی: “چالېشېن قولدورلارې کندین ایچه‌ری‌سینه چکیب درس‌لرینی وئرین”.
آتېشما گۆج‌لَنمیشدی. پیلیموت‌لار بیرآن سنگیمیردیلر. هاوا ایشېقلانېب یان-یؤوره آیدېنجا گؤرۆنۆردۆ. إرمَنی قولدورلارې بؤیۆک بیر نئچه دسته’یله بونلارا هۆجوم إتمیشدیلر. اۏنلارېن سایې قات-قات بونلاردان آرتېق ایدی. گۆجلۆ سیلاح‌لار’لا تجهیز اۏلونموشدولار. قولدورلارې کندین ایچه‌ری‌سینه چکیب بؤیۆک تَلَفاتا معروض قۏیموشدولار. دؤڲۆش شیدت’له داوام إدیردی. مرمی‌لری قورتارماق اۆزره’یدی. پۏست‌لارا خبر گؤندَردی: “مرمی‌لرینیزدن یئترینجه یارارلانېن. موحاصیره‌یه آلېنمېشېق. سۏن مرمی بیزی اۏنلارېن ألیندن قورتارمالې دېر. اۏنلار گَرَک بیزه غالیب گلمه‌سینلر. بیز اؤلۆمۆمۆز’له اۏنلارې ناکام قۏیمالې‌یېق.”
ایره‌لیده إرمَنی‌لر هۆجوما باشلامېشدېلار. هر طرفدن آتش یاغېردې. گئتدیکجه سای‌لارې آزالېردې. گئری چکیلدیلر. یئمک‌خانا آرخادایدې. اؤزلرینی یئمک‌خانایا یئتیریب ایکینجی قاتا قالخدېلار. اۆچ نفر قالمېشدېلار. دووارلارې اؤزلرینه سنگر إدیب پنجره‌دن اۏنلارې آتشه توتدولار. إرمَنی‌لر خزل یارپاغې سایاغې یئره تؤکۆلۆردۆلر. آنجاق بئشی اؤلۆردۆسه، آلتې‌سې یئرینی توتوردو. إرمَنی‌لر قومبارا آتدېلار. یئمک‌خانانې تۏز و بارېت قۏخوسو بۆرۆدۆ. ایچه‌ریده قالماق مۆمکۆن اۏلمادېقېندان اؤزۆنۆ یئمک‌خانانېن بایېرېنا سالدې. یئمک‌خانانېن مانقالې اۏنون گؤزۆنه چارپدې. اۏرانې یاخشې تانېیېردې. بورانېن اۆستۆ مانقال و آشاغې‌سې کؤمۆر آنبارې ایدی. مانقال دؤرد دمیر اۆستۆنده یان-یؤوره‌سی تاختایلا اؤرتۆلمۆشدۆ. إنی بیر مئتر اوزونو ایکی و اوجالېغې یئردن هشتاد سانت ایدی. چۏخ کؤمۆر توتسون دئیه ایچه‌ری‌سینی اۏووب بیر مئتر یئردن آشاغې سالمېشدېلار. اؤزۆنۆ اۏرایا یئتیریب کؤمۆر تای‌لارې‌نېن آلتېندا گیزلَندی. آتش سسی آزالېردې. بیرآزدان یئمک‌خانانېن پیلله‌کن‌لریندن آیاق تاققېلتې‌لارې إشیدیلدی. دئمه‌لی بۆتۆن یۏلداش‌لارېنې ایتیرمیشدی.
یئریندن ترپَنمیردی. نَفَسینی سینه بۏشلوغوندا حبس إتمیشدی. بۆتۆن حیس‌لری ایله بایېرې دینشه‌ییردی. تاختانېن جېرېغېندان بایېرې گؤرۆردۆ. قولدورلار گل-گئت إدیردیلر. اۏ اۏنلارېن آیاق‌لارېنې، دیزدن آشاغېنې گؤرۆردۆ.
إرمَنی باشچې‌سې “سېرایا دۆزۆلۆن”. دئیه سسلَندی. دسته سېرایا دۆزۆلدۆ. أللی-آتمېش نفر اۏلاردېلار. نئچه نفر سسله‌ییب تاپشېرېق وئردی: “بۆتۆن کندین بور-بوجاق‌لارېنا کیمی دۏلاشېن. بیر شئی نظردن قاچماسېن”. دئدی. دسته‌یه راحات‌لېق وئردی. هره اؤز دوردوغو یئرده سره‌لَندی. باشچې اۏنا یاخېن اۏلدوغوندان بۆتۆن أمرلری آیدېنجا إشیدیردی.
گئدن‌لر بیر-بیر قایېدېب راپۏرت وئردیلر: “بۆتۆن کند ضررسیزلَشیب. بو کند بیزیم ألیمیزده اۏلدوغوندان اۏنلار عکس هۆجوم’لا کندی أله کئچیریبلر. سایې‌لارې آز اۏلدوغوندان کشفیاتچې’یمېشلار. بیری ده جانېنې ساغ قورتارا بیلمه‌ییب. یارالې‌لارې دا هئچ یۏخ دېر. بۆتۆن کند و اؤنده‌کی کندلر ده بیزیم ألیمیزده دیر”.
باشچې تئلچینی سسله‌دی: “قرارگاه’لا علاقه ساخلا”. دئدی. تئلچی علاقه یارادېب دسته‌ڲی اۏنا وئردی: “بۆتۆن کند أله کئچیب. أللی نفره یاخېن ایتیرمیشک. اۏن‌دؤرد نفر آغېر یارالې دېر. أمرینیزی گؤزله‌ییرم”. تئلین اۏ طرفینده دانېشانېن سؤزلرینی إشیده بیلمه‌دی. “باش اۆسته، أمرینیزه عمل اۏلونور” دئیه دسته‌ڲی تئلچییه وئردی.
باشچې درحال خبردالېق وئردی. هامې اؤز یئرینده سېرایا دۆزۆلدۆ. “ایره‌لیده آغېر دؤڲۆش گئدیر. بیزیمکی‌لر تاب گتیرمه‌ییب، گئری چکیلیرلر. اۏنلارېن بیزیم یاردېمېمېزا إحتیاجې وار. اۏن کیلومئتر قاباقدا خسته‌خانا وار. یارالې‌لارې دا اؤزۆمۆز’له آپارمالې‌یېق. آرخادان آغېر تئخنیکا و تانک‌لار بیزیم یاردېمېمېزا گلیر. تله‌سین یۏلا دۆشۆرۆک”. دئدی. اۏ دوردوغو یئرده اۏنلارېن گئتمه‌سینی گؤرۆردۆ.
اۏ نه إده‌جه‌ڲینی بیلمیردی. تانک‌لار و آغېر تئخنیکا اۏنون فیکرینی دارماداغېن إتمیشدی. ایچه‌ریده بۏغولوردو. دسته سېرایلا کؤرپۆنۆن اۆستۆنده ایرهلیلَییردی. اۏنلار اوزاقلاشدېقدا یان-یؤوره‌نی دینشه‌دی. سس-کۆی کسیلمیشدی. مانقالېن آنبارېندان چېخېب سۆرۆنه-سۆرۆنه یئمک‌خانایا سارې یؤنه‌لیب اؤزۆنۆ زئرزمییـه سالدې.
نریمان دایې بو یئمک‌خانانې باغېنېن قېراغې و یۏلون کنارېندا تیکمیشدی. یۏل طرفدن بیر مرتبه و باغ طرفدن ایکی مرتبه ایدی. یئمک‌خانانېن آرخاسېندا بؤیۆک بیر قوواق آغاجې وارېدې. بو قوواغېن دؤوره کؤلگه‌سینده دؤرد-بئش ماسا یئرلَشَردی. آغاجېن گؤوده‌سی إله بؤیۆک ایدی کی بو ماسادا اۏتوران‌لار اۏ بیری ماسالاردا اۏتوران‌لارې گؤرمزدیلر. مۆشتری‌لر یاز-یای مؤوسۆمۆنده آشاغې و پایېز-قېش آی‌لارېندا اۆست قاتدا اۏتوراردېلار.
اؤزۆنۆ قوواغېن آرخاسېنا چکدی. آخېرېنجې قولدورلار کؤرپۆنۆن اۆستۆندن کئچیردیلر. اۏ قرارا گلدی کؤرپۆنۆ پارتلاتسېن. کؤرپۆ اۏتوز-قېرخ مئترلیکده’یدی. اۏرا نئجه گئتمه‌لی ایدی؟ اۏنو گؤره بیلردیلر. بیردن بیر خاطیره یادېنا دۆشدۆ.
یئمک‌خانانېن آرخاسېندا نریمان دایې‌نېن باغې یئرلَشیردی. بو باغېن سویو بیر کؤهۆلدن گلردی. یازېن اۏرتالارېندان یایېن أول‌لرینه قدر چایېن سویونون سطحی قالخاردې. سو آیاغې ایله گلیب باغې سوواراردې. سویون سطحی آشاغې دۆشنده دَجَل اوشاق‌لارېن سېناق مئیدانې اۏلاردې.
یایېن آخېر‌لارې ایدی. اۏرتا مکتبی قورتارمېشدېلار. هره اؤز سندینی اینستوتا وئرمیشدی. نامېق کند تصرّۆفاتې اینستوتو، اینتیقام اینشات، اۏ دا اۏکراینا یئر قووه‌لر اینستوتونا. جاواب‌لار گلیب اۆچۆنۆ ده گؤتۆرمۆشدۆلر. گۆن‌لرینی نریمان دایې‌نېن باغېندا کئچیریردیلر. بیرگۆن آخشام اۆستۆ اینتیقام دئدی:”گلین مرجله‌شَک. کؤهۆلۆن بو باشېندان گیریب اۏ بیری باشېندان چېخمالې‌یېق. بیر-بیریمیزدن آرالې اۏلمالې‌یېق. هرکس گئری قایېدسا اودوزور. اۏ هامېنې یئمه‌ڲه قۏناق إتمه‌لی دیر.”
کؤهۆله اؤنجه نامېق، اۏندان بیر نئچه دقیقه سۏنرا اینتیقام و آخېردا اۏ کئچدی. اۏن-اۏن‌بئش مئتر گئتمیشدی، اۏنو واهیمه بۆرۆدۆ. قاران‌لېق، نم قۏخولو هاوا و دوواردا اوچوشان یاراسالار اۏنو قېجېقلاندېردې. تاب گتیره بیلمه‌ییب، گئری دؤندۆ. دۏست‌لارېن قۏناق‌لېغې اۏنون حئسابېنا وئریلدی.
اۏکراینا اینستوتونو قورتارېب، جسارتینه گؤره میدال آلېب، کشفیات بؤلۆمۆنده ضابیط وظیفه‌سینه یییه‌لَنمیشدی. روسیه داغېلېب، آذربایجان مۆستقیل اۏلدوقدا باکې‌دا یئر قووه‌لر آلانېن کشفیات بؤلۆمۆنۆن کاماندئری اۏلموشدو. قاراباغ، إرمَنی قولدورلارې طرفیندن ایشغال اۏلدوقدا، کؤنۆللۆ جیبهه‌یـه گلیب، کشفیات بؤلۆمۆن یاراتدې. اۏنلارېن کندی بؤیۆک إستراتئژی یؤن‌لره مالیک ایدی. کند إرمَنی ایشغالېندا اۏلدوغوندان اۏ بیری جیبهه‌لرده چتین‌لیک چکیردیلر. باش کاماندئرین ایجلاسېندا آیاغا دوروب اۏن‌بئش نفرلیک بیر دسته ایله کندی إرمَنی قولدورلارېندان آزاد إتمه‌ڲه سؤز وئردی. باش کاماندئردن خاهیش إله‌دی کی کند آزاد اۏلدوقدا قووه گؤنده‌ریلسین.
ایکی‌جـه گۆن چکمَزدن دسته‌نی یاراتدې. دسته عۆضولرینین چۏخو یئرلی‌سی ایدی. اۏنلار کندی أل‌لرینین ایچی کیمی بۆتۆن بور-بوجاق‌لارېنا کیمی بلد ایدیلر. گۆن باتار-باتماز کنده یاخېنلاشدېلار. چایېن ایچه‌ریسینده گیزله‌نیب هاوانېن قارالماغېنې گؤزله‌دیلر. بۆتۆن لازېمې تاپشېرېق‌لارې وئریب دؤرد طرفدن کندی قومارالایېب و سس‌سیز-سمیرسیز بۆتۆن پۏستدا اۏلان قولدورلارې سۏیوق آلَت‌لر’له آرادان گؤتۆردۆلر. إرمَنی قرارگاهېنې دینامیت‌لَییب کنارا چکیلدیلر. قرارگاه بیر آنېن ایچینده پارتلایېب هاوایا سۏورولدو. ایچه‌ریـدن جانېنې قورتاران دا بایېردا گۆﻟﻠه‌لَندی……
زئرزمییه کئچیب دینامیت یئشیڲینی گؤتۆردۆ. بیر کندیر’له ساغ آیاغېنا باغلایېب و کؤهۆله گیردی. ایندی یان-یؤوره‌سینه فیکیر وئرمَزدن، دؤرد أل-آیاقلې ایرهلیلَییردی. اۏنو دۆشۆندۆرَن آنجاق کؤهۆلدن اۏ طرفه چېخماسې و کؤرپۆنۆ دینامیت’له پارتلاتماسې ایدی.
نهایت کؤرپۆدن چېخدې. دینامیت یئشیڲینی آیاغېندان آچېب بۏینونا کئچیردی. ایلک سوتوندان قالخېب دینامیت‌لری سوتونا یئرلَشدیردی. سوتون‌‌لار بیر-بیرندن بئش مئتر آرالې ایدی. دۆشۆب بیر ده قالخماق واخت ایتیرمکدن علاوه إحتیاط‌سېزلېق ایدی. کؤرپۆنۆن تیریندن یاپېشېب وار گۆجۆ’یله ایره‌لی‌لَییب سۆتون‌‌لارې دینامیت‌لَییردی. قۏل ساعاتېنا باخدې. اۏن دقیقه‌یه ایکی سۆتون دینامیت‌لَمیشدی. هله سکگیز سوتون آرخادا قالېردې. دئمه‌لی آزې أللی دقیقه واخت لازېم ایدی کی ایشینی قورتارسېن. یئشیڲی گؤزدن کئچیردی. یئترینجه دینامیت وارېدې. خرج‌لری بیرآز دا آرتېردې. آلتېنجې سۆتونو قورتارمېشدې. بیردن تانک‌لارېن سسینی إشیتدی. دؤرد سۆتون هله آرخادایدې. بو آز مۆدّتده سۆتون‌لارېن هامې‌سېنې دینامیت‌لَییب، قورتارا بیلمه‌یه‌جَکدی. دینامیت‌لری یاخېن فاصیله‌لر’له کؤرپۆنۆن تیرلرینه ده یئرلَشدیریردی. یئددینجی سۆتونا چاتمېشدې. کؤرپۆ بیردن دَبردی. تانک‌لار کؤرپۆنۆن اۆستۆنه چېخېردېلار. قالان دینامیت‌لری یئددینجی سۆتوندا یئرلَشدیردی. هر آن تاققېلتې چۏخالېردې. بۏش یئشیڲی بۏینوندان چېخاردېب تیردن آسدې. دینامیت ایشه سالان جاهازی ألینه آلدې. قان-تر ایچینده بۏغولوردو. هر آن سانکې بیر گۆن ایدی. آیاق‌لارېنې تیره دایایاراق کۆره‌ڲینی سۆتونا یاپېشدېردې. ایندی أل‌لری آزاد اۏلموشدو. تاققېلتې بئینینه دۆشۆردۆ. کؤرپۆ إله سیلکه‌لَنیردی کی آز قالا ترازلېغېنې ایتیریردی. وار گۆجۆنۆ آیاق‌لارېنا وئریب اؤزۆنۆ سوتونا یاپېشدېردې. تانک‌لار باشې‌نېن اۆستۆنده’یدی. جاهازې ایشه سالدې.
بیر آنېن ایچینده بؤیۆک بیر پارتلایېش یاراندې. دومان قارېشېق آلۏو یان-یؤوره‌نی بۆرۆدۆ. کؤرپۆ هاوایا سۏورولدو. اۆستۆنده اۏلان تانک‌لار و بۆتۆن حربی تئخنیکالار یووارلانېب چایېن ایچینه تؤکۆلۆب آلۏولانېب یئنیدن پاتلایېش سسی عالمی بۆرۆدۆ………..
دئییلَنه گؤره سَمَندر قوشو اۏتدان یارانېر. منجه قاراباغ قارتالې دا اۏتدان یارانېر. اۏنون جیسمی داغېلسا دا روحو قارتال کیمی قاراباغېن سماسېنې دۏلاشېر…..
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
زلزله / جلیل مممدقولوزاده (حیکایه)
سۏیوق أللر / ناییله علییئوا (حیکایه)
قایېدېش / إسمیرا حۆسئینلی (حیکایه)
