یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی باخېش دېر تۆرک دۆنیاسېنا
اؤزدن بیرآز اۏیانا / آیهان میانالې (یاشانمېش حیکایه)
نئچه ایل اؤنجه، فردیس شَهَرینده، قېز دۏستوم’لا مۆشتری‌لر اۆچۆن بیر نئچه ماساسې اۏلان آل-آپار آدلې بیر رئستۏرانا گئتدیک. اۏرا‌دا چۏخ آدام یۏخ ایدی، اۆچ نفر گنج بیر جۆتلۆک و 60-70 یاش‌لارېندا بیر یاشلې قادېن وار ایدی.
یئمک‌لریمیزی 35 یاشېندا اۏلان کیشی هله رئستۏرانا گلمه‌میشدن سیفاریش وئرمیشدیک. بیر نئچه دقیقه سۏنرا تئلئفۏنونون زنگی چالدې، یانېندا اۏلدوغوما رغمن، تئلئفۏنونون سَسینی إشیتمه‌دیم، بونلارې بوراخدېغېمدا، یۆکسک سَس’له دانېشماغا باشلادی…
دانېشېغېنې بیتیردیکدن سۏنرا هامېمېزا سارې اۆز توتوب سئوینج‌لیک’له آچېقلادې: -تانرې اۏنلارا اۏن ایلدن سۏنرا بیر اوشاق وئریب و سئوینجیندن ذؤوق آلارکن رئستۏرانېن صاندېقچې‌سېنا اۆز توتاراق “بورادا اۏلان بۆتۆن مۆشتری‌لرینیزین هامېسې منه قۏناق دېرلار؛ هامې‌سېنا أت چیلۏوو وئرین. آتا اۏلدوغوم اۆچۆن شیرین‌لیک وئرمک ایسته‌ییرم” دئدی.
هامېمېز اۏنا تعجّۆب’له باخېردېق کی، أڲلَشدیڲیم اۏتورقادان آیاغا قالخېب یانېنا گئتدیم، ایلک اؤنجه اۏنو اؤپه‌رَک، تبریک دئییب، سۏنراسې یئمه‌ڲیمیزی سیفاریش إتدیڲیمیزی اۏنا آچېقلادېم. باشلادېم دیل-آغېز إتمه‌ڲه و دئدیم: -عزیز قارداشېم سیزه زحمت وئرمه‌یه‌جه‌ییک، آما نهایت، بیر چۏخ ایصرار’لا، بیزیم، گنج جۆتلۆڲۆن و یاشلې کیشی-قادېنېن یئمک‌لری‌نین پولونو سایېب، سیفاریش وئردیڲی یئمک‌لر’له رئستۏراندان چېخدې.
بوراجان هر شئی نۏرمال و گؤزَل ایدی، آما دۆنَن آخشام بیلیت آلماق اۆچۆن سېرادا دایانان باجېم اوشاق‌لارې’یلا پارکا گئتدیڲیمه چۏخ شاشېردېم. بیردن هَمَن گنج کیشی‌نین 4-5 یاشلې بیر اۏغلان اوشاغې’یلا آیاق اۆسته دوردوغونو گؤرَنده دۏروخوب بیرآن دیکسیندیم. بیلیت سېراسېندان آیرېلېب، گنج کیشی‌نین منی گؤرمه‌دیڲی شکیلده اۏنا یاخېنلاشدېم و یئنه ده سارې‌شین اۏغلان اوشاغېن گنج کیشینی آتا-آتا سَسلندیردیڲینی گؤرَنده بیر داها شاشېردېم.
ماراقدان اؤلۆردۆم، اؤزۆمده اینجارېمې تۏپلایېب، گئدیب آرخادان چیڲنینه ووردوم، قایېدان کیمی منی تانېدې، بیر آز رنگ-روفو قاچدې، اؤنجه سلاملاشدېق، سۏنرا اۏنا آتماجا ایله تۏخانېب دئدیم: -ماشاللاه اۏغلونوز 2-3 هفته اؤنجه دۆنیایا گلیب نه تئز بؤیۆدۆ، دانېشارکن سؤز‌لریمی تئز کسه‌رَک دئدی: “قارداش اۏ اۏلای بیر یالان ایدی، ایذن وئر اۏنو ویجدانېم’لا اؤزۆمۆن آرامدا ساخلایېم”.
یالوار-یاخارېم’لا، اۆز وئریلن قۏنونو باشلادې آچېقلاماغا:
-اۏ گۆن رئستۏرانا گیرَنده ایشدن قایېتدېغېم اۆچۆن، أل‌لریم چیرکلی ایدی و هر شئی‌دن اؤنجه، أل‌لریمی یوماق اۆچۆن توالئته سارې گئتدیم؛ أل‌لریمی یویارکن یاشلې کیشی ایله قۏجا قادېنېن سَسینی إشیتدیم، آما منی گؤره بیلمه‌دیلر. بیر-بیر‌لری’یله قاققېلتې ایچینده دانېشېردېلار. یاشلې قادېن “کاش بو گۆن بیرآز داها چۏخ پول خرجله‌سه’یدین. بوگۆن أت چیلۏوو یئسه’یدیک؛ آرتېق بیر ایل دیر أت چیلۏوو یئمه‌میشم” دئدی. قۏجا کیشی جاواب وئردی: “باخ، بیر سوپ آلېب ایچمک اۆچۆن رئستۏرانا گلدیک، اۏ دا ساده‌جه سنین دارېخدېغېنا گؤره ایدی، ایندی سوپدان آرتېق بیر یئمک آلسام، آی باشېناجان ألیمده 100 مین تۆمن قالار. سنجه ألیمده‌کی پولوم’لا أت چیلۏوو آلا بیله‌رَم‌می؟ گؤز ایشېغېم، سن دئنن، آلېرسام آی باشېناجان نئجه کئچینه بیله‌ریک؟
بیر-بیر‌لری’یله دانېشارکن یئمک سیفاریشینی گؤتۆرَن کیمسه، ماساسېنا یاخېنلاشاراق “نه ایسته‌ییرسینیز؟” دئدی، قۏجا درحال جاواب وئردی: “اۏغلوم، ایکیمیز ده خسته‌ییک. ایمکانې اۏلورسا اۏ ایستی چؤرَک‌لردن، یانېندا دا ایکی بۏشقاب بیزه سوپ گتیر”.
منیم حالېم بیردن-بیره چۏخ قارېشدې،دۆنیا باشېما فېرلانېردې. سو آچېق ایدی و بۏشو-بۏشونا آخېب گئدیردی، بۆتۆن بَدَنیمی سۏیوق تر باسمېشدې، اؤلدۆڲۆمۆ سانکې حیسّ إدیردیم، بیرآن اؤزۆمه دؤنۆب درین بیر دۆشۆنجه‌یه دالدېم. گؤزلریمی بیرآن باغلایېب آچدېغېمدا هئچ بیر شئیه دۆشۆنمزدن توالئتدن إشیڲه چېخېب إله فیلم اۏینادېم کی اۏ یاشلې قادېن بیر أت چیلۏوو یئیه بیلسین!
“آرتېق إحتیاجېمېز اۏلمادېغېندا باشقالارې‌نېن یئمک پولونو نییه وئردیڲینی سۏروشدوم” دئدی آی قارداشېم، “حاضېرام بیریسی‌نین آبرې‌سېنې قۏروماق اۆچۆن، اؤز دۆنیام ایله اۏغلومون دۆنیاسېنې وئرم؛ هله قالسېن کی سیزلرین یئمک پولونو حئسابلامېش اۏلام!” دئدی.
اۏنون’لا ایندی‌لیک‌لَشیب یا دا هئچ بیر سؤز دئمزدن آیرېلدېغېمې باشا دۆشمَزدن، بیر نئچه ساعات‌لېق پارکېن ایسلاق چمن‌لری اۆستۆنده اۏتوروب، گلیب-گئدن‌لره باخاراق، درین بیر فیکیره دالدېم. تانرې دئدیڲیمیزین اؤزۆندن یارانېب، اۏنون روحو ایله قېدالاندېغېمېزا داها یاخشې اینانماغا باشلامېشدېم…
2016/08/29 – کرج
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
اۏ هله دیری دیر! / آیهان میانالې (حیکایه)
سئویم رۏمانېندان بیر پارچا / آیهان میانالې
سئویم رۏمانېندان بیر پارچا (2) / آیهان میانالې
دیل و اۏنون ایچینده‌کی دیب‌سیز دۆنیا / آیهان میانالې
یازارلار و اینتیحار - إرنئست هئمینگوئی / آیهان میانالې
آزادلېغېن دوروشوغو / آیهان میانالې (کؤشه یازې)
اۏیاندېقجا چۏخالېرېق، چۏخالدېقجا اوجالېرېق! / آیهان میانالې
یارالې بوراخېلمېش اینسانلار / آیهان میانالې (کؤشه یازې)
ایکیدیللیلیک و اۏنون'لا ایلگیلی قۏنولار / آیهان…
AVANQARD ƏDƏBİYYATIN ÇALARLARI
Araz Əhmədoğlu
Özdən Biraz Oyana hikayəsi olub yaşandığı kimi doğru-düzgün bir gərçəklik dir. Gərçəkçilik (Realist) janrında qələmə alınmış bu hikayə çağdaş tariximizdə millətimizin ağır durumda süründürünən yaşamına tutulmuş bir güzgü dir. Ama bu durum nə qədər acınacaqlı olsa da, öz dövrünün qəhrəmanını da şaşdırıcı incəliklər’lə obrazlaşdırır. Başqa söz’lə desək, bu hikayə çağdaş bir əxlaq dərsi dir. Aramızda insanlığı yaşatmaq üçün canlarından maya qoyan adsız sansız qəhrəmanların yaşadığını səhnələşdirən bir hikayə dir.
Hər hikayəni daha yaxşı başa düşmək üçün onun elementlərini bir bir araşdırıb hikayənin bütövlükdə nə və hansı sonuca varmaq istədiyini örgənməyə çalışmalıyıq. Quruluş və olaylar Kərəc şəhərində, “Al Apar adlı” gərçək bir restoran’la o şəhərdəki parkda baş verir. Alışqan (professional) bir yazıçı yaşadığı ortamı tarixə çevirib yaşatmaq istəyirsə, hikayənin materialını yaşadığı çevrənin gərçək və dəqiq ayrıntılarından seçməlidir. Ayhan Miyanalı da bu yaradıcılıq üçün yaşadığı Kərəc şəhərini işlədir.
Ədəbi nəsrin incəliyi elə ilk cümləsindən şaşdırmalar’la dolu olmalıdır. Burada şaşdırma qız dostu’la restorana gedən gəncin öncə restoranda, sonra da parkda gördüyü bir başqa kişinin iki məkanda bir-biri’lə tutuşdura bilməyən bilgidən yaranır. Demək, qız dostu’la restorana gedən kişi restoranda bir başqa gənc kişini görür. O kişinin telefonu restoranda zang çalmasa da, kişi telefonu’la danışdıqdan sonra restoranın sandıqçısına sevinərək belə bir xoş xəbər verir: “On ildən sonra artıq bugün ata oldum! Ona görə burada olanların hamısına mənim hesabıma bu xəbərin şirinliyi adına ət-çilov verin!” Hikayənin başlağıcında qız dostu’la restorana gedən adam, yanında oturduğuna baxmayaraq o sevincək kişinin telefonunun zəngini eşitməyən, ayağa qalxıb o yeni ata olmuş gənc adamın yanına gedir üzünü öpür. O öz yemək pullarını özü verməkdə israr etsə də, yeni ata olmuş adam onun israrını geri qaytarır. İki həftə sonra da haman adam’la parkda üzləşirlər. Ama bu dəfə haman adamın yanındakı 4-5 yaşlarında bir oğlan uşağı onu “ata” səsləyir. Bəs bu adam restoranda hamıya on ildən sonra ata olduğuna görə qonaqlıq vermişdi! Hikayənin qalan bölümü yenə gerişıqlandırma (flashback) kimi irəli gedib iki həftə öncə restoranda baş vermiş olayların sırrını açıqlayır.
Bu şaşdırmanı yaradan və daha çox qatmaqarışıq edən, hikayənin yeni bir stildə yazılması dır. Bu qatmaqarışıqlıq (complexity) əsərin baxış açısından irəli gəlir. Burada iki birinci şəxs var: 1. Qız dostu’la restorana gedən birinci şəxs 2. Haman birinci şəxsi yenicə ata olmasına görə restoranda qonaq edən, iki həftə sonra da 4-5 oğlu’la parkda tuşlaşan adam. Bu ikinci adam hikayənin baş obrazı yaxud qəhrəmanı dır. O hikayənin ikinci bölümündə bir ildən artıq ət dada bilməyən yoxsul yaşlı ər-arvada ət-çilov ala bilmək üçün o şad xəbəri və restoran qonaqlığını uydurur. O yaşlı ər-arvadın mətanətləri və abırlarını qorumaq şərti’lə, eyni halda onlara ət-çilov almaq bahanasına restoranda yenicə ata olmaq filmini oynayır. Bu film, eləcə də bu hikayənin son məramı görsədiş etməzdən yaxşılıq etmək və əldən tutmağın yollarını örgətməyə çalışır.
Hikayənin son cümləsi ikinci birinci şəxsin, yəni baş obrazın, ravinin və eyni halda yazıçının parkdakı təkcənəlik (meditation) səhnəsi və bu təkcənəlikdən alınmış fəlsəfə dərsi ilə başa çatır. Yazıçı Azərbaycan şairi, arifi S. İ. Nəsimi və Alman filosofu Nitşenin düşüncələrini bir araya gətirən düşüncə ilə sona gətirir. Tanrı hər insanın öz içində dir.
Hikayənin axıcı və canlı dilinə baxmayaraq bir-iki yerdə anlaşılmazlığa da yol verir. Üçüncü cümlə iradlı yazıldığına görə anlaşılmazlıq yaradır. Bəlkə də yazıçı belə yazmaq istəmiş: “Yeməklərimizi 35 yaşında olan bir kişiyə, hələ resturana gəlməmişdən, sifariş vermişdik.” İkinci anlaşılmazlıq ikinci paraqrafın dördüncü cümləsində yaranır: “Bunları buraxdığımda, yüksək səs’lə danışmağa başladı …” Nəyi buraxdığımda?
Bu iki anlaşılmazlıq aradan qaldırılsa, hikayə hər baxımdan uğurlu və özünə tam orjinal bir əsər dir.