گۆزگۆ / مۆباریز جعفرلی (حیکایه)
قفیل سَکسَکه ایچینده اۏیانماق ایسته‌دی، گؤزۆ قاران‌لېغا آلېشمادېغېندان اۏتاقداکې أشیا‌لارې آیېرد إله‌یه بیلمه‌دی، تامام آیېلمامېشدې، فَهمَن چالېشېردې کی، آیاغا دورسون، چۆنکی واهیمه‌لنمیشدی، آنجاق یادېنا سالا بیلمیردی گؤردۆڲۆ یوخونو. نه اۏ یان‌لېق ایدی، نه بو یان‌لېق. اؤلۆمۆن قارداشې اۏنو قوجاغېندان بوراخمېردې، اۏ ایسه وار گۆجۆ ایله مۆقاویمَت گؤرسَتمه‌ڲینده ایدی، لاکین گئت-گئده قۆوّه‌سی تۆکه‌نیردی، نهایت، بَدَنی سوستالدې، گؤز‌لری تزه‌دن یومولدو. یئنه باش ووردو اۆزۆ اۏ طرفه. برییه دؤنمک اۆچۆن کنار کؤمه‌ڲه إحتیاج واردې. یا ساعاتېن زنگی چالېنما‌لې’یدې، یا تئلئفۏنون سَسی عالَمی باشېنا گؤتۆرمه‌لییدی، یا دا آللاه إله‌مه‌میش زلزله-فیلان اۏلما‌لې’یدې. آما زامان ساکیت آخماغېندا ایدی. قیسمت بئله’یمیش، اۏ، یارېمچېق یوخوسونو باشا وورمالې، تاماملامالې، اوپ-اوزون، سۏنو گؤرۆنمه‌ڲن یۏلو آخېراجان گئتمه‌لی’یمیش. ایلک اؤنجه ماشېندا، بۏزومتول آسفالت’لا، سۏنرا پای-پییادا اۏتسوز-قانقال‌سېز قوپ-قورو چؤللۆک’له… اۏ، هارا یۏل آلمېشدې، نییه گئدیردی، إو باشېندا اۏنو نه گؤزله‌ییردی؟ یوخو اؤزۆ ده آچېلاجاق صاباح‌لار کیمی سیرّی-خودادې. یوخو، واقئعه اؤرگشدیڲیمیز یاشام طرزیندن هم غلیظدی، هم ده درین…
هر سَحَر اۏیانېب عئینی قادېنې یانېندا گؤرمَک چۏخ یۏروجودو. اۆسته‌گل عئینی ایش-گۆج، أنیستیتونون آودیتۏرییالارېندا اۏخودوغو مۆحاضیره‌‌لر. عئینی اؤرگتمَن یۏلداش‌لارې، ایل‌لر اؤتدۆکجه تزه‌لنمه‌ڲن، کؤهنه کیتاب‌لاردان أزبرله‌دیڲی تکرارلاما… چئویر تاتې، وور تاتې…” نه‌لر آرزېلادېم، نه‌لر قازاندېم…” إله گۆناهېن، سَهوین، مۆعَمّا‌نېن أن بؤیۆڲۆ بوردا گیزلَنیب؛ دۆنیایا قازانج دالېنجا گلمک ایسته‌ڲینده… إله‌بیل، دۏغرودان-دۏغرویا نه ایسه قازانماق اۏلارمېش. گؤره‌سن کیم قۏیوب بو آنلام‌سېز آلېش-وئریشین أساسېنې؟ قوملوقدا عیمارت، جاه-جلال قورماق عئشقینه بیرینجی کیم دۆشۆب؟ دۆنیا ما‌لې ایله أبَدیيَّت قازانماق خۆلیاسې کیمین عاغلېنا گلیب؟ فیرعۏندان دا اۏ یانا گئدیب چېخېر… آدم-حوّا دؤورۆنه… هابیل’له قابیلین اؤلۆم-دیریم ساواشېنا… قارقا‌نېن اؤلدۆرۆلمۆش ایلک آدم اؤولادېنې تۏرپاغا باسدېرماغېن یۏلونو گؤرسَتمه‌سینه. شئیطان اؤز ایشینی نه تئز گؤرمۆشدۆ، خودایا! بو داوادا، بو اۏیوندا تانرې اؤزۆنه‌بنزر یاراتدېغېنا طرف‌کئش‌لیک إله‌سه’یدی، میزان-تره‌زی پۏزولاردې. آما قۏوولموش‌لارې اؤزباشېنا بوراخماق دا اۏلمازدې. بئله‌جه، پئیغمبَر‌لره إحتیاج یاراندې. یئره مۆقَدَّس کیتاب‌لار گؤندریلدی. عصرلر اؤتۆشدۆ، گلیب چاتدېق سۏن سېرایا، تَنَزّۆل دؤورۆنه، چئوره قاپانماغا یاخېنلاشېر، یئنی‌دن داش دؤورۆنه قایېتماق اۆچۆن میلیۏن ایل‌لر کئچمه‌لی’یدی. اۏیونون، بؤیۆک مرجین آخېراخېرې’یدې، عاغېل اؤلچۆسۆ ایله درک إله‌مک مۆشکۆل اۏلان اۏیونون سۏنو. غالیب-مغلوب مسأله‌سی بیز‌لیک دَڲیلدی، شرط کسیلنده ده بیزیم رأییمیزی سۏروشان اۏلمامېشدې. زنجیرواری اۏلاراق بیز ده عؤهده‌میزه دۆشه‌نی باشا ووروب إستافئتی اؤزۆمۆزدن سۏنراکې‌لارا اؤتۆرمه‌لی’یدیک. ألبتّه، باجاردېغېمېز قَدَر. بۏیوموزدان یوخارې توللا‌نا بیلمَزدیک کی! بختیمیزه یازېلانې یئرینه یئتیریب دۆنیا آد‌لې گۆزگۆد‌ن آنیجه بۏیلاناراق یۏلوموزا داوام إله‌دیک.یوخو ایله آیېق‌لېغېن آراسېندا وار-گل إله‌ییب آخېردا طالئعی ایله بارېشان أنیستیتو اؤرگتمَنی، باشېنې گیزلین سای‌سېز- حئساب‌سېز اۏرتاباب عئلم آدام‌لارېندان بیری هله ده گۆزگۆیه باخېردې. همین گۆزگۆده تکجه اؤزۆنۆ گؤرمۆردۆ، بۆتۆن نسیل-نجابتی‌نین صورتی آردېجېل‌لېق’لا گؤزۆنۆن قاباغېندا جانلانېردې. غریبه بوراسې’یدې کې، اؤزۆندن سۏنرا هئچ کیمی گؤرمۆردۆ گۆزگۆده. اۏ، سۏنونجو ایدی. بس اۏغلو؟ مَنطیق’له سۏنرا اۏغلونون عکسی گؤرۆنمه‌لی’یدی. قفیل عاغلېنا گلَن فیکیردن یوخودامې، آیېق‌لېقدامې تۆک‌لری بیز-بیز اۏلدو، بیر آن‌لېغا نَفَسی کسیلدی، آز قالا جانېنې تاپشېراجاقدې.”ایلاهی، ایپ قېرېلېب، اۏ، منیم اۏغلوم دَڲیل. منیم اؤولادېم یۏخدو…” دئمه‌لی، خیانت… عصرلر بۏیو تکرار-تکرار باش وئرَن، بیر-بیرینی عَوَضله‌یَن قادېن خیانتی. تاریخ حقیقتن تکرار اۏلونورموش. گؤره‌سن آروادې اۏنا کیمین’له خیانت إله‌ییرمیش؟ دۆزدۆ، اۏ اؤزۆ ده آز آشېن دوزو دَڲیلدی، اینتهاسې، ایش اؤولاد، اوشاق مسأله‌سینه گئدیب چېخمېردې. هئچ واخت ایمکان وئرمزدې بونا. إله بیر شئی اۏلسایدې اؤزۆندن سۏنرا گۆزگۆده آیرې سیما گؤرَردی. اؤز داوامچې‌سېنې، اؤز اۏخشارېنې… آما بؤیۆدۆب یئکه کیشی إله‌دیڲی اۏنا قطعیَّن بنزه‌میردی. بو دا بئله! قادېن‌لارا اینانماق سفئح‌لیکدی. آروادېن پیسی پیسدی، یاخشې‌سې‌نېن ذاتېنا لعنت! ایل‌لر بۏیو چالېش-ووروش، قازان، آخېردا دا قال قورو یورددا. دئمه، اؤزگه تؤره‌مه‌سینی بؤیۆدۆر‌سنمیش، نسلی‌نین سۏنونجوسوسانمېش. والسّلام، سَندَن سۏنرا نؤقطه قۏیولور. گؤره‌سن، بَرکه دورسایدې آروادې نه دئیه‌جَکدی؟ یَقین بۏینونا آلمایاجاقدې. نئجه ثوبوت إله‌یه بیلَردی؟ یوخودا فیلان مسأله منه عیان اۏلوب… بلکه آروادې قېزېل-قېرمېزې اۏنون اۆزۆنه دایاناجاقدې کی، یاخشې إله‌میشم، لاپ بئله ألیمین ایچیندن گلیب، سن یۆزۆ ایله یاخېن‌لېق إله‌میسن، من ده بیری ایله باش‌بیر اۏلموشام؟! بیری ایله؟.. کیم سایېب سییاهی‌لامېشدې زیناکار‌لارې؟ بیر، یا یۆز فرقی یۏخدو، آروادې اۏنو بارماغېنا دۏلامېشدې. کیشی ایله قادېنې عئینی‌لَشدیریب بیر تره‌زی‌یـه قۏیماق دۆزگۆن دَڲیل آخې… کیشی آرې‌دې، گۆلدن-گۆله قۏنوب شیره چکمه‌سی قباحَت دَڲیل. قادېن’سا اؤز “آرې‌سېنې” گؤزله‌مه‌لیدی، “آرې‌سېنا” صادیق قالما‌لېدې. آدام یوخودا یا تاماشا‌چې‌دې، یا آکتۏر. هر زامان گؤزگؤرۆنمَز رئژیسسۏرون أمرلرینی یئرینه یئتیریر. یاشامدا بئله صبر‌لی دَڲیلدی. اۏنو آلداتمېشدېلار، اۏ ایسه ساکیتجه اۏلوب کئچن‌لری گؤتۆر-قۏی إله‌ییردی. اۏغلونون، داها دۏغروسو، بؤیۆتدۆڲۆ اۏغلانېن تَوَلّۆدۆنۆ نظره آلېب بو خیانتین تخمینی واختېنې بیلمک مۆمکۆندۆ. لاکین نه‌اۏلسون؟ سۏنرا؟ گؤره‌سن، آروادې هانسې یوسیف‌جامالا بند اۏلموشدو؟ آروادېنا اینانمېشدې هر زامان، اۏنو آیدان آرې، سودان دورو سانمېشدې. آما شۆبهه‌یه نه‌دن گؤز قاباغېندایدې. ساده‌جه بیر آز دیققتلی اۏلماق لازېم ایدی. بؤیۆتدۆڲۆ اۏغلان اۏنا ذرّه‌جه بنزه‌میردی. سارې‌شېندې، گؤز‌لری ده گؤم-گؤی. ایندییه‌جن فیکیر وئرمه‌دیڲی بو دئتال‌لار اوزاقدان آداما “گل-گل” دئییردی. بس اۏنون، عئلم‌لر نامزدی‌نین بۏش باشې هاردایدې؟ اؤرگنچی‌لردن رۆشوَت یېغماغا قارېشمېشدې؟ هردن‌بیر باشېنې قالدېرېب یان-یؤوره‌یه باخسایدې آنلایاردې مسأله‌نی. بونا شکّ-شۆبهه یۏخدو. اۏغورلوق’لا آیاغې‌سۆرۆشکن‌لیڲین قېرخ گۆن عؤمرۆ وار. ایندی‌سه قاطار گئدیب… گؤره‌سن اۏ، بؤیۆتدۆڲۆ اۏغلانېن آتاسېنې تانېیېردې‌مې؟ چۏخ گۆمان کی… اۏ آدام آیدان-زاد‌دان گلمه‌میشدی. أن آزې بؤیۆتدۆڲۆ اۏغلانېن آتا‌سې اۏنو گؤرمۆشدۆ. ایندی دردینی کیمه دئیه‌سن، چېخېش یۏلونو هار‌دا آختاراسان؟ بؤیۆتدۆڲۆ اۏغلان نیشانلې ایدی. بئش-اۏن گۆنه تۏیو اۏلاجاقدې. بلکه اۏغلانېن آتا‌سې تۏیا گلیب بیر بوجاقدا اۏتوراجاقدې، یاواش-یاواش ایچگی ووروب کئفلنه‌جَکدی، قۏل گؤتۆرۆب اۏینایاجاقدې و اۆره‌ڲینده اۏنا، “تۏی یییه‌سینه” گۆله‌جَکدی؟ بلکه لاپ دملَشیب اۏنون یاخاسېندان یاپېشاراق قَهقَهه چکه‌جکدی، دَلی، وحشی قَهقَهه ایله دئییلن کلمه‌‌لر تۏیداکې‌لارې دۏندېراجاقدې: “بو تۏی سَنین اۏغلونون دَڲیل، منیم اۏغلوموندو…” عاغلېنا گلن‌لردن إله رؤیا‌داجا أتی اۆرپَشدی. اۏیاق اۏلسایدې، بلکه ده اۆره‌ڲی دایاناردې. یوخودا اؤلمک اۏنا گؤره خۏشدو کی، اۏنسوز دا آز قالا اؤلۆمۆن ایچینده‌سن، داها ایره‌لی-گئری وار-گل إله‌مه‌ڲه لۆزوم یۏخدو، تکجه عزرائیل گلمیر، یاتان دا سؤوق-دۏغال اۏنا دۏغرو آددېم آتېر. آلدادېلان’لا آلدادان بیر یاتاقدا یاتمېشدې، آلدادېلان اۏیاناندا خیانتکارې یاتاغېندا، یانېندا گؤره‌جکدی. قۏنشو اۏتاقداسا مایاسې خیانتدن یۏغرولا‌نېن خۏرولتوسو عالَمی گؤتۆرمۆشدۆ. اۏ، إله اوشاق‌لېقدان ” باشېندان یئکه” خۏرولدایېردې. بیر آرا اۏنو حکیمه ده آپارمېشدې. إله بیلیردی اوشاغېن بورون-بۏغازېندا آرتېق أت وار، اۏنا گؤره راحات نفس آلمېر. حکیم‌سه دئمیشدی کی، هر شئی، داها دۏغروسو، اوشاغېن بورون-بۏغازې قایداسېندادې، خۏرولداماغېنا گلینجه، بونون زیانې یۏخدو. اۏلا بیلسین ایرثیدی… “اۏلا بیلسین ایرثیدی…” اۏ واخت بو کلمه‌لری وئجینه آلمامېشدې، حکیمین: “بونون زیانې یۏخدو،”- دئمه‌سیندن إله سئوینجک اۏلموشدو کی، داها درینه گئتمه‌میشدی. ایندی‌سه إله یوخوداجا باشې ساعات کیمی ایشله‌ییردی؛ آخې اۏ دا، آروادې دا قوزو کیمی ساکیت یاتېردې. دئمه‌لی، اوشاق أصل آتاسېنا اۏخشامېشدې. بئله’یدی‌سه، اۏنو إله خۏرولداماغېندان تانېماق اۏلاردې. ألبتّه، بو دریادا با‌لېق سئوداسې’یدې. سودا بۏغولان سامان چؤپۆندن یاپېشار، آلدادېلان دا نه‌دن‌سه یاپېشېب قامَتینی دۆزَلتمک، دیکلمک ایسته‌ییردی، آما باشا دۆشۆردۆ کی، بو داوا چۏخدان اودوزولوب، ایندی هارا أل آتسایدې، هانسې یۏلا اۆز توتسایدې هئچ نه دَڲیشمه‌یه‌جکدی، اۏلان اۏلموشدو، تۏربا دۏلموشدو. کاش اؤله‌نه‌جن آلدادېلدېغېنې آنلامایایدې. گؤزۆیومولو یاشاماق جان راحات‌لېغې’یمېش. حقیقتی بیلمه‌ڲی نه‌یی دَڲیشدی کی؟.. اۆرَک آغرې‌سې و تلاش’لا بو فانی دۆنیادا تامام-کامال تک-یالقېز قالدېغېنې حیسّ إله‌دی. سۏنرا؟ کیمین’له، نئجه مۆباریزه آپاراسان؟ نئچه ایل‌لیک نذیر-نیازدان، داوا-درماندان سۏنرا آروادې اوشاغا قالمېشدې. آی-های! بو آللاه پایې یۏخ، تانرې‌نېن ایستئهزاسې ایمیش. نییه؟ نه‌دنی؟ یارادان گیزلین‌لری مقامې یئتیشمه‌میش آچمېر. یاخېنداکې ایشاره‌لری باشا دۆشمه‌ڲه هر کسین کرامتی چاتمېر. یالنېز دایازداکې‌لارې آنلایا-آنلایا، اۏخویا-اۏخویا درینه گئتمک مۆمکۆندۆ. یۏخ’سا باتارسان! نئجه کی، اۏ، باتېردې، اۏ، بۏغولوردو. آلدادېلانېن اؤز اؤولادې اۏلمایاجاقدې. بونا نه یاشې، نه ده گۆج-قۆوّه‌سی ایمکان وئریردی. اۏنون اؤلۆمۆ و سۏن! آما کیم بئله آمیرانه حؤکم وئره بیلَر؟ هر شئیی یئرلی-یاتاقلې گؤتۆر-قۏی إله‌مک لازېمدې. بلکه أساس مسأله حقیقتی تاپماق یۏخ، داها درینده گیزلَتمکدی؟ ایندی ده اؤزۆنۆ آلداتما‌لې’یدې؟ اؤزۆنۆ هئچ نه‌دن خبرسیز گؤرسَتمه‌لی’یدی؟ إله حقیقت وار کی، یالاندان زیانلېدې. اۏ، آدېنا ” حؤرمَت” دئییلن چۏخ حاقّ آلمېشدې، دئیه‌سن، ایندی ده حاقّ وئرمه مقامې یئتیشیردی. هئچ کس بۆتۆن عؤمرۆ بۏیو یالنېز و یالنېز غلبه قازانمېر. قازانج’لا ایتکی أکیزدی. یۏخ’سا تره‌زی أڲیلر. اۏ، کئچمیشینی ایتیر‌میشدی، گله‌جه‌ڲی دومان ایچینده’یدی. آنجاق بوندان سۏنرا هانسې گله‌جکدن صؤحبَت گئده بیلَردی؟ گله‌جَک اؤزۆ ده کئچیب گئتمیشدی. یوخودا زامان اؤلچۆسۆ بیر-بیرینه قارېشېر. یوخو گؤرَن یاتدېغېنې آنلایېب ایسته‌دیڲی مقامدا اۏیانا بیلسه’یدی، اینسان رؤیانې ایداره إله‌مک گۆجۆنه ما‌لیک اۏلاردې. بو دا اینسان‌لارېن قانادلانماسې آنلامېنا گَلردی. یوخو بیر قېراغا، آدام‌لار آغلې باشېندا اۏلان دم‌لرده اۏیانېش‌لارېنې دۆز-عمللی ایداره إله‌یه بیلمیر‌لر. نه‌یی ایسه تاپماق اۆچۆن آرایېب-آختارماقدان دا أفضَل بیرجه شئیی اونوتماماق لازېمدې؛ گؤڲ‌لرین ایراده‌سی اۏلمازدان هئچ نه تاپمایاجاقسان. تاپېنتې کیمی گؤرۆنن باشالدادېجې ایلغېمدې. نئجه کی، اۏ، بؤیۆتدۆڲۆنۆن آتاسېنې تاپا بیلمه‌یه‌جکدی. نه یوخودا، نه ده سۏنرا… إله اؤزۆنۆ بیلمه‌مزلیڲه ووروب آخېراجان آتا رۏلونو اۏیناماق أن باش‌آغرې‌سېز، داوا-شاواسېز، ساکیت چېخېش یۏلویدو. یا دا هئچ اۏیانمایېب هر شئیی فله‌ڲین ایختییارېنا بوراخماق… اۏنسوز دا ایکی‌آیاقلې‌لارېن جیدّ-جهد’له گیزلَتمه‌ڲه چالېشدېغې سیرلر گؤڲ‌لرده آچېلاجاق. أن یاخشې چېخېش یۏلو یوخودان اۆزۆ اۏ طرفه آدداماقدې. سۏنراسېنا آللاه کریمدی…
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
دارا / آراز أحمداۏغلو (حیکایه)
بۏش كۏمۏد / حسن ثمودی قلعهلر (حیکایه)
اۏ هله دیری دیر! / آیهان میانالې (حیکایه)
