حؤکۆمتین یۏلداشې / زیقفرید لئنتس (حیکایه)
هفتهنین سۏنوندا ژورنالیستلری دعوت إتدیلر کی، حؤکۆمتین نه قَدَر یۏلداشې اۏلدوغونو اۏنلارا یئرینده گؤرسَتسینلر.
بیزه ثوبوت إتمک ایستهییردیلر کی، اۏ ناراحات بؤلگه حاققېندا یازېلانلارېن هئچ بیری حقیقته اویغون دَڲیل: نه شیکنجهلر، نه کاسېبلېق و هر شئیدن قاباق دا، بیتیب-تۆکَنمهیَن مۆستقیللیک طلبلری…
بیزی چۏخ نزاکت’له دعوت إتمیشدیلر و چۏخ دا نزاکتلی، شیک گئییملی بیر مأمور ژورنالیستلری اۏپئرانېن آرخاسېندا قارشېلایېب حؤکومَت اوتوبوسونا آپاردې. اوتوبوس تَپ-تزه ایدی، لاک، دری اییی، حزین موسیقی
سَسی بیزی قۏینونا آلدې. اۏ ترپهننده مأمور میکرۏفۏنو توتالغاجېندان گؤتۆرۆب، بارماغېنېن اوجو ایله اۏنون گۆمۆشۆ رنگلی اوجونا ووردو و ملاحَتلی سَس’له بیزه ایکینجه دفعه “خۏش گلدین” إلهدی. اؤزۆنۆ ده چۏخ
تواضؤعکارلېق’لا تقدیم إتدی:
“آدېم قارئک دیر”، – دئدی، سۏنرا دا پایتاختېن گؤزَللیکلریندن سؤز آچدې، چۏخلو پارک آدې چَکدی، کیرَجلَشمیش تَپهلیکده یئنی اۆصول’لا سالېنمېش، ایندی ده سَحَر گۆنَشینین شفقلرینه بَلَنمیش نۆمونهوی قصبهدن دانېشدې.
پایتاختدان چېخاندان سۏنرا یۏل هاچالاندې، گئتدیکجه دَنیزدن اوزاقلاشدېق، داشلې-کسَّکلی چؤللرین، بۏم-بۏز یاماجلارېن یانېندان اؤتۆب کنده طرف گئتدیک.
بؤیۆک بیر یارقانېن آراسېندان کئچیب، سویو قوروموش چایېن اۆزهریندهکی کؤرپۆیه چېخدېق. بالاجا سیلاحېنې ألینده اۏینادان گنج عسگرین یانېندان کئچنده، بیزه شن-شن أل إلهدی. قوروموش چایېن یاتاغېندا، سولارېن یویوب دۆماغ آغارتدېغې چېنقېللارېن آراسېندا دا ایکی عسگر دایانمېشدې و قارئک دئدی کی، بیز ایندی چۏخ سئویلن حربی تعلیم مئیدانېندان کئچیریک.
أڲری داغ یۏللارې ایله آشاغې دۆشۆب بۆرکۆلۆ چؤللۆک’له گئتمهڲه باشلادېق. اوتوبوسون آچېق پنجرهسیندن ایچهری نارېن أهنگ تۏزو دۏلوردو، گؤزلریمیز آیېشېر، آغزېمېز أهنگ دادېردې. هامېمېز گؤدَکجهمیزی چېخارتدېق. بیرجه قارئکدن ساوایې. میکرۏفۏن هله ده ألینده ایدی و مئهریبانلېق’لا بیزه حؤکۆمتین بو اؤلۆ بؤلگهنی بارلې تۏرپاقلارا چئویرمک اۆچۆن حاضېرلادېغې پلانلاردان دانېشېردې. بؤیرۆمده اۏتوران ژورنالیست گؤزلرینی یوموب باشېنې آرخایا سؤیکهمیشدی.
آغارمېش دۏداقلارې چات-چات اۏلموشدو، نیکئللی توتاجاقلارېن اۆستۆنه قۏیدوغو أللرینین دامارلارې شیشمیشدی، گؤڲ رنگه چالېردې. اۏنو بیر آز یانا ایتهلهمک ایستهدیم، آنجاق إله همین آندا آرخا گۆزگۆده قارئک-ـین مئلانکۏلیک باخېشلارې ایله راستلاشدېم. نه إدهجهڲیمی فیکیرلَشیردیم کی، قارئک آیاغا دوردو، گۆلۆمسهدی، اۏتوراجاقلارېن آراسې ایله آرخایا طرف گلدی، هامېیا کاغېذ قوطولاردا بوم-بوز سو، سامان چؤپلری پایلادې.
گۆناۏرتایا یاخېن بیر کنده چاتدېق. إولرین پنجرهلرینه نازیک تاختالار وورولموشدو، قوروموش آغاج قۏل-بوداغېندان چکیلمیش کؤهنه حاصارلارې چؤللردن أسن کۆلَک یانا أڲمیشدی، سېندېرمېشدې، دئشیک-دئشیک إلهمیشدی. إولرین آلچاق داملارېندان قوروماق اۆچۆن پال-پالتار آسېلمامېشدې. بولاغېن گؤزۆ توتولموشدو، اینس-جینس گؤزه دَڲمیر، آرخامېزجا ایتلر ده هۆرۆشمۆردۆ. اوتوبوس سۆرعتینی آزالتمازدان کندین ایچیندن کئچدی، آرخاسېنجا قالخان أهنگ قارېشېق تۏز-تۏرپاق بۏم-بۏز بایراق کیمی یئللَندی، سانکی اومودسوزلوق نیشانهسی ایدی…
قارئک یئنه ده اۏتوراجاقلارېن آراسې ایله آرخایا گلدی، بیزه ساندویچ پایلادې، چۏخ نزاکت’له اۆرَک-دیرک وئردی، ایناندېرماغا چالېشدې کی، گئتدیڲیمیز یئره چاتماغا لاپ آز قالېب. بورالار آرتېق دره-تَپهلیک ایدی، تۏرپاق تۆند قېرمېزېمتېل رنگه چالېردې. چۏخلو ایری داشلار واردې، آرالارېندا بالاجا، رنگی بیلینمهین کۏل-کۏس بیتمیشدی. یۏل اۆزۆآشاغې إنیردی و بیز تۆنئله اۏخشایان بیر یئردن کئچدیک. پارتلادېلمېش قایالارېن
کَله-کؤتۆر اوجلارېنېن کؤلگهسی یۏلا دۆشۆردۆ.
اوتوبوسون ایچی سانکې اۏد توتوب یانېردې. سۏنرا یۏل ایشېقلاندې و بیز وادی ایله قېورېلان چایې، اۏنون ساحیلیندهکی کندی گؤردۆک.
قارئک بیزه ایشاره وئردی – یانې چاتدېق، حاضېرلاشېن. گؤدَکجهلریمیزی گئییندیک، اوتوبوس سۆرعتینی آزالداراق گیللی پالچېغې یئنیجه قایساقلانمېش مئیداندا، دۆماغ أهنگ چکیلمیش بیر کۏمانېن قارشېسېندا دایاندې. أهنگ إله پارېلدایېردې کی، اوتوبوسدان دۆشنده گؤزلریمیز قاماشدې. اوتوبوسون کؤلگهسینه تۏپلاشدېق، سیقارلاریمیزی سۆمۆرمهڲه داوام إتدیک. گؤزلریمیزی قېیاراق کۏمایا باخېر، اۏرا گیرَن قارئک-ـی گؤزلهییردیک.
اۏنون قایېتماسې بیر نئچه دقیقه چَکدی، هر حالدا، قایېتدې و اؤزۆ ایله ده تانېمادېغېمېز بیر کیشینی گتیردی.
– بو، بئلا بۏنزۏ دېر، – قارئک اۏنو گؤرسهدیب دئدی. – جناب بۏنزۏ ایندی إو ایشلری ایله مشغول دېر، آنجاق سیزین بۆتۆن سواللارېنېزا جاواب وئرمهڲه حاضېر دېر.
بیز مئهریبانلېق’لا بۏنزۏیا باخدېق و اۏ دا باشېنې بیر آز آشاغې أڲمک’له بیزیم باخېشلارېمېزا جاواب وئردی. بۏم-بۏز صیفَتی قۏجا گؤرۆنۆردۆ، بۏینوندا قارا رنگه چالان درین قېرېشلار واردې، اۆست دۏداغې شیشمیشدی.
إو ایشلریندن یئنیجه آیرېلان بۏنزۏ ساچلارېنې سلیقه ایله دارامېشدې و ناپ-نازیک بۏغازېندا قوروموش قان ایزلریندن گؤرۆنۆردۆ کی، اۆزۆنۆ چۏخ دیققت’له قېرخېب. أڲنینده تزه کتان کؤینک و کتان شالوار واردې، آنجاق ایکیسی ده چۏخ قېسا ایدی، بیرینجیسی بیلهڲینه، ایکینجیسی ده تۏپوغونا چاتمېردې. آیاغېندا تَپ-تزه، سارېمتېل دری چکمهلر واردې، اۏنو تعلیم کئچن چاغېرېشچېیـا بنزهدیردی.
بئلا بۏنزۏنو سلاملادېق، هامېمېز آیرې-آیرېلېقدا ألینی سېخدېق. اۏ، باشېنې ترپهدهرَک بیزی إوینه آپاردې. دئدی کی، قاباغا دۆشک. سرین بیر دَهلیزه گیردیک.
اۏرادا بیزی یاشلې قادېن قارشېلادې. صیفَتی آیدېن گؤرۆنمۆردۆ، یالنېز باش یایلېغې آلا-قارانلېقدا پارېلدایېردې. قارې بیزی یومروق بۏیدا مئیوهلره قۏناق إلهدی. أتلی مئیوه ایدی، قېرمېزېمتېل شیرهسی پارېلدایېردې و من یئمهڲه باشلایاندا إله بیلدیم کی، تزه یارانې دیشلهییرم.
تزهدن گیللی-پالچېقلې مئیدانا قایېتدېق. اوتوبوسون یانېنا آیاقیالېن اوشاقلار تۏپلاشمېشدې. اۏنلار دیققت’له بۏنزۏیا باخېر، قېمېلدانمېر، بیر-بیری ایله دانېشمېردېلار. بیرجه دفعه ده بیزه طرف باخمادېلار. بۏنزا غریبه بیر راضېلېق’لا قېمېشدې.
– اوشاغېنېز یۏخ دېر؟ – پۏتقیسئر سۏروشدو.
اۏنا وئریلن ایلک سۏرغو ایدی و بۏنزۏ قېمېشاراق دئدی:
– یۏخ، یۏخ، بیر اۏغلوم واردې. إله ایندینین اؤزۆنده ده اۏنو اونوتماغا چالېشېرېق. حؤکۆمته قارشې چېخمېشدې. تَنبَلین بیری ایدی، ألیندن ایش گلمیردی، قارما-قارېشېقلېق یارادان سابۏتاژچېلارا قۏشولموشدو. اۏنلار حؤکۆمته قارشې چېخېردېلار، إله بیلیردیلر کی، اۏنو دۆزَلده بیلهجکلر.
بۏنزۏ بو سؤزلری کسگینلیک’له، ساکیت بیر اینام’لا دئدی. اۏ دانېشاندا گؤردۆم کی، قاباق دیشلری یۏخ دېر.
– بلکه ده دۆزَلدَردیلر، – پۏتقیسئر دئدی.
قارئک بو سؤزلری إشیدنده ممنونلوق’لا گۆلۆمسهدی، بۏنزۏ ایسه دئدی:
– بۆتۆن حؤکومَتلر عئینی دیر، اۏنلارا دؤزمک لازېم دېر. إلهسی وار، اۏنا دؤزمک آسان اۏلور، إلهسی ده وار کی، چتین. بو حؤکومَتی، هئچ اۏلماسا، تانېیېرېق، اۏ بیرینین ایسه بۏش وعدهلرینی إشیدیریک. اوشاقلار اوزون-اوزادې بیر-بیریلرینه باخدېلار.
– أن بؤیۆک وعده ده مۆستقیللیک وئرمک دیر… – بو سؤزلری ده بلایقوت دئدی.
– مۆستقیللیڲی یئمک اۏلمور، – بۏنزۏ قېمېشدې. – اؤلکه دیلنچی دورومونا دۆشنده مۆستقیللیک کیمه لازېم دېر؟ بو حؤکومَت ماللارېمېزې کنارا ساتماغا شراییط یارادېر، یۏللار سالېر، مکتبلر، خستهخانالار تیکیر. بورالارې بارلې تۏرپاقلارا چئویریب، بو ایشلری داها دا اینکیشاف إتدیرهجک. بونلاردان علاوه، بیزه سئچیب-سئچیلمک حۆقوقو وئریب.
اوشاقلارېن آراسېندا نهسه بیر ترپهنیش حیسّ اۏلوندو، بیر-بیرینین ألیندن توتوب، ایختییارسېز بیر آددېم ایرهلی گلدیلر. بۏنزۏ باشېنې آشاغې سالدې، یئنه ده غریبه بیر راضېلېق’لا قېمېشدې و باخېشلارې ایله آرامېزدا دایانېب هئچ نهیه قارېشمایان قارئکی آختاردې.
– بونلاردان علاوه، – سۏرغو وئریلمه’سه ده بۏنزۏ سؤزۆنه داوام إتدی، –مۆستقیللیک اۆچۆن بیر آز دا یئتیشمک لازېم دېر. چۏخ گۆمان کی، بیز مۆستقیل اۏلسایدېق دا، نهدن باشلایاجاغېمېزې بیلمَزدیک. گَرَک خالقلار دا إله بیر یاشا گلیب چاتا کی، اۏنو “حدّی-بۆلوغا یئتمیش” حئساب إتسینلر. بیز هله بو یاشا چاتمامېشېق. من بو حؤکۆمتین یۏلداشېیـام، چۆنکی حدّی-بۆلوغا یئتمیش واختېمېزدا بیزی داردا قۏیمور. دۆزۆنۆ بیلمک ایستهییرسینیز’سه، بونا گؤره اۏنا چۏخ میننتدارام.
قارئک اوتوبوسا طرف گئتدی. بۏنزۏ دیققت’له اۏنون آرخاسېنجا باخدې، اوتوبوسون آغېر قاپېسې اؤرتۆلهنـه قَدَر بیزیم’له بو گیللی پالچېغې یئنیجه قایساقلانمېش مئیداندا دایانېب گؤزلهدی. ایندی بورادا اؤزۆمۆز قالمېشدېق و رادیۏدان گلمیش ژورنالیست فینکئ فۆرصَتدن ایستیفاده إدهرَک تئز-تلهسیک سۏروشدو:
– أصلینده، نئجه دیر؟ تئز اۏل، ایندی اؤزۆمۆزۆک…
بۏنزۏ اودقوندو، تعجّۆب’له، إلهبیل دَهشَته گلیبمیش کیمی فینکئیـه باخدې و یاواش-یاواش دئدی:
– سیزین سوالېنېزې باشا دۆشمهدیم…
– ایندی آچېق دانېشا بیلهریک، – فینکئ تلهسیک دیللَندی.
– آچېق دانېشماق… – بۏنزۏ إحتیاط’لا دئدی و إله قېمېشدې کی، تؤکۆلمۆش دیشلرینین یئری گؤرۆندۆ. – من یئتَرینجه آچېق دانېشدېم. بیز بو حؤکۆمتین یۏلداشېیېق – آروادېم دا، من ده. چۆنکی ایندییهجن ناییل اۏلدوقلارېمېزېن هامېسې اۏنون کؤلگهسینده دیر. بونا گؤره ده اۏنا میننتدارېق.
اؤزۆنۆز ده بیلیرسینیز کی، چۏخ نادیر حاللاردا حؤکۆمته نهیه گؤره’سه میننتدار اۏلورلار، آنجاق بیز میننتدارېق. حتتا منیم قۏنشوم دا، بورادا دایانان اوشاقلار دا، کندده نه قَدَر آدام وار’سا، هامېسې اۏنا میننتدار دېرلار. بیزیم بو حؤکۆمته نه قَدَر میننتدار اۏلدوغوموزو سیز هر یئرده حیسّ إدهجکسینیز.
قوم آدلې گنج، سۏلقون بَنیزلی ژورنالیست غفلَتَن بۏنزۏیا یاخېنلاشېب پېچېلدادې:
– إعتیبارلې قایناقلاردان آلدېغېم بیلگیلره گؤره اۏغلونوز توتولوب، پایتاختداکې تۆرهمهلرین بیرینده شیکنجهلره معروض قالېب. بو حاقدا نه دئیه بیلرسیز؟
بۏنزۏ گؤزلرینی یومدو. کیرپیکلری أهنگ تۏزوندان آغآپپاق ایدی. یئنه ده قېمېشا-قېمېشا جاواب وئردی:
– منیم اۏغلوم یۏخ دېر، اۏنا گؤره ده شیکنجهیه معروض قالا بیلمَز. بیز حؤکۆمتین یۏلداشېیېق، إشیدیرسینیز؟ من حؤکۆمتین یۏلداشېیام.
بۏنزۏ بۆکدۆڲۆ أزیک-اۆزۆک سیقارې یاندېردې، اۏنو بَرک-بَرک سۏموردو، اوتوبوسون آچېلان قاپېسېنا طرف باخدې. قارئک گئری قایېدېب دانېشېغېمېزېن نئجه آلېندېغېنې سۏروشدو. قارئک-ـین گلیشی ایله بۏنزۏ عمللی-باشلې یۆنگۆللَشدی، بۆتۆن سواللارېمېزا هنَک’له، یان-یؤورهلی جاواب وئردی و دانېشدېقجا دا دیشلرینین مېرېق یئریندن چېخان هاوا فېشېلدادې.
بۏنزۏ چیڲنینده کـَرَنتی یانېمېزدان کئچن بیر کیشینی چاغېردې. کیشی آیاقلارېنې سۆرۆیه-سۆرۆیه بیزه طرف گلدی، کـَرَنتیسینی چیڲنیندن گؤتۆردۆ و بایاق بیزیم وئردیڲیمیز سواللارې بۏنزۏنون دیلیندن إشیتدی. کیشی باشېنې ناراضېلېق’لا بولادې و بئله بَللی اۏلدو کی، اۏ دا حؤکۆمتین أن یاخېن یۏلداشې دېر. بۏنزۏ اۏنون دئدیکلرینی شست’له باشېنې ترپتمک’له تصدیقلهدی. آخېردا دا بو حؤکومَت حاققېندا همرأی اۏلدوقلارېنې بیر داها تصدیقلهمک اۆچۆن بیر-بیرینین ألینی سېخدېلار.
بیز ده اۏنون’لا ویداعلاشدېق، نؤوبه ایله بۏنزۏنون ألینی سېخدېق. آخېرا من قالمېشدېم و اۏنون کۏبود، چات-چات اۏلموش ألینی سېخارکن اۏووجلارېمېزېن آراسېندا یومرولانمېش کاغېذ پارچاسې حیسّ إلهدیم. ألیمی یاواش-یاواش گئری چکدیم، بارماقلارېمې تام آچمادېم، یانا چکیلیب بۆرمهلَنمیش کاغېذې جیبیمه دۆرتدۆم.
بۏنزۏ یانېمېزدا دایانېب تئز-تئز سیقارېنې سۏموروردو. سۏنرا آروادېنې دا بایېرا چاغېردې و قادېن’لا اؤزۆ، بیر ده کندلیسی یۏلا دۆشن اوتوبوسون آرخاسېنجا باخدېلار، اوشاقلار ایسه داشلې-کسَّکلی، رنگی بیلینمهین آددا-بوددا بالاجا کۏللارېن بیتدیڲی تپهیه قالخدېلار.
گلدیڲیمیز یۏل’لا قایېتمادېق، قېزمار چؤللردن کئچیب دَمیر یۏلونا چاتدېق. اۏنون یانې ایله چېنقېل تؤکۆلمۆش قومسال یۏل اوزانېردې. یۏل بۏیو ألیمی ده، دۆرمهلَنمیش کاغېذې دا جیبیمدن چېخارتمادېم. اۏنون ایچینده نهسه بَرک بیر شئی واردې، نه قَدَر سېخسام دا، کاغېذې دئشیب چېخمادې.
چېخارتماغا دا اۆرَک إلهمهدیم، چۆنکی آرخا گۆزگۆده هردن قارئک-ـین مئلانکۏلیک باخېشلارې ایله راستلاشېردېم. اۆستۆمۆزه، إلهجه ده بۏم-بۏز چؤله قارا، قۏرخونج بیر کؤلگه دۆشدۆ، سۏنرا پر سَسی إشیدیلدی و آلچاقدان پایتاختا طرف اوچان طَيّارهنی گؤردۆک. طَيّاره هاوادا قؤوس جېزېب گئری قایېتدې، آخېرا کیمی ده باشېمېز اۆزهرینده اوچدو، بیزی تک بوراخمادې.
من بئلا بۏنزۏن حاققېندا دۆشۆنۆر، ایچینده بَرک شئی اۏلان کاغېذې اۏوجومدا سېخېر و حیسّ إدیردیم کی، ألیمین ایچی ترلَییر. دَمیر یۏلونون قورتاراجاغېندا بیر قارالتې گؤرۆندۆ، گئتدیکجه بیزه یاخېنلاشدې و ایندی گؤردۆک کی، ایچینده گنج عسگرلر اۏلان ترامـوای دېر. سیلاحلارېنې یئللهده-یئللهده بیزه مئهریبانلېق’لا أل إلهدیلر.
بۆرمهلَنمیش کاغېذې إحتیاط’لا چېخارتدېم، باخمازدان دا اۏنو تئز ساعات اۆچۆن اۏلان بالاجا جیبیمه قۏیدوم. بو، یئگانه جیبیم ایدی کی، دۆڲمهلَنیردی. یئنه ده حؤکۆمتین یۏلداشې بئلا بۏنزۏن حاققېندا دۆشۆندۆم، اۆزۆندهکی غریبه راضېلېق ایفادهسینی، بیزیم’له صؤحبَت إدَرکن قارالان مېرېغېنې خاطېرلادېم.
هئچ بیریمیز شۆبهه إلهمیردیک کی، اۏنون شخصینده حؤکۆمتین أن صادیق یۏلداشېنا راست گلمیشدیک.
دَنیزین کنارې ایله پایتاختا قایېتدېق. کۆلَک أسیر، ساحیلدهکی قایالار’لا اؤپۆشَن دالغالارېن شاپپېلتېسې إشیدیلیردی. قارئک’له نزاکت’له ویداعلاشاراق اۏپئرانېن یانېندا اوتوبوسدان دۆشدۆک. مئهمانخانایا تک قایېتدېم، آسانسۏر’لا یوخارې قالخدېم، اۏتاغېما گیردیم و آیاقیۏلوندا حؤکۆمتین صادیق یۏلداشېنېن گیزلینجه وئردیڲی بۆرمهلَنمیش کاغېذې آچدېم.
هئچ نه یازېلمامېشدې، اۆزهرینده بیرجه ایشاره ده یۏخ ایدی، یالنېز بالاجا بیر کاغېذ پارچاسېنا بۆکۆلمۆش، سیقار تۆستۆسۆندن سارالمېش قاباق دیشی واردې. کیمین’سه سېندېرېلمېش دیشی ایدی و کیمین دیشی اۏلدوغونو اۏ دقیقه بیلدیم…
ترامـوای – رئیللرین اۆستۆ ایله حرکت إدَن اؤزل اوتوبوس، آرابا