بیوگرافی / محمد حسین بهجت تبریزی (شهريار)
سید محمد حسین بهجت تبریزی « شهریار » آزربایجانین میللی شاعیری و شرق عالمینین فخری 1285 بیر آیری روایته گوره 1283 هجری شمسی ایلینده تبریز شهرینده بیر عالیم عائیله ده دونیایا گؤز آچدی .
اوستادین آنادان اولماسی ، ایراندا مشروطه حرکاتی ایله، موصادیف ایدی .
او حرکت لرین کانونو تبریز شهری اولدوغو اوچون ، اوستادین آتاسی میر آغا خشکنابی کی تبریز شهرینده آوکات خاناسی واریدی . اوزده او جریانلارین اؤنملی آدام لاریندان ساییلیردی اونا گؤره کی بوتون واختینی مشروطه اینقیلابینین قوللوغوندا اولسون ، بو قرارا گلدی کی عائیله سینی اؤز دوغما یوردو ، خوشکنابا یوللاسین.
او اوزدن اوستاد خوشکناب کندینه گئدیب و ائله او یئرده کیچیک یاشلی سید محمد حسین شهریارین ادبی فرهنگی خزینه سینین تمل داشلاری قویولدو و گئت گئده ، اونون بیزه هدیه وئردیگی آنا دیلینده شئعیرلری ، تورک دیلینده شرف قازاندی .
اوستاد تبریزه دؤنن دن سونرا اؤز قریحه سین شئعیر ساحه سینده آتاسی میر آقا خشکنابی قوردغو ادبی اوجاق لاردا بیلیندیردی بو یولدا هامیلارین تحسین و حیرتین و آلقیشین قازاندی .
دئیرلره گؤره کیچیک یاشلی محمد حسین هر زامان شئعیر اوخویارمیش اونون سلامت لیگینه اوزرلیک یاندیرارمیشلار . اوستاد شهریارین دئدیگینه گؤره ، اونون ایلک شئعیرلری آنا دیلینده اولموش . ندن کی او زامانلار درس اوخوماق آنا دیلینده اولورموش.
– اؤرنک اولاراق ، آنا دیلی کیتابلاری ایدی کی حسن رشدیه بئی لرین طرفیندن تدریس اولونوردو . –
اوستاد شهریار اؤز روان طبعینی شئعیر ساحه سینده عالمه بیلدیرَندن سونرا ، ایران اؤلکه سینین بیر سیرا اؤزل دوروموندان آسیلی اولاراق پارسجا دیلینده ده شئعیر دئمه گه باشلامیشدی.
ائله بو ساحه ده بوتون پارس دیللی شاعیرلردن گوجلو گؤروندو. بو ساحه ده ، نیما یوشیج ، بیله سویله ییر:« باید بگویم شهریار تنها شاعری است که من می شناسم ».
دئمه لی یم:( ایراندا من بیر شاعیر تانیییرام اودا شهریاردیر)
هابئله اوستاد ملک شعرای بهار، اوستادین تعریفینده یازیر: ((شهریار یالنیز ایرانین فخری دئییل. بلکه او شرق عالمینین فخری دیر)).
بو یولدا ایرانین بؤیوک یازیچی سی سید جمالزاده دئییر :«شهریار آخرین پاسدار شعر پارسی است » .
اوستادین یاخین دوستو و آزربایجانیمیزین فخری ، اوستاد یدالله مفتون امینی بویورور:
«او مئیخانانین سونونجو پادشاهی ایدی ».
تقریبله چاغداش دئوریمده چوخلو پارس شاعیرلری ،اوستادی تایید و تحسین ائله یب لر. موسوی گرمارودی شهریاری چاغداش حافیظ و دکتر علیزاده شهریاری پارس دیلینین اوجالمیش نوقطه سی بیلیر .
ها بئله بیر بؤیوک اوستاد سویله ییر : پارس شئعیری شهریاری الده ن وئرمه سی ایله ، پارس شئعیرینین سیلسیله سی آرادان قالدیریلیب و محو اولدو.
بو سؤزلرین رغمینه اوستاد شهریار اؤز آنا دیلینده شئعیر دئمه سی ایله ، یئنی دن ، تورک دیلینین دامارلارینا یئنی قان وئردی. او بیلدیردی کی بیر آرخـا ، سو گلمیش اولورسا اومود وار کی یئنه گلسین. طاغوت دئوریمینده قافایا سیغمایان اولای لار بیزیم دیلین باشینا گلدی.
او دیلده یازیلان کیتابلارا اود ویریلدی،آنا دیلینده دانیشانلاردان اوخول لاردا جریمه لر آلیندی. آما بیزیم آچیق دوشونجه لی لریمیز سوسقون قالمادیلار.
اوستاد شهریار بو ساحه ده بویورور:
تورکونون جانینی آلمیشدی حیاسیز طاغوت
من حیاط آلدیم اونا ، حق اوچون احیاء ایلدیم
اوستاد شهریار پارس دیلنده شئعیر یازماغا باشلامادان اؤنجه سوی آدیندان فایدالانیب و چاغداش موصطلیح تاخما آدلار کیمی اؤزو اوچون «بهجت» تاخما آدینی سئچدی
اؤرنک اولاراق:
آشاغیدا گلن شئعیر کی اوستاد شهریارا منتسب دیر و من او شئعیری اوستاد شهریارین یاخین و قدیم دوست لاریندان اولان رحمت لیک غلام اعدادی (غلام قصاب) جنابلاریندان آلمیشام سیزلره نقل ایله ییرم. نئجه کی بیلرسیز گئچمیش زامانلاردا اورجلوق چاغ لاریندا ، ایفطارا یاخین تبریز شهرینده یاغلی کوکه ساتارمیش لار و اوجاسسی ایله چاغیرارمیشلار:
ده وه لرقاتار قاتار ، گل بالاوین ده وه سین آپار .
«گل یاغلی دان آزقالدی ، گل یاغلی دان آزقالدی» ،
اوستاد شهریار بوشئعیردن ائتکی آلاراق آشاغیدا گلن شئعیری سؤیله یب دیر:
یارب نیه خلق ائتدین بو قدر موسلمانی
جنس بشره نسبت بیر غول بیابانی
تریاکی و مشروبی ،سیگاری و قلیانی
ترجیح وئره ن دینه سر سامی وهذیانی
آی دولما بادنجانی آی دولما بادنجانی
همسایه اولوب گئتدی بیر کهنه پالاز قالدی
بدبخت عمی نین گویا اوندا پایی آز قالدی
پاریس ده کی لر تئللی ، تبریز ده کی داز قالدی
« بهجت» نیه ایرانین احوالی ناساز قالدی
گل یاغلی دان آز قالدی – گل یاغلی دان آز قالدی
آما سونرالار اوستاد تئهراندا طیب ریشته سینده تحصیل آلارکن بو قرارا گلدی کی اؤزو اوچون بیر اویغون تاخما آد سئچسین . او اوزدن ، اؤز مرشدی اولان حافیظ و اونون دیوانینا ال اوزاتدی . اوستاد بو قرارا گلدی کی حافیظین دیوانیندان بیر فال دوتوب و اورادا گلن سؤزجوکو اؤزونه تاخما آد قبول ائتسین . اوندا بو شئعیر گلدی .
دوام عمر و ملک او بخواه از لطف حق، ای دل
که چرخ این سکه دولت به نام شهریاران زد.
او زمان اوستاد شهریار او آدی اؤزونه بؤیوک بیلیب، بیر کره ده آد سئچمه ده بؤیوک حافیظدن یاردیم ایسته دی ، اوندا ، حافیظین دیوانیدان بو شئعیر اوستادا تاخما آد اوچون سئچیلدی …
«روم به شهر خود و شهریار خود باشم .»
بو کره شهریارین دئدیگینه گؤره حافیظ اوستادین آدینین ((شهریار)) اولماغینا بارماق باسیب ، حتی اونو آلقیشلادی کی قاییتسین اؤز شهرینه و اورادا اؤزو اوچون شهریار اولسون . بئله لیک له سید محمد حسین بهجت تبریزی ((شهریار)) تاخما آدینی سئچدی
او پارس دیلینده بیر زیروه قالمادی کی قازانماسین. ائله بو اوزدن اونا حافیظ ثانی لقبی وئریلدی.
اوستاد شهریار بیر مجلیسده کی من و فریدون حاصارلی و رضا حاصارلی واریدی بئله سؤیله دی : من ایندی حافیظ ایله بیر کیلاسدا و بیر مقامدایام.
یالنیز بیر فرقیمیز وارکی من اوندان 600 – 700 یوز ایل سونرا دونیایا گلمیشم، اونا گؤره اوندان سونرا کی معلومات کی دونیادا یارانیب منیم اونلاردا آز چوخ بیلگیم وار و…
خاطیرلاتدیق کی اوستاد شهریار پارس دیلینین چئشیتلی بیچیم لرینده اؤز گوجونو هامی نین گؤزونه چَکدی
سربست شئعیرین ساحه سینده کی اونون شهرداش لاری اؤرنک اولاراق تقی رفعت و جعفرخامنه ای و حبیب ساحیر و باشقالاری تبریزده باشلامیشدیلار یازماغا و او چاغ تئهراندا یاشایان پارس دیللی اوستادلار بو چئشیت شئعیر دئمه گی بَگنمه ییب و تقی رفعت و اونون داوام چی لاری نی اینتیقاد ائله ییر دیلر . اوستاد شهریار تقی رفعتین داوامچیسی اولاراق «ای وای مادرم» منظومه سین پارس دیلینده و «سهندیه »شئعیرینی تورک دیلینده سؤیله دی. ایگیرمی ایل تقی رفعت دن سونرا ، نیما یوشیج آستارا شهرینده بو بیچیمده تقی رفعت ین داوامچی سی اولاراق شئعیر دئمه گه باشلادی. بو زامان عینادجیل آداملار اونا گؤره کی سربست شئعیرین دئمه گی آزربایجانلی لارا نیسبت وئریلمه سین، رحمت لیک نیما یوشیجه پدر شعر نو لقبی وئردیلر. بیزجه نیما یوشیج پدرشعر نو یوخ بلکه پدر خوانده شعر نودور ویا پارسجا شاعیرلرین ایچینده پدر شعر نو ساییلا بیلر. آنجاق یئنه یئری گلنده بو ساحه ده آراشدیرماغا باشلایاجاییق.
بو مقاله ده بیزیم وورغوموز اوستاد شهریارین تورکجه شئعیرلرینه عائید اولاجاق.
بئله گؤرونور کی اوستاد شهریارین تورکجه دیوانی اونون تورکجه دیلینده دئییلن شئعیرلرینین هامیسی دئییل دیر. ندن کی دئدیک اوستاد شهریار اؤز آنا دیلینده اؤتن شاعیرلرین داوام چی سی اولاراق کیچیک یاشلاریندان باشلایاراق آنا وطنی آزربایجانین کولتور و فولکولورونون لاپ دوغال و ال دَگیلمه میش سؤزجوک لرینده آتا- بابا لاریندان قالان ادبی خزینه سیندن بیزه قیمتلی اینجی لر گَتریبدیر. او اوزدن شهرداشی تیکمه داشلی خسته قاسیمین داوام چی سی اولاراق ، آزربایجانین شیفاهی خالق ادبیاتیندان هر نه خاطیرلاییردی اونلارین جیرگینی ((حیدربابایا سلام)) منظومه سی و آیری تورکجه شئعیرلرینده ، اؤز بالالارینا میراث بوراخدی.
«حیدر بابایا سلام» منظومه سی طاغوت دئوریمینده اویدورما و آللادیجی «وحدت ملی» شوعارینین آلتیندا گونئی آزربایجان تورک لرینین دیل و فرهنگ و مدنیتی تاپدالانان چاغ ، اوستاد شهریارین توسطی ایله لاییق جه سینه گونئی آزربایجان تورک لرینین دوشمن لرینه قارشی یارارلی جاواب اولدو. اوستاد شهریارین دالیسی جا ، حیدربابا مکتبی یاراندی بو مکتب بیر ایستی ائل اوجاغینا چئوریله رک بوتون میللی ظولومدن جانا گلن میللت چی لر ، او هاوادا ، اوستاد شهریار ایله سس سسه وئریب ، گونئی آزربایجان تورکلرینین کولتورَل سینیر لارینی یئنی دن قوردولار . ائله بو اوزدن بوتون دوست و دوشمن بیلدی کی، تورکلر ایراندا یالقیز آزربایجاندا یوخ بلکه چوخلولوق اولدوغو حالدا ایرانین هر گوشه سینده واردیر لار. او بیلدیردی کی ایرانین هر هانسی بیر گوشه سینده بو دیله دانیشان وارسا او را بیزیم کولتورل سینیریمیز ساییلر.
اوستاد شهریارین دالیسی جا چوخلو تورک شاعیر لری بو سایاق دا یازیب یاراتماغا هیممت گؤستردیلر. بوتایین شاعرلری, اوتایین شاعیرلری وباشقا تورک دیللی توپراقلاردا یاشایان شاعیرلر ده او سایاقدا ، حیدر بابا یا نظیره لر سویله دیلر.
موغننی لر حیدر بابانی دیل لر ازبری ائله دیلر. ها بئله نوحه و تعزیه لرده، نوحه خان لار اونون شعرلریندن فایدالاندیلار . «حیدربابا یا سلام» منظومه سی اؤیله گوجلو سؤیلنمیشدیر کی او منظومه یه دئییلن نظیره لرین هامیسی اونون کؤلگه سینده قالدی .
حیدربابا منظومه سی بیر گون کوره سی کیمیدیر کی اوندان سونرا پارلایان بوتون ادبی اولدوزلار اوندان ایشیق آلیبلار .
دئدیک کی اوستاد شهریار ایلک شئعیرلرینی تورک دیلینده سؤیله ییب دیر. اورتا یاشلاریندا حیدربابا منظومه سین سویله ییب. ها بئله اوستاد بو فانی دونیادان کؤچَن گونه قَدَر اؤز آنا دیلینه صادیق قالیب و بیزیم ادبی خزینه میزه تایسیز اینجی لر باغیشلامیشدی .
ائله بو باغیش لارین قارشیلیغیندا بوتون تورک دیللی خالقلار شهریاری اؤزلرینه میللی شاعیر بیلدیلر . او بیر ی طرفدن اوستاد شهریار، دیل دوشمنلرینین طرفیندن عاغلا گلمه ین بلالارا راست گلدی . شوونیست لر اونون دیلی و دیوانی ایله دوشمانچیلیق ائتدیلر . او اوزدن هر نه توزاق وار ایدی ایشه سالدیلار کی اونون یازدیغی تورکجه دیوانی نی نابود ائیله سین لر .
بیزیم باخیشیمیزدان اوستاد شهریاردان قالان تورک دیلده دیوانی ، اوستادین بوتون تورکجه شئعیرلری دئییل .
بو شئعیرلر اوستادین او شئعیرلری دیر کی ، اوستاد اوردا – بوردا هدیه وئرمیشدی تانیدیقلارینا. ائله بو یول ایله اوستادین ایندی کی الیمیزده اولان تورکجه شئعیرلری دیل دوشمن لرینین طرفیندن قورونوب ساخلانمیشدیلار . اوستاد شهریار بویورور:
بیر سلقه لی اوغرو تاپیلمیش سا بو باشسیز یئرده
یئری وار شهریارداندا دولو دیوان آپارا .
بیزیم دوشونجه میزجه اوستاد او بیریسی تورکجه شئعیرلرینی قورویا بیلمه ییب و دیل دوشمنلرینین طرفیندن چالینمیشلار.
باخین اوستاد بویورور :
تورکو اولموش قدغن دیوانیمیزدان دا خبر یوخ
شهریارین دیلیده وای دئیه دیوانیله گئتدی
آما شهریارین اوغروسو چوخ سلیقه لی و حساب اولموش اوغرودو،او بیلیر کی نه سئچیب نه آپاراجاق .
پارس شئعیرینده دئمیشکن : چو دزدی با چراغ آید گزیده تر برد کالا
آما شهریار بیر رندی دیر و رندانه او وضعی گؤسته ریب و طاغوت دئوریمینده کی خفقانلیغی بوندان آرتیق گؤسترمک اولماز . اوستاد شهریارین تورکجه دیوانینی چالان مامور الینده حکم گتیریب حاکیم زامان دان . اوستادا بیلدیریب کی تورک دیلی قدغن دیر او اوزدن شهریارین دیوانی نی دا ضبط اولونمالیدیر . علاجسیز شهریار بئله سؤیله ییر :
وئرردیک قدیم دیوانا عرضه ، ایندی
کیمه عرضه وئرمک بو دیوان الیندن.
شهریار بو احوالاتی بیر جورلوک ایله دوستلارینا چاتدیریر و بیلدیریر کی اونو اؤز ائوینده دوستاقلاییب لار و گئجه گوندوز گؤز آلتیندادیر .
شهریار بویورور :
ائویم زندانیم ماموروم اؤز ایچیمده
هارا قاچسین انسان بو زندان الیندن .
بئله بیر حالدا بو سؤزلر اوستادین دوستلارینین قولاغینا چاتیر آما دوست الیندن بیر زاد گلمیر نییه کی اودا داردادیر اودا زنجیرلنیب
بولود قارا چورلو بیر شعرده استادا یازیر :
دئییرلر دیلبریم بولور قصریده
داردادیر آسیلیب تپه ساچیندان
قارداشیم داردادیر منی چاغیریر
شهریاربوینونا زنجیر وورارلار
چئینه رم گمیررم دارتیب آچارام
ایشله ییر قولوما دمیر پاخلالار
جان قارداش هله لیک باغیشلا منی .
دئیه سن اونوتدوم اسارتیمی
بیزجه ایراندا یاشایان بوتون تورکلر باسقی و خفقان اثرینده چوخلو یازدیغی اثرلری یا اؤزلری قورخودان یادا دیره کمن دؤولت طرفیندن چالینیب دیر .
دژخیم رژیم دؤنه – دؤنه اوستاد شهریارین ائوینه باسقی یاپیر و اونون بوتون تورکجه شئعیرلرین الیندن چالیر
بو ساحه ده شهریار باغیریر :
گئچن گئجه جین لر قوشون چکدیلر
من قورخودان جینقیریغم چیخمادی
یورقان اوسته منه سیریق چکدیلر
منده سیرتیق هئچ سیریغیم چیخمادی .
بو شئعیرده اوستاد شهریار عالم آشکار دئییر کی : «گئچن گئجه دولت آژان لاری اونون ائوینه باسقین ائتدیلر تا اونون گؤزونون اودون آلسینلار . » .
آما اوستاد بو سؤزلرینن سارسیلان دئییل اونون رسالتی پیامی چاتدیرماقدیر
بو قونو حاققیندا بویورور:
صوبح خیالیله خوروزلاندی کن
منده هوپ هوپ تک بیر آغیز بانلادیم
اما نه یازیق کی اودا اسلافی کیمی بانلاماقین دادین آنلاییب چونکی دوشمن لری اونو اولمایان شیکنجه لره معروض قویوبلار :
یئنه بویورور:
قالمادی سالم منه ده قول قاناد
بانلاماغین منده دادین آنلادیم .
بوندان آچیق او دورومو نئجه گؤسته رمک اولار ؟ اوستاد قول قابیرقاسینین ازیلمه سیندن خبر وئریر . او بو دورومدا یولداشلارین یاردیما و دردلشمگه چاغیریر . آما بیر کسدن خبر چیخمیر :
جوجه لریم گلمه دیلر یانیما
آغریمی آلدیم یانیما یانلادیم .
دقیقا اوستاد دئییر کی باسقی و خفقان اثرینده هامی گئدیب اؤز لاکینا و هئچ بیر کسدن خبر یوخ
پارس شاعیری اخوان دئمیشکن :
سلامت را نمی خواهند پاسخ گفت :
که سرها در گریبان است
…
زمستان است ، زمستان است .
اوستاد شهریاردان اؤز دوغما بالالارینا تقریبا 1900 بیت شئعیر تورک دیلینده میراث قالیبدی . بیر حالدا کی صائب تبریزی دن 20000 بیت تورک دیلینده شئعیر زامانین آفت لریندن جان قورتارمیش . و بوگون تورک دیلینین ده یرلی شئعیرلریندن سایلیر .
بیر آیری یاندان باخاندا گؤروروک کی اوستاد شهریارین پارس دیلینده یازیلان شئعیرلری 100000 یوز مین بیت دن آرتیق دیر. بیر حالدا کی اوستاد شهریارین اؤزو تصدیق ائله دیگی اوچون اوْ دورد ، بئش یاشیندا اولارکن ، ایلک شئعیرلرینی آنا دیلینده سؤیله ییب ، اورتا چاغلاریندا حیدربابا منظومه سین یارادیب و نئجه کی بیلیرسیز اوستادین الیمیزده اولان تورکجه شئعیرلرینین چوخلوسو عؤمرونون آخیر چاغلاریناعاییددیر. بیر آیری آنلاما گؤره اوستاد عؤمرونون ایلک چاغلاریندان اؤله نه قدر آنا دیلینه حورمت بسله ییب و او دیلده شئعیر یازیب دیر .
ایندی بو سورغو آرایا گلیر کی « بیر شاعیر کی عؤمور بویو آنا دیلینه حورمت بسله ییب و او دیلی دونیانین ان گؤزل و سئویملی دیلی بیلیب و گئجه گوندوز بو خزانه یه قیمتلی دورر دانه لری باغیشلامیشدی . نئجه اولا بیلر کی یالنیز مین دوققوز یوز بیت شئعیر دئسین ؟
اوستاد بویورور :
تورکو دیلی تک سئوگیلی ایستکلی دیل اولماز
باشقا دیله قاتسان بو اصیل دیل اصیل اولماز
بو شئعیرین سؤیله یه نی ، تمامیله بیر میللی دویغولو روحیله اؤز دیلینی منیمسه ییر ها بئله بویورور :
فارس شاعیری چوخ سؤزلرینی بیزدن آپارمیش
و یا :
تورکون قوشونو قیصر رومی اسیر ائتمیش .
و…
اوستاد بو مرام ایله اؤز باخیشین و حورمتین آنا دیلینه آیدین – آچیق بلله ندیریر
بونلار ایله اوستاد اؤز باخیشیندان ال گؤتورمور . او دؤنه،دؤنه ایران مملکتینده اولان باسقی و اسارتی بیلدیریر
دئییر کی بورا دا هر یئر گئجه رنگیله قاریشیب و سویوخ هر یانی بورویوب . داها تاب گتیرمک مومکون دئییل :
بو گئجه من کی یاتا بیلمه ییرم
باشی باشلارا چاتا بیلمه یرم
گئجه میز صبح اولاجاق یا هله وار ؟
باخیرام هئی ساعاتا بیلمه یرم .
البته ایراندا فارس دیللی شاعیرلرده بو احواللاتی بیزه آیدینلادیرلار :
اؤرنه ک اولاراق ، فروغ فرخزاد دئییر:
من از کجا می آیم
که اینچنین به بوی شب آغشته ام
ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد.
ها بئله نیما یوشیج دئییر :
«گئجه دیر باخ گئجه دیر»
اوستاد شهریار بو ایجتیماعی سیخینتیدان عؤمور بویو ضرر گؤروب. او تئهراندا طیب بؤلومونده اوخویارکن :
«الا تهرانی یا انصاف می کن » شئعیرینی سؤیله میشدیر.
ائله او سبَبه گؤره بیلیم یوردوندان قووولدو. بیلیم یوردونا قاییتماسیندان اؤترو چوخ آدامدان یاردیم ایسته دی. نیشابوردا ایرانین تبعید اولموش رسسامی کمال المولک دن ده یاردیم ایسته ییر
کمال الملک دئییر :
«کل اگر طبیب بودی سر خود دوا نمودی »
بیزیم دوشونجه میزجه بو فیکیر کی اوستاد بیر قیزا عاشیق اولور و اونا گؤره بیلیم یوردوندان قووولور دوز اولابیلمز. طاغوت دؤولتی اوستاد شهریاری آنا دیلی ، آزربایجانا حورمت بسله دیگی اوچون بیلیم یوردوندان و طیب بؤلوموندن محروم ائیله ییر . اوستاد دؤلتین الیندن قاچار کن ، او شهرده ، بو شهر ده باش ساخلاییر . سونوندا آناسی ساییلان تبریز شهرینین قوجاغینا قاییدیر .
اوستاد دئییر :
تهرانین غیرتی یوخ شهریاری ساخلاماغا
قاچمیشام تبریزه تا یاخشی – یامان بللنسین .
اوستاد شهریارین اینقیلاب دان سونرا یازدیغی تورکجه شئعیرلرینین دوروموندان ایمکانی اولورسا و واختی گلدیکجه آراشدیریب یازاجاییق .
یازار : حمید احمد زاده (تئلیم خانلی )
اویغونلاشدیریب ائدیت ائدن : آیهان میانالی