یاشام اؤزه‌تی / فائضه بزرگان (حیکایه)
-لاله…لاله… هارداسان بس؟ نییه جاواب وئرمیرسن؟
گل بو ایستیکانې یانېمدان گؤتۆر سو ایله دۏلدوروب حب‌لریمی ده گتیر.
هاوا نه سۏیوق دېر! باخ گؤر بیردنه ده آرتېق پتو تاپسان، گتیریب قېچ‌لارېما سال.
آیهان اۏغلوم هله ایشدن گلمه‌ییب‌می؟
آیدا نه یوباندې؟ گؤره‌سن قارا دۆشمه‌ییب‌می؟ آخېر کیلاسې ساعات آلتې‌دا قورتولوردومو؟
قۏی بیر زنگ إدیم، گؤزلۆڲۆم هاردا؟ آی آللاه بس بو آرواد نییه سس وئرمیر؟ لاله…لاله…گل گؤزلۆڲۆمۆ وئر… آهان تاپدېم صیفر، دۏققوز، بیر، دؤرد، ایکی، بئش… نه؟ زنگ إتدیڲینیز نؤمره‌یه ایندی‌لیک قۏشولا بیلمک ایمکانېنېز یۏخ دېر! نئجه یانې؟ بو قېز گؤره‌سن هاردا؟
لاله، آیدا نه‌واخت إوه گله‌جک ایدی؟ قۏی بیر آیهانا زنگ إدیم… صیفر، دۏققوز، بیر…
زنگ إتدیڲینیز نؤمره‌یه ایندی‌لیک قۏشولا بیلمک ایمکانېنېز یۏخ دېر! آخې نییه گؤره‌سن؟ بونلار هاردا دېرلار؟
یئریمه‌ڲه زۏرلانان طاقت‌سیز آیاق‌لارېنې یئرده سۆرۆیه-سۆرۆیه گئدیب ایستیکانې دۏلدوروب، اۆچ دنه حب آغزېنا قۏیوب، بیر قورتوم سو ایله اودماغا چالېشدې… بو حب‌لر ده زَهَر کیمی بیر شئی دیرلر
پالتۏوونو چیڲنینه سالېب، تۆکلۆ بؤرکۆنۆ باشېنا قۏیوب، یاواش-یاواش بالاجا آددېم‌لار’لا پنجره‌نین یانېنا گلدی.
نه بَتَر کۆلک دیر! نه‌واخت بیر بئله قار یئره اۏتوردو؟ مَڲَر نئچه ساعت دېر کی یاتمېشدېم؟ قارلارېن بیر-بیر نئجه اۏینایا-اۏینایا یئره دۆشمه‌سینی دۏنموش گؤزلری ایله ایزله‌ییردی…
لاله یادېندامې منی نه‌قَدَر بو قارلې هاوالاردا گؤزلَتمیسَن؟ هله سنین’له ایلک تانېش اۏلدوغوموز گۆن‌لرده، آناوېن قۏرخوسوندان قرار باشېنا گلمه‌میشدین، من ایسه قار آلتېندا دورماقدان، قار آدامېنا اۏخشامېشدېم… دۏنموش دۏداق‌لارېوېن قېراغېندان، بیر بالاجا گۆلۆمسَندی…گۆلۆمسه‌مه‌سی دۏداغېندا دۏندو…
هله آیهان تزه دۆنیایا گلن واخت‌لارې ایدی، بیر دفعه بَتَر خسته‌لَندیڲینده، اۏ گئجه هاوا بو قاردان دا بَتَرینی یاغېردې، اۏنو قوجاغېمدا یالېن قاچا-قاچا، فرمان فرماناجان آپاردېم.
لاله یادېوا گلیر آیهان ایله آیدا، بو حَیَطده نئچه دنه قار آدامی دۆزَلدیبلر؟
کۆچه‌نین اوشاق‌لارې ایله قار گۆلله‌سی اۏیناماق‌لارې‌نېن سسی، هله ده قولاغېمدا دېر.
لاله بیلیرسن، کئچمیش دئیه بیر شئی یۏخ دېر، من إله هر آن، قار آدامېنا دؤنمۆش حالدا، سنی گؤزله‌ییرم…
هر آن اۏ قارلې گئجه‌ده، قوجاغېمدا آیهان وارکن، سایخاش خیابان‌لاردا قاچېرام…
هر آن اوشاق‌لار حَیَطده قار آدامې دۆزَلتمک’له باش‌لارې قارېشېب، هر آن قار آدام‌لارې أریییب، یۏخ اۏلور…
هر آن کۆچه‌ده‌کی اوشاق‌لار، های-کۆی سالا-سالا، قار گۆلله‌سی’له اۏینایېرلار…
بیلیرسن‌می؟ یاراتدېغېمېزلار ابدی یاشایېرلار!
لاله…لاله…نییه بس جاواب وئرمیرسن؟
دؤنۆب بیر آرخاسېنا باخېب، گؤزلری دوواردا آسېلان شکیلده دۏنوب قالدې… اوشاق‌لار’لا هاوا لیمانېندا، أن سۏن چکدیک‌لری رسیم، اۆره‌ڲینه بیر اۏخ کیمی سانجېلدې.
هله لاله‌نین گؤزلری… اۏنلارې گؤرمه‌دیڲیندن نه چۏخ زامان اؤتمۆشدۆ.
اۆره‌ڲینه بیر درین سېخېنتې اۏتوردو؛ لاله‌نین دۆنیاسېنې دَڲیشدیڲی گۆن گؤزۆنۆن قاباغېنا گلیب، اۆره‌ڲینه بیر سانجې گیردی. طاقت‌سیز آیاق‌لارېنې یئرده سۆرۆیه-سۆرۆیه، دؤشه‌ڲینه گیریب، گؤزلرینی یومدو؛ بیر دامجې یاش، کیرپیک‌لرینی ایسلاتمېشدې… بو گئجه نه اوزون گئجه اۏلاجاق ایمیش…
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
یانېت‌سېز سۏرغولار / فائضه بزرگان (حیکایه)
ناغېللارداکې اؤزلَم / فائضه بزرگان (حیکایه)
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
اۏ هله دیری دیر! / آیهان میانالې (حیکایه)
YAŞAM ÖZƏTİ HİKAYƏSİNƏ BİR BAXIŞ
Yazar: Araz Əhmədoğlu
Adından bəlli olduğu kimi yazıçı insan yaşamını bir balaca səhnəyə sığışdırmaq istəyib. Əslində elə yaşam – nə uzunluqda olur olsun – bir göz qırpımı uzunluğunda dır. Ama bu göz qırpımında yaradıcı insanlar nələr edə bilər! İnsan’la insanın fərqi elə burada bəlli olur.
Hikayə qışın soyuq havası və qar dənələri ilə birlikdə yaşamın son fəslindən bir səhnəni simgələyir. Bu hikayə bir obrazdan oluşur. Obrazın ömrünün son anları doğal olaraq təklik ilə keçir. Obraz ailəsinin sevgisi ilə ömrünün son anlarınacan yaşayan bir yaşlı kişi, sevimli bir ata dır. Həyat yoldaşı Lalə xanım çoxdan dünyasını dəyişib. Uşaqları Ayhan və Ayda atalarını görməyə gəlmir. Bəlkə də gələ bilmir. Bəlkə də onlar da artıq bu dünyadan köçüb gediblər və bu yalqız yaşlı insanın anılarında yaşayıb yaşadan Ayhan-ın doğum günü, Ayda-nın mədrəsəyə gedən günləri, bir də onların birlikdə həyətdə qar adamı düzəldib küçədə qar gülləsi oynamaq anıları dır. Bunlar hamısı yalqız yaşlı adamın zeyinində yaşayan anıları dır. Gərçək dünyasından ona qalan isə yalnız duvardan asılı bir şəkil dir, vəssalam!
Bu hikayə istər istəməz Nobel lauratı, Artur Miller-in “Satıcının Ölümü” dramını canlandırır. Ama bu hikayə sadəcə bir yalqız insanın soyuq və ruhsuz son anlarının monoloqunda yaşayan bir anı dır. Bu balaca dünyanın bütövlüyü yalqızlığın soyuq və ruhsuz görüntüsü dir. Bu havanı və bu səhnəni obrazın monoloqları yaradır.
Obrazın fəlsəfi monoloqunun iki cümləsi bütün əsərin savı sayıla bilər:
a. “Keçmiş deyə bir şey yox dır. Mən elə hər an, qar adamına dönmüş halda səni gözləyirəm.” Bu cümlədən alınan fəlsəfi düşüncə, yazıçının baxışına görə, bunlar ola bilər:
1. yaşı keçmiş insanlar yaşamaq üçün keçmişlərini unutmalı dır.
2. keçmiş nə qədər dəyərli olsa da, yaşamaq üçün unutmaq gərək dir.
3. keçmişi bütövlükdə inkar edib anda yaşamaq fəlsəfəsi
b. “Yaratdığımızlar əbədi yaşayırlar!” Bu cümlə sicir ədəbiyyatımızın yaratdığı bayatılardan birini anımsadır:
“Bu qala bizim qala,
Həmişə bizim qala,
Tikmədim özüm qalam,
Tikdim ki, izim qala!”
Birinci düçüncə ilə əsərin öz içindəki fəlsəfi düşüncə paradoks yaradır. “Keçmiş deyə bir şey yox” isə, onda bu yaşlı və yalqız insanı yaşama bağlayan keçmişdə yaşadıqları unudulmaz anları dəyilmi? Tutaq, bu obraz alzaymer ya unutqanlıq sayrusu dır. Heç olmasa onu bu soyuq dünyaya bağlayıb yaşadan o şirin keçmiş anılar dəyilmi? İkinci fəlsəfi düşüncədə yazıçı Yaradıcılığın ölməzliyi fəlsəfəsini irəli sürür. P. B. Şeli-nin “Ozymandias” şerindəki fəlsəfənin eynisi dir. O şerdə krallar kralı Ozimandiyas ən azı beş min il əvvəl ölüb gedib. Ama onun heykəlini yaradan heykəltaraşın əsəri hələ də yaşayır. Başqa söz’lə, hünər ölümsüz dir.
Əsərin sonunda yaşlı insan dünyanı bir damcı göz yaşı’yla buraxıb qaranlıq gecəsinə doğru yola düşür. Sonu kədərli bir əsər insan yaşamına tutulmuş düşündürücü ayna dır. Bu ayna bizə bütün gərçək acıları görsədə bilməli dir. Əslində görsədir. Ama bunu Faizə Bozorqan kimi çıxarlı insanlar görə bilir. Bu insanlar çox əliaçıq olur. Onlar gördüklərini biz’lə paylaşır. Onları başa düşə bilməyə çalışmaq bizim boynumuza dır.
Əsərin balaca fəzasına baxmayaraq, sevgi dolu böyük bir ruh və işlərində çox dəqiq bir insanın varlığından xəbər verir. Hikayənin quruluşu böyük bir insanın yaşamının memarlıq maketi dir. Bu əsərin ən dəyərli bölümü burası dır: Yazıçı özü bu hikayənin dünyasını yaradır, ama heç bir olaya, yaxud heç bir obraza görə nəzər vermir. O sadəcə uğurlu bir hikayəyə gərək olan unsurları bir birinə qoşub beynindəki yaşamın tərhini yaradır. Bütün duyqular, düşüncələr və yorumlar oxucunun boynuna düşür. Bu oxucuya dəyər vermək dir. Əlbəttə oxucu belə bir yazıçını sevməli dir. Bu üzdən demək olar bu hikayə çox uğurlu alınıb. Üstə gəl, bu yazıçının ana dildə yazdığı birinci əsəri dir. Bu da o demək dir ki yazıçını, eləcə də ədəbiyyatımızı inanılmaz çaşdırmalar gözləyir.