یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی باخېش دېر تۆرک دۆنیاسېنا
سۏیوق پایېز / ایوان بو‌نین (حیکایه)
اۏ ایلین قېزاران آیېندا اۏ، بیزیم مالیکانه‌ده قۏناق قالېردې – إویمیزده اۏنو هامې اؤزۆنۆنکۆ حئساب إدیردی. مرحوم آتا‌سې منیم آتام’لا هم یۏلداش، هم ده قۏنشو اۏلموشدو. قېزاران آیې‌نېن اۏنبئشی سارایئوۏدا فرانس فئردیناندې قتله یئتیردیلـر. 16-سې سَحَر پُست ایله قزئت‌لری گتیر‌میشدیلر. آتام ألینده مۏسکۏنون آخشام قزئتی ایله کابینیندن چېخدې و اۏنون، آنامېن و منیم چای سۆفره‌سینه أڲلَشدیڲیمیز یئمک اۏتاغېنا کئچه‌رَک دئدی:
– هه، یۏلداش‌لار، ساواش دېر! سارایئوۏدا اۏتریش ولی‌عهدی قتله یئتیریلیب. بو، ساواش دئمک دیر!
پیۏتر گۆنۆ اۆچۆن بیزه خئیلَک آدام یېغېشمېشدې – هم آتامېن دۏغوم گۆنۆ ایدی، هم ده ناهار زامانې اۏنون’لا منیم نیشانېمېزې إعلان إتدیلر. لاکین 19 قېزاران گۆنۆ آلمان روسییه‌یه ساواش إعلان إتدی…
زومار آیېندا اۏ، جمعی بیر سوتکا‌لېق بیزه گلدی – جبهه‌یه گئتمزدن اؤنجه ویداع‌لاشماق اۆچۆن (اۏ زامان هامې فیکیرلَشیردی کی، ساواش تئزلیک’له بیته‌جک و بونا گؤره ده بیزیم تۏیوموز باهارا قَدَر دالې سالېندې). بو دېر، نهایت، ویداع آخشامې دا یئتیشدی. شام یئمه‌ڲیندن سۏنرا بیر قایدا اۏلاراق، سۆفره‌یه ساماوار وئریلدی و آتام، اۏنون بوغوندان ترله‌میش پنجره شۆشه‌لرینه باخاراق دئدی:
– تعجّۆبلۆ دیر، نئجه إرکن، سۏیوق بیر پایېز دېر!
بیز اۏ آخشامې سۆکوت ایچینده اۏتوردوق، نادیرَن سؤیلَنیلن بیر-ایکی اؤنم‌سیز کلمه ده اؤز آشېرې سَس‌سیزلیڲی ایله مۆبهم آنلام‌لارېنې و دویقو‌لارې گیز‌له‌مک اۆچۆندۆ. آتا ساختا‌لېغې آشکارجا بیلینن بیر ساده‌لیک’له پایېز باره‌سینده ده دانېشدې. من إیوا‌نېن قاپې‌سېنا یاخېنلاشدېم و یای‌لېق’لا پنجره شۆشه‌سینی سیلدیم: باغچادا، ظۆلمت سمادا بوز کیمی سۏیوق اولدوزلار پارلاق و بَلیرلی بیر ایشارتې ایله ایشېق ساچېردېلار. آتام اۏتورقایا سؤیکنمیش، دالقېن حالدا ماسانېن اۆزه‌رینه قۏیولموش لامپانې سئیر إده-إده پاپریز چکیر، آنام گؤزلۆڲۆنۆ گؤزۆنه تاخمېش، اۏ لامپانېن ایشېغېندا کیچیجیک ایپک کیسه‌جیک تیکیردی – بیز اۏنون نه اۏلدوغونو بیلیردیک – و بو هم اۆزۆجۆ ایدی، هم ده واهیمه دۏغوروردو. آتام سۏروشدو:
– دئمه‌لی، سن نه اۏلور’سا-اۏلسون، سَحَر گئتمک ایسته‌ییرسَن، سَحَر یئمه‌ڲیندن سۏنرا اۏلمازمې؟
– بَلی، ایزین وئرسه‌نیز، سَحَر، – اۏ، جاواب وئردی. – چۏخ تأسّۆف، لاکین من هله إویمین ایش‌لرینی ده تام اۏلاراق حَلّ إده بیلمه‌میشم.
آتام یۆنگۆلجه آه چَکدی:
– یاخشې، نئجه ایسته‌ییرسَن، عزیزیم. یالنېز آنان’لا بیزیم آرتېق یاتماق زامانېمېز دېر، سنی صاباح مۆطلَق یۏلا سالماق ایسته‌ییریک…
آنام آیاغا قالخاراق گله‌جَک اۏغلونا خاچ چئویردی، اۏ دا ایلک اؤنجه اۏنون أ‌لی اۆزه‌رینه أڲیلدی، سۏنرا دا آتامېن ألینی اؤپدۆ. بیز یئمک اۏتاغېندا هله بیر سۆرَج ده تک قالدېق، – منیم عاغلېما کارت آچماق فیکری گلمیشدی، – اۏ، سوسقون حالدا اۏتاغېن اۏ باشېندان بو باشېنا وار-گل إدیردی، بیردن سۏروشدو:
– ایسته‌ییرسَن، گئدیب بیر آز گزَک؟
قلبیمه چؤکن آغېر‌لېق هر اؤتن دقیقه بیر آز داها آرتېردې، لاکین من إعتیناسېز طرزده دیللَندیم:
– اۏ‌لار…
آستانادا دایانېب أڲنینی گئییندیڲی زامان اۏ، نه ایسه دۆشۆنمه‌ڲه داوام إدیردی، بیردن دۏداق‌لارېندا اینجه بیر گۆلۆش قۏندو. فئت-ین بیر شعرینی خاطېرلامېشدې:
– بو نه قَدَر سۏیوق پایېز دېر بئله،
بۆرۆن سن شالېنا، اؤتۆڲۆنده ده گئیین…
– اؤرتۆک یۏخوم دېر، – من دئدیم. – بس سۏنراسې نئجه دیر؟
– خاطېرلامېرام. دئیه‌سن، بئله:
قارالان شام‌لارېن آردېندان، بیر باخ،
یۆکسلمکده سانکی بؤیۆک بیر یانقېن…
– هانسې یانقېن؟
– آیېن دۏغماسې، ألبتّه کی… بو شعرده کند پایېز‌لارېنا اؤزل اۏلان اۏ فۆسونکار‌لېق سئزیلیر. “بۆرۆن سن شالېنا، اؤرتۆڲۆنده ده گئیین…” بو، بیزیم ننه‌‌لریمیزین و دده‌لریمیزین دؤورانې دېر… آه، ایلاهی… ایلاهی…
– نه اۏلدو؟
– هئچ بیر شئی، عزیز یۏلداش. آما یئنه ده غۆصّه‌لی دیر. هم غۆصّه‌لی دیر، هم ده یاخشې دېر. من سنی چۏخ، چۏخ سئویرَم…
بیز گئیینه‌رَک، یئمک اۏتاغې‌نېن ایچه‌ری‌سیندن کئچیب إیوانا چېخدېق، اۏردان دا باغچایا إندیک. ایلک اؤنجه إله ظۆلمت قاران‌لېق ایدی کی، من اۏنون پالتارې‌نېن قۏلوندان یاپېشمالې اۏلدوم. سۏنرا ایشېلدایان مینئرال‌لار کیمی اۏرا-بورا سپیلمیش اولدوز‌لارېن آیدېنلاتدېغې گؤڲ اۆزۆنه یۆکسه‌لن قاپ-قارا آغاج بوداق‌لارې سئزیلمه‌ڲه باشلادې. اۏ، دایاناراق إوه دۏغرو چئوریلدی:
– بیر باخ، إولرین پنجره‌لری نئجه ده اؤزل‌لیکجه، پایېزا اؤزل بیر ایشېلتې ساچېر. نه قَدَر کی یاشایېرام، بو گئجه‌نی أبَدی خاطېرلایاجاغام…
من اۏنون گؤرسَتدیڲی یؤنه باخدېم و اۏ، چیڲنیمه آتدېغېم سوئد اؤرتۆڲۆنۆن اۆزه‌ریندن منی قوجاقلادې. من یومشاق شا‌لېمې اۆزۆمدن چکدیم، باشېمې آزاجېق یانا أڲه‌رَک اۏنون منی اؤپمه‌سینی گؤزله‌دیم. منی اؤپه‌رَک اۏ، اۆزۆمه باخدې:
– گؤزلرین نئجه ده پارېلدایېر، – اۏ، دئدی. – سنه سۏیوق دَڲیل کی؟ دئمک اۏ‌لار کی، قېش هاواسې دېر. بیردن منی اؤلدۆردۆلر… اۏ زامان یَقین سن درحال اونوتمازدېن منی، هه؟
من دۆشۆندۆم: “بیردن حقیقتن اؤلدۆرسه‌لر؟ دۏغرودان‌مې من اۏنو قېسا سۆرَج اوزونوندا اونودارام؟ آخې ایلک-سۏن هر شئی و هر کس اونودولوب گئدیر؟” و اؤز فیکیر‌لریمدن واهیمه‌یه دۆشه‌رَک تله‌سیک دیللَندیم:
– بئله دانېشما! سَنین اؤلۆمۆنه دؤزه بیلمه‌رَم!
اۏ، بیر آز سوساراق آغېر-آغېر دیله گتیردی:
– نئینه‌مک اۏ‌لار، اؤلدۆرسه‌لر، اۏ زامان دا سنی اۏر‌دا گؤز‌له‌رَ‌م… سن ایسه یاشا، سئوینج ایچینده یاشا، سۏنرا دا اۏرا، منیم یانېما گلرسن…
من آجې-آجې آغلادېم…
اۏ، سَحَر چاغې گئتدی. آنام آخشامدان تیکدیڲی اۏ نحس کیسه‌جیڲی اۏنون بۏینوندان آسدې. کیسه‌جیڲین ایچه‌ری‌سینده اۏنون دده‌سی‌نین و آتاسې‌نېن ساواش زامانې اؤز‌لری’له گزدیردیک‌لری قېزېل خاچ واردې. بیز هامې‌لېق’لا، غریبه، جۏشقون بیر چابا ایچینده اۏنون اۆچۆن خاچ چئویردیک. کئییمیش حالدا اۏنون آردېنجا باخاراق إیواندا خئیلَک دایاندېق، بیرینی اوزون آیرې‌لېغا اوغورلا‌دېغېنېز زامان سیزین’له سیزی إحاطه إدَن سئوینجلی، شن، اۏت‌لارې‌نېن اۆزه‌رینده آخشامدان قالما قېرۏوون ایشېلدادېغې بیر صاباح آراسېندا‌کې تعجّۆب دۏغوران اۏ اویومسوزلوغو حیسّ إتدیڲینیز زامان‌لاردا هر زامان بئله اۏلور. بیر آز دایاناراق، بۏشالمېش إوه کئچدیک. من، أل‌لریمی قۏینومدا چارپازلایاراق بیر اۏتاقدان باشقاسېنا کئچیب، اؤزۆم’له نه جۆر باش إده‌جه‌ڲیمی بیلمیردیم – زارېیېب آغلامالی ایدیم‌می، یۏخ’سا سَسیمین گلدیڲی قَدَر باغېرېب اۏخوما‌لې’یدېم‌مې؟..
نه قَدَر غریبه سَسلَنسه ده، اۏنو قالیتسییادا اؤلدۆردۆلر. بو دېر، آرتېق اۏ واختدان دۆز اۏتوز ایل اؤتۆر. و دیققت’له دۆشۆندۆڲۆن و کئچمیش آدلانان بۆتۆن اۏ سئحرلی، آنلاشېلماز، عاغلېن، نه ده قلبین هئچ جۆر درک إده بیلمه‌یه‌جه‌ڲی اۏ یاشانتې‌لارې یادداشېندا یاخشې-یاخشې صاف-چۆرۆک إتدیڲین زامان کیفایت قَدَر اوزون اۏلدوغونو ظنّ إتدیڲین بو ایل‌لر عرضینده نه‌لر، نه‌لر یاشانېب. اۏن سککیزینجی ایلین یازېندا – آرتېق نه آتامېن، نه ده آنامېن یاشامدا اۏلمادېق‌لارې اۏ دؤورده من سمۏلئنسک بازارېندا آل-وئر’له باش-باشا اۏلان بیر قادېنېن مۏسکۏداکې إوی‌نین زئرزَمی‌سینده یاشایېردېم، قادېن بۆتۆن گۆنۆ منی مسخره‌یه قۏیاردې: “هه، عۆلیاحضرت، دئیین گؤرَک، ایش‌لرینیز نئجه دیر، هه؟” من اؤزۆم ده آل-وئر’له باش-باشا اۏلوردوم، چۏخ‌لارې کیمی من ده پاپاقلې و یاخاسې آچېق شینئللی عسکَر‌لره اۏلان-اۏلمازېمدان بیر پارا شئی‌لر – هانسې’سا بیر اۆزۆک، یاخود کیچیک خاچ، گۆوه یئمیش دری یاخا‌لېق – ساتېردېم و إله بورادا، آربات کۆچه‌سی‌نین تینینده آل-وئر إدَرکن ده نادیر، گؤزَل بیر اۆره‌ڲه صاحیب اۏلان بیر آدام’لا، ایستئعفادا اۏلان آهېل حرب‌چی ایله تانېش اۏلدوم، تئزلیک’له بیز اۏنون’لا إولَندیک و آپرئل آیېندا یئکاتئریندۏر شهَرینه کؤچدۆک. بیز اۏرایا اۏنون’لا و اۏنون اۏن یئددی یاشلې باجې‌سې اۏغلو ایله – اۏ دا گؤڲۆللۆلر طرفه کئچن‌لَردَندی – ایکی هفته‌یه یاخېن یۏل گئتدیک: من حصیر چارېق‌لاردا، اۏ ایسه – اوزون قارا ساققالېنا تَکَم‌سئیرک آغ‌لار دۆشمۆشدۆ آرتېق – أسگیمیش قازاق کافتانېندا. ایکی ایلدن چۏخ دۏندا و کوباندا قالدېق. قېشدا، فېرتېنا زامانې نۏوۏرۏسسییسکدن اۏلان سای‌سېز-حئساب‌سېز قاچقېن’لا بیرلیکده تۆرکییه‌یه اۆزدۆک و أریم بو دَنیز سیاحَتی زامانې تیف خسته‌لیڲیندن دۆنیاسېنې دَڲیشدی. اۏندان سۏنرا بو گئنیش دۆنیادا اۆچه یاخېن آدامېم قالدې: أریمین باجې‌سې اۏغلو، اۏنون گنج آروادې و اۏنلارېن یئددی آی‌لېق قېز‌لارې. لاکین باجې‌اۏغلو دا بیر سۆرَج سۏنرا آروادې ایله بیرلیکده کرېما – ورانگئله گئتدی و کؤرپه منیم ألیمده قالدې. اۏنلار اۏر‌دا ایزسیز-تۏزسوز یۏخا چېخدېلار. من ایسه أن قارا ایش‌لر گؤره‌رَک، أن آغېر زحمت قارشې‌سېندا بیرتَهَر اؤزۆمه و کؤرپه‌یه گۆن آغلایا-آغلایا کۏنستانتینۏپۏلدا اوزون سۆرَج یاشادېم. سۏنرا‌لار، چۏخ‌لارې کیمی، ألیمده اۏ قېز’لا هارا‌لارا سۏورولمادېم کی! بۏلقارېستان، چئک، سئربییا، بئلژیک، پاریس، نیتسا… قېز چۏخدان بؤیۆمۆشدۆ، پاریسده قالدې، تامامی’یله فرانسېز‌لارا بنزه‌ییردی، چۏخ شیرین، هم ده منه قارشې چۏخ إعتیناسېزدې، مادلئن یاخېن‌لېغېندا شۏکۏلات فابریکاسېندا ایشه دۆزَلمیشدی، چلیم‌سیز أل‌لری و گۆمۆش صدفلی بارماق‌لارې ایله قوطو‌لارې أطلس کاغېذ‌لارا بۆکۆب، اۆزَر‌لرینه قېزېلې لئنت‌لر باغلایېردې: من ایسه نیتسادا قالدېم و هله ده اۏردایام، آللاهېن وئردیڲی ایله بیرتَهَر کئچینیرَم… ایلک دفعه نیتسادا مین دۏققوز یۆز اۏن ایکینجی ایلده اۏلموشدوم. اۏ زامان، اۏ بخته‌ور زامان‌لاردا بو شَهَرین نه واخت‌سا منیم اۆچۆن نئجه بیر یئره دؤنه بیله‌جه‌ڲینی دۆشۆنه بیلَردیم‌می؟!
اۏنون اؤلۆمۆنه دؤزه بیلمه‌یه‌جه‌ڲیمی بیر زامان اؤزۆنه آچېق-آیدېن دئمیشدیم، لاکین من اۏنون اؤلۆمۆنه دؤزدۆم. آما اۏ زاماندان بری یاشادېق‌لارېمېن هامې‌سېنې خاطېرلادېغېمدا اؤزۆمه هر زامان بئله بیر سۏرغو وئریرَم: بَلی، من بو یاشامدا نه گؤردۆم کی؟ إله جاوابې دا اؤزۆم وئریرَم: بیرجه اۏ سۏیوق پایېز آخشامېنې. بو، دۏغرودان‌مې اۏلموشدو؟ هر حالدا، اۏلموشدو. و یاشامېمدا اۏلان‌لارېن هامې‌سې یوخو ایدی، قالا‌ن‌لارې آنلام‌سېز، گَرَک‌سیز یوخولاردې. لاکین من اینانېرام، داها قَییم اینانېرام: هارداسا اۏ منی گؤزله‌ییر، اۏ آخشام‌کې سئوگی‌سی’له، إله اۏ آخشام اۏلدوغو کیمی ده گنج…
“سن ایسه یاشا، سئوینج ایچینده یاشا، سۏنرا دا اۏرا، منیم یانېما گلرسن…”
من یاشادېم، یاشاما سئویندیم، ایندی آرتېق تئزلیک’له گئده‌جه‌یم.
3 مای، 1944
Yazını bu əlifbada oxuyun: TÜRKCƏ
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
سۏیوق أللر / ناییله علییئوا (حیکایه)
پایېز قادېن... / قمر سؤزآی (شعر)
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
زلزله / جلیل مممدقولوزاده (حیکایه)
