تۏرپاق چرشمبه‌سی / مونس برقی (مقاله)
طبیعت دؤرد عۆنصۆردن یارانېب: سو، اۏد، یئل و تۏرپاق
ایلک طبیعتده سو اۏیانېر، اۏیانان سویون، اۏدون، (ایستی‌لیک) و یئلین مقصدی تۏرپاغې اۏیاتماق دېر. نییه کی تۏرپاق یاشایېشا ایمکان وئرن دیر تۏرپاق‌سېز یاشاماق مۆمکۆن دَڲیل.
تۏرپاق بیرلیک ده یئر اۆزۆنده یاشایېشې قۏرویان مینرال‌لار، اۏرقانیک ماده-قاز، سو و سای‌سېز اۏرقانیزم‌لرین قارېشېغې دېر.
تۏرپاغېن دؤرد اؤنملی ایشی واردېر : بیتگی بئجه‌رَن بیر یئر، سو ساخلاما و آرېتماسېنا گؤره بیر یئر، هاوانې دڲیشدیرن بیر آراج و جانلې‌لار اۆچۆن یاشایېش یئری دیر.
یئرین اۆزه‌ری ایکی مفهوملو اۏلدوغو اۆزدَن، یوموشاق حیصّه‌سی تۏرپاق، و برک حیصه‌سی تۏپراق آدلانېب دېر.
اینسان‌لارېن حایاتېندا هر ایمکان کی یاشایېش باغېشلایان دېر حؤرمت’له قارشېلانېب. تۏرپاقدا یاشایېش وئریب اۏ اۆزدن ایلک یارانېشدان بری تۏرپاغېن حؤرمتی وار و اینسان‌لار قان و جان باهاسېنا اۏنو گؤزَتله‌ییب و یییه دوروبلار.
بو باره‌ده دیل‌لرده تۏرپاغا آند ایچمک‌لره ده راستلاشېرېق:
– تۏرپاق حاقی.
– یئر حاقی.
– تۏرپاغېن یادا، قیسمت اۏلماسېن.
– تۏرپاغېنان قارا یئل‌لر أسمه‌سین.
تدقیقاتچې‌لارېن آراشدېرمالارېنا گؤره قدیم آذربایجانېن مۆختلیف یئرلرینده تۏرپاق چرشمبه‌سینه فرقیلی آدلار وئریلیب. أن گئنیش آرادېجې‌لېق‌لاردان بیری بوجوردو: یالان چرشمبه، خبرچی چرشمبه، اؤلۆ چرشمبه (قارا بایرام اؤلۆلر اۆچۆن) ، ایل آخېر چرشمبه، چرشمبه سوری، کۆله چرشمبه و یئر چرشمبه.
تۏرپاق چرشمبه‌سی یئتیشن زامان، تۏرپاق آرتېق أکینه حاضېرلانېر و اۏنا تۏخوم أکمک اۏلار.
بو گۆن یئر قېشېن سۏیوغونون أسارتیندن قورتولور، یئر اۏیانېر، جانلانېر، تۏرپاغا نفس گلیر. آغاج‌لار چیچک‌لنمه‌ڲه باشلایېر، اۏت-بیتگی جۆجه‌ریر.
بو چرشمبه یازېن گلیشینی و طبیعتین اۏیانېشېنې مۆژده‌لَییر.
تۏرپاغېن اۏیانماسېنې اولو أجدادلارېمېز أن شن-شوخ مراسیم‌لر، نغمه لر، آیین‌لر’یله قارشېلامېشلار.
أفسانه‌یه گؤره تۏرپاق چرشمبه‌سی یئرین دۏنونو دڲیشیر، آدام‌لارې قېت‌لېقدان، چتین‌لیکدن، محرومییتدن قورتارماق’لا اؤزۆنه داها بؤیۆک قووه تاپېر.
بو اینام’لا باغلې خالق آراسېندا یایېلمېش أسکی بیر میفۏلۏژی تصوّۆره گؤره آدام‌لارېن محرومییت و قېشېن قېت‌لېغېندان أذیت چکدیک‌لرینی بیر گۆنده سئل(سو)، اۏد، یئل، تۏرپاق خاتونون مددینه قۏناق گلیرلر.
بورادا یاتمېش تۏرپاق خاتونو اۏیالدېب آدام‌لارېن آج‌لېق و قېت‌لېق چکدیک‌لرینی اۏنا سؤیله‌ییرلر .
تۏرپاق خاتون ” آدام‌لارې فلاکَته سالان اؤزۆ فلاکَته دۆشر “دییه یئریندن قالخېر
سو، اۏد، یئل، تۏرپاق خاتون أل-أله وئریب:
«زامان گلدی آتش گلدی یئل گلدی»
«تزه عؤمۆر تزه محصول ایل گلدی»
اۏخویا-اۏخویا ایشېقلې دۆنیایا چېخېرلار.
دئیرلر همین گۆن، ایلین عزیز گۆنۆ اۏلان آخېر چرشمبه دیر.
بئله‌جه تۏرپاغېن اۏیانېشې اۏلان تۏرپاق چرشمبه‌سی اؤزلۆڲۆنده برکتی و محصول آرتېمېنې سیمۏوللاشدېرماق’لا اینسان‌لارې مادی نعمت‌لر و بۏللوق ایله تأمین إدیب، آجېندان اؤلمک تهلۆکه‌سیندن قورتارماق’لا خیلاص إدیجی دیری‌لیک میسیاسې داشېیېر.
تۏرپاغېن مۆقدّس‌لیڲی و حایات وئریجی‌لیک گۆجۆ اۏندا دېر کی، دیگر یارادېلمېش‌لار دا تۏرپاقدان دیری‌لیک تاپېر.
سو، اۏد، یئل و تۏرپاق تانرېچاسې بیرلَشیب اینسان‌لارې قېت‌لېقدان و یۏخسوللوقدان قورتارېرلار. إل أدبیاتېندا سو یاشایېش، اۏد ایشېق‌لېق، یئل جسارت، و تۏپراق برکت سیمگه‌سی دیر.
تۏرپاق مۆقدّس‌لیڲی تۆرک میفۏلۏژی گؤرۆش‌لری ایله بارابار إتنیک أخلاق دڲرلر سیستئمینده یورد-وطن-إل-اۏبا آنلایېش ایله ده یاناشې یارادېلېشېن مادّی أساسې اۏلمایېندان ایره‌لی گله‌رَک ساکرال میفۏلۏژی کؤک‌لری إعتیباری’له، دیریلمه، جانلانما آنلایېش ایله علاقه‌دار دېر.
دېرناق آراسې آرتېرماق ایسته‌ییرم کی: تۏرپاق چرشمبه‌سینه کۆله چرشمبه‌سی ده دئییبلر. کۆله،کۆلدن گؤتۆرۆلمۆش بیر کلمه دیر کی قېسا و قېرتېلمېش معناسېندا گلیر بونا گؤره رسم دیر قادېن‌لارېمېز بو چرشمبه‌ده ساچ‌لارې‌نېن و هؤرۆک‌لری‌نین اوجونو کسیب قېسالدالار. بو رسم شرقی آوروپا دا اؤزل‌لیکجه لهستان بؤلگه‌سینده ده وار، اۏردا کۆل چرشمبه‌ده مؤمۆن‌لرین ساچ‌لارېنا کۆل تؤکرلر.
چرشمبه سوری‌نین اینانج‌لارې
دئدیک لره گؤره سۏن چرشمبه گئجه‌سینده بۆتۆن آخار سولار دایانار و هامې اۏنا سجده قېلار. حتتا آغاج‌لار بوداق‌لارېنې أڲیب قالخارلار اۏنونچۆن ایل آخېر چرشمبه تۏرپاق حؤرمَتینه بۏللو شن‌لیک‌لر’له کئچر و اینانارلار آخېر چرشمبه “نۏوروز” لا اۆست – اۆسته دۆشرسه ایلین داها اوغورلو کئچر.
هرکس چرشمبه مراسیمین اؤز إوینده قالار آما نۏوروزو یئددی ایل دال با دال باشقا یئرده قارشېلایارلار.
بوگۆنده قۏنشویا ألَک-کیربیت- نفت وئرمزلر. ائولرده عائله عۆضولری قدر خۏنچایا شام تاخېب یاندېرارلار و سو آیدېن‌لېق دېر دییه قاپې‌یا باجایا سو آتارلار.
قېز-گلین بو گۆنده حئیوا چوبوغوندان گؤز مېنجېغې دۆزلدرلر و چرشمبه گۆنۆنۆ اوشاغا بئشیک دۆزتمه‌ڲی اویارلې بیلرلر.
چرشمبه گۆنۆ عائله تزه إوه کؤچمزدیلر آما تزه پالتار بیچمه‌ڲی یاخشې علامت سایارمېشلار. تزه پالتار گییه‌نه، هئچ واخت چېلپاق قالماز دئییب گۆلردیلر.
بوگۆن کۆسۆلۆلر مۆطلق بارېشمالېدېلار و هئچ کسین آغزېندان نحس، کیفیر، و اویومسوز سؤز چېخمازدې، بو آخشام طبیعت تزه‌لَنیر هامې‌نېن اۆره‌ڲی ده تزه‌لَنمه‌لی ایدی.
آخېر چرشمبه‌ده یئنی أکیله‌جَک تۏرپاق ساحه‌لرینده، أکین یئرلرینده کۆتله‌وی شن‌لیک‌لر کئچیریلردی بیر چۏخ حال‌لاردا سایاچې‌لارېن، جۆتچۆلرین نغمه لری، مراسیم‌لری یادا دۆشردی عۆمومی‌لیکده آخېر چرشمبه‌ده تۏرپاق عزیزلَنَر آدام‌لار تۏرپاغې تمیزلَمه‌گه چېخار، بۏستان و دیرریک‌لرده مۆختلیف آئین‌لر ایجرا إدیلر.
بو یئرلر تالا یئری
بۏرج یئری قالا یئری
قیامَت اۏگۆن قۏپار
إل کؤچه قالا یئری
باغ سالدېم باغېم آغلار
بۏستانېم، تاغېم آغلار
ساغام اؤزۆم آغلارام
اؤلسم تۏرپاغېم آغلار
یئل أسنده گۆل اینجَر
بۆلبۆل اینجَر گۆل اینجَر
یاد باغبان باغا گیرمه
یارپاق دۆشر گۆل اینجر
عزیزیم اۏبا یازدان
خۏشلانېر اۏبا یازدان
جنّت باغېندا اۏلسام
واز کئچمه‌رَم تۏرپاقدان
ایل آخېر چرشمبه یا همان چرشمبه سوری گۆنۆنۆن اؤزۆنه گؤره چئشیدلی مراسیم‌لری وار و ایلین عزیز سایېلان گۆن‌لریندن دیر.
بو مراسیم‌لر همان گۆنۆن سحریندن باشلانېب صاباحې‌سې گۆنۆن آخشامېنا قدر داوام إدردی.
آلېش-وئریش
چرشمبه سوری گۆنۆ عادتدن دیر إو اهلی آلېش-وئریشه چېخماغې اویوملو بیلیب و بعضی آلېناجاق‌لار رسم ایدی همان گۆن گرک آلېنا ایدی.
بوگۆن کیچیک منطقه‌لرین مرکزینده بؤیۆک و طنطنه‌لی بازار اۏلار.
بۆتۆن میللت تازا پالتارلارېنې گئییب اؤز قېز-اۏغلان اوشاق‌لارې ایله یئددی لوین و یا چرشمبه یئمیشی، اۏیونجاق، کیربیت( ایستی‌لیک)، سۆپۆرگه،(تمیزلیک) آینا،(ایشېق‌لېق) گۆل،(گؤزل‌لیک) و شیرنی، (داماق دادې) آلماق اۆچۆن بو بازارا گلردیلر، ناهارا قدر بازاردا دۏلانېب گزردیلر. بو بازارلار آخېر چرشمبه اۏلدوغونا گؤره طنطنه‌لی و شولوق اۏلاردې.
بازارلاردا بۏللوجا یئددی لوین و یا چرشمبه یئمیشی ساتاردېلار. یئددی لوین، یئددی چئشید قورو مئیوه‌نین قارېشېغېندان عیبارت اۏلان مئیوه مجموعونا دئیرلر. هرکس ایسته‌دیڲی قدر آلېب اۏنو نۏوروز بایرامېنان قاباق گئجه‌سی عائله عۆضولری، خۆصوصی’له اوشاق‌لار آراسېندا پایلېیېب و مۆعیّن میقدارېنې دا نۏوروز بایرامې گۆنۆ گؤرۆشه گلنلر اۆچۆن بایرام سۆفره‌سینه دۆزردیلر.
قادېن‌لار بازاردان آلدېغې سۆپۆرگه‌نی چېخالدېب دامې سۆپۆرردیلر ، ایناناردېلار بو گۆن گرک إوین دامې پیس‌لیک‌لردن آرېنسېن.
یئمک‌لر
قادېن‌لار شام یئمه‌ڲینه أریشته پلۏو دمله‌ییب و اۆستۆنه أت قیله‌سی و قۏورما قۏیاردېلار. دئدیک‌لره گؤره مادّی دورومو پیس اۏلماق اۆچۆن ایلده بیر سئری اۏ دا چرشمبه آخشامې دۆڲۆ دمله‌نَردی.
یومورتا دۏغورقان‌لېق سیمبۏلو اۏلدوغونا گؤره بو گۆن قېزلار-گلین‌لر رنگ به رنگ، بۏللو یومورتا بۏیویارلادېلار.
حتتا بوگۆن ده اؤلمۆش أجدادلارېن دا روح‌لارې شاد اۏلسون دییه جۆر به جۆر خۆرک‌لر، شیرنی‌لر، تاپې‌لار، پیشیریلر چۆنکی بئله بیر اینانج وارېدې کی اؤلمۆش اینسان‌لارېن روح‌لارې اؤز إولادلارې‌نېن دۏلانېشېغې‌نېن یاخشې اۏلدوغونو گؤرۆب شادلانار.
قادېن‌لار قورو و چئشیدلی مئیوه‌لر حاضېرلایېب سمنی حالواسې چالېب و بایرام خۏنچاسې بزه‌یردیلر و هامې چالېشاردې کی وارلې‌نېن دا یۏخسولون دا سۆفره‌سینده بو نئعمت‌لردن اۏلسون.
بو حاضېرلېق‌لار آخشام قاش قارالانا قدر داوام إدردی. آخشام گۆن باتان چاغې ساجې آسېب بوغدانېن آرېنېب سئچیلمیشیندن و سۏن ده یاتېرلانېب قوروموشوندان گرکلی قدر قاوېرېب اۏنون’لا یاناشې اؤنجه‌دن سودا ایسلانمېش نۏخودو ساج اۆسته قاوېراردېلار سۏنرا ایلکین گؤتۆرۆب إوین باشېنا تۏولایېب سپردیلر اینانېردېلار بئله‌جه برکت چۏخالار.
چرشمبه اۏدو یا نادارا
آخشام قاش قارالاندا بؤیۆک-بؤیۆک تۏنقال‌لار قورولار.
عائله عۆضولری هامې‌سې نردیوان’لا داما چېخارلار. إوین بؤیۆڲۆ دامېن وسطینده قورو تیکاندان اۏد یاندېراردې، یا دا تونقال قوراردې، إله کی آلۏوې گؤڲه اوجالسېن.
اۏ گئجه کیمسه إوده اۏتورماز اوغورو پیس دئییرلردیلر.
تعریفله‌یَرلر کی بیر قۏجا دامدا أل‌لرینی قۏزایار گؤڲه دئیر: آللاه سنه مین شۆکۆر، بیلدیر بو واخت اۏن تۆمن سرمایامېز وارېدې، ایلی باشا-باش ایشله‌ییب قازانېب، یاخشې دۏلاندېق و اۏن تۆمن ده یئرینده دیر.
سۏنرا ایشاره إده‌رَک اوشاق‌لارا دئییر:
هه بالالار باشلایېن.
اوشاق‌لار دا سس-سسه وئره‌رَک اۏخویارلار:
ناداراها، نادارا – سو گلدی قندهارا – شاهېم شیروان ایچینده- اۏینار مئیدان ایچینده- قېلېنجې قان ایچینده- مئیدانېن آغاج‌لارې – بار گتیرمز باش‌لارې- آغا دایې‌نېن قاش‌لارې – هئی دؤڲۆشر قۏچ‌لارې – ایکی دانا ها – ایکی دانا – ایکی دانا بیر قوش ایدی – باغچایا قۏنموش ایدی – بڲ‌اۏغلو گؤرمۆش ایدی- اۏخ‌اینن وورموش ایدی- اۏخ مندن بئزار بئزار – درین-درین قوی قازار- درین قوی دا بیر کئچی- هانې به بونون قېچې- قېچې قازاندا قاینار- پیشیک یانېندا اۏینار – پیشیڲیم هارا گئدیرسن؟ گئدیرم بابام إوینه – بابام إوی یېخېلسېن – قېز گلین آتدا قالسېن.
بو قۏشماجالار قورتولاندان سۏنرا گنج قېز-اۏغلان بیر-بیری‌نین آردېنجا آلۏوون اۆستۆندن یئددی یۏل بو طرفدن-اۏ طرفه آتلاناراق اۏخویاردېلار:
نادارا ها، نادارا _ شاه گلدی قندهارا ……..
و بۆتۆن دام‌لاردا بو مراسیم ایجرا اۏلوب اۏخوناردې.
إو أهلینی پیس روح‌لاردان، پیس‌لیک‌لردن قوروماق اۆچۆن دامېن أطرافېن أرسین ایله جېزېق چکرمیشلر.
أره وئریلن قېزلارې تۏنقالېن باشېنا دۏلاندېرار و دئیرلر قۏی اۏدلو-اۏجاقلې اۏلسون.
چرشمبه اۏدو ساعات‌لارجا یاناردې، ایناناردېلار اۏد سؤنسه اۏجاق دا سؤنر. همین اۏدون اۆستۆنه اۆزرلیک ده دۏلاندېراردېلار.
سۏنرا اۏ اۏدون کؤزۆندن بیر آز إوه سالارمېشلار. اۏ گئجه إوین چېراغېنې یا اۏجاغېنې اۏ کؤز ایله یاندېرارمېشلار.
چرشمبه آخشامې دب‌لردن دیر بیر-بیری‌نین إوینه باجادان شوخلوقجا آیدېن‌لېق دییه سو سپرمیشلر.
بیر ده اۏ قېزلار کی بخت‌لری آچېلماق ایسته‌یردیلر اۏجاق یاندېراردېلار کی اۏ ایل اؤز إولری‌نین اۏجاغېن یاندېرسېنلار.
همین گئجه کۆرَک مینیب آستانادان کئچرلر. و سۆپۆرگه‌نی یاندېرېب و آتارلار.
)بوردا دېرناق آراسې آرتېرمالې‌یام کی اینسان‌لارا سۏیوق‌لاردان قورتولماق اۏ زامان دېر کی اۏدون مرزیندن کئچه‌لر و سۏیوغون لشگری اۏدون اۏ طرفینده قالا و بو همان ایلین سۏن چرشمبه‌سی دیر. بیزه قارې سۏیوغون سیمگه‌سی دیر و قار کلمه‌سیندن آلېنېب سۆپۆرگه و اۏنون دسته‌سی قارې و عجوزه آروادېن میندیڲی آغاج دېر کی ناغېل‌لاردا پیس و ایرنج شخصیتی وار. اۏ اۆزدن چرشمبه آخشامې قارلېغې سۏیوقلوغو شیکست وئرمَک اۆچۆن سۆپۆرگه‌نی یاندېرېب آتارلار کی عجوزه قارې محو اۏلسون.)
شال ساللاماق
چرشمبه آخشامې شال ساللاما، اۏلاردې.
شال ساللامایا مۆختلیف کؤشن‌لرده فرقیلی آدلار دا دئییبلر.(تۏربا ساللاماق ،قورشاق سالدې، شال سۏخدو، بیلدی-بیلدی)
گنج اۏغلان‌لار بیلر أل‌لرینه بیر شالدان-تۏربادان آلېب اۏنو دام‌لاردا قۏنشونون باجاسېندان ایچه‌ری سالاردې إو صاحابې شالا قورو یئمیش‌لردن، جویزدن، بادامدان، رنگلی یومورتادان، ألده تۏخونموش جۏرابدان، شیرنیدن باغلاردې و جاوان‌لار شالې باجادان چېخارداردې.
گنج اۏغلان‌لار ایسته‌دیڲی قېزېن إوینه گئدیب شالېن سالېب بختین یۏخلاردې، قېزېن آتا-آناسې راضې اۏلسایدې اۏنون شالېنا قېرمېزې آلما باغلایاردې بئله‌لیک’له اؤز مئیل‌لری‌نین اۏلماسېنې بلیرته ایدیلر.
پای آپارماق
بو آخشام گنج گلین‌لره-قېزلارا-باجې‌لارا پای گئدردی. آتالار-آنالار اؤز قېز إولادلارېنا کی گلین کؤچۆبلر هدیه آلېب اۆستۆنه آینا-شیرنی، گۆل، جۏراب قۏیوب قېزېن إوینه یۏللویاردې، پای آپارانېن دا خلعتی اۏلاردې.
آما نیشانلې قېزلارېن بو مراسیمی داها یېغېناقلې و شنلی کئچیریلردی. آلدېق‌لارې پای دا داها گؤزه‌چارپېجې اۏلاردې.
قولاق آسما یا فال
چرشمبه آخشامې بیری‌نین آغزېندان فال توتارمېشلار. بئله کی گلیب بیر ایڲنه‌نی ساپلایېب مۆعیّن إتدیڲی شخصین قاباغېندا یئره آتاردې. اۏ آدام بیلمزدی گۆدردیلر اۏ آدام کی ایسته‌دی دانېشا صؤحبتی‌نین مۆعیّن و ایلک قېسمې بونون فالې اۏلاردې.
یا قېز-گلین قاپې دالېندان قولاق آساردېلار. یادا داما چېخېب قۏنشونون دامې‌نېن باجاسېندان باخېب قولاق آسارمېشلار ایلک سؤزۆ کی إشیدردی اۏنو اۏ ایلی‌نین فالې و توتدوغو نییتینه حئساب إدردی.
قولاق آسما رسم ایدی اۏنا گؤره هرکس اویوملو و خۏش صؤحبت‌لر إدردی.
چرشمبه اۏیون‌لارې
چرشمبه آخشامې هئچ کس یاتمازدې.
سحره‌جن إل طایفا بیر یئره یېغېشېب، اۏخویوب، اۏینویوب، شن‌لیک إدردیلر.
بو گئجه‌نین اؤزۆنه عایید اۏلان اۏیون‌لارې وارېدې کی بیر به بیر سحره‌جن اۏینایاردېلار.
یومورتا چاققېشدېرماق، شاه وزیر، تک یا جۆت، باشدان آتېلما، قایېش قاپدې، کلله قوردانې، آل منده، بیر قوشو وار بو خرتَنه، إو قوروملاماق، اۏینالېنان اۏیون‌لاردان ایدی.
سمنی خۏنچاسې
چرشمبه آخشامې کندده بیری اؤلسه ایدی و عائله‌سی یاسلې اۏلسایدې اۏنلارېن إوینه سمنی خۏنچاسې آپاراردېلار.
خۏنچا دا گؤیردیلمیش چیم، قورو سۆنبۆل، بایرام پایې، نۏوروز شیرنی‌سی، بهمز، مئیوه، نۏغول قۏیولاردې.
سمنی خۏنچاسې آپارانلار بۏینونا کئچیرتدیڲی تۏربادان إوده-حیطده اۏینایان اوشاق‌لارا قۏز، فېندېق، قېرمېزې بۏیانمېش یومورتا، قاخ، کیشمیش، وئریب حیط‌لری گزیب اۏخویاردیلار:
من سئحیرلی سۆنبۆلم
من خئییرلی سۆنبۆلم
تارلالار اۏیلاغېم دېر
یاماخ‌لار یایلاغېم دېر
اینسان‌لارا گره‌کم
برکَتَم چؤره‌کم
یۏلچولار یۏلداشې‌یام
آغ گۆن‌لر یایانام من
اینسانا هایانام من
من دۆنیانې گزه‌رَم
من دۆنیانې بزه‌رَم
من خئییرلی سۆنبۆلم
من سئحیرلی سۆنبۆلم
ناو مراسیمی یا آتېل باتېل مراسیمی
ناو مراسیمی (ناودان یا همان سو یئریندن آلېنمېش بیر کلمه دیر) چرشمبه‌نین صاباحې‌سې گۆنۆنده کئچیریلن گؤزل مراسیم‌لردن دیر.
آدام‌لار دان یئری سؤکۆلَنده، یېغېشېب اۏ کؤشه‌نین یاخېن‌لېغېندا اۏلان سویون قېراغېنا (بولاق باشې، آرخ قېراغې، چشمه سویو ، گؤل باشې) گئدرلر.
اینانج‌لارا گؤره سۏن چرشمبه‌نین سویو داها آرتېق ایشېقلې، آیدېن، خسته‌لیک گؤتۆرَن دیر.
اینانارلار کی سو پری‌لری اینسان‌لارېن دیلک‌لرینی إشیتمک اۆچۆن یۏل گؤزله‌ییرلر.
سویون باشېنا گلن آشېق‌لار ساز’لا سؤز’له جماعاتې سو باشېنا چکرلر. سویون یانېندا شن‌لیک إلییب ساعات‌لارجا چالېب اۏینایارلار. جاوان‌لار اۏد یاندېرارلار جان‌لارې ایسینسین.
قادېن‌لار- و بخت عرفه‌سینده اۏلان قېزلار آلدېق‌لارې تزه ساخسې کۆزه‌لر’له، منسه، یارېم سهنگ ایله سو گتیرمک اۆچۆن چئشمه باشېنا گلرلر اؤزلری’له آزاجېق یاشېللاشمېش بوغدا، قایچې، سۆرمه، آینا، داراق، دېرناق توتان گتیررلر. اۏردا ایلک تزه‌لَنمیش سویا باخېب گؤزلرینه سۆرمه چکرلر، دېرناق‌لارېنې توتوب ساچ‌لارېنې دارار، آینایا باخار، ساچېنې هؤرر، قایچې’لا ساچې‌نېن اوجوندان کسیب اۏنلارې سویا وئرر بیر ده بوغدانېن گؤی‌لرینی ده سویا دۏغرایارلار. بو آرادا بیر آجې سۏغانې دا دیشله‌ییب سویا آتارلار. سۏنرا دؤنۆب سودا أل-اۆزلرینی یویوب و أڲیلیب کۆزه‌لرینی تزه سو ایله دۏلدورارلار. سۏنرا دؤنۆب بولاغېن گؤزۆندن یئددی دنه بالاجا داش گؤتۆرۆب کۆزه‌نین ایچینه سالارلار.
ایستکلی‌سی اۏلان قېزلارېن کۆزه‌لری‌نین دؤوره‌سینده قېرمېزې لئنت اۏلار کی بیلینسینلر.
قېزلار چئشمه‌نین باشېنا اویوملو اۏدلودوغوندان دۏلایې یومورتا دۆزرلر.
کیشی‌لر ده اۆچ بؤیۆر تکن قانادې قېرېب إوه گتیرر قاپې‌نېن دروازانېن باشېنا یا دا آستانایا کئچیررلر. إله‌جه ده بو یئددی داش و بؤیۆر تکن قانادلارې اۏ بیری ایلین سۏن چرشمبه‌سینه‌دَک قالار.
سۏنرا هامې گلیب سو باشېندان آتلانارلار و دئیرلر:
آتېل-باتېل چرشمبه
بختیم آچېل چرشمبه
سویون باشې بیزیم دیر
چاخماق داشې سیزین دیر
قېزلار گتیردیڲی سودان إوین دؤرد بوجاغېنا سپیب و بعضن ده همان سودان ساخلایېب مېنجېق سالماق مراسیمینه ساخلایارلار.
ناو گۆنۆ سو باشېندان قایېدان یئنی یئتمه‌لر و جاوان‌لار اؤزلری گزیب قاپې آغزېنا دسمال یا دا پاپاق آتارلار. إو ییه‌لری اۏنلارېن اۆستۆنه قۏز، فېندېق، شیرنی قۏیار. أڲر دسمال آتان اۏغلان بیری‌نین قېزېن ایسته‌سه، اۏندا دسمالېن قېراغېن دۆڲۆنلر. اۏ إولنمه‌ڲه راضې اۏلان عائله دسمالېن دۆڲۆنۆنۆ آچار و قېزېن بئلینه باغلار. راضې اۏلماسالار دا دسمالا شیرنی قۏیوب گئری قایتارارلار.
جېدېر مراسیمی
تزه سو باشېندان قایېدان اینسان‌لار، کندین مئیدانېندا تۏپلانارلار. گنج‌لر آت چاپار و یارېش کئچیردرلر.
کند و یا قصبه‌نین أهالی‌سی‌نین أکثری بوردا تۏپلانېب یارېشا تاماشا إدرلر. اۏوو آلقېشلایېب آتېل-باتېل‌لارېنې قورتارېب، تازا منسه‌لرده إولرینه سرین و تمیز ایچمه‌لی سو گتیرن گنج قېزلارېن دا هامې‌سې، گؤزلری سۆرمه‌لنمیش حالدا، بو یارېش مئیدانېنا گلر، قادېن‌لار قېزلار آت چاپدېران گنج‌لره تاماشا إدرلر.
جېدېر مراسیمی تۆرکمن‌لر ایچینده أن قدیم دؤورلردن چۏخ یایېلمېش بیر ایدمان و أڲلنجه دیر. جېدېر مراسیمینده قادېن‌لار و قېزلارې إودارلېغا علاقه‌دار، ایش‌لر و آرزولارا یؤنَلدن و گنج‌لری ایگیت‌لیک و قهرمان‌لېغا یؤنلدن بیر رسم و عادت دیر.
یاشامېنېز و یۏلونوز هر زامان چرشمبه آیناسې کیمی ایشېقلې، آخېر چرشمبه‌نیز مۆبارک اۏلسون.
قایناق‌لار :
- ایران تۆرک‌لری‌نین أسکی تاریخی
(پروفسور زهتابی)
- ۴بای ۴ فصل (ناصر منظوری)
- ایل آخېر چرشمبه‌لر ( بهرام اسدی)
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
تکمچی / مونس برقی (یاغېش)
تپهگؤز (سیکلوپ) / شاهین مرادی (مقاله)
شعر و سایکۏتراپی / ایلقار موذنزاده (مقاله)
"قۏرقود"، "قۏرقوت" یۏخ'سا ...؟ / آراز أحمداۏغلو (مقاله)
اومسوق رۏمانېنا بیر باخېش / بهزاد صادقیانفرد (مقاله)
تۏپلومون سئچیم حاققې / دۏکتۏر آراز أحمداۏغلو (مقاله)
ایکیدیللیلیک و اۏنون'لا ایلگیلی قۏنولار / آیهان…
گؤرهسن قۏدۏ صاباح گلهجَک؟ / آیدان ناغېیئوا (أدبی مقاله)
قاراچوخا ایله بیلقارلېق سَوییهلرینده / لاله أشکیه (مقاله)
