منیم إرمنی اۏغلوم / آکشین خیال (رۏمانېن بۆتۆنۆ)

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

منیم إرمنی اۏغلوم / آکشین خیال (رۏمانې» بۆتۆنۆ)

Romanı 3D Oxu

بو گۆن اۏنون’لا بیر داها گؤرۆشدۆک. مکتبیمیزین آرخاسېندا. هئچ کیمین گؤره بیلمه‌یه‌جه‌ڲی بیر یئرده. یئنه هر زامانکې کیمی بیر-بیریمیزه گله‌جَک پلان‌لارېمېزدان، خیال‌لارېمېزدان، آرزې‌لارېمېزدان دانېشدېق. گلَن ایل هر ایکیمیز اۏرتا مکتبی بیتیریب سندلریمیزی عالی مکتبه وئرمک فیکرینده’یدیک. من أدبیاتچې، اۏ ایسه اینشاعات مۆهندیسی اۏلماق ایسته‌ییردی. عالی مکتبی بیتیرندن سۏنرا ایکیمیز ده خۏجالې‌یا قایېدېب ایشیمیزی، کاریئرامېزې إله دۏغما شهریمیزده قورماق فیکرینده’یدیک.
صادیق منیم’له پارالئل صینیفده اۏخویوردو. ایکی ایل دیر کی، هر گۆن سحر دَرسه گئدنده ده، دَرسدن قایېداندا دا منی آددېم-آددېم ایزله‌ییردی، آمّا جسارت إله‌ییب یاخېنلاشېب سؤزۆنۆ دئیه بیلمیردی. دۆزۆنۆ دئسَم من ده اۏنا قارشې اؤزگه دَڲیلدیم. بیر گۆن آرخامجا گلمه‌ینده ناراحات قالېردېم. گؤزلریم شهرین کۆچه‌لرینده، مکتبده، مکتبین حَیَطینده، بیر سؤز’له:هر یئرده اۏنو آختارېردې. نهایت کی کئچن آی اؤزۆنده گۆج تاپېب یاخېنلاشدې. اوتانا-اوتانا سئوگی‌سینی إعتیراف إله‌دی. من ده چۏخ اوتانمېشدېم. آما جاواب اۏلاراق ساده‌جه گۆلۆمسه‌ییب یۏلوما داوام إتدیم. همین گۆندن إعتیبارَن هر فۆرصَتده گؤرۆشۆب، مکتوبلاشېردېق.
هر بیر گؤرۆشۆمۆز کیمی بو گؤرۆشۆمۆز ده اؤز اؤزل‌لیڲی ایله یاددا قالان اۏلدو. سۏیوقدان دۏنموش أل‌لریمی اۏووج‌لارېنا آلاراق اؤپۆب نفَسی’یله قېزدېرمېشدې. ایلک دفعه ایدی کی ألیمدن توتوردو. ایلک دفعه ایدی کی، اۏنون ایستی نَفَسینی أل‌لریمده حیسّ إدیردیم. نَفَسی‌نین ایستی‌سی بارماق‌لارېمېن اوجوندان سانکی بۆتۆن بَدَنیمه یایېلاراق خۏش بیر ایستی‌لیک وئرمیشدی وۆجودوما. همین آن بیر داها اۏنو نه قدر چۏخ سئودیڲیمی آنلامېشدېم.
بوگۆنکۆ گؤرۆشۆمۆز’له باغلې دۆشۆنجه‌لریمی، فیکیرلریمی هر گۆن یازدېغېم گۆنده‌لیڲیمه حَکّ إله‌دیم. آلتېندا دا تاریخی قئید إتدیم: 25فئورال 1992-نجی ایل. اونودولماز بیر گۆن اۏلدوغو اۆچۆن تاریخین آلتېندان قېرمېزې قلم’له خط چکدیم. گۆنده‌لیڲی باغلامېشدېم کی اۏتاغېمېن قاپې‌سې آچېلدې و قاپې‌نېن آراسېندان بالاجا قارداشېم حمیدین باشې گؤرۆندۆ:

– گل گؤرۆم باجې‌سې‌نېن اۆره‌ڲی.
دئییب قۏل‌لارېمې آچدېم. حمید هېرېلدایاراق قوجاغېما قاچدې. حمیدین یئددی یاشې وار. بیرینجی کیلاسا گئدیر. إوده إله ایکی اوشاغېق. من و منیم اۆره‌ڲیمین بیر پارچاسې حمید. چۏخ دَجَل اوشاقدې. هردن دَجَل‌لیڲینه عصب‌لَشسم ده حیرصیم تئز سۏیویور، اۏنو باغرېما باسېب تۏپپوش یاناق‌لارېنې اؤپۆب دیشله‌ییرم. گۆلرکن مېرېق دیش‌لری اۏنو داها دا شیرین گؤرسه‌دیر. قوجاقلایېب یاناق‌لارېندان اؤپدۆم، ساچ‌لارېنې ألیم’له قارېشدېرېب:

– نه ایسته‌ییر منیم اۆره‌ڲیم؟ دئیه سۏروشدوم.
یئنه مېرېق دیش‌لری ایله گۆلۆمسه‌یه‌رَک:
– آنا دئییر گلسین یئمک یئسین، دئدی.
آنام یئرآلما قېزارتمېشدې و منیم سئودیڲیم اۆچۆن شۏر‌خییار دا آچمېشدې. بئله سۏیوق، شاختالې هاوالاردا یئرآلما قېزارتماسې ایله شۏر‌خییار أن سئودیڲیم یئمک اۏلور. هر اۆچۆمۆز سۏفرایا اۏتوردوق. آنام، من و حمید. بیر آتام چاتمېردې. آتامې بیر نئچه گۆن ایدی کی گؤرمۆردۆک. شهر إرمنی‌لر طرفیندن مۆحاصیره‌ده اۏلدوغوندان آتام دا باشقالارې کیمی شَهَرین یانېندا قورولموش مۆدافیعه باریکاداسېنداکې مۆدافیعه دسته‌سینده کئشیک چکیردی.
آتام’لا آنام بیر-بیری‌لرینی سئویب إولنمیشدیلر. بیر-بیرلرینه اوزاقدان قۏهوم ایدیلر. إله آتام دا آنامې بیر قۏناق‌لېقدا گؤرۆب بَڲَنمیشدی. همیشه اۏنلارېن سئوگی‌سینه حَسَد آپارمېشام. آرادا دۆشۆنۆرم کی، گؤره‌سن صادیق ده منی، آتامېن آنامې سئودیڲی قدر سئویرمی؟
آتام هۆدۆربۏیلو، ایدمانچې جۆثّه‌لی بیری دیر. یاشې‌نېن قېرخدان کئچمه‌سینه باخمایاراق چۏخ گۆجلۆ، جَلد و چئویکدی. آنام ایسه یاشېنا گؤره چۏخ آرېق دېر. اینجه بئلی، اوزون ساچ‌لارې’یلا همیشه هامېدان سئچیلیب. حتتا دئیَردیم کی، آنام شَهَرده أن گؤزل قادېن ‌دېر.
تزه‌جه یئمه‌ڲه باشلامېشدېق کی، آتېشما باشلادې.شهر بۏمباردومان اۏلونوردو. آنام ایکیمیزی ده اۏتاغېن بیر کۆنجۆنه سېخېب قوش قانادلارېنې آچېب بالالارېنې تهلۆکه‌دن قۏرویان کیمی أل‌لرینی آچاراق هر ایکیمیزی برک-برک قوجاقلادې. حمید قۏرخودان آغلاماغا باشلادې. دۆزۆ من ده قۏرخودان تیر-تیر أسیردیم، آما اوشاق قۏرخماسېن دئیه تمکینلی داواراناراق اۏنا اۆرَک-دیرَک وئریردیم. یارېم ساعاتا قدر بو وضعيّتده قالدېق. قاپېمېز برک-برک دؤڲۆلمه‌ڲه باشلادې. قۏرخودان اۆچۆمۆز ده بیر-بیریمیزه قېسېلدېق. قاپې گئتدیکجه داها دا برک دؤڲۆلۆردۆ. حمید ده قۏرخوسوندان آغلاماغېنې کسیب، بَرَلمیش گؤزلری’یله گاه منه،گاه دا آناما باخېردې.
– جمیله، آی جمیله، آچ قاپېنې منم.
عمیمین سَسی ایدی. عمیم ده آتام’لا برابر شهر یانېندا کئشیک چکیردی. اۏ یاشجا آتامدان بالاجا ایدی. اؤولادې اۏلمادېغې اۆچۆن یاشام‌یۏلداشې آیرېلېب گئتمیشدی. عمیم ده مئیلینی بیزه سالمېش بیزه اؤز اؤولادې کیمی باخېب، هر نازېمېز’لا اۏینایېردې.
آنام جَلد یئریندن سېچرایاراق قاپېنې آچدې. عمیم یارې حربی، یارې مۆلکۆ گئییمده ایچه‌ری گیردی. بیزه تئز گئیینمه‌ڲیمیزی تاپشېردې. دئدیڲینه گؤره إرمنی‌لر تانک‌لار’لا و باشقا ساواش تئکنیک‌لر’له آرتېق شهره گیریرلر. اۏنا گؤره ده بیزی تهلۆکه‌سیز بیر یئره آپارمالې دېر، إوده قالماق قۏرخولو دېر. سَسینده‌کی قۏرخو و هَیَجاندان وضعيّتین نه قدر جیدّی اۏلدوغونو آنلادېق. تئز-تله‌سیک ألیمیزه نه کئچدی أڲنیمیزه کئچیریب إودن چېخدېق. عمیم حمیدی قوجاغېنا آلېب ایتی آددېم‌لار’لا گئتمه‌ڲه باشلادې. بیز ایسه اۏنون دالېنجا قاچېردېق. هاوا برک شاختالې ایدی. نئچه گۆندن بری یاغمېش قار شاختانېن گۆجۆندن یئرده بوزلاشمېشدې دئیه بیر نئچه دفعه یېخېلدېم. آتېلان مرمی و بۏمبالار گؤڲ اۆزۆنۆ سارېمتېل رنگه بۏیایېردې. یاخېن‌لېغېمېزدا پارتلایان بۏمبالارېن ایشېغې بوزلاشمېش قارېن اۆستۆنده عکس اۏلوناراق گؤزۆمۆزه دۆشۆر، یئیین یئریمه‌ڲیمیزی أنگل‌لَییردی. یان یؤوره‌ده اینسان‌لار بلکه ده اؤزلری ده بیلمه‌دیک‌لری دایانېش‌لارا قاچېشېردېلار. قېشقېر–باغېر، آه-ناله، اوشاق آغلاماق‌لارې آتېلان بۏمبالارېن سَسینه قارېشاراق سۏیوق، شاختالې گئجه‌نین ساکیت‌لیڲینی پۏزوردو.
هارا گئتدیڲیمیزی دقیق بیلمه‌سم ده هاوالیمانې‌نېن یانېندان گئتدیڲیمیزی بیلیردیم. و نهایت عمیم بئش‌مرتبه‌لی بیر بینانېن قارشې‌سېندا دایانېب، قوجاغېندا برک-برک سینه‌سینه سېخدېغې حمیدین ساچېندان اؤپه‌رَک: “چاتدېق” دئییب بینانېن أن آشاغې قاتېنا إندی، بیز ده اۏنون آردېنجا.
یارې‌قاران‌لېق، چۏخ دا بؤیۆک اۏلمایان زیرزَمیده چۏخونلوغو اوشاق و قادېن‌لاردان عیبارت اۏلان یۆزه یاخېن آدام واردې. بیز ده زیرزَمی‌نین قاران‌لېق بیر کۆنجۆنه قېسېلاراق اۏتوردوق. عمیم أڲنینده‌کی گؤدَکچه‌سینی چېخارېب حمیدی اۏنا بۆکدۆ. اؤزۆ ایسه تۆفنگی‌نین خیشابېندا گۆللـه اۏلوب اۏلمادېغېنې گؤزدن کئچیریب، زیرزَمی‌نین قاپې‌سېندا کئشیک چکمه‌ڲه باشلادې.
گئجه ساعات ایکی ایدی. عمیم تانک و مۆسلسل سَس‌لرینه چؤله چېخېب صیر-صیفَتینده قۏرخونو گیزلتمز دورومدا، ایچه‌ری قایېدېب دئدی:
– قالخېن، إرمنی‌لر شهره گیریبلر. بورا آرتېق تهلۆکه‌سیز دَڲیل، بیرآزدان بورا دا سۏخولارلار. بیر چېخېش یۏلوموز قالېب، مئشه یۏلو ایله آغداما کئچمک. – دئدی.
ایچه‌ریده چاخناشما دۆشدۆ. هامې یئریندن قالخاراق قاپېیا طرف یۆیۆرۆردۆ. عمیم مۆسَلسَلینی چیڲنینه سالاراق حمیدی قوجاغېنا آلدې. بیز ده اۏنون’لا برابر زیرزَمینی ترک إده‌رَک مئشه‌یه طرف قاچماغا باشلادېق. شهرین ایچیندن إرمنی تانک‌لارې‌نېن نریلتی‌سی گلیردی. شهری دئمک اۏلار کی، تام یاندېرمېشدېلار، آلۏو عرشه قالخاراق گؤڲ اۆزۆنۆ قېرمېزې رنگه بۏیامېشدې.
دیزدن قار، تپه‌یه چېخماغېمېزا نه‌دن اۏلوردو. چۏخ عذاب أذيّتدن سۏنرا نهایت کی، تپه‌یه دېرماشا بیلدیک. سۏن دفعه چؤنۆب شهره باخدېم. آنادان اۏلدوغوم، اوشاق‌لېغېمېن کئچدیڲی، گله‌جه‌ڲینه خۏشبخت خیال‌لار قوردوغوم شهر ایندی ألۏولار ایچینده یانېردې.
تپه‌نی آشاراق مئشه‌یه گیردیک. عمیمین دئدیڲینه گؤره مئشه‌نین سۏنوندا بیر إرمنی پۏستو وار. اۏ پۏستو ساکیتجه، نظره چارپمازدان کئچه بیلسَک آغداما کئچمیش اۏلارېق. إله عمیمین دئدیڲی کیمی ده، مئشه‌نین سۏنوندا چۏخ دا اوزاقدا اۏلمایان بیر ایشېق گؤرۆندۆ. عمیم دئدی کی، اۏرا دېر إرمنی پۏستو و بوردا چالېشمالې‌یېق کی، سَس سالمازدان گئدَک. إله عمیم سؤزۆنۆ یئنی بیتیرمیشدی کی، پۏستدان بیزی آتشه توتماغا باشلادېلار. جماعت قېشقېرېشاراق اۆزۆ آغدام یۏلونا سارې قاچماغا باشلادې. عمیم حمیدی آنامېن قوجاغېنا وئریب پۏستا طرف آتش آچاراق بیزی قۏروماغا چالېشېردې. اۏنودا دئییم کی، دسته‌ده تک سیلاحې اۏلان دا إله عمیم ایدی. قاچدېقجا ساغېمدا، سۏلومدا یېخېلان آدام‌لارې گؤرۆب دهشته گلیردیم. هر آن بیزه ده گۆللـه دَڲه بیلَردی. بیر آز ایره‌لی‌لَمیشدیک کی، قارشې طرفدن ده آتشه توتولدوق. دئمک،مۆحاصیره‌ده’یدیک. داها قاچماغېن دا بیر اؤنَمی یۏخ ایدی. هامې باشېنې توتاراق یئره، قارېن اۆستۆنه اوزاندې. عمیم بیر آغاجېن آرخاسېنا کئچه‌رَک قارشې طرفه آتش آچماغا باشلادې. آنجاق اۏنون مۆقاویمَت گؤرسَتمه‌سی ده هامې‌سې بیر نئچه دقیقه چَکدی. گۆللـه‌سی قوتاردې. اۆزۆ بیزه طرف آیاق‌لارېنې اوزاداراق آرخاسېنې آغاجا سؤیکه‌ییب اۏتوردو. شالوارې‌نېن جیبیندن بیر گۆللـه چېخاردېب مۆسَلسَلین خیشابېنا تاخدې. مۆسَلسَلین قونداغېنې یئره، لۆله‌سینی ایسه بۏغازې‌نېن آلتېنا دیره‌ییب دۏلموش گؤزلری ایله بیزه باخاراق:
– منی باغېشلایېن! – دئییب، ته‌تیڲی چَکدی.
آنام هؤنکۆره‌رَک حمیدین باشېنې سینه‌سینه سېخدې کی، اوشاق بو مَنظَره‌نی گؤرمه‌سین. قېشقېرېب یئریمدن قالخدېم. عمیمین جنازه‌سینه طرف قاچماق ایسته‌ییردیم کی، مئشه‌لیکدن بئش-آلتې إرمنی عسگری چېخاراق بیزی آتشه توتدو. یئره اوزانمېش جماعت قالخاراق گئری‌یـه قاچماغا باشلادې. لاکین آرخا طرفدن ده بیرنئچه ألی مۆسَلسَل‌لی إرمنی عسگری چېخاراق آتش آچماغا باشلادېلار. قارېن اۆستۆ آل قېرمېزې قان ایدی. سانکی بولودلاردان قار دَڲیل قان یاغمېشدې. دهشتلی بیر گئجه ایدی. تانرې دا همین گئجه اونوتموشدو خۏجالېنې. آه-ناله، کؤرپه‌لرین آغلاشماسې، یئرده اؤلۆم’له أللـه‌شن یارالېلارېن اینیلتیسی عرشه قالخېردې.
إرمنیلر آتشی دایاندېرېب بیزه یاخېنلاشدېلار. ایچلریندن بیری تۆرکیجه دیز اۆسته اۏتوراراق أللریمیزی بۏینوموزون آرخاسېندا چارپازلاماغې أمر إتدی. قادېنلارېن قوجاغېنداکې کؤرپهلری آلاراق قارېن اۆستۆنه دۆزدۆلر. بونا إعتیراض إدن قادېنلارې مۆسَلسَلین قونداغې ایله ووروب یېخېر، کیشیلری ایسه گۆلله‌له‌ییردیلـر. تۆرکیجه دانېشان إرمنی عسگری اۆزۆنۆ بیزه توتوب:
– سیزین نسلینیز کسیلمهلی دیر. گلهجکده سیزلردن إرمنی نسلی یئتیشمهلی دیر. – دئییب قارېن اۆستۆنه دۆزدۆکلری کؤرپهلری گۆلله‌له‌دی. کؤرپهلری‌نین آنالارې‌نېن نالهسی بلکه باشقا کندلردن ده إشیدیلردی. تۆکۆرپه‌دیجی بیر مَنظَره ایدی. دهشتلی ایدی. گۆناهسېز، مظلوم کؤرپهلرین جانسېز بدنلری، آنالارې‌نېن گؤزلرینین قارشېسېندا تپیک‌لَنیردی. ساغ قالان کیشیلری دستهدن آیېراراق أللرینی آرخادان باغلایېب هامېسې‌نېن جینسيَّت عۆضولرینی کسدیلر. بو دفعه قادېنلارېن نالهسی کیشیلرین عذابلې نریلتیلرینه قارېشمېشدې. قېشقېرتېلارا حمید تاب گتیرمهییب آنامېن قوجاغېندا آغلادې. عسگرلردن بیری آناما یاخېنلاشاراق روس دیلینده:

– تۆرک فاحیشهسی، بیزدن اوشاق گیزلَدیرسن سن؟ – دئییب آنامېن ساچېندان توتوب سۆرۆدۆ.
حمیدی ده آنامدان آلېب باشقا إرمنییه وئریب آنامې عمیمین گؤدَکچه‌سینین اۆستۆنه اوزادېب سۏیوندوراراق زۏرلاماغا باشلادې. آنام اۏ شرف‌سیزین قۏللارېندا چېرپېنېب، چېخماغا چالېشېردې. داها دؤزه بیلمهدیم. یئریمدن آتېلاراق ایرهلی جومدوم. همین إرمنینی آنامېن اۆستۆندن قالدېرماغا چالېشېردېم کی، عسگرلردن بیری ساچېمدان توتدو. ساچېمې ألینه دۏلایېب ساخلادې. گؤزۆمۆن قاباغېندا آنام دؤرد-بئش نفر طرفیندن سېرا’یلا زۏرلانېردې. ساچېم إرمنی‌نین ألینده اۏلدوغوندان ترپنه بیلمیر، یالنېز قېشقېراراق آغلایا بیلیردیم. حمید ده منه قۏشولوب آغلایېردې. تۆرکی دیلینده دانېشان إرمنی جیبیندن بیر جَرّاح پېچاغې چېخارېب آنامېن بیر دؤشۆنۆ کسمهڲه باشلادې. آنامېن چېغېرتېسې بیر یانا پېچاغېن آنامېن دؤشۆنۆ کسَنده چېخان سَسی، خېرچېلتېنې إشیدنده إلهبیل اۆرهڲیمه اۏخ باتېردې. نفسیم دارالېر، اۆرهڲیم پارتلاماماق اۆچۆن ساواش آپارېردې. إرمنی آنامېن دؤشۆنۆ کسیب حمیدین آغزېنا سۏخدو. آنامېن اینیلتی دۏلو قېشقېرتېسې، حمیدین آغلایېب چېرپېناراق إرمنی‌نین ألیندن چېخماق ایستهمه‌سی، منیم نفسیم کسیله-کسیله “آنا” دئیه قېشقېرتېلارېم بیر- بیرینه قارېشمېشدې. بیر مۆدّت سۏنرا آنام آرتېق نه اینیلده‌ییر نه ده قېشقېرېردې. آنام آغرې‌دان، قان ایتیرمَزدن هوشونو ایتیرمیشدی، بلکه ده آرتېق اؤلمۆشدۆ.
تۆرکیجه دانېشان إرمنی:( ساموئل چاغېرېردېلار اۏنو) حمیدی باشقا إرمنیدن آلاراق:

– بو کۆچۆک بؤیۆیۆب بیزه گۆلله آتاجاق. – دئیه‌رَک اوشاغې سۏیوندوردو و ألیندهکی جَرّاح پېچاغې’یلا اۏنون دریسینی دیری-دیری سۏیماغا باشلادې. آنامېن دؤشۆنۆ کسَن پېچاق ایندی قارداشېمېن دری‌سینی سۏیوردو. اوشاغېن جیـییلتیلی قېشقېرېغېندان هامې دۏنوب قالمېشدې. گؤز اؤنۆنده عذاب چکیردی قارداشېم. دیری-دیری دری‌سینی سۏیوردولار. هئچ اۏف دا دئمَزدن، قَهقَهه چکه-چکه اوشاغې راحاتلېق’لا سۏیوردولار.
آرتېق باخا بیلمیردیم، أللریم’له اۆزۆمۆ قاپامېشدېم. بیردن یانېمداکې إرمنی قۏللارېمې توتوب آرخامدا چارپازلادې. باشقا بیر إرمنی ایسه گؤزلریمی مجبورَن آچدې. قارداشېمېن نئجه سۏیولدوغونا، بو قدّار، شرف‌سیز شیکنجه‌یه باخماغا مجبور إتدی. آرتېق دایانا بیلمیردیم. اۆره‌ڲیم تاب گتیرمیردی. گؤزۆمۆن قاباغې قارالېردې. اوشاغېن قېشقېرتې‌سې سانکی قولاقلارېمېن پردهسینی سیلکه‌لَییردی. حمیدین سَسی کسیلنده قان ایچینده دریسی سۏیولموش، قولاقلارې، بورنو کسیلمیش حالدا اؤلمۆشدۆ آرتېق.
ایچیمیزده اۏلان قۏجالارې دا سېرایا دۆزهرَک گۆلله‌لهدیلر. آنجاق قادېن و قېزلار قالمېشدې. بیزی ایسه قاباقلارېنا قاطاراق یۏلا چېخاردېلار. یۏلدا ایکی ساواش یۆک ماشېنې دایانمېشدې. هامېمېزې بیر ماشېنېن یۆک یئرینه یېغاراق بیلمهدیڲیمیز یۏلا طرف سۆردۆلر.

***
سحر بیزی عسگرانا گتیردیلر. ماشېندان دۆشنده یان‌یؤوره‌یه گؤز گزدیردیم. بیر حَیَط إوینین حَیَطینده’یدیک. ایکی مرتبهلی هۆندۆر بیر إو ایدی. حَیَطی چۏخ بؤیۆک ایدی و هۆندۆر ده داش حاصار’لا إحاطه اۏلونموشدو. حاصارېن اۆستۆنده تیکانلې مفتیللر چکیلمیشدی. بیزی إوین آرخا طرفینه آپاردېلار. تۏپلام اۏن- اۏن بئش نفر قالمېشدېق. بعضی‌لرینی اۆزدن تانېیېردېم، بیزدن آشاغې محلهده قالانلار واردې، دۆکاندا ایشلهین ایکی ساتېجې قادېن واردې. یاخېن تانېدېغېم بیرجه أدبیات مۆعَللیمهمیز گۆلنار مۆعَللیمه ایدی. گۆلنار مۆعَللیمهنین ییرمی یئددی یاشې واردې. یئنی عاییله قورموشدو، هئچ بیر ایل دَڲیلدی. أری ده بیزیم مکتبده ایدمان مۆعَللیمی ایشلَییردی. منده أدبیاتا وورغونلوغو إله گۆلنار مۆعَللیمه یاراتمېشدې. أدبیاتې سئودیڲیم قدر ده إله گۆلنار مۆعَللیمه‌نی سئویردیم. آنام، عمیم و قارداشېم گؤزۆمۆن قاباغېندا اؤلدۆرۆلندن سۏنرا تک یاخېنېم اۏ قالمېشدې. بۆتۆن یۏل بۏیو ماشېندا اۏنون ألینی بوراخمادېم. إله ایندی ده اۏنون ألیندن توتاراق إوین آرخاسېنا طرف گئدیردیک.
إوین آرخاسېنا کئچنده دهشته گلدیم. دۏغرانمېش جنازه‌لر، کسیلمیش باشلار، آغاجلاردان آسېلمېش اینسانلار. تۏرپاق ایسه اۆزه‌رینه آخېدېلمېش قاندان رنگینی دَڲیشمیشدی. بیر نئچه کیشی أللری آرخادان باغلاناراق اۆزۆ اۆسته اوزادېلمېشدې. ترپنمهلریندن ساغ اۏلدوقلارې بیلینیردی. بیزی أطرافې قۏرونموش بیر یئره سالېب قاپې‌سېنې قېفېللادېلار. ساموئل یئرده اوزادېلمېش أسیرلری بیر – بیر تپیکلهییب اوجا سَس’له:
– قالخېن گؤرۆم بو قادېنلارېن ایچینده هانسېنېزېن قېزېنېز، آروادېنېز، باجېنېز، قۏهومونوز وار! – دئدی.
أسیرلر آیاغا قالخاندا بیرینین آتام اۏلدوغونو گؤردۆم. ساققالې اوزانمېش، گؤزلرینین آلتې شیشیب گؤڲَرمیش، آغزې-بورنو قان ایچینده’یدی. آتاما یازېغېم گلدی. دؤڲۆلمکدن آیاق اۆسته دورماغا طاقتی ده قالمامېشدې. آنی گؤز-گؤزه گلدیک و إله اۏ آن گؤزۆ’یله منه ساکیت دورمامې ایشاره إلهدی. أسیرین بیرینی اۏ قدر دؤڲۆب، أذيّت وئرمیشدیلـر کی، ترپنمهڲه بئله طاقتی یۏخ ایدی. إرمنیلردن بیری اؤز دیللرینده نهسه دئیه-دئیه اۏنو ساچېندان توتاراق قالدېردې. اۆزۆنۆ گؤرنده بَدَنیمه سانکی جریان بوراخدېلار. دیزلریم قاتلاندې. یېخېلماماق اۆچۆن بیر ألیم’له سئتکادان بیر ألیم’له گۆلنار مۆعَللیمهدن یاپېشدېم. ایچیمدن بیر هېچقېرتې گلدی، “صادیق” دئیه باغېرماق ایستهدیم، بۏغولدوم، سَسیم بۏغازېمدا خېرېلدادې. منیم صادیقیم، منیم ایلک و تک سئوگیم، گله‌جَک خیاللارېمېن قوروجوسو. سنی بو وضعيّتده گؤرمکدن’سه کاش اؤلردیم. صادیقین صیفتی إله وضعيّتده ایدی کی، بلکه ده هئچ منی گؤرمۆردۆ. اۆزۆ دؤڲۆلمکدن اۏ قدر شیشمیشدی کی، گؤزلری بئله آچېلمېردې. ساموئل اۏنون ساچېندان یاپېشمېش عسگره روس دیلینده:
– اۏ آرتېق نفس آلان بیر اؤلۆدۆر، گۆلله‌لهیین گئتسین. – دئیه أمر إتدی.
عسگر صادیقین ساچېنې بوراخان کیمی صادیق اۆزۆ اۆسته یئره یېخېلدې. عسگر ایسه ألیندهکی تۆفنگین لۆلهسینی اۏنون باشېنا سؤیکه‌دی.

– یۏخ…! – دئیه قېشقېردېم. – دَڲمهیین اۏنا. منی اؤلدۆرۆن، آمّا اۏنا دَڲمهیین. – آغلایاراق یالوارماغا باشلادېم.
عسگر منه باخاراق کینایهلی-کینایهلی گۆلهرَک ته‌تیڲی چَکدی. قان صادیقین باشېندان اۏنون اۆزۆنه فېشقېردې. قېشقېراراق ایرهلی قاچېب دیزی اۆسته اۏتوراراق بارماقلارېمې سئتکایا کئچیریب سَسیم گلدیکجه قېشقېرېب آغلایېردېم. آتامېن دا بوردا اۏلدوغونون هئچ فرقینده دَڲیلدیم.
– بو گؤزلچه‌نی گتیرین اۏنون جنازه‌سی‌نین اۆستۆنده زۏرلایېن! – یئنه ساموئل روس دیلینده أمر وئردی.
ایکی عسگر قېفېلې آچاراق ایچهری گیریب قۏللارېمدان یاپېشاراق منی آیاغا قالدېردېلار و قاپېیا طرف دارتدېلار. بو واخت گۆلنار مۆعَللیمه آرخادان جوماراق عسگرلری یومروقلاماغا باشلادې:

– بوراخېن اوشاغې أجلافلار! بوراخېن اۏنو، اۏ هله اوشاق‌ دېر!
عسگرین بیری چئوریلهرَک اۏنون صیفتینه بیر یومروق ایلیشدیردی. ضربهدن گۆلنار مۆعَللیمه بیر نئچه آددېم گئرییه یېخېلېب، اۆزۆنۆ اۏووج‌لارې آراسېنا آلدې. ساموئل، منی بوراخېب اۏنو گتیرمهلرینی أمر إتدی. منی سئتکانېن بیر کۆنجۆنه توللایېب، گۆلنار مۆعَللیمهنین قۏل‌لارېندان توتاراق سۆرۆیۆب آپاردېلار. اۏنو یئره اوزاداراق بیری قۏل‌لارېنې توتدو. باشقاسې ایچلرینده هامې‌سېندان یاشلې گؤرۆنن کؤک، ساققالې بیر إرمنی عسگری ایسه اۏنون پالتارې‌نېن سینهسینی جېراراق، دۏنونو یوخارې قالدېرېب آلت پالتارېنې چېخاردې و زۏرلاماغا باشلادې. ایرگنج قَهقَههلر’له گۆلهرَک دؤرد یا بئش إرمنی عسگری اۏنو سېرا’یلا زۏرلایېردېلار. دؤشلرینی اۏ قدر دیشلهمیشدیلـر کی، قانې آخېردې. زۏرلایاندان سۏنرا طبیعی إحتیاجلارېنې اۏنون آغزېنا، اۆزۆنه بۏشالتدېلار. چکدیکلری سیقارلارې سینهسینده، بودلارېندا سؤندۆردۆلر. سۏنرا مۆعَللیمه‌نی سۆرۆیهرَک گتیریب منیم یانېمدا یئره آتدېلار. منی آپارماق ایستهییردیلر کی، ساموئل: ” اۏ منیم ‌دیر، اۏنا دَڲمهیین” دئیه قېشقېردې. اؤز دیللرینده دۏداقلارېنېن آلتېندا نه ایسه مېزېلداناراق چؤله چېخدېلار.
کیشی أسیرلری دیز اۆسته اۏتورداراق اۏنلارا “قاراباغ إرمنی‌لرین ‌دیر” دئمکلرینی أمر إتدیلر. باشقا ایکی أسیر آتامدان یاشجا چۏخ جاوان ایدی و گؤرۆنۆر ده کی چۏخ قۏرخوردولار. اۏنلار هر ایکی‌سی إرمنیلرین دئدیک‌لرینی تکرارلادېلار. ساموئل إرمنی دیلینده عسگرلره نهسه دئدی، اۏنلار ایسه همین أسیرلری قالدېراراق هارا’سا آپاردېلار. سېرا آتاما چاتمېشدې. ساموئل اۏنون باشېنېن اۆستۆنده دوراراق اۏنا دا ” قاراباغ إرمنی‌لرین‌ دیر” دئمهسینی أمر إتدی. آتام ایسه جاوابېندا اۏنون آناسېنې سؤیدۆ. ساموئل آتامېن صیفتینه نئجه تپیک ووردو’سا آتام آرخاسې اۆسته یووارلاناراق یئره سریلدی. بیر إرمنی عسگری اۏنو قالدېراراق یئنه دیز اۆسته اۏتورتدو. ساموئل یاخېنلاشاراق یئنه اۏنا “قاراباغ إرمنی‌لرین ‌دیر” دئمهسینی أمر إتدی. یئنه سؤیۆش و یئنه آتامېن صیفتینه دَڲن تپیک. داها دایانا بیلمهدیم “آتا” دئیه‌رَک قېشقېرېب قاچېب اؤزۆمۆ آتامېن اۆستۆنه آتدېم. آتامې قوجاقلایېب باشېمې سینهسینه قۏیاراق هؤنکۆردۆم. ساموئل ساچېمدان توتاراق منی گئری چَکدی. روس و تۆرکیجه سؤیۆشلر یاغدېراراق قارنېما بیر تپیک ووردو. سانجېدان قېورېلاراق یئره اوزاندېم. ساموئل آتامې ساچېندان توتاراق دیزی اۆسته قالدېرېب قایېشېنداکې سۆنگۆ پېچاغېنې چېخاراراق اۏنون بۏغازېنا دیرهییب:
– سنه یاشاماق اۆچۆن سۏن شانس وئریرَم، دئنن قاراباغ إرمنی‌لرین‌ دیر. – دئدی.
آتام بو دفعه بۆتۆن إرمنیلرین آناسېنې سؤیدۆ. آرتېق هر شئی معلوم ایدی، آتامېن باشېنې کسهجَکدی. قارنېمداکې آغرېنې اونوداراق یئریمدن قالخېب آتاما طرف قاچماق ایستهییردیم کی، گیجگاهېمدان دَڲن ضربه‌دن هوشومو ایتیرهرَک یئره یېخېلدېم. اؤزۆمه گلنده إرمنی عسگرلری آتامېن باشېنې تۏپ کیمی تپیک’له ووراراق بیر بیریلرینه آتېردېلار. سۆرۆنه-سۆرۆنه آتامېن باشسېز بَدَنینه یاخېنلاشدېم. باشېمې سینهسینه قۏیاراق ایییـنی دۏیونجا چکدیم ایچیمه و یئنه ده هوشدان گئتدیم.

آیېلدېقدا یارې‌قارانلېق بیر یئرده’یدیم. مال تزه‌ڲی‌نین اییی گلیردی ایچهریدن. یئره سامان دؤشَنمیشدی. چۏخ گۆمان کی، بورا قاباق‌لار تؤوله اۏلموشدو. گؤزۆم قاران‌لېغا آلېشاناجان گؤزلهدیم سۏنرا أطرافا گؤز گزدیردیم. ایچهری‌ده مندن باشقا 60-50 نفر ده وار’ېیدې. هامېسې دا قېز، گلین، قادېنلار. اۆزبهۆز دوواردا چۏخ هۆندۆرده بالاجا بیر پنجره واردې، أڲر پنجره دئمک اۏلاردې’سا اۏنا. اۏرادان ایچهری سېزقا آی ایشېغې سۆزۆلۆردۆ. و چۏخ گۆمان کی، اۏ پنجره اۏلماسا’یدې ایچه‌ری‌ده‌کیلر هامېسې هاواسېزلېقدان بۏغولاردې.
قالخېب کۆرهڲیمی دووارا سؤیکه‌یهرَک اۏتوردوم. یانېمدا بیری اوزانمېشدې و زارېیېردې. اۆزۆ اۆسته اوزاندېغېندان صیفتی سامانا دیرَنمیشدی دئیه نَفَسینی گۆج’له آلېب وئریردی. إحتیات’لا چیڲنیندن توتوب آرخاسې اۆسته چئویردیکده اۏنون گۆلنار مۆعَللیمه اۏلدوغونو گؤردۆم. باشېنې قالدېرېب دیزیمین اۆستۆنه قۏیدوم. اۆزۆنه داغېلمېش ساچلارېنې یانا چکدیم. گؤزلرینی آچېب اۆزۆمه باخېب:
– إلنوره. – دئیه زارېدې.
– بوردایام مۆعَللیمه. – دئییب ساچلارېنې سېغاللادېم.
قوجاغېمدا تیر – تیر أسیردی. ألیمی یئره سۆرتۆب پئنجهڲینی تاپېب اۆستۆنه آتدېم. ألیمی آتېب ألیندن توتماق ایستهییردیم کی، ألینده ألیمه نهسه سۏیوق بیر شئی دَڲدی. یاخېنلاشدېرېب باخدېم، سۆنگۆ پېچاغې ایدی. یاواشجا قولاغېنا أڲیلیب:
– مۆعَللیمه بو نه دیر؟ – پېچېلدادېم.
– منی ایچهری سۆرۆین عسگرین کَمَریندن چېخاردېم، خبری اۏلمازدان. بیر داها منه تۏخانارلار’سا اؤزۆمۆ قوروماق اۆچۆن. – دئدی و پېچاغې مندن آلاراق اۏ بیری ألینه اؤتۆرۆب سینهسینه سېخدې.
بیر آز سۏنرا نفس آلماسېندان حیسّ إتدیم کی، یوخویا گئتدی. من ده باشېمې دووارا سؤیکه‌یهرَک یاتدېم.
بالاجا پنجرهدن گؤزۆمه دۆشن ضعیف گۆن ایشېغې منی اۏیاتدې. سحر آچېلمېشدې. أللریمی یئره دیرهییب قورجوناراق بیر آز یوخارې دارتېندېم. گۆلنار مۆعَللیمه هله یاتېردې. ایچهری گؤز گزدیردیم. اۏیانان دا واردې، هله یاتان دا. حیسّ إلهدیم کی، آیاغېم کئییییب. گۆلنار مۆعَللیمهنین باشې سانکی گئجهکینه نیسبَتَن آغېرلاشمېشدې دیزیمین اۆستۆنده. چیڲنیندن توتوب راحات اوزانسېن دئیه باشېنې آزجا یوخارې بود طرفیمه چکمک ایستهییردیم کی، اؤلمۆش آدام کیمی بۏینو دۆشدۆ. قۏرخدوم، تئز بارماغېمې بورنونا توتدوم، نفَسی گلمیردی. جلد اۆستۆندهکی پئنجهڲی قېراغا آتدېم. بیر ألینده اوجو قانلې سۆنگۆ پېچاغې، باشقا ألینین ایسه بیلهڲینده دامارلارې دۏغرانمېشدې. ایندی دیققت’له فیکیر وئردیم کی، آلتېمېزداکې سارې سامان قانا بۏیانېب. باشېمې أللریمین ایچینه آلېب دایانمازدان دَلی کیمی قېشقېرماغا باشلادېم. ایچهریدهکیلر سَسیمه دیکسیندیلر. بیر نئچه قادېن “آی قېز نۏلدو سنه” دئیه‌رَک منه یاخېنلاشدېلار. بیری ألیمدن توتوب دارتېر، بیری ساچېمې سېغاللایاراق نهسه دئییردیلر، آمّا اؤز سَسیمدن نه دئدیکلرینی آنلامېردېم. إله بو آن قاپې تای با تای آچېلدې. ایچهری گۆن ایشېغې’یلا برابر سۏیوق بیر هاوا دۏلدو. ایکی إرمنی عسگری یاخېنلاشاراق منی ساکیتلشدیرمهڲه چالېشان قادېنلارې تپیک’له ووروب هرهسینی بیر طرفه آتدېلار. بیر نئچه آن هئچ نه آنلامازدان منه و قوجاغېمدا اینتیهار إتمیش گۆلنار مۆعَللیمیه باخدېلار. اۏنون ألیندهکی پېچاغې و کسیلمیش دامارلارېنې گؤرَندن سۏنرا وضعيّتین نه یئرده اۏلدوغونو آنلایاراق منه اؤز دیللرینده نهسه قېشقېردېلار. من ایسه هئچ نهیه فیکیر وئرمهیهرَک هله ده قېشقېرېردېم. عسگر منه یئنه نهسه دئدی و منیم سوسمادېغېمې گؤرۆب وار گۆجۆ’یله آغزېمېن اۆستۆندن بیر یومروق ووردو. ضربهنین تأثیریندن یئره اوزاندېم. دۏداغېمدا کسگین آغرې حیسّ إدهرَک بارماقلارېمې دۏداغېما تۏخاندېردېم. دیشیم سېناراق آلت دۏداغېمې پارچالامېشدې. آغزېمېن قانېنې کؤینهڲیمین قۏلونا سیلیب، أللریمی یئره دایاق وئرهرَک قالخېب اۏتوردوم. إرمنی عسگری‌نین بیری گۆلنار مۆعَللیمهنین آیاقلارېندان توتاراق سۆرۆیۆب آپاردې. بیر آز سۏنرا قاپې یئنیدن آچېلدې. إرمنی عسگرلری نیسبَتَن یاشلې قادېنلارې قاباقلارېنا سالېب آپاردېلار. ایچه‌ری‌ده تۏپلام آلتې نفر گنج قېز قالدېق. گۆناۏرتایا کیمی بیزی آج، سوسوز ساخلادېلار. گۆناۏرتا ایچهری ایکی وئدره سو قۏیدولار و هرهمیزه بیر تیکه قورو چؤرک وئردیلر. چؤرک اۏ قدر برک ایدی کی، دیشیمیز کسمه‌دیڲیندن وئدرهدهکی سودا، ایسلادېب یئدیک.
آخشام آپاردېقلارې قادېنلارې گتیردیلر. گلنلرین اۆست-باشې چیرکلی و عۆفونت قۏخویوردو. دانېشدېقلارېندان اؤرگندیم کی، اۏنلارې شهر یانېندا یئرلهشن بیر مال-قۏیون فئرماسېندا ایشلتمهڲه آپارمېشدېلار.
کیچیک پنجرهدن گۆنش ایشېغې‌نېن دۆشمهدیڲیندن و ایچهریدهکی هاوانېن نیسبَتَن سۏیوماسېندان حیسّ اۏلونوردو کی، گئجه چۏخدان دۆشۆب. باشېمې دووارا سؤیکه‌ییب مۆرگۆلهمهڲه چالېشېردېم کی، قاپې آچېلدې و ایکی إرمنی عسگری أللرینده فنر ایچهری گیردی. بیری فنرین ایشېغېنې بیر-بیر هامې‌نېن اۆزۆنده گزدیریب منیم اۆزۆمده ساخلادې. یانېنداکې عسگره منی گؤرسهدهرَک نهسه دئدی و منی قۏللارېمدان توتاراق آیاغا قالدېرېب چؤله چېخاردېلار. دۆشۆندۆم کی، یقین منی اؤز أسیرلری ایله دَڲیشمهڲه آپارېرلار. آمّا منی دروازایا طرف دَڲیل، إوه طرف آپاردېقلارېنې گؤرنده یانېلدېغېمې آنلادېم. اوزون بیر دَهلیزدن کئچهرَک دَهلیزین سۏنوندان سۏلا بورولوب بیر اۏتاغېن قارشېسېندا دایاندېق. عسگرلردن بیری جیبیندن آچار چېخارېب قاپېنې آچېب منی ایچهری ایته‌لَدی و قاپېنې چؤلدن اۆزۆمه باغلادې. ایچهری قارانلېق اۏلدوغوندان هئچ نه گؤره بیلمیردیم. دؤشهمهنین اۆستۆنده اۏتوروب هیجان’لا باشېما نه گلهجهڲینی دۆشۆنۆردۆم. تَخمینَن یارېم ساعاتا کیمی بئله اۏتوروب باشېما گلنلری عمیمین، آنامېن، قارداشېمېن دهشتلی اؤلۆمۆنۆ، صادیقیمین گۆللهلنمهسینی، آتامېن باشېنېن کسیلمهسینی، گۆلنار مۆعَللیمهنین گؤزۆمۆن اؤنۆنده سېرا’یلا زۏرلانماسېنې و قوجاغېمداکې جانسېز بَدَنینی دۆشۆندۆم. دَهلیزدن گلَن آیاق سَسلری منی فیکیردن آیېلتدې. گئتدیکجه یاخېنلاشان آیاق سَسلری من اۏلدوغوم اۏتاغېن قارشېسېندا دایاندې. آچار جینگیلتیسی… و قاپې آچېلدې. قارانلېقدان اۆزۆنۆ گؤره بیلمهدیڲیم بیری ایچهری گیریب ایشېغې یاندېردې. بو ساموئل ایدی. ایچهری گؤز گزدیردیم. اۏرتادا کؤهنه بیر تاختا ستۏل و ایکی ستول، کۆنجده، پنجرهنین قاباغېندا دَمیر بیر یاتاق، یاتاغېنېن یانېندا ایسه کیچیک بیر تاختا شکاف قۏیولموشدو. یاتاق’لا ستۏلون آراسېندا دؤشه‌مه‌نین اۆستۆنده قوروموش قان لکهلری واردې. ساموئل ایریشه-ایریشه منه باخېب گئدیب یاتاقدا اۏتوردو. چکمهلرینی چېخارېب، منی چاغېراراق ألی’یله یانېندا یئر گؤرسَتدی. یئریمدن ترپنمهدیم. بو دفعه داها سرت و عصبی بیر سَس’له یانېنا گئتمهڲیمی أمر إتدی. یئنه ده یئریمدن ترپنمهدیم. اۏ، یاتاقدان قالخاراق منه طرف گلیب قۏلومدان توتدو. قۏلومدان دارتا-دارتا آپارېب یاتاغېنېن اۆسۆنه ایتهلَدی. اۆز اۆسته یاتاغا یېخېلدېم و تئز ده قالخېب یاتاغېن باش طرفینه قېسېلدېم. دیزلریمی سینه‌مه سېخاراق قوجاقلایېب اۏتوردوم. ساموئل تاختا شکافدان ایکی ایستیکان و تۆند رنگلی اۆستۆنده إرمنی دیلینده یارلېغې اۏلان بیر شۆشه چېخاردېب ستۏلون اۆستۆنه قۏیدو. شۆشه‌نی آچاراق ایستیکانلارا سۆزۆب، قالخېب ایستیکانېن بیرینی منه اوزاداراق:
– آل، ایروان کۏنیاکې ‌دېر، ایچ آغرېلارېن آزالسېن. دئدی.
ایچمک ایستهمهدیڲیمی دئیَنده ساچېمدان یاپېشېب منی یاتاغا یېخاراق بورنومو توتدو. نفسیم کسیلنده آغزېم بیایختیار آچېلدې. کۏنیاکې گۆج’له منه ایچیردی. کۏنیاکېن آجېلېغې بۏغازېمې یاندېراراق معده‌مه بیر ایستیلیک وئردی. هر اؤزۆ ایچدیکجه بیر ایستیکان دا مجبور منه ایچیردیردی. گئتدیکجه باشېم گیجلله‌نیر، گؤزلریم قارالماغا باشلایېردې. معده‌مده سانکی اۏجاق قالامېشدېلار. اۏتاق باشېما فېرلاندې. هر شئیی بولانېق گؤرمهڲه باشلادېم. اۏندان سۏنرا باش وئرن‌لری یوخو کیمی خاطېرلایېرام.
سَس-کۆی، قېشقېرېق سَسلرینه یوخودان اۏیاندېم.آمّا گؤزلریمی آچمامېشدېم. سَس حَیَطدن گلیردی. یئنه کیمه’سه شیکنجه وئریر یا دا زۏرلایېردېلار. یاواش-یاواش گؤزلریمی آچدېم. أسیرلرین ساخلاندېغې تؤولهده اۏلدوغومو ظنّ إتمیشدیم، آمّا ایشېقلې بیر اۏتاقدا ایدیم. بورانېن هارا اۏلدوغونو یادېما سالماغا چالېشدېم. باشېم آغرېدان آز قالېردې پارتلایا. أللریم’له باشېمې توتوب گؤزلریمی یومدوم. خاطېرلاماغا باشلایېردېم. دۆنن منی بو اۏتاغا گتیرمیشدیلر. سۏنرا ساموئل گلدی، منه گۆج’له کۏنیاک ایچیرتدی. سۏنرا… قفیل لۆت اۏلدوغومو حیسّ إلهییب گؤزلریمی آچدېم. قالخېب اۏتورماق ایستهدیم کی، قاسېغېمدا کسکین بیر آغرې حیسّ إلهدیم. أللریمی یئره دایاق وئریب یاواشجا قالخېب اۏتوردوم. بودلارېمېن آراسېندا قوروموش قان لکهلری واردې. زۏرلانمېشدېم. آتام یاشدا بیر کیشی‌نین، آنامېن، قارداشېمېن، آتامېن، سئوگیلیمین قاتیلی اۏلان بیرینین، عزیزلریمین قانېنا باتمېش أللری’یله منی نئجه سۏیوندورماسېنې، پیی باسمېش بَدَنی’یله اۆستۆمه اوزاناراق منی زۏرلاماسېنې، اۏنون ایرگنج ساققالې صیفتینی، سارالمېش دیشلرینی دۆشۆندۆکجه اؤزۆمدن، اؤز بَدَنیمدن ایرگندیم و اۆز اۆسته یاتاغېنېن قېراغېنا اوزانېب اؤڲۆیهرَک قوسماغا باشلادېم. قوسدوقجا گئجهکی کۏنیاکېن آجېسې بۏغازېمې یاندېراراق آغزېما دۏلوردو. اۏنسوز دا معده‌مده اۏ کۏنیاکدان باشقا هئچ نه یۏخ ایدی. اؤڲۆدۆکجه سانکی معده‌م گلیب بۏغازېما دیره‌نیردی. قوسوب قوتارېب إله اوزانېقلې وضعيّتده ده دَلی کیمی قېشقېراراق آغلاماغا باشلادېم. گؤز یاشلارېم یاز واختې نۏودان‌لاردان سۆزۆلن دامجېلار کیمی دؤشهمهڲه تؤکۆلۆردۆ. آمّا بو گؤز یاشلارې دۏغمالارېمېن وحشیلیک’له قتله یئتیریلمهسینه گؤره دَڲیلدی. بو گؤز یاشلارې قادېن اۏلدوغوم اۆچۆن آخېردې. بَلی، من آرتېق قادېن اۏلموشدوم، هم ده اۏن یئددی یاشېمدا. قادېنې اۏلماق آرزېسېندا اۏلدوغوم صادیقیمین قاتیلی‌نین قادېنې اۏلموشدوم. سئودیڲیمین اؤلۆمۆنه دۏیونجا آغلاماغا بئله فۆرصَتیم اۏلمامېشکن، سئودیڲیمین قاتیلی‌نین قادېنې اۏلموشدوم.

قفیل آچېلان قاپې منی فیکیردن آیېردې. ایکی إرمنی عسگری ایچه‌ری گیردیلر. چېلپاق اۏلدوغومدان آلتېمداکې أزیک، چیرکلی و قانېما بولاشمېش ملافه‌نی دارتېب سینه‌مه توتدوم. عسگرلرین بیری آچېق قالمېش آیاقلارېما باخېب دیلی’یله دۏداقلارېنې یالادې. باشقا عسگر اۏنون فیکرینی آنلایېب اؤنجه اۏنا سۏنرا ایسه منه باخېب قېمېشدې. جانېما قۏرخو دۆشدۆ. اۏنلار منه طرف گلدیکجه من سؤیکندیڲیم یاتاغې‌نېن باشېنا داها دا قېسېلېردېم. وحشی حئیوانېن شیکارېنا جومدوغو کیمی ایکی‌سی ده اۆستۆمه جوموب بیری بیلَکلریمدن توتاراق باشېمېن اۆستۆنده اۏتوردو، باشقاسې ایسه شالوارېنې سۏیوناراق اؤزۆنۆ اۆستۆمه آتدې. قېشقېرماق ایستهدیم، آغزېمې توتدولار. منی سېرا’یلا زۏرلایېب، تپیک’له ووروب یاتاقدان یئره آتدېلار. عسگرلردن بیری پالتارلارېمې گؤتۆرۆب اۆستۆمه آتاراق اؤز دیلینده نهسه دئدی. آغلایا-آغلایا پالتارېمې گئییندیم. آیاغا قالخماغا طاقتیم اۏلمادېغې اۆچۆن قۏلوما گیریب منی سۆرۆیهرَک أسیرلرین ساخلانېلدېغې تؤولهیه گتیردیلر. آغرېدان ایکیقات اۏلوب قالمېشدېم. قارنېمې قوجاقلایېب ایلان کیمی یئرده قېورېلېردېم.
بئلهجه گۆنلر کئچیردی. هر گۆن گئجهلر ساموئل، سحرلر ایسه چئشیدلی عسگرلر طرفیندن زۏرلانېردېم. آرتېق مۆقاویمَت گؤرسَتمهڲه ده طاقتیم قالمامېشدې. سادهجه گؤز یاشلارې ایچینده یاشاما نیفرت إده‌رَک ایشلرینی بیتیریب نه واخت منی راحات بوراخاجاق‌لارېنې گؤزله‌ییردیم.
بیر گۆن یئنه هر زامانکې کیمی گئجه ساموئل طرفیندن زۏرلاناراق همین اۏتاقدا سحری آچمېشدېم. ایچهری اۏن، اۏن‌ایکی، اۏن‌بئش، اۏن‌آلتې یاشلې یئنی‌یئتمه گیریب نۏبه’یله منی زۏرلایاراق أن ایرگنج حرکتلرینی اۆستۆمده سېناقدان کئچیردیلـر. سۏنرادان اؤرگندیم کی، همین یئنی‌یئتمهلر مکتبدن قاچاراق قاپېدا دایانان کئشیکچی عسگره پول وئریب منی بیر ساعاتلېق آلېبلارمېش.
آرتېق اۆچ آی ایدی کی أسیرلیکده ایدیم. بو اۆچ آیدا اینسان تَفَکّۆرۆنه سېغمایان هر جۆر وحشیلیڲی گؤردۆم. اؤلۆملر، اینتیهارلار، زۏرلانمالار، اینسانلار’لا حئیوانی داورانېش‌لار و بونلارا تای. آرتېق عادی‌لشمیشدی بۆتۆن بونلار منیم اۆچۆن. بیر دامجې قاندان قۏرخان قېز ایندی قانلار ایچینده یاتېب، قانلار ایچینده اۏیانېردېم. سۏن گۆنلر اؤزۆمده قریبه دَڲیشیکلیکلر حیسّ إدیردیم، هر شئی‌دن ایرگه‌نیر، تئز-تئز اۆرهڲیم بولانېر، قوسوردوم. ألیم، آیاغېم شیشمهڲه باشلامېشدې. وئریلن شیکنجهلردن، هر گۆن دفعهلر’له زۏرلانمالاردان، سۏیوق یئرده یاتماقدان هانسې’سا خسته‌لیڲه توتولدوغومو دۆشۆنۆردۆم.
مای آیېنېن سۏن گۆنلری ایدی. إله بیر وضعيّتده، إله بیر شراییطده ایدیک کی، هاوادان یاز اییی‌سی دَڲیل، قان قۏخوسونو دویوردوق. هردن منی قادېن یاراتدېغې اۆچۆن، حتتا اینسان یاراتدېغې اۆچۆن آللاها عۆصیان إدیردیم. آنامې ایستهییردیم. باشېمې قۏیام دیزلرینه یوخویا گئدم، بو آجې یاشامدان اوزاقلاشام. قارداشېمې ایستهییردیم. تۏپپوش یاناقلارېندان چیمدیکلهیم، اۏ دا مېرېق دیشلری’یله منه باخېب شیرین-شیرین گۆلۆمسه‌یه. آتامې ایستهییردیم. هر سحر دَرسه گئدنده تۆک باسمېش یاناغېندان اؤپم، اۏ دا کۏبود أللری’یله ساچلارېما سېغال چکه. صادیقی ایستهییردیم. أللریندن توتام، ساعاتلار’لا گؤزلرینه باخام، اۏ دا بارماقلارېنېن آرخاسې’یلا خفیفجه یاناغېما تۏخانا. سئودیک‌لریمین هامېسېنې گؤزۆمۆن قاباغېندا اؤلدۆردۆلر. منی نییه یاشاتدې کی، آللاه؟ بۆتۆن بو آجې‌لارا، عذابلارا دؤزمک اۆچۆنمۆ؟ هر گۆن بو موردار مخلوق‌لارېن اۏیونجاغېنا چئوریلهرَک شهوت و إحتیراصلارېنې منده سؤندۆرمهلری اۆچۆنمۆ؟! بۆتۆن دۆنیادان، بشرییَّتدن، اینسانلېقدان حتتا اؤزۆمدن بئله ایرگه‌نیردیم. آرتېق یاشاماغا، بۆتۆن بو آجې‌لارې داشېماغا گۆجۆم قالمامېشدې. نئچه گۆن ایدی کی، اؤلمک اۆچۆن یۏللار آختارېردېم. بو گۆن سحر ساموئلین اۏتاغېندا کۆنجده ایستیکان قېرېغې گؤردۆم، یئریمدن قالخدېم کی، گؤتۆرَم، آمّا گئجیکدیم، قاپې آچېلدې و منی گتیریب آتدېلار بورا. قرارېمې وئرمیشدیم. بو گئجه اۏ ایستیکان قېرېغېیلا دامارلارېمې دۏغرایېب اینتیهار إدهجکدیم. أسیرلیکده اۏلدوغوم مۆدّتده ایلک دفعه’یدی کی، ایچیمده بیر سئوینج، راحاتلېق حیسّی یارانمېشدې. بو گئجه سئودیکلریمه قۏووشاجاقدېم. ایلک دفعه’یدی کی، گئجهنین دۆشمهسینی، منی ساموئلین اۏتاغېنا آپارمالارېنې صبیرسیزلیک’له گؤزلهییردیم.
تؤولهنین قاپې‌سې زارېلتې’یلا آچېلدې. ساموئل و داها ایکی إرمنی عسگری ایچهری گیردیلر. بیر نئچه ثانییه ایچهری گؤز گزدیردیلـر. منه و مندن علاوه داها ایکی قېزا چؤله چېخمامېزې أمر إتدیلر. هر اۆچۆمۆز اۏنلارېن دالېنجا چېخدېق چؤله. ساموئل اۆزۆنۆ بیزه توتوب:
– سیزی آپارېرېق دَڲیشمهڲه. گۆمان إدیرم کی، اۏردا إرمنی خالقې‌نېن قۏناق‌پرورلیڲیندن بیر عؤمۆر دانېشاجاق‌سېز. – دئیه‌رَک هېرېلدادې.
عسگرلر أللریندهکی تۆفنگ‌لرین آرخاسې’یلا کۆرهڲیمیزدن ووراراق بیزی حَیَطده دایانمېش ساواش یۆک ماشېنېنا طرف ایتهله‌دیلر. هر اۆچۆمۆز ماشېنېن یۆک یئرینه قالخېب بیر-بیریمیزه قېسېلاراق اۏتوردوق. قېزلار سئوینج‌لریندن آغلایاراق أللرینی گؤڲه توتوب آللاها شۆکر إدیردیلر. منیم ایسه شۆکر إدهجک بیر حالېم یۏخ ایدی. ایندی تام اۏلاراق أمین اۏلدوم کی، آللاه مندن اۆز دؤندهریب. بو گئجه اینتیهار إدهجکدیم، عزیزلریمه، سئودیکلریمه قۏووشاجاقدېم کی، بونو دا آللاه منه چۏخ گؤردۆ.
تماس خطتینده بیزی آذربایجان عسگرلری و قېزېل آیپارا جمعيّتی‌نین نۆمایندهلری قارشېلادې. اۏردان گنجه شهَرینه گتیریب بیزی خستهخانایا یئرلشدیردیلـر. حکیم مۆعایینهسیندن سۏنرا منه حامیله اۏلدوغومو دئدیلر. بیلمهدیم سئوینیم یا کدرلَنیم. حامیلهیم، آنا اۏلاجام، آمّا کیمدن؟ هانسې’سا بیر إرمنیدن؟ اوشاغې آلدېرماغې دۆشۆندۆم. حتتا آبۏرت ستۏلونا کیمی گئتدیم ده. آمّا إله بیل کی، ایچیمدن بیر سَس “إتمه” دئییردی. اؤز کؤرپه‌مین قاتیلینه چئوریلمک دۆشۆنجهسی سېخدې منی و فیکریمدن داشېندېم.
بیر هفته گنجهده خستهخانادا یاتاندان سۏنرا آذربایجانېن باشقا بؤلگه‌لرینده قۏهوم‌لارېمېزېن اۏلوب-اۏلماماسې حاقدا سۏروشدولار. مینگچئویرده بیر دایېم یاشایېردې. اۏندان باشقا داها هئچ کیمیم قالمامېشدې. اۏنون آدېنې و عۆنوانېنې وئردیم. ایکی گۆن سۏنرا دایېم دالېمجا گلدی خستهخانایا. دایېم منی گؤرهجَک برک-برک قوجاقلایېب اوشاق کیمی هؤنکۆرۆب آغلادې. اۆزۆمۆ اۏوجونون ایچینه آلاراق اۆزۆمه باخېب، تزه‌دن باشېمې سینهسینه سېخاراق هؤنکۆرتۆ ووروردو. أسیرلیکده گؤردۆڲۆم وحشی‌لیکلر، شیکنجهلر منی اۏ قدر داشلاشدېرمېشدې کی، گؤزۆمده یاش بئله قالمامېشدې آغلاماغا.
آرتېق بیر هفته ایدی مینگچئویرده دایېمېن إوینده یاشایېردېم. حامیله اۏلدوغومو هئچ کیمه دئمهدیم. بیلیردیم کی، دئسَم اوشاغې آلدېرماغا مجبور إدهجکلر منی. اۏنا گؤره ده هلهلیک سوسماغا قرار وئردیم.
دایېم آنامدان یاشجا بؤیۆک ایدی. إولهنندن سۏنرا مینگچئویره کؤچمۆشدۆ. اؤزل بیر مۆحاسیب ایدی. إله بوردا دا شهر ماليّه شؤعبه‌سینده یۆکسک وظیفهده ایشله‌ییردی. ایکی اۏغلو واردې. بؤیۆک اۏغلو رشادېن ییرمی، کیچیک اۏغلو باهادورون ایسه اۏن‌سککیز یاشې واردې. دایېمېن یاشام‌یۏلداشې اوزاق قۏهوملارېمېزدان ایدی. چۏخ یاخشې قادېن ‌دېر. دایېم ، یاشام‌یۏلداشې، إله اوشاقلار دا منیم’له چۏخ یاخشې داورانېردېلار. ألیمی آغدان قارایا وورماغا قۏیموردولار.
بیر گۆن سحر دایېمېن آروادې سۏلماز خالانېن گئیینیب هارا’سا گئتمک ایستهدیڲینی گؤردۆم. هارا گئدهجهڲینی سۏروشدوم، بازارا گئدیب بعضی شئی‌لر آلاجاغېنې سؤیلهدی. خواهیش إلهدیم کی، پولو وئرسین منه، من گئدیم. بۆتۆن گۆنۆ إوده اۏتوروب تئلئویزیۏنا باخماقدان سېخېلېردېم آرتېق. ساغ اۏلسون سۏلماز خالا، خواهیشیمی ردّ إتمهدی و بئلهجه اۏ گۆندن إوین بازارلېغېنا، چؤرک آلماغا، زیبیل آتماغا اؤزۆم گئتمه‌ڲه باشلادېم. بیر دفعه بازاردان قایېدېردېم. بلۏکون قارشېسېنداکې اۏتوراجاقدا ایکی قۏنشو قادېن اۏتورموشدو. یانلارېندان کئچرکن ایسته‌مَزدن دانېشېقلارېنې إشیتدیم.
– آزز بو سۏلمازېن اۏ أسیرلیکدن گلَن قۏهومو دَڲیل؟
– هه، اۏ دېر.
– بو نییه اؤزۆنۆ بئله قودوروب سلام-زاد وئرمیر کی؟ إله بیل إرمنی‌نین آلتېندان چېخان بو دَڲیل…

قادېنېن دئدیڲی سؤز سیلّه کیمی دَڲدی منه. گؤزۆم قارالدې، دۆنیا باشېما فېرلاندې. ألیمی آتېب دوواردان توتدوم کی، یېخېلمایېم. بیر تهر اؤزۆمۆ إوه چاتدېردېم. سۏلماز خالا حالېمېن پیسلشدیڲینی گؤرۆب نه اۏلدوغونو سۏروشدو. باشېمېن آغرېدېغېنې دئییب اۏتاغا کئچیب آغزېمې یاستېغا دیرهییب آغلادېم.
اۏ گئجهنی دئمک اۏلار کی، یاتمادېم. سحره کیمی آنجاق بیر فیکیر دۆشۆندۆرۆردۆ منی: “آخې منیم گۆناهېم نه ایدی؟” سحره یاخېن بیر آز مۆرگۆلهدیم. سحر بازارا گئتمهلی’یدیم دئیه مجبورَن تئز دوردوم. سۏلماز خالا آلېناجاق شئیلرین لیسته‌سېنې و پولو وئردی، گئیینیب إودن چېخدېم. گؤزل هاوا واردې. بازارا گئتمهمیشدن قاباق بیرآز گزمک ایستهدیم. گئتدیم کۆر قېراغېنا. دَمیر حاصارا سؤیکه‌نیب بیر سۆره چایېن ساکیت آخېشېنې ایزلهدیم. یان‌یؤوره‌یه باخدېم. کیمسهنین اۏلمادېغېندان أمین اۏلاندان سۏنرا، اۆزۆمۆ گؤڲــه توتوب، قۏللارېمې یانا آچاراق سرین هاوانې ایچیمه چکدیم. ألیمی قارنېما قۏیدوم. ایچیمده بیر کؤرپه بؤیۆڲـۆردۆ. هر دفعه حامیله قادېنلاردان إشیدیردیم کی، آنا اۏلاجاغېنې بیلمک چۏخ گؤزل بیر دویقو دېر. آدامې یاشاما باغلایېر، یاشاماغا یؤنله‌دیر. یاشامدا هر شئی‌دن محروم اۏلدوغوم کیمی بو حیسّلردن ده محروم اۏلموشام. بیلمیرَم آنا اۏلاجاغېما سئوینیم یا کدرلَنیم. منیم اوشاغېمېن آتاسې سئودیک‌لریمین قاتیلی، میللتیمین دۆشمنی اۏلان بیر إرمنی ‌دیر.
باشېم گیجللَندی، ألیمی آتېب دَمیر حاصاردان یاپېشدېم کی، یېخېلمایېم. بیر مۆدّت بئله قالېب اؤزۆمه گلندن سۏنرا آرتېق گئج اۏلدوغونو دۆشۆنۆب کۆرۆن ساحیلیندن آیرېلاراق بازارا طرف یؤن‌لَندیم.
إوه قایېداندا قاپې‌نېن آچېق اۏلدوغونو گؤرۆب دؤڲمَزدن ایچهری گیردیم. ألیمدهکیلری بیر یانا قۏیوب ایدمان آیاققابې‌لارېمېن قایطان‌لارېنې آچماق ایستهییردیم کی، ایچهریدن رشادېن عصبی سَسی گلدی.
– آبرې‌سېز اۏلموشام، دۏست-تانېش ایچینه چېخا بیلمیرَم، اۆزۆمه دئمهسهلر ده آرخامجا دئییرلر کی، زۏرلانمېش بیبیسی قېزېنې فخر’له إولرینده ساخلایېرلار.
– دۆز دئییر، من ده اوتانېرام جماعت ایچینه چېخماقدان. بونا بیر أنجام چَک آتا. -‌ بو دا باهادورون سَسی ایدی!
دایېمېن وئردیڲی جاوابې إشیده بیلمهدیم، چۆنکی إشیتدیکلریمدن دۆنیا باشېما فېرلانېردې. یئرده اۏتوروب کۆرهڲیمی سؤیکهدیم دووارا. اۏتاقدان چېخان سۏلماز خالا منی گؤرۆب اؤزۆنۆ ایتیرمیش حالدا:
– قېزېم نه اۏلوب سنه، قاپېنېن آغزېندا نییه اۏتورموسان؟ دئدی.
جاواب وئرمک یئرینه دوواردان توتاراق آیاغا قالخېب اۏتاغېما قاچدېم. آرخادان سۏلماز خالانېن:
– اوتانېرسېز هئچ، إشیتدی قېز دئدیکلرینیزی. دئدیڲینی إشیتدیم.
بیر نئچه گۆن اۏتاغېمدان چېخمادېم. سۏلماز خالا یئمهڲی گۆج’له، دانلایاراق یئدیزدیریردی منه. بو نئچه گۆنده نه دایېم، نه ده اوشاقلار اۏتاغېما گیریب حالېم’لا ماراقلانمادېلار. اؤزۆمۆ آرتېق بوردا بیر یۆک کیمی حیسّ إدیردیم و تئزلیک’له بو إوی ترک إتمهلی’یدیم. آمّا هارا، کیمین یانېنا گئدهجکدیم کی؟ دایېمدان باشقا بیر کیمسه‌م قالمامېشدې بو یاشامدا. چېخېلماز بیر دورومدا قالمېشدېم. نه گئتمهڲه بیر یئریم وار ایدی، نه ده داها بوردا قالا بیلردیم. بیرجه یۏلوم قالېردې: سۏلماز خالادان یۏل پولو آلېب، باکې’یا گئتمک. کیرایه إو توتاردېم، بیر ایش ده تاپېب اؤز-اؤزۆمۆ بیرتَهَر دۏلاندېراردېم. إله بو فیکیرلـر باشېمدا دۏلانېردې کی، دایېم گیردی ایچهری. قالخېب اۏتوردوم. اۏ دا ساکیتجه گلیب یانېمدا اۏتوردو. اوزون سۆرَن سوسقونلوقدان سۏنرا نهایت کی، دایېم یاواش سَس’له:
– قېزېم، اۏلانلارې تکرار سنه دئمهڲه إحتیاج یۏخ دېر. هامېسېنې اؤزۆن إشیتدین، – دئدی، – اؤزۆن ده یاخشې بیلیرسن کی، سنین داها بوردا قالماغېن مۆمکۆنسۆز دیر.
سؤزۆنه بیر آز آرا وئریب، دریندن نفس آلېب داوام إتدی:
– اوشاقلار حاقلې دېرلار، من ده سۏن زامانلار حیسّ إدیردیم کی، ایشده ده إله حَیَطده ده آرخامجا نهسه دئییب گۆلۆشۆرلر.

آغلاماماق اۆچۆن دۏداقلارېمې گمیریردیم. اؤزۆمۆ تۏپلایېب:

– ناراحات اۏلمایېن دایې، من ده دۆشۆنۆرم کی، داها سیزه یۆک اۏلا بیلمهرَم. منه بیر آز یۏل پولو وئر باکې’یا گئدیم. اۏرادا کیرایه إو ده توتارام، ایش ده تاپېب دۏلانارام. – دئدیم.
– یۏخ قېزېم، باکې’یا گئتمهڲه قۏیمارام سنی. سن منه باجېمېن یادیگارېسان. سنه یاتاقخانادا بیر اۏتاق آلمېشام. گئدیب اۏردا قالارسان. پول سارېدان دا نه کؤمکلیک لازېم اۏلسا إدهجم. – دئییب ألینی شالوارې‌نېن جیبینه سالېب بیر آچار چېخارېب منه اوزاتدې.

باجېسېنېن یادیگارې’یمېشام. إوینده ساخلاماغا اوتاندېغې، قۏرویا بیلمهدیڲی، یاتاقخانا اۏتاغېنا گؤندردیڲی یادیگارې. دایېم دۏست-تانېش آراسېندا باشې اوجا گزسین دئیه منی إویندن چېخارېر، آمّا حالبوکی من اۏنون باشېنې آشاغې إدهجک بیر گۆناه ایشلتمهمیشم. أسیر دۆشمهڲیم، گۆنلر’له زۏرلانماغېم، عذابلارا دؤزهرَک ساغ قالماغېم منیم گۆناهېم دَڲیلدی آخې.

فیکره دالمېشدېم دئیه دایېمېن اۏتاقدان نه واخت چېخدېغېندان خبریم اۏلمامېشدې. آچارې یاتاغېنېن اۆستۆنه قۏیوب گئتمیشدی. داها گؤزله‌یه بیلمَزدیم، گئتمک لازېم ایدی. یئریمدن قالخېب وار-یۏخوم ایکی-اۆچ دست اۏلان پالتارلارېمې یۆنگۆل بیر چانتایا یېغېب اۏتاقدان چېخدېم.
سۏلماز خالا منی یۏلا سالماق اۆچۆن منیم’له آشاغې دۆشدۆ. بلۏکون آغزېندا منی برک-برک قوجاقلایېب باغرېنا باسدې، اۆزۆمدن، ساچ‌لارېمدان اؤپۆب:
– باغېشلا قېزېم، من چۏخ ایستردیم گئتمهیهسن، آمّا کیم ‌دیر منه قولاق آسان. دایېنا چۏخ دئدیم، یالواردېم قولاق آسمادې. – دئدی و قۏینوندان بیر بۆکۆم پول چېخارېب اۏوجوما باسدې. – گؤتۆر بونلارې دا، اؤزۆنه ایش تاپانا کیمی دۏلانارسان، اؤزۆم ده ایمکان دۆشدۆکجه گلیب باش ووراجاغام سنه. – دئییب بیر داها منی قوجاقلادې.

قالاجاغېم یاتاقخانانېن عۆنوانېنې بیلیردیم. بازارا گئدنده یانېندان کئچیب گئدیردیم. یاخېن ایدی دئیه إله یالېن گئتدیم. ایچهری گیریب قارشېما چېخان قادېندان اۏتاغېمېن هاردا یئرلشدیڲینی سۏروشدوم، ایکینجی مرتبه دئدی. پیللهلر’له یوخارې قالخېب قالاجاغېم اۏتاغې تاپدېم. اۆستۆنۆن رنگی گئتمیش،کؤهنه تاختا قاپېنې آچېب ایچهری گیردیم. بالاجا، تعمیرسیز بیر اۏتاق ایدی. پنجرهسینین شۆشهسی‌نین بیر طرفی سېندېغېندان یئرینه تاختا وورموشدولار. دووارلارې شئح‌دن کیف باسمېشدې. ایچهریده پنجرهنین قاباغېنا قۏیولموش کؤهنه تاختا ماسا، یانېندا بیر دَنه کتیل و بیر پاسلانمېش دَمیر یاتاقدان باشقا هئچ نه یۏخ ایدی. پالتارلارېمې چانتادان چېخارېب ماسانېن اۆستۆنه قۏیوب اؤزۆمۆ اۆزۆ اۆسته یېخدېم یاتاغا. سانکی ایللرین یۏرغونلوغو واردې جانېمدا. اوزانان کیمی ده یوخو توتدو.
اۏیاندېغېمدا پنجرهنین چیرکلی شۆشهسیندن ایچهری گۆن ایشېغې دۆشۆردۆ. دئیهسن بیر سوتکا’یدې یاتمېشدېم. قالخېب اۏتوردوم. بیر آز اؤزۆمه گلیب دَهلیزه چېخدېم. اۆزبه‌اۆز قاپېدان جاوان بیر گلین چېخدې. اۏندان توالئتین یئرینی سۏروشدوم. دَهلیزین سۏنوندا دئدی. ساعاتې دا سۏروشدوم، دئدی دۏققوزون یارې‌سې ‌دېر. دۆنن آخشام ساعات دؤرددن یاتمېشام. ایندی ده سحر دۏققوزون یارې‌سې. توالئتده بؤیۆک بیر صف وار ایدی. نۏبهم چاتدېقدا أل اۆزۆمۆ یویوب اۏتاغېما قایېتدېم. آجمېشدېم. تۆکانا دۆشۆب ایستیکان، قاب و لازېم اۏلان باشقا بیر-ایکی أشیا، بیر ده یئمهڲه بعضی شئی‌لر آلدېم.
آرتېق بیر آیا یاخېن ‌دېر کی، بوردا یاشایېرام. قۏنشولار’لا دا تانېش اۏلموشام. یاخشې-پیس بیر تَهَر دۏلانېرام. اؤزۆمه ایش تاپماق بارهده دۆشۆنۆرم، چۆنکی، سۏلماز خالانېن وئردیڲی پول تۆکَنمک اۆزره ‌دیر. ایش تاپماسام آجېندان اؤلهرَم بوردا. قارنېمدا بؤیۆمهڲه باشلایېب دئیه پالتار‌لارېم أڲنیمه اۏلمور، یئنی پالتار دا آلمالېیام. قۏنشولاردان سۏراقلاشدېم. دئدیلر قادېن إو خیدمتکارې آختارېرلار. یۏللاندېم اۏرا. سئکرئتئر منه رئیسین یانېنا گیرمهڲی مصلحَت گؤردۆ. رئیس اۏرتا یاشلې، دۏلو بَدَنلی بیر کیشی ایدی. ایش اۆچۆن گلدیڲیمی دئدیم. کیم اۏلدوغومو، هاردا قالدېغېمې و دایېمېن آدېنې دئدیم. رئیس منی آیاقدان باشا سۆزهرَک:
– هه، سن اۏ أسیرلیکده اۏلان قېزسان؟ – دئیه سۏروشدو.
– بَلی، خۏجالې‌دانام.
– گل اۏتور گؤرَک، – دئییب منه یئر گؤرسَتدی.
کئچیب اۏنون’لا اۆزبه‌اۆز ماسانېن اؤنۆنده أڲلَشدیم. اؤزۆ ایسه قالخېب اۏتاقدا وار-گل إده-إده منه بیر نئچه سوال وئردی. نئچه یاشېم وار، آدېم نه دیر و بونلارا تای سۏرقولار… دانېشا-دانېشا گلیب باشېمېن اۆستۆنده دوراراق أللرینی چیڲینلریمه قۏیدو:
– هئچ روا دېرمې بئله گؤزل، گنج بیر قېز إولرده ایشلهییب، اۏنون بونون آیاغېنېن آلتېنې سۆپۆره‌سن؟ – دئدی.
– منیم تحصیلیم یۏخ دېر آخې، هئچ اۏرتا مکتبی ده بیتیرمهمیشم.
– عئیبی یۏخ، حرفلری کی، تانېیېرسان، یازا بیلیرسن.
– بَلی، خطتیم ده یاخشې دېر.
– هه، لاپ یاخشې، سنه بابات بیر ایش وئرهرم، ماعاشېن دا یاخشې اۏلار. – دئیه‌رَک أللرینی چیڲنیمدن سینه‌مه طرف سۆرۆشدۆرۆب، کؤینه‌ڲیمین ایچینه سالاراق دؤشلریمی سېخماغا باشلادې.
– بوراخېن، نه إدیرسیز سیز، دَلی اۏلموسوز؟ – دئیه‌رَک ماسانېن آرخاسېندان قالخماغا چالېشدېم. آمّا اۏ، گۆجلۆ أللری ایله منی ماسایا سېخدېغېندان ترپه‌نه بیلمهدیم. اۏنون ألیندن چېخماغا چېخېش یۏلو آختارېردېم کی، بیلهیی کئچدی آغزېما و وار گۆجۆم’له بیلهڲینی دیشله‌دیم. باغېراراق منی بوراخدې. یئریمدن قالخېب قاپېیا سارې قاچدېم. آرخامجا:
– قانجېق، منیم اۏ إرمنیلردن نهییم أکسیک ‌دیر کی؟ آللاه بیلیر نئچه إرمنی‌نین آلتېندان چېخمېسان. – دئیه باغېردې.
قاپېنې آچېب چېخماق ایستهییردیم کی، باشېم هرلَندی. ألیمی آتېب دوواردان توتماق ایستهدیم، آمّا دووارا چاتمامېش یېخېلدېم.

گؤزۆمۆ آچاندا خستهخانادا ایدیم. سۏلماز خالا یانېمدا اۏتورموشدو.
– منه نه اۏلوب؟ – دئیه سۏروشدوم.
– قۏرخما قېزېم، سادهجه باشېن هرلَنیب یېخېلمېسان. دایېن دا بوردا دېر، حکیمین یانېندا دېر ایندی گلر اۏ دا بورا.
دایېم ألینده بیر نئچه کاغېذ ایچهری گیردی. منه غضبلی باخاراق سۏلماز خالانېن قولاغېنا نهسه پېچېلدادې. سۏلماز خالا تعجۆبلۆ حالدا:
– وای… – دئیه‌رَک ألینی آغزېنا آپاردې.
سۏنرا هر ایکی‌سی چؤله چېخدېلار. بیر نئچه دقیقه سۏنرا سۏلماز خالا ایچهری قایېدېب یانېمدا اۏتوردو.
– قېزېم، حکیم دئییب کی، حامیلهسن، هم ده آرتېق دؤردۆنجۆ آیېنا کئچمیسَن. دایېن دا حکیم’له دانېشېب، کورتاژ إدهجکلر سنی.
– بیلیردیم حامیله اۏلدوغومو، سۏلماز خالا. گنجهده خستهخانادا اۏلاندا دئمیشدیلر. قۏرخدوم، سیزه دئمهدیم.
– گَرَک منه گیزلینده دئیَردین، هئچ دایېن دا بیلمَزدی، گئدیب کورتاژ إلَتدیرَردیک.
– یۏخ، سۏلماز خالا، منیم بو اوشاغې آلدېرماق فیکریم یۏخ دېر. باشا دۆش منی، خالا، اۆرهڲیم گلمیر.
– جماعت’دن عایېب دېر، قېزېم. دئیهجَکلر إرمنی‌دن اوشاق دۏغوب.
– بو اوشاق منیم ‌دیر، خالا. دؤرد آی دېر منیم بطنیمده ‌دیر، منیم قانېمدان‌ دېر، منیم جانېمدان ‌دېر. قوربان اۏلوم، نۏلار، دَڲمهیین اوشاغېما، یالوارېرام، اؤلدۆرمهڲین بالامې. – دئییب آغلادېم.
سۏلماز خالانېن دا گؤزلری دۏلموشدو. گؤردۆم کی، منه یازېغې گلیر. أن آزېندان اۏ دا قادېن ایدی و أن أساسې آنا ایدی. منی چۏخ یاخشې آنلایېردې. دایېم’لا دانېشاجاغېنا سؤز وئریب پالاتادان چېخدې. آز کئچمیشدی کی، دایېم عصبی حالدا ایچهری گیرهرَک:
– سن نه دانېشېرسان، باشېن خاراب اۏلوب سنین، إرمنی‌دن اوشاق دۏغماق نه دئمک ‌دیر؟– دئیه اۆستۆمه باغېردې.
– دایې…
– آززار دایې، نییه بونو واختېندا دئمهمیسَن؟ ایستهییرسن کی، جماعت ایچینه چېخا بیلمهیَک، کؤچک چېخاق گئدَک بورالاردان؟
– دایې، من اؤز ألیم’له اؤز اوشاغېمېن قتلینه فرمان وئره بیلمهرَم.
– سن غلط إدیرسن. سن کیمسن کی، نهیهسه ده قرار وئرهسن؟ اؤزباشېناسان یا یییهسیزسن؟ – دئییب اۆستۆمه یئرییهرَک قۏلومدان توتوب دارتاراق – قالخ! کورتاژ إتمک اۆچۆن سنی گؤزلهییر حکیملر.
اؤزۆمدن آسېلې اۏلمایاراق حیرص’له قۏلومو چکیب اۏنون بارماقلارې آراسېندان چېخاردېم. عؤمرۆمده ایلک دفعه اۏلاراق:
– هه، یییهسیزم. آتاسې، آناسې، یاخېنلارې إرمنیلر طرفیندن اؤلدۆرۆلمۆش، دایېسې‌ کۆتله‌نین آغزېنې یېغېشدېرماقدان’سا إویندن چېخارېب یاتاقخانا اۏتاغېنا گؤندردیڲی یییهسیز بیر قېزام! -‌دایېمېن اۆستۆنه قېشقېردېم. – من اوشاغېمې اؤلدۆرمهیهجم! أل چکین مندن!
دایېم منی وورماق اۆچۆن ألینی قالدېردې و یوموروغونو هاوادا سېخاراق ألینی یئنیدن یانېنا سالېب:
– ردّ اۏل! منیم بوندان سۏنرا سن آددا باجېم قېزې یۏخ دېر. – دئییب قاپېنې چېرپاراق چېخېب گئتدی.

یئنه گۆجۆم گؤز یاشلارېم’لا یاستېغې ایسلاتماغا چاتدې.

 
یاغېش گئتدیکجه گۆجلَنیردی، إوه چاتماغېما ایسه هله خئیلَک یۏل واردې. بو ایل پایېز گیرَندن یاغېشلار هئچ آرا وئرمیردی. بیر طرفدن آلتې دئشیلمیش ایدمان آیاققابې‌لارېمېن ایچینه دۏلان سو‌، بیر طرفدن ده ده قارنېمداکې کؤرپهنین آغېرلېغې یئیین یئریمهڲیمه ایمکان وئرمیردی. بۆتۆن گۆنۆ ده بازاردا آیاق اۆستۆنده قالدېغېمدان آیاقلارېم شیشمیشدی. اوتوبوس دایاناجاغېنېن یانېندان کئچنده ایستهدیم مینیب اوتوبوس’لا گئدهم. ألیمی جیبیمه سالېب پولون آزلېغېنا باخدېم. جیبیمده یالنېز بیر چؤرهڲین پولو قالمېشدې. اوتوبوس’لا گئتسه’یدیم گئجه آج یاتمالې اۏلاجاقدېم دئیه یئنه ده یالېن گئتمهڲه اۆستۆنلۆک وئردیم.
ایش تاپا بیلمهدیڲیمدن یۆن جۏراب، ألجَک، ماسا اؤرتۆڲۆ و باشقا بَزَک أشیالارې تۏخویاراق هر گۆن بازارا چېخارېب ساتېردېم. نئچه گۆن ایدی دئمک اۏلار کی، هئچ نه ساتا بیلمیردیم. ألیمده اۏلان پول دا قوتارمېشدې. اومودوم سۏلماز خالایا ایدی. هفتهده بیر دفعه دایېمدان گیزلین یانېما گلیب، یا پول وئریردی، یا دا أرزاق آلېب گتیریردی. آمّا بیر هفتهدن چۏخ دېر کی، گلمیر. یقین إودن چېخماغا بهانه تاپا بیلمیر. قۏنشولارېمدان دا آرادا أرزاق یاردېمې إدنلردن اۏلور. اۆزبهاۆز قاپې قۏنشوم ایلاهه چۏخ مئهریبان گلین ‌دیر. إوینده نه پیشیرَر’سه بیر قاب دا حؤکمن منه وئریر. یازېغېن أری آغدام’دا شهید اۏلوب، قارداشلارې دۏلانېشېغېنا کؤمکلیک إدیرلر. اۏ حالې’یلا هله منه ده کؤمکلیک إدیر، ألینده نه اۏلور منیم ده پایېمې مۆطلَق وئریر. بیر ده طوبو خالا وار. اۏ دا منه قارشې چۏخ مئهریبان و قایغېکئشجهسینه داورانېر. طوبو خالا إله آنام’لا یاشېد اۏلار. أری إلئکتریک دوراغېندا ایشلهییر. بیر اۏغلو وار: یاسین. مندن اۆچ-دؤرد یاش بالاجا اۏلار، مکتبلی دیر، دَرسلرینده چتینلیڲی اۏلان کیمی قاچېر اۆستۆمه، من ده کؤمک إدیرم.
دایېم‌گیلین قۏنشولارېندا اۏلدوغو کیمی بوردا دا منی گؤرنده اۆز-گؤزۆنۆ تورشودوب آغېز بۆزنلر وار. قارنېم بؤیۆڲۆب، حامیلهلیڲیم اؤزۆنۆ گؤرسه‌دندن سۏنرا بئلهلرینین سایې بیرآز دا آرتدې. أوّللر چۏخ پیس تأثیر إدیردی. ساعاتلار’لا اۏتاغېما قاپانېب آغلایېردېم. آمّا سۏنرادان اؤرگشدیم آرتېق بعضی اینسانلارېن بو جۆر دۆشۆنجهلرینه. هئچ کیم باشقاسېنېن دردینی یاشامادېغې تقدیرده اۏنو آنلایا بیلمز. بیرینین دردی باشقاسېنا قېناق هَدَفی اۏلوب همیشه. بو دۆشۆنجهیه صاحیب اۏلان اینسانلار هر زامان اۏلوب و اۏلاجاق دا.
نهایت کی، یاتاقخانانېن هر جۆر یئمک اییی وئرَن دَهلیزینه اؤزۆمۆ چاتدېردېم. قاپېیا چاتېب آچارې کیلیده سالمېشدېم کی، ایلاهه قاپېنې آچېب:
– گلدین؟ – دئییب یئنیدن ایچهری قاچدې و ألینده ایکی دۏلو زنبیل قایېتدې: – سۏلماز خالا گلمیشدی. سنی گؤزلهدی گلمهدین، بونلارې و بونو، – دئییب ألینی ژاکئتی‌نین جیبینه سالېب بیر بۆکۆم پول چېخارېب منه اوزاتدې: سنه چاتدېرماغېمې خواهیش إتدی.
– چۏخ ساغ اۏل، آی ایلیش. – دئییب پولو و زنبیللری اۏندان آلدېم.
– وای، قېز، هئچ فیکیر وئرمیرَم سن تمیز ایسلانمېسان کی.
– هه، یاغېش گۆجلۆ یاغېر. دایاناجاقدان بورا گلَنه کیمی ایسلاندېم.
یالان دانېشماغېم یاناقلارېمېن قېزارماسېندان بیلینمهسین دئیه اۆزۆمۆ چئویریب قاپېنې آچماغا چالېشدېم. ایلاهه یاخېنلاشېب ألینی آلنېما قۏیوب تشویش’له:
– آی قېز، سن قېزدېرمازدان یانېرسان کی. – دئییب ألیمی کنارا ایته‌له‌ییب قاپېنې آچدې. بیر ألی’یله زنبیللری گؤتۆرۆب، اۏ بیری ألی’یله قۏلومدان توتاراق ایچهری کئچمه‌مه کؤمک إلهدی. یاش پالتارلارېمې چېخارېب ماسانېن باشېنا یېغدې. حۏله گؤتۆرۆب ساچلارېمې قورولادې و پالتارېمې گئیینمهڲه کؤمک إلهدی. یاستېغېمې دۆزلدیب منی یئریمه اوزاندېرېب: ” گؤزله گلیرَم” دئیه‌رَک قاچېب اۏتاقدان چېخدې. بئش دقیقه سۏنرا ألینده بیر فینجان کؤمۆر چایې قایېتدې. چایې اؤز ألی’یله قورتوم-قورتوم منه ایچیرتدی. آنامې خاطېرلادېم. هر دفعه خستهلهننده باشېمېن اۆستۆنۆ کسدیرَر، ألیمی ترپتمهڲه بئله قۏیمازدې، یئمهڲی بئله قاشېق’لا اؤزۆ یئدیرَردی منه. حمید ایسه بالاجا أللرینی آلنېمدا گزدیرهرَک، یاناغېمدان اؤپۆب آغزېنېن سویونو تؤکردی اۆزۆمه. گؤزۆمۆ آچېب اۆزۆنه باخدېقدا مېرېق دیشلرینی گؤرسَه‌دیب تئز ده قاچېب گئدردی. آمّا ایندی نه آنام منه قوللوق إدیر، نه ده بالاجا حمیدیم گئدیب-گلیب اؤپۆردۆ منی. بلکه ده روحلارې هاردا’سا بوردا یاخېنلېغېمدا، لاپ یانېمدا دایانېب منه باخېرلار. چۏخ دارېخدېم اۏنلار اۆچۆن. بونلارې دۆشۆندۆکجه اؤزۆمدن آسېلې اۏلمازدان گؤز یاشلارېم آخېب قولاقلارېما دۏلور، اۏرداندا بۏینوما آخېردې. بۆتۆن گئجهنی قېزدېرمانېن إتگی‌سیندن دهشتلی یوخولار گؤردۆم. سحر اۏیاناندا ایلاهه یانېمداکې ماسادا مۆرگۆله‌ییردی. یازېق گئجهنی سحره کیمی یانېمدا قالمېش، منی بو دورومدا تک بوراخمامېشدې.
گۆناۏرتایا آرتېق نیسبَتَن یاخشېلاشمېشدېم. قالخېب گئییندیم. اؤزۆمه یئمک حاضېرلاماق اۆچۆن لازېم أرزاقلارې گؤتۆرۆب مطبخه گئتدیم. مطبخده عمللی باشلې نۏبه وار ایدی. قاز سۏباسېنېن بۏشالماسې اۆچۆن دووارا سؤیکه‌نیب گؤزلهییردیم. هم خسته‌لیکدن هم ده حامیله‌لیکدن آیاق اۆسته دورماغا چتینلیک چکیردیم. بو واخت ایلاهه ده ألینده کیچیک بیر قازانچا ایچهری گیردی. منی حال‌سېز، دووارا سؤیکنمیش وضعيّتده گؤرۆب:
– آی قۏنشولار، بو قېز هم خسته ‌دیر هم ده حامیله. ایجازه وئرین یئمه‌ڲینی پیشیرسین سۏنرا بیز پیشیره‌ریک. – دئیه ایچهریدهکیلره مۆراجیعت إتدی.
ألینده دۏغرانمېش یئرآلما و یاغ ایله دۏلو تاوا اۏلان سيّاره خالا آدلاندېرېلان کؤک قادېن چئوریلیب حیرص‌لی باخېشلار’لا اؤنجه منه سۏنرا ایلاهه‌یـه باخاراق:
– خسته ‌دیر گئتسین خستهخانایا، حامیله‌ دیر گئتسین دۏغسون. بئله منیم گؤزۆم آیدېن. حامیله’یمیش! بیز نئجه دایانمېشېق نۏبهیه اۏ دا دایانسېن گؤزلهسین. – اوجا سَس’له دیللندی.
– آی سيّاره خالا، بیر آز اینصافېن اۏلسون. گؤرمۆرسَن آیاق اۆسته گۆج’له دایانېر؟ نۏلار کی، بئشجه دقیقهیه یئمهڲینی پیشیریب گئدهجک.
– بیز آخشاما کیمی بوردا یاتمایاجاغېق کی. بیز ده بئش دقیقهیه پیشیریب گئدیریک ده.
– آخې اۏ حامیله ‌دیر، سيّاره خالا.
– آز، بئله جهنَّمه حامیله ‌دیر. إرمنی‌دن اوشاق دۏغاجاق، اۏ دا بؤیۆڲۆب بوردا هامېمېزېن باشېنې کسیب گئدهجک ده. نه یاپېشمېسان آخې حامیله‌ دیر-حامیله ‌دیر. – سيّاره خالا آغزې کؤپۆک‌لَنه-کؤپۆک‌لَنه نۏبه‌سیندن چېخېب ایلاهه‌یـه طرف بیر نئچه آددېم آتدې: – گؤزلهییر، هامې کیمی جانې چېخسېن گؤزلهسین، گؤزله‌میر جهنّم اۏلوب گئتسین.
ایلاهه‌یـه طرف چؤنۆب مۆباحیثه إتمهمهسینی دئمک ایستهسم ده قَهَر بۏغازېما دۏلدوغوندان دانېشا بیلمهدیم. اۏنون دیرسهڲینه تۏخاندېم کی، لازېم دَڲیل. دوواردان توتا-توتا دَهلیزه چېخدېم. بیر نئچه آددېم آتمېشدېم کی، قارنېمېن آلتېندان دهشتلی بیر سانجې توتدو. اؤزۆمدن آسېلې اۏلمایاراق بیر ألیمی دووارا دایاق وئرهرَک بیر ألیم’له قارنېمې توتوب قېشقېردېم. آغرې گئتدیکجه داها دا شیدَّتلندیڲیندن ایختییارسېز اۏلاراق قېشقېرېردېم. سَسیمه مطبخدهکیلر قاچېب گلدیلر. ایلاهه قاچاراق گلیب قۏلوما گیردی. یان‌یؤوره‌یه باخېب هیجانلې حالدا:
– کؤمک إدین، قوربان اۏلوم کؤمک إدین، إلنوره دۏغور. – قېشقېردې.
لاکین هئچ کیم یئریندن ترپنمهدی. سَسیمه طوبو خالا دا قاچاراق گلیب باشقا قۏلوما گیریب منی پیللهکَنه طرف آپاردېلار. طوبو خالا اۆزۆنۆ اۏتاقلارېن بیریندن چېخان جاوان اۏغلانا توتوب:
– فرهاد، اۏغلوم، خالا قوربان، قاچ آشاغېدان اورژانسا زنگ وور. – دئدی و درحال دا نه دۆشۆندۆ’سه:
– یۏخ، تعجیلی یاردېم گئج اۏلار، سن قاچ بیر تاکسی گتیر. – دئیه آرتېردې.
فرهاد باشېنې یئللهییب، پیللهلر’له آشاغې یۆڲۆرهرَک یۏخا چېخدې.
یاتاقخانانېن حَیَطینه دۆشدۆکده تاکسی آرتېق اۏردا ایدی. فرهادېن دا کؤمکلیڲی ایله منی ماشېنېن آرخا اۏتوراجاغېنا اوزاتدېلار. فرهاد قاباقدا، سۆرۆجۆنۆن یانېندا أڲلَشدی، ایلاهه ایسه آرخادا، منیم یانېمدا اۏتوروب باشېمې دیزلرینه قۏیوب، أللریمدن برک-برک توتدو. فرهاددان و تاکسی سۆرۆجۆسۆندن اوتاناراق قېشقېرماماغا چالېشسام دا آرادا آغرې اۏ قدر گۆجلۆ اۏلوردو کی، قېشقېرمایا بیلمیردیم.
آرتېق یارېم ساعاتدان چۏخ ایدی کی، آنا اۏلموشدوم. اۏغلوم اۏلموشدو. اوشاغې هله یاخشې گؤره بیلمهمیشدیم. دۏغوش اۏلان کیمی اۏنو بَله‌ڲه بۆکه‌رَک آپاردېلار. ایچیمده بیر ناراحاتلېق وار ایدی. بیردن اوشاغېما نهسه اۏلار یا إله اؤزلری نهسه إدرلر. گؤزۆم قاپېدا قالمېشدې کی، کیمسه گلسین اوشاغېمېن نئجه اۏلدوغونو سۏروشوم. بیرآز سۏنرا یاشلې بیر پرستار ایچهری گیریب منه یاخېنلاشاراق:
– إلنوره سن‌سن؟ – دئیه سۏروشدو.
– هه منم. اوشاغېم نئجه ‌دیر، هاردا دېر؟ – هَیَجانلاناراق بیر نئچه سوال دالبادال وئردیم.
– قۏرخما، اوشاغېن تۏپ کیمی دیر، بیرآزدان گتیرهجکلر أمیزدیره‌سن. – دئییب آزجا منه طرف أڲیلهرَک علاوه إلهدی:
– من بورا باشقا شئیه گؤره گلمیشَم. سئودا دۏکتۏر گؤندریب منی، پولونو ایستهییر.
– نه پول؟ – تعجّۆب’له سۏروشدوم.
– نئجه نه پول، آی قېز؟ سنی اۏ دۏغوزدوروب. بس اۏنون حاققېنې کیم اؤدهیهجک؟
– آخې بورا دؤولتین خستهخاناسې ‌دېر، سیز بوردان معاش آلېرسېز.
– بورا باخ، منه قانون اۏخوما بوردا. جماعت سنین ددهنین نؤکری دَڲیل. جماعت أذيّت چکیب سنین کۆچۆڲۆوۆ دۏغوزدوروب حاققېنې ایستهییر.
اۏغلوما “کۆچۆک” دئیَنده إله بیلدیم کی، اۆزۆمه سرت بیر سیلّه دَڲدی. اؤزۆمدن آسېلې اۏلمازدان قالخېب یئریمده اۏتوروب قفیل ألیمی آتېب یاپېشدېم بۏغازېندان:
– منیم اوشاغېم کۆچۆک دَڲیل. بونو هامېنېز آنلایېن آرتېق. کیمسه منیم اوشاغېمې تحقیر إده بیلمز. اۏنو قۏرویان بیر آناسې وار، – دئییب، گئتدیکجه داها مؤحکَم سېخماغا باشلادېم.
سېخدېقجا گؤزلری بَره‌لیب، اۆزۆ گؤڲهریب، دیلی آغزېندان چؤله چېخېردې. اۏنون اۆزۆنده گؤردۆڲۆم ایفادهلر تانېش ایفادهلر اۏلدوغو اۆچۆن منی هئچ ده قۏرخوتموردو. أسیرلیکده اۏلاندا إرمنیلرین اؤلدۆردۆڲۆ أسیرلرین اۆزلرینده چۏخ گؤرمۆشدۆم بو ایفادهلری. آرتېق یۏرولموشدوم، أزیلمکدن، آلچالماقدان. یاشامېن منه چکدیردیڲی آجې‌لارېن قیصاصېنې بو قادېندان آلاجاقمېشام کیمی هئچ نه دۆشۆنمَزدن بارماقلارېمې داها برک سېخېردېم. اۏنون ایسه یاواش-یاواش رنگی قارالېب، گؤزلری حدقهسیندن چېخېردې. أللری بیله بیلَکلریمدن توتوب سېخېب، دارتېنېب، قورتولماغا چالېشېردې. هردن آتدېغې تپیکلر و قورتولماغا چالېشدېغې زامان منه ووردوغو ضربهلر منی داها عصَبی‌لَشدیریب، گؤزۆمۆ داها دا قارالدېردې. آرتېق اۏ خېرېلداماغا باشلامېشدې. سۏنرا کیمسه قۏلومدان توتوب دارتماغا باشلادې، داها بیر کیمسه بارماقلارېمې آچماغا جهد گؤرسَتدی و ایستهدیڲینه ده ناییل اۏلدو. قادېن تاپپېلتې’یلا آرخاسې اۆسته دؤشهمهڲه یېخېلاراق خېرېلداماغا باشلادې. هر شئی گؤزۆمده دومانلې گؤرۆنمهڲه باشلادې. بئینیمده بیر اوغولتو یاراندې. قارېشېق، باشا دۆشۆلمهیهجک سَسلر، پالاتایا دۏلوشان آداملار، کیمین’سه قېشقېرا-قېشقېرا منه نهسه دئمهسی. بۆتۆن بونلار بیر یوخو، خیال کیمی گلیردی منه. سۏنرا یقین کی، هوشومو ایتیرمیشَم. چۆنکی، گؤزۆمۆ آچاندا یان‌یؤوره‌ده تام بیر سۆکوت حؤکم سۆرۆردۆ. ساده‌جه پنجره شۆشهسینه چېرپېلان یاغېش دامجېلارېنېن سَسی إشیدیلیردی. باشېمې ساغا چئویریب دؤشهمهڲه باخدېم. قادېن اۏردا یۏخ ایدی. آیاق سَسی إشیدیب آزجا دیکَلدیم. منیم’له بیر پالاتادا1 یاتان باشقا قادېن ایدی. یاتاغېندان قالخېب منه یاخېنلاشېردې.
– آیېلدېن؟ – دئیه سۏروشدو.
گؤز قاپاقلارېمې بیر بیرینه سېخماق’لا “هه” ایشارهسینی وئردیم.
– یازېق صَنۏبَری آز قالا اؤلدۆرمۆشدۆن، – گلیب یاتاغېمېن آیاق طرفینده اۏتوردو، – حکیملر گۆج’له آیېلتدېلار.
جاواب وئرمهدیم. گؤزلریمی بیر نؤقطهیه زیلله‌ییب دورموشدوم.
– گئدیم دئییم آیېلمېسان، اوشاغېنې گتیرسینلر أمیزدیر. یازېق بایاقدان آجېندان آغلایېر، – دئییب ألیمی یاواشجا سېخاراق آیاغا قالخدې.
بی نئچه دقیقه سۏنرا یئنیدن پالاتایا قایېتدې، آرخاسېنجا دا بیر پرستار و قوجاغېندا منیم اۏغلوم. پرستار اوشاغې إحتیاط’لا قوجاغېما وئردی. اۏغلومو ایلک دفعه گؤرۆب؛ ایلک دفعه قوجاغېما آلېردېم. آنالېق حیسّی سؤز’له ایفاده اۏلونمایاجاق بیرحیسّ ‌دیر. اۏنو قوجاغېما آلدېغېم آن ایندییه کیمی چکدیڲیم بۆتۆن عذابلارې بیر آنلېق اونوتدوم سانکی. إله بیل کی، یئنی بیر یاشاما باشلایېردېم – آنالېق یاشامېنا. اۏنون شیرین یاتېشېنا باخدېقجا، قۏخوسونو ایچیمه چَکدیجه اؤزۆمۆ بو ظۆلم و عذابلار’لا دۏلو دۆنیادا یۏخ، تامام باشقا، ساکیت، راحات بیر دۆنیادا حیسّ إدیردیم. بلکه ده آللاه بو دۆنیادا چکدیڲیمیز عذابلار’لا، آغرېلار’لا، اۆزلشدیڲیمیز چېخېلماز وضعيّتلرین چتینلیڲی ایله بیزه جهنَّمین، بعضی خۏش دویقولار’لا ایسه آنالېق حیسّی و …، اؤز کؤرپهنین قېغېلتېسې، اییی ایله جَنّتین وارلېغېنې بیزه خاطېرلادېر و یا هرهسیندن چۏخ کیچیک بیر حیصّه گؤرسَتمهڲه چالېشېر. یاشادېغېمېز هر عذاب، هر چتینلیک جهنَّمین بو دۆنیادا بیر پارچاسې، خۏشبختلیک، حوضور ایسه جَنّتین بیر پارچاسې‌ دېر. سادهجه شوعوروموز بونو درک إتمک ایسته‌میر، آلېن یازې‌سې، طالئعه دئییب فرقینه وارمېرېق و عیبرت گؤتۆرمۆرۆک.
اۏغلوم إله دؤشۆمۆ أمه-أمه ده یوخویا گئتدی. باشېم’لا پرستارا ایشاره إتدیم کی، گلیب گؤتۆرسۆن. درین بیر نفس آلاراق اییینی ایچیمه چکیب، آلنېندان اؤپهرَک وئردیم پرستارېن قوجاغېنا. اۏنلار قاپېدان چېخانا کیمی گؤزۆم’له آردېنسادېم. قالخېب پنجره‌یه یاخېنلاشدېم. هاوا آرتېق قارالمېشدې. بلکه ده گئجهنین بیر یارې‌سې’یدې، بیلمیرَم، ساعاتدان خبریم یۏخ ایدی. نه قدر باخدېم’سا دا ایسلانمېش شۆشهدن اوزاقدان ایشاران بیر-ایکی بولانېق ایشېقدان باشقا هئچ نه گؤره بیلمهدیم.
قایېدېب اوزاندېم یئریمه. ایچیمده بیر راحاتلېق واردې. اؤز-اؤزۆمده دۆشۆندۆم کی، یاخشې کی، تأکیدلره، حده-قۏرخولارا بۏیون أڲمهییب تلف إتدیرمهدیم اوشاغې. یۏخسا بیر عؤمۆر اؤزۆمۆ اؤز اوشاغېمېن قاتیلی کیمی گؤرَردیم، ویجدانېم ایسه هئچ واخت راحاتلېق تاپمازدې. هله خۏجالېدا اۏلارکن إشیدنده کی، کیمسه اوشاغېنې سالدېرېب، اۏ قدر ده غریبه گلمَزدی منه. دۆشۆنۆردۆم کی، دۏغولمامېش، اۆزۆنۆ گؤرمهدیڲیم بیر شئی دیر، یانې چۏخ عادی گَلردی منه اوشاق سالدېرما. آمّا حامیله اۏلدوغومو إشیدنده إله بیل کی، ایچیمده حیسّ إتدیم اۏ اوشاغې. خیالېمدا، تَصَوّۆرۆمده جانلاندېردېم اۏنو و دۆشۆندۆم کی، سالدېرماغا راضېلېق وئرسم قاتیل اۏلاجام. اۏندان سۏنرا سالدېرماغا راضېلېق وئرمیش آنانې بیر مَحبوسا گۆناهسېز اۏلدوغونو بیلهرَک اؤلۆم حؤکمۆ وئرمیش حاکیمه، سالدېران دۏکتورو ایسه گۆناهسېز اۏلدوغونو بیلهرَک همین مَحکومون قتلینی ایجرا إدن جلّادا بنزهدیرم. إله بو دۆشۆنجهلر’له ده یوخویا گئتدیم.

سحر سۏلماز خالا یانېما گلدی. اوشاق اۆچۆن مۆختَلیف اۏیونجاق‌لار و بیر نئچه دست پالتار آلمېشدې. اۏنا دا ایلاهه زنگ ووروب خبر وئرمیشدی. دۆنن دایېم إوده اۏلدوغو اۆچۆن گله بیلمهمیشدی، اۏنا گؤره ده بو گۆن دایېمې ایشه یۏلا سالان کیمی قاچېب گلمیشدی یانېما. دایېمدان گیزلین گلدیڲی اۆچۆن قالخېب آلنېمدان اؤپۆب:
– من گئدیم، قېزېم. یا اوشاقلار یا دایېن بیلسه منی اؤلدۆرَر، – دئدی.
– چۏخ ساغ اۏل، سۏلماز خالا، چۏخ أذيّت چکیرسن اۆستۆمده. هئچ بیلمیرَم بۏرجوندان نئجه چېخاجام.
– قېزېم، منیم سنه إتدیکلریم سنین آنانېن منه إتدیکلرینین یانېندا هئچ نه دیر، – دئدی و گؤزلری یۏل چکه‌رَک داوام إلهدی، – منی دایېن قاچېراندا آتانگیل قبول إتمیردیلر. هئچ کیمین منی گؤرمهڲه گؤزۆ یۏخ ایدی. بیرجه آنان دوردو آرخامدا. قۏرودو هامېدان، آرخامدا دوروب، قۏیمادې کیمسه منی أزه، آلچالدا. منه دئمک اۏلار کی، باجې اۏلدو اۏ واختې آنان… – دریندن آه چَکدی سۏلماز خالا: آتان دا بیزه چۏخ کؤمک إدیب. بیز خۏجالېدا یاشایاندا دایېن ایش‌سیز ایدی. ایکی کؤرپه اوشاق’لا چۏخ چتین دۏلانېردېق. آمّا آتان هئچ واخت بیزی نهدن’سه کۏرلوق چکمهڲه قۏیمایېب. زنبیل-زنبیل بازارلېق إدیب گتیرردی هر هفته. دایې‌نېن جیبینه پول قۏیاردې. إله دایې‌نېن بو ایشه دۆزلمهسینده ده، مینگچئویرده إو آلماغېمېزا دا آتانېن چۏخ کؤمهڲی اۏلدو. دایېن بۆتۆن بونلارې اونوتسا دا، من سنین آنانېن، آتانېن اۆستۆمۆزده اۏلان حاققېنې ایتیرمهرم، منیم بالام.
گؤزلریندن یاناقلارېنا سۆزۆلن یاشې سیلیب آیاغا قالخېب گۆلۆمسۆندۆ:
– یاخشې، قېزېم، من گئدیم، گئج ‌دیر داها. نهیه’سه إحتیاجېن اۏلسا ایلاهه‌یـه دئیَرسن منه زنگ وورار.

– چۏخ ساغ اۏل، سۏلماز خالا.

یئریمدن قالخېب اۏنو برک-برک قوجاقلادېم.
سۏلماز خالا گئدندن سۏنرا اۏغلومو گتیردیلر أمیزدیردیم. بیر ساعاتا یاخېن دا یانېمدا قالدې. اوشاغې آپارماغا گلَن پرستار ألینده بیر دَنه غؤنچه قېزېلگۆل گتیریب منه چاتاجاغېنې دئدی.
– کیم وئردی؟ – دئیه سۏروشدوم.
– بیر اۏغلان وئردی. خواهیش إتدی کی، سیزه چاتدېرېم.
– اۏغلان، نئجه اۏغلان ایدی؟
– واللاه فیکیر وئرمهدیم، یالان دئیه‌رَم، – دئییب اوشاغې گؤتۆرۆب گئتدی.
فیکیر منی گؤتۆردۆ، کیم گؤندره بیلردی بو گۆلۆ منه؟ آخې منیم بو شهَرده تانېدېغېم إله بیر آدام یۏخ دېر. نه قدر فیکیرلَشدیم’سه عاغلېما بیر کیمسه گلمهدی. قالخېب ایستیکانې گؤتۆرۆب دَهلیزه چېخېب توالئتین یئرینی سۏروشدوم. دَهلیز بۏیو آرخامجا دئییلن ” إرمنې‌دن اوشاق دۏغان بو قېز دېر” سؤزلرینی إشیدیردیم. عصبلریم گریلسه ده اؤزۆمۆ إشیتمزلیڲه ووروب کئچیب گئتدیم. ایستیکانې سو’یلا دۏلدوروب پالاتایا قایېتدېم. گۆلۆن ساپلاغېنې کسیب ایستیکانا قۏیدوم.
اوشاق قوجاغېمدا ألیمده ایکی موشامبا اوتوبوس دایاناجاغېنا طرف گئدیردیم. آرخادان کیمسه آدېمې چاغېردې، چئوریلیب باخدېم. بو همین اۏغلان ایدی-سانجېم توتاندا طوبو خالانېن ایسته‌ڲی’یله منه تاکسی گتیرَن اۏغلان. هه، آدې دئیهسن فرهاد ایدی.
– منی طوبو خالا گؤندهریب. دئدی یالېن گلمهیهسن- دئییب باشې’یلا یانېندا دایانمېش تاکسېنې گؤرسَتدی.
– طوبو خالا هاردان بیلدی کی، بو گۆن چېخاجام؟
گۆلۆمسۆنهرَک چیڲنینی چَکدی و ماشېنېن آرخا قاپې‌سېنې آچدې.
یۏل بۏیو هئچ بیریمیز دانېشمادېق. یاتاقخانایا چاتاندا اوشاغې من گؤتۆردۆم، تۏربالارېمې ایسه فرهاد. ایکینجی قاتا قالخاندا دَهلیزده طوبو خالا ایله قارشېلاشدېق. منی گؤرۆب هم تعجۆب‌لَندی هم ده سئویندی.
– آیــــی منیم گؤزل بالالارېم گلمیش. من ده بایاق ایلاههدن سۏروشوردوم کی، إلنوره نه واخت چېخاجاق گئدهک گتیرک، – دئدی.
– چۏخ ساغ اۏلسون فرهاد. یۏلدا تصادۆفَن راستلاشدېق، ماشېن توتوب گتیردی – دئییب فرهادا گؤز اوجو نظر سالدېم، یاناقلارې قان چاناغېنا دؤنمۆشدۆ. باشېنې آشاغې دیکیب دایانمېشدې.
اۏتاغېما کئچنده سَسیمیزه ایلاهه ده گلدی. منه اوشاغا باخماغېن قایدالارېنې، بلهمهڲی، آلتېنې دَڲیشمهڲی، هانسې ساعاتلاردا یئمک، هانسې ساعاتلاردا سو وئرمهڲی باشا سالدې. طوبو خالا ایسه هئچ کیمه فیکیر وئرمهمهڲیمی، باشېمې آشاغې سالېب اوشاغېم’لا مشغول اۏلوب، یاشامېمې یاشاماغېمې تاپشېردې. حقیقتن هر ایکی‌سینه نئجه تَشَکّۆر إده‌جهڲیمی بیلمیرَم. اۏنلار اۏلماسایدېلار، منه بو قدر دستک اۏلماسایدېلار چۏخ چتین اۏلاردې منه.
فئورال آیې اۏلماسېنا باخمایاراق گۆن چېخمېشدې، هاوا مۆلاییم ایدی. اوشاق دۏغولاندان بری آنجاق چؤرک آلماق اۆچۆن تۆکانا گئتدیڲیم ایستیثنا اۏلماق’لا إودن چؤله چېخمامېشدېم. ایلاهه، طوبو خالا و سۏلماز خالا ساغ اۏلسونلار، ایمکان وئرمیردیلـر کی، نهدن’سه کۏرلوق چکیم. آمّا دۆشۆنۆردۆم کی، بئله ده اۏلماز، عؤمرۆمۆن سۏنونا کیمی کیمه’سه مؤحتاج قالا بیلمهرَم. بیرآزدان اوشاق بؤیۆیهجک، خرجلری آرتاجاق. اۏنا گؤره ده بیر ایش تاپېب اؤزۆمۆ و اوشاغېمې دۏلاندېرمالې‌یام.
هاوانېن گۆنشلی اۏلماسېنی قوللانېب بیرآز گزمهڲی قرارا آلدېم. اۏغلومو گئییندیریب آراباسېنا قۏیدوم. آرابانې اۏغلوما ایلاهه هديّه إدیب. اوشاقلارې بؤیۆیۆب. داها آرابایا إحتیاجې اۏلمادېغې اۆچۆن، هم ده إوده قالېب یئر توتدوغونا گؤره هديّه إلهدی. گؤدَکجه‌می گئیینیب قاپېنې آچمېشدېم کی، گؤردۆم قاپېنېن آغزېنا بیر دَنه غؤنچه قېزېلگۆل قۏیولوب. دۏغوم إویندن چېخدېغېم گۆندن هر گۆن سحر قاپېنېن آغزېنا بیر دَنه قېزېلگۆل قۏیولور. هردن إله اۏلور کی، گۆلۆن یانېنا اوشاق اۆچۆن اۏیونجاق‌لار دا قۏیولوردو. نه قدر گۆدسم ده گۆلۆ قۏیانېن کیملیڲینی تاپا بیلمهمیشدیم.
پارکېن گیریشیندن کئچیب گۆن توتان سکامیالاردان بیرینده اۏتوردوم. اوشاغېن آراباسېنې اۆزۆ گۆنه طرف قۏیدوم کی، اۆشۆمهسین. بیرآز اۏتورموشدوم کی، بیزدن بیرآز آرالېدان اۆچ-دؤرد اۏغلانېن بیزه طرف باخاراق کئچدیکلرینی گؤردۆم. ایچلریندن بیری آرالاناراق منه طرف آددېملادې. یاخېنلاشاندا تانېدېم-دایېمېن کیچیک اۏغلو رشاد ایدی. گۆلۆمسۆنهرَک آیاغا قالخېب اۏنا ألیمی اوزادېب:
– رشاد، خۏش گؤردۆک، نئجهسن؟ – دئدیم.
– نئینیرسن بوردا؟ – عصبی بیر سَس’له سۏروشدو.
– هئچ، اوشاغې چېخارمېشام بیرآز هاوا آلسېن، – دئییب گؤزۆم’له آرابانې گؤرسَتدیم.
– إرمنی کۆچۆڲۆنۆ؟
– رشاد…
– کۆچۆڲۆنۆ ده گؤتۆر ردّ اۏل گئت بو شهَردن.
– رشاد…
– بیر ده شهَرده قاباغېما چېخسان کۆچۆڲۆنۆ گؤزۆنۆن قاباغېندا دۏغرایاجام.
– من هئچ یئره گئتمهیهجم، سن کیمسن کی، منه قاداغا قۏیورسان؟ – سَسیمین تۏنو نیسبَتَن یۆکسلدی.
– اینانمېرسان کۆچۆڲۆنۆ دۏغرایارام؟ – دئییب اوشاق آراباسېنا طرف جومماق ایستهییردی کی، قارشېسېنا کئچیب، ایکی ألیمین ایچی ایله سینهسیندن ایتهله‌دیم.
– تۏخانما منیم اوشاغېما!
قۏلومدان توتوب سېخاراق منی قېراغا ایتهلهمک ایستهییردی کی، صیفتینه دَڲن قفیل یومروقدان اؤزۆنۆ ساخلایا بیلمهییب سنده‌له‌ییب یېخېلدې. یومروغو ووران فرهاد ایدی. بیر ألی ایله منی آرخاسېنا کئچیریب قارشېمدا اۆزۆ رشادا طرف دایانېب اۏنون یئردن دورماسېنې گؤزلهدی. رشاد یئردن قالخېب باش بارماغې’یلا دۏداغېندان آخان قانې سیلیب:
– دئمک اؤزۆنه سئوگیلی ده تاپمېسان. یاخشې من آتاما دئیه‌رَم، – دئییب چئوریلیب یئره دَڲمیش چیڲنینی اۏوخالایا-اۏوخالایا بیر نئچه آددېم آتېب، گئری چئوریلیب فرهادا – سنین’له ده قالسېن سۏنرایا، دئییب گئتدی.
فرهادا ساغ اۏل بئله دئمَزدن سکامیایا چؤکۆب أللریم’له اۆزۆمۆ توتاراق هؤنکۆردۆم. آغلایېب اۆرهڲیمی بۏشالدېب ألیمی اۆزۆمدن چکیب آرابایا باخدېقدا اوشاغې اۏردا گؤرمهدیم. باشېمې قالدېردېقدا گؤردۆم اوشاق فرهادېن قوجاغېندا دېر.
– من بوردا، پارکېن گیریشیندهکی گۆل دۆکانېندا ایشله‌ییرَم. بایاق اۏردان کئچنده گؤردۆم سیزی. ایستهدیم گلیب بیرآز اوشاق’لا اۏینایېم. – منه بئله باخمازدان إله اوشاق’لا اۏینایا – اۏینایا دئدی فرهاد.
– باغېشلا، سنه ده چتین‌لیک یاراتدېم – باشېمې آشاغې سالېب اوتانا-اوتانا دئدیم.
– آدې نه دیر بونون؟ – سانکی منی إشیتمهییرمیش کیمی سۏروشدو.
– آد قۏیمامېشام.
– نییه؟
– بیلمیرَم، عاغلېما إله بیر آد گلمهییب.
– نسیمی اۏلسون آدې-أرک’له دیللندی.
– نییه محص نسیمی؟
– سئودیڲیم شاعیر دیر نسیمی.
– من ده چۏخ سئویرَم نسیمینی. مکتبده شعرلرینی سئوه-سئوه اۏخویوردوم، چۏخونودا أزبر بیلیردیم. باشېما اۏ قدر اۏیون گلدی کی، هامېسېنې اونوتموشام، بئینیم تامام باشقا شئی‌لر’له یۆکلهنیب.
– نئچه‌نجی صینیفه کیمی اۏخوموسان؟
– اۏن بیرینجی صینیفده’یدیم.
نهسه دۆشۆنۆب دئدی:
– منجه سن تحصیلی داوام إتدیرمهلیسن. مایېن سۏنوجو مکتبلر باغلاناندا سندلرینی حاضېرلا وئر مکتبلرین بیرینه. سئنتیابردان اۏن بیرینجی صینفی یئنیدن اۏخو. سۏنرا ایمکان اۏلار بیل‌یوردا یا تئکنیکوما ایمتاحان وئرَرسَن.
فرهادېن فیکری آغلاباتان ایدی. هئچ ایندییه کیمی عاغلېما گلمهمیشدی. هم اؤزۆمۆن، هم اوشاغېمېن گلهجهڲی اۆچۆن اۏخومالې’یدېم، یۏخ’سا بئله نۏرمال بیر ایش تاپماق منیم اۆچۆن چۏخ چتین اۏلاجاقدې. مکتبلرین یئرینی ده تاپماقدا منه کؤمک إدهجهڲینه سؤز وئریب ساغۏللاشېب گئتدی. من ده آرابانېن اۆزۆنۆ إوه طرف دؤندردیم.
گۆنلر بیر-بیرینی اۏ قدر سۆرعت’له قۏووردو کی، یازېن نه واخت، نئجه گلمهڲیندن خبریم اۏلمایېب. دئمک اۏلار کی، مۏنۏتۏن بیر یاشام طرزی کئچیریرَم، هر گۆن هر شئی تکرارلانېر. هر سحر قاپېمېن آغزېنا بیر دَنه قېزېلگۆل قۏیولور. ایلاهه، طوبو خالا هر گۆن بیزه گلیر، هر گلیش‌لرینده ده ألی بۏش اۏلمورلار. سۏلماز خالا هفتهده بیر-ایکی دفعه ایمکان تاپدېقجا بیر نئچه دقیقهلیک گلیب دَڲیب تئز ده قاچېب گئدیر. هر گۆن سحر اوشاغې پارکا چېخارېرام و هر دفعه ده فرهاد گلیر بیرآز اوشاق’لا اۏینایېب گئدیر. هر گۆن گۆناۏرتادان سۏنرا اوشاغې ایلاهه‌یـه تاپشېرېب دۆشۆب ایش آختارېرام. فرهاد اۏغلوما إله نسیمی دئیه باش وورور. من ده إله اؤرگنمیشَم-نسیمی دئییرَم. نسیمی فرهادا چۏخ اؤرگهنیب. هر دفعه پارکا گئدنده آراباسېندان بۏیلاناراق اۏنو آختارېر، اوزاقدان اۏنون گلدیڲینی گؤرنده ایسه گۆلۆمسۆنۆب اؤزۆنه اؤزل سَسلر چېخارېردې.
مای آیېنېن سۏنوجو سندلریمی تۏپلایېب فرهادېن مصلحَت گؤردۆڲۆ مکتبه یۏللاندېم. مکتب دایرئکتۏرونا باشېما گلنلری دانېشېب تحصیلیمی داوام إتدیرمک ایستهدیڲیمی دئدیم. اوشاغېم اۏلدوغونو بیلنده قطعیَّت’له “یۏخ” جاوابې وئردی. سبب ایسه بو اۏلدو کی، من آرتېق قادېنام، اوشاغېم وار بئله وضعيّتده اۏرتا مکتبده مکتبلیلرین تربییهسینی پۏزا بیلهرم. دئمک اۏلار کی، شهرین بۆتۆن مکتبلرینی گزدیم. آمّا هامېسېندان عئینی جاوابې آلدېغېم اۆچۆن اۏخوماق، تحصیلیمی داوام إتدیرمک سئودامدان أل چکدیم و یئنیدن ایش آختارماغا داوام إتمهڲی قرارا آلدېم.
بو گۆن یئنه ایش آختاراراق بۆتۆن شهری گزیب یۏرولدوم. إوه گئتمه‌میشدن یۏل اۆستۆ بیر سو آلېب پارکا دؤندۆم کی، بیرآز اۏتوروب آیاق‌لارېمېن دینجینی آلېم سۏنرا یۏلوما داوام إدیم. إله بیر آز اۏتورموشدوم کی، بیر قادېن دا گلیب یانېمدا اۏتوردو. اۏتوران کیمی ده باشلادې زمانه‌دن گیلئیلنمهڲه. اۏنا قولاق آسدېقجا آرادا اؤزۆمدن آسېلې اۏلمایاراق آه چکیردیم. بو قادېنېن نظریندن یایېنمادې.
– نه اۏلوب قېزېم؟ نییه تئز-تئز آه چکیرسن؟ بیر دردین‌می وار؟
– ایش آختارېرام. خالا، ایش‌سیزم. بیر اوشاق’لا یاتاقخانادا قالېرام، ایشه هاوا، سو کیمی إحتیاجېم وار، آمّا بو لعنته گلمیش شهَرده ایش سانکی بیر داملا سو اۏلوب گؤڲـه چکیلیب.
– هارانې’سا بیتیرمیسن‌می، قېزېم، تحصیلین وارمې؟ – دئیه سۏروشدو. جاوابېندا باشېما گلنلری اۏنا دانېشدېم.
قادېن بیر آز دۆشۆنۆب مندن تئلئفۏن نؤمره‌می ایستهدی، من ده یاتاقخانانېن نؤمرهسینی وئردیم. ایکی گۆن کئچمیشدی کی، یاتاقخانا کۏمئندانتې منی تئلئفۏنا چاغېردېقلارېنې دئدی. همین قادېن ایدی، منیم’له پارکدا إله همین سکامیادا گؤرۆشمک ایستهدیڲینی، منه ایش تاپدېغېنې دئدی. سئویندیڲیمدن تئلئفۏنو آسېب، کۏمئندانتا ساغ اۏل بئله دئمهڲی اونوداراق اۏتاغېما قاچدېم. تله‌سیک گئیینیب نسیمی‌نی ایلاهه‌یـه وئریب پارکا قاچدېم. قادېن اۏتوروب منی گؤزلهییردی. ایش گۆرجۆستانېن تیفلیس شهَرینده ایدی. حمیده خالانېن (قادېنېن آدې بئله ایدی) بیر قۏهومونون اۏرادا پالتار تیکمه فیرماسې وار. تیکیش باجاران، أل قابیلییَّتی اۏلان قېز، قادېنلارې بوردان آپارېب اۏردا ایش’له تأمین إدیردی. نییه یالنېز بوردان ایشچی یېغېردې کی، ایسته‌میر فابریکاسېندا آذربایجانلېلاردان باشقا میللتلر ایشلهسین اۏنا گؤره. دۆشۆنهجهڲیمی دئییب، حمیده خالانېن اۆزۆندن اؤپۆب إوه گلدیم. ایلاهه‌یـه، طوبو خالایا اۏلانلارې دانېشدېم. هر ایکی‌سی دئدیلر کی، بیرآز ریسکلی دیر. چۆنکی، بوردان قادېنلارې باشقا اؤلکه‌لرده ایشه دۆزلتمک آدې ایله آپارېب اۏردا فاحیشهلیڲه مجبور إدن ویجدان‌سېز آداملار چۏخ دېر.
گئجهنی سحره کیمی دئمک اۏلار کی، گؤزۆمه یوخو گئتمهدی. دۆشۆندۆم و ریسک إتمهڲی قرارا آلدېم. اۏنسوز دا بوردا بیر ایش تاپا بیلمیردیم و چۏخ گۆمان کی، بو گئدیش’له هئچ تاپا بیلمهیهجم ده. اۏنا گؤره ده قرارا آلدېم کی، اۏنسوزدا ایتیرهجک بیر شئییم یۏخ دېر، ریسک إدیم. لاپ گؤرسم کی، وضعيّت ایلاهه‌گیلین دئدیڲی کیمی ‌دیر، بیر یۏلون تاپېب قاچارام.
سحر نسیمی‌نی ایلاههنین یانېندا قۏیوب سندلریمی دۆزلتمک اۆچۆن إودن چېخدېم. هاردان باشلایاجاغېمې، هانسې ایدارهلره گئدهجهڲیمی بیلمهدیڲیم اۆچۆن فرهاددان کؤمک ایستهمک قرارېنا گلیب، اۏنون ایشله‌دیڲی گۆل دۆکانېنا گئتدیم. اۏ دا ایلاهه’یله طوبو خالانېن دئدیڲینی دئییب ناراضېلېغېنې بیلدیردی، آمّا ایصرارلې اۏلدوغومو گؤرۆب منه کؤمک إلهمک اۆچۆن همن گۆنه ایشدن ایذین آلدې. اۆچ گۆنه منیم و نسیمی‌نین خاریجی اؤلکه‌یه گئتمک اۆچۆن لازېم اۏلان بۆتۆن سندلر حاضېر اۏلدو. اوشاغېن آدېنې إله سندلرده ده نسیمی یازدېردېم. حمیده خالایا زنگ ووروب گئتمهڲه حاضېر اۏلدوغومو دئدیم.
تیفلیسه چاتاندا آرتېق سحر آچېلمېشدې. شهر دئمک اۏلار کی، داغ‌لار’لا إحاطه اۏلوندوغوندان گۆنش ده إله داغلارېن آرخاسېندان بۏیلاناراق اؤز شفقلری ایله شهَری قېدېقلایېب اۏیاتماغا چالېشېردې. شهَر مۆعاصیر بینا و تیکیلیلر’له زنگین اۏلسا دا اؤزۆنه اؤزل قدیمیلیڲینی ده قۏرویوب ساخلاماغې باجارمېشدې. تیفلیس، و عۆمومییَّت’له گۆرجۆستان حاقّېندا اۏ قدر ده معلوماتلې دَڲیلدیم. هر دفعه تیفلیس آدې إشیدنده شۏتا روستاوئلی‌نین یازدېغې “پلنگ دریسی گئیمیش پهلوان” أثری یادېما دۆشۆر، گؤزۆمۆن اؤنۆنده آوتاندیل، تاریئل و فیریدونون قهرمانلېقلارې جانلانېر.
تیفلیسین اوتوبوس دوراغېندا بیزی بیر اۏغلان قارشېلایېب، قالاجاغېمېز یئره اۏنون ماشېنې’یلا گئدهجه‌ڲیمیزی دئدی. مندن ساوای داها اۆچ قادېن دا حمیده خالانېن دئدیڲی پالتار تیکمه فیرماسېندا ایشله‌مک اۆچۆن آذربایجاندان گلمیشدی. بیزی گتیرَن ماشېن ایکی قاتلې کؤهنه بیر بینانېن قارشېسېندا دایاندې. اؤزۆنۆ مالیک کیمی تقدیم إدن سۆرۆجۆ بیزی-دؤردۆمۆزۆ ده، بینانېن بیرینجی مرتبهسینده یئرلهشن ایکی اۏتاقلې بیر إوده یئرلشدیریب، بو گۆن دینجلمهڲیمیزی، ایشه صاباحدان باشلایاجاغېمېزې دئدی. یاخېنلاردا اوشاق باغچاسې اۏلوب اۏلمادېغېنې سۏروشدوم. چۆنکی، اوشاق’لا ایشلهمهڲیم بیر آز چتین اۏلاجاقدې. مالیک دئدی کی، قۏنشولوقدا کلارا خالا آدلې یاشلې بیر قادېن وار. دایهلیک إدیر. صاباح دانېشېب اوشاغې اۏنون یانېندا قۏیارېق. گئجهنی سحره کیمی دهشتلی یوخولار گؤرهرَک تئز-تئز آیېلېردېم. یوخودا گاه اۏغلومو ألیمدن آلېب ساتېردېلار، گاه اؤزۆمۆ زۏرلایېردېلار. هر دفعه تر سو ایچینده آیېلېب أطرافا باخېب، اۏغلومون یانېمدا یاتدېغېنې گؤرۆب راحاتلاشېردېم.
سحر مالیک دالېمېزجا گلدی. نسیمی‌نی کلارا خالا دئییلن قادېنېن یانېنا آپاردېق. مالیک دئدی کی، ریضا بَڲه (ریضا بَڲ ایشله‌یهجهڲیم یئرین صاحابې‌ دېر) منیم دوروموم حاقدا معلومات وئریب، اۏ دا من ایلک آی‌لېغېمې آلانا کیمی دایهنین پولونو اؤدهمهڲی مالیکه تاپشېرېب. بورا گلدیڲیم ایلک گۆندن یاخشې آداملار’لا راستلاشېردېم.
کلارا خالا بیزی گۆلر اۆز’له قارشېلادې. مالیک’له روس دیلینده دانېشېردېلار دئیه باشا دۆشمۆردۆم نهدن دانېشېرلار، آمّا دانېشېغېن ایچیندن باشا دۆشدۆم کی، نسیمی مالیکین اۏنا گتیردیڲی ایلک اوشاق دَڲیل. یقین کی، منیم کیمی اوشاقلې قادېنلار چۏخ اۏلوب ریضا بَڲین پالتار تیکمه فیرماسېندا ایشلهین.
نسیمی‌نی کلارا خالایا تاپشېرېب هر اۆچۆمۆز مالیکین ماشېنېنا أڲله‌شهرَک پالتار تیکمه فیرماسېنا سارې یۏلا دۆشدۆک. حمیده خالانېن فیرما دئدیڲی أصلینده بؤیۆک بیر تیکیش فابریکاسې’یدی. فابریکانېن بؤیۆک بیر حَیَط‌یانې ساحهسینده اۆچ تیکیلی واردې. مالیک تیکیلیلر’له بیزی تانېش إتدی. حَیَطین تام اۏرتاسېندا یئرلهشن اوزون بینا تیکیش فیرماسې، ساغ طرف کۆنجدهکی بینا آفیس بیناسې، تیکیش فیرماسېنا یاخېن شۆشهلی بینا ایسه یئمکخانا ایدی. صؤحبَت إده-إده ساغ طرفه-آفیسه دۏغرو آددېملادېق. سندلریمیزی کادرلار شؤعبهسینه تقدیم إدیب اۆستۆنده گۆرجۆ دیلینده نهسه یازېلمېش بیر قاپېنېن اؤنۆنده گؤزلهدیک. مالیک دئدی کی، بورا ریضا بَڲین اۏتاغې ‌دېر. اۏ، هر بیر ایشه گؤتۆردۆڲۆ ایشچی’یله شخصَن اؤزۆ تانېش اۏلماسا ایشه گؤتۆرمۆر. نهایت کی، منیم سېرام چاتدې. هَیجان و قۏرخو حیسّلری بیر-بیرینه قارېشمېشدې. هَیجانلانېردېم کی، بیردن باشېما گلنلری إشیدیب منی ایشه قبول إتمز، قۏرخوردوم کی، بیردن بو دا باشقالارې کیمی منیم بَدَنیمه گؤز دیکر. قاپېنې دؤڲۆب ایچهری گیردیم. گئنیش بیر آفیسی واردې ریضا بَڲین. قاپې’یلا پارالئل کۆنجده دوواردان تئلئویزیۏن آسېلمېشدې، هانسې’سا آذربایجان کانالېندان وئریلیش گئدیردی. اۆزبه‌اۆز دوواردا پنجرهلر ایدی و پنجره بۏیو اوزون دری دیوان قۏیولموش، دیوانېن قارشېسېندا دیوانېن رنگینه اویقون مُبل‌دان ژورنال ماساسې واردې. گیرَن کیمی سۏل طرفده ریضا بَڲین ماساسې یئرلشیردی کی، ماسانېن قارشېسېندا ایکی دَنه اۆزبه‌اۆز صندل قۏیولموشدو. ماسانېن اۆستۆنده گۆرجۆستان و آذربایجانېن بایراقلارې ریضا بَڲین آرخاسېنداکې دوواردا ایسه حئیدر علییئو’له زویاد قامساخوردییا (1993_1991-نجۆ ایللرده گۆرجۆستان پرئزیدئنتی) پۏرترهلری آسېلمېشدې.
ریضا بَڲ 60-55 یاشلارېندا آغ، گۆمۆشۆ رنگه چالان ساچلارې اۏلان بیر آدام ایدی. ایچهری گیریب سلام وئردیم، باشې’یلا سلامېمې آلېب ألی ایله صندل‌لرین بیرینده منه یئر گؤرسَتدی. هیجاندان أللریمی داراقلایېب بیر بیرینه کئچیرمیشدیم کی، أللریمین أسمهسینی حیسّ إتمهسین. بورا کیمین تاپشېرېغې’یلا گلدیڲیمی سۏروشدوقدا حمیده خالانېن آدېنې چکدیڲیمده جیدّی چؤهرهسینده بیر تَبَسّۆم یاراندې.
– هه، اۏ کؤرپه اوشاغې اۏلان قېز سن‌سن، خۏجالې قاچقېنې؟ – دئیه سۏروشدو.
– بَلی، منم.
– حمیده زنگ ووروب سنین حاقّېندا دانېشېب منه. بیلدیڲیمه گؤره باشېن چۏخ بلالار چکیب. نه قدر کی، بورداسان منیم یانېمدا ایشله‌ییرسن سن ده اؤولادېن دا اؤزۆنۆزۆ گۆونده حیسّ إده بیلرسیز. گئت ایشین’له تانېش اۏل، من ده گره‌کن تاپشېرېق‌لارې وئرهجم مالیکه.
سئویندیڲیمدن آز قالدېم قالخېب کیشینی قوجاقلایام. نئجه تَشَکّۆر إدهجهڲیمی بیلمَزدن “ساغ اۏلون” دئییب قاچاراق اۏتاقدان چېخدېم.
مالیکین تاپشېرېغې ایله بیر خیّاط قادېنېن یانېندا کؤمکچی گؤره‌ویندهایشه باشلادېم. بیر آی کؤمکچی کیمی ایشلهییب ایشی اؤرگه‌نندن سۏنرا خیّاط‌لېق إده بیلردیم. آفاق- یانېندا شایېرد دوردوغوم خیّاط قادېن اۏتوز یاشېندا سارېشېن، شن، ظارافاتجېل بیری ایدی. چالېشېردې کی، بۆتۆن بیلدیکلرینی منه اؤرگتسین. گۆرجۆستاندا یاشایان آذربایجانلېلاردان ایدی.
بیر آیېن ایچینده خیّاط‌لېغېن بۆتۆن سېرلارېنا یییهلهنه بیلدیم. إله قاباقدان دا أل ایش‌لرینده اۏلان یئته‌نه‌ڲیم یاخشې ایدی بو ساحهده. اۏنا گؤره ده اۏ قدر چتینلیڲیم اۏلمادې. ایشلریم یۏلوندا گئدیردی. اۏتاق یۏلداشلارېم دا یاخشې آداملار’ېیدې. نسیمی ده کلارا خالایا اؤرگشمیشدی، هله إله اۏلوردو کی، گئجهلر ده آغلایېب، قادېندان آیرېلماق ایسته‌میردی، اۏنون’لا قالېردې. کلارا خالانېن کؤلگهسینده روس دیلینی ده اؤرگنمیشدیم، نئجه دئیَرلر چولومو سودان چېخارماغې باجارېردېم. هر گۆن ایشدن سۏنرا و أساس دا ایستیراحَت گۆنلرینده قېزلار’لا شهَری گزیردیک دئیه آرتېق شهَری ده تانېماغا باشلامېشدېم. چۏخ واختې اؤزۆم تک شهره چېخېب “کؤهنه شهَرین” دار کۆچهلرینده گزیب، ناریکالا مبدأیی‌نین قالېق‌لارېنې، شاه رۏستۏمون حاماملارېنې، مئتئخی کیلیساسېنې، تیفلیس جۆمعه مسجیدینی گزیب، اۏردان “یئنی شهَره” دۆشۆب، روستاوئلی پرۏسپئکتینه چېخېب، کۆر چایېنېن ساحیلینده ساعاتلار’لا اۏتوروب گؤزۆمۆ چایا زیلله‌ییب خیاللارا دالېرام.
مینگچئویرده ده همدمیم، سېرداشېم کۆر چایې ایدی بوردا دا. گئتدیکجه داها چۏخ باغلانېردېم بو چایا. آرادا باخدېقجا اینسانلارا بنزه‌دیرم کۆرۆ. ساکیت-ساکیت آخماغېنا باخمایاراق آرادا بیر ده گؤرۆرسن سویو بولانېر، لیلله‌شیر، سانکی کیمه’سه، نهیه’سه بلکه ده زمانه‌یه، بلکه ده اینسانلارا عصبیلَشیر. اینسانلار یاشامدا هر شئیه محدودییت قۏیدوقلارې کیمی کۆرۆن ده آزادلېغېنې ألیندن آلېب، قارشېسېندا بندلر تیکیبلر. دئییرلر اینسان آللاهېن شاه أثری دیر، آمّا من دۆشۆنۆرم کی، اینسان آللاهېن سهوی ‌دیر. دۆنیادا باش وئرَن بۆتۆن نانجیب‌لیکلر آدم اؤولادې طرفیندن تؤره‌دیلیر. آغاجلار قېرېلېر، أتمۏسفئر کۏرلانېر، حئیوان‌لارېن کؤکۆ کسیلیر، طبیعَت اینسان ألی ایله محوه دۏغرو گئدیر. أڲر بۆتۆن بونلار یاشاماق اۆچۆن إدیلیر’سه، بو گئدیش’له سۏندا طبیعَت محو اۏلاجاق’سا، طبیعَتی اۏلمایان بیر دۆنیادا هانسې یاشاماقدان سؤز آچماق اۏلار. اینسان اؤولادې طبیعَتی محو إتدیڲی کیمی اؤزۆ-اؤزۆنۆ ده محو إدیر. ساواش‌لار، تؤکۆلن قانلار، کسیلن باش‌لار، قونداقداجا اؤلدۆرۆلن کؤرپهلر. بۆتۆن بونلارې دۆشۆندۆکجه اؤز فیکریم’له تام راضېلاشېرام کی، تانرې بیر گۆن اینسانې یاراتدېغېنا پئشمان اۏلوب عصبی‌لشهجک و بۆتۆن یاراتدېقلارېنې قیامت قۏپارېب محو إدهجک.
گۆنش قۆروبا دۏغرو ایرهلیلَدییڲندن شهرین اۆستۆنه داغلارېن کؤلگه‌سی دؤشه‌مهڲه باشلایېردې. إوه گئتمک واختې’یدې. پرۏسپئکتی کئچیب اوتوبوس دایاناجاغېنا چاتدېم.
بازار گۆنۆ اۏلدوغوندان اوتوبوسدا اۏ قدر ده آدام یۏخ ایدی. کئچیب اۏتوردوم. مندن قارشېداکې اۏتوراجاقدا گنج قېز’لا اۏغلان اۏتورموشدو. بیر-بیریلرینه چۏخ یاخېن اۏتورماقلارېندان، قېزېن آرادا باشېنې اۏغلانېن چیڲنینه قۏیماسېندان سئوگیلی اۏلدوقلارې بللی اۏلوردو. إله هاردا’سا من یاشدا اۏلاردېلار. چۏخ خۏشبخت گؤرۆنۆردۆلر. باخدېقجا ایچیم داغلانېردې. بیر واختلار من ده بو جۆر خۏشبختلیڲی یاشایېردېم، من ده صادیق’له گلهجهڲیمیزه خیاللار قوروردوم، خۏشبخت یاشام، ایستی یووا، عاییله، اوشاق دۆشۆنۆردۆم. نه واختسا آرزېلارېمېن گرچک‌لَشه‌جه‌ڲینه، خیال‌لارېمدا قوردوغوم یاشامې یاشایاجاغېما اینانېردېم. ایندی ایسه بونلارې خیال بئله إده بیلمیردیم. سئودیڲیم اینسان، خیاللارېمېن سببکارې یاشامدا اۏلمایاندان سۏنرا نئجه خیال إده بیلردیم کی. صادیق منیم اۆچۆن جیسمن اؤلمۆشدۆ’سه ده روحن یاشایېردې، من ایسه جیسمن یاشایېب، روحن اؤلۆمۆشَم سانکی. اینسانېن یاشاماق ایستهدیڲی یاشامې خیال بئله إده بیلمهمهسی إله جیسمن یاشایېب، روحن اؤلمهسی دئمک دیر.
إوه چاتاندا هاوا آرتېق قارالمېشدې. نسیمی‌نی گؤتۆرمک اۆچۆن کلارا خالانېن قاپې‌سېنې دؤڲدۆم. قادېن قاپېنې آچېب بارماغېنې دۏداق‌لارېنا قۏیوب ساکیت اۏلمامې ایشاره إلهییب، پېچېلتې’یلا دئدی کی، نسیمی یاتېب. اۏیاتمایېم، قالسېن صاباح گؤتۆرهرَم. تَشَکّۆر إدیب إوه گئتدیم. قېزلار قهوه فالېنا باخېردېلار. منه ده تکلیف إتدیلر، إعتیراض إتدیم. اؤزۆمه دفتر و قلم آلمېشدېم گۆندهلیک یازماق اۆچۆن. خۏجالېدا اۏلاندا یازدېغېم گۆندهلیک قالدې اۏرداکې إویمیزده. سۏن یازدېغېم تاریخ 25 فئورال 1992-نجی ایل ایدی. همین گۆن صادیق ایلک دفعه منی ألیمدن اؤپمۆشدۆ و همین گۆن اۏنون’لا سۏن گؤرۆشۆم اۏلدو. اونودولماز گۆنلریمدن اۏلدوغو اۆچۆن سۏندا تاریخین آلتېندان قېرمېزې قلم’له خط چکمیشدیم. هاردان بیلردیم کی، آلتېنا قېرمېزې خط چکدیڲیم بو تاریخ منیم یاشامېما هئچ زامان اونودولمایاجاق بیر “قېرمېزې خط” چکهجک.
گئجه قېزلار یاتاندان سۏنرا ماسا اۆستۆ لامپانېن ایشېغېندا یازماغا باشلادېم. قېرمېزې’یلا خطله‌دیڲیم تاریخدن بو گۆنه کیمی باش وئرن‌لری، باشېما گلنلری، أسیرلیکده یاشادېق‌لارېمې، أسیرلیکدن سۏنراکې یاشامېمې قېساجا اۏلاراق یازېب بیتیردیڲیمده آرتېق گئجه ساعات اۆچدن کئچمیشدی. دفتری قاتلایېب دؤشهڲیمین آلتېندا گیزله‌دیب اوزاندېم یئریمه.
آفاق خانېمې سئخه بریقادیر، منی ایسه اۏنون یئرینه خیّاط تعیین إتمیشدیلر. چۏخ مئهریبان قادېن ‌دېر. بو بیر آیېن ایچینده بیر-بیریمیزه اۏ قدر باغلانمېشدېق کی، ایش واختې قوتاراندان سۏنرا دا آیرېلماق ایسته‌میردیک. بیر دفعه ایشدن سۏنرا تأکید إدهرَک منی إولرینه قۏناق آپاردې، أری’یله اۏغلو’یلا تانېش إتدی. گۆرجۆستانېن مارناولئ رایۏنوندان ایش‌سیزلیکدن قاچاراق پایتاختا گلمیشلر. أری محمّد آذربایجان رئستۏرانلارې‌نېن بیرینده کاباچې، اؤزۆ ایسه بیزیم فابریکادا ایشلهمهڲه باشلامېشلار. محمد ده چۏخ مئهریبان، قایغېکئش و گۆلراۆز بیر اینسان ‌دېر. گؤزلرینین آغې قاراسې اۏغوللارې‌نېن آلتې یاشې وار. گۆلرکن قاباقدان تؤکۆلمۆش مېرېق دیشلری منه حمیدی خاطېرلاتدېغې اۆچۆن اۏنو داها دا چۏخ ایستهییردیم.
بو گۆن معاشېمې آلمېشدېم دئیه ایشدن چېخاندا بیر آز بازارلېق إدیم دئیه بازارداکې دۆکان‌لارې بیرینه گیردیم. ماسانېن قارشېسېندا دایانېب آلدېقلارېمې پاکئتله‌ییردیم کی، آرخامدان بیر تانېش سَس ساتېجېدان سیقارېن قیمَتینی سۏروشدو. یۏخ، بو اۏلا بیلمَزدی، یقین سهو إدیرم. بو اۏنون سَسی اۏلا بیلمَزدی! همین سَس ساتېجې’یلا آلدېغې سیقار و اۏنون کالیتهسی بارهده صؤحبَت إتمهڲه باشلادې. دینلهدیکجه سَسین اۏنون سَسی اۏلدوغونا داها دا أمین اۏلوردوم. قۏرخو و هَیجاندان أللریمین أسدیڲینی، آیاقلارېمېن تیترهدیڲینی حیسّ إتدیم. چؤنۆب آرخایا باخماق ایستهییردیم، آمّا اۏنو گؤردۆکده منه یاشاتدېقلارېنېن یئنیدن یاشایاجاغېمدان قۏرخوب یئریمده دۏنوب قالمېشدېم. نه إدهجهڲیمی، هانسې آددېمې آتاجاغېمې دۆشۆنۆردۆم کی، ساتېجې‌نېن “باشقا بیر شئی لازېم دېر؟” سوالې منی فیکیردن آیېلتدې. پاکئتلریمی گؤتۆرۆب، تَشَکّۆر إدیب، قۏرخا-قۏرخا آرخایا چئوریلدیم. بَلی، بو اۏ ایدی-آنامېن، قارداشېمېن، آتامېن، صادیقیمین قاتیلی، منیم قېزلېغېمېن صاحیبی، قان‌سېز، أجالف ساموئل ایدی. ألیمدهکیلری یئره آتېب، آتېلېب بۏغازېندان یاپېشماق ایستهییردیم کی، ساتېجې’یلا ساغۏللاشېب دۆکانې ترک إتدی و من ده درحال اۏنون دالېنجا چېخدېم. سکی‌نین اۆستۆ’یله آشاغې محلهیه دۏغرو گئدیردی. جلد دۆکانا قایېدېب پاکئتلریمی ساتېجېیا وئریب، تعجیلی ایشیم چېخدېغېنې، یۆکۆمۆن بوردا قالماسېنې، بیرآزدان گلیب گؤتۆرهجهڲیمی ایسته‌دیم و ألیمدهکیلری ساتېجېیا وئره‌رَک کۆچیه قاچدېم. اۏ قدر ده اوزاقلاشمامېشدې. آرخاسېنجا دۆشۆب ایزلهمهڲه باشلادېم. قارشېداکې تیندن سۏلا بورولوب، کؤهنه محلهلر دئییلن یئره طرف آددېملادې. قاپې‌سې‌نېن اۆستۆنده بۏیاقلې ایشېقلار’لا “بار” یازېلمېش بیر یئره گیردی. ایچهری گیریب-گیرمهمهڲیمه قرار وئره بیلمیردیم، آمّا اۏنو ایتیره بیلمَزدیم دئیه اؤزۆمدن آسېلې اۏلمازدان ایچهری گیردیم. یارې‌قارانلېق، بۏیاقلې ایشېقلار سایرېشان، سیقار تۆستۆسۆ’یله دۏلو بیر سالۏن ایدی. قاپې’یلا اۆزبهاۆز چئشیدلی اېچکیلر’له دۏلو بارېن اؤن ماساسې، دووار بۏیو ایسه دؤرد نفرلیک ماسالار دۆزۆلمۆشدۆ. هانسې’سا خاریجی موسیقی سَس‌لَنیر و بو موسیقی‌نین سس‌لری آلتېندا یارې‌چېلپاق گئیینمیش، أللرینده سیقار بیر نئچه قادېن اۏینایېردې. بیر آنلېق گؤزۆم قاران‌لېغا آلېشسېن دئیه قاپېنېن آغزېندا دوروب سۏنرا گؤز‌لریم’له اۏنو آختارماغا باشلادېم. بار پیشتاختاسې‌نېن سۏل طرفینده کۆنجدهکی ماسادا أڲلَشمیشدی. سۏیوققانلې اۏلمالې و اؤزۆمۆ ایتیرمه‌مهلی’یدیم. بارېن اؤنۆنه یاخېنلاشاراق قالخېب ماسا قارشېسېنا دۆزۆلمۆش یئرینده فېرلانان صندل‌لرین بیرینده اۏتوروب بیر کۏکتئل سیفاریش وئردیم و گؤزۆمۆن اوجو’یلا اۏنون ماساسېنې ایزلهمهڲه باشلادېم. آفیسده‌کی قېز’لا نه بارهده’سه گۆله-گۆله دانېشېردې. قارشېمدا، ماسا آرخاسېندا بارمن ده اۏنو گؤرۆب گۆلۆمسهیهرَک باشې’یلا سلام وئردی.
– دئیهسن داییمی مۆشترینیز دیر؟ – دئیه، بارمن‌دن سۏروشوب باشېم’لا ساموئلی گؤرسَتدیم.
– هه، آرتېق نئچه آی دېر کی، هر گۆن آخشاملار گلیر. چۏخلو پولو وار. – ایکی بارماغېنې بیر بیرینه سۆرتهرَک پول ایشارهسی گؤرسهدهرک قېمېشدې.
– بس نهیه خرجله‌ییر اۏ چۏخلو پولو، آنجاق ایچکیـیه؟
– اۏ قادېن خسته‌سی دیر. بیزیم باردا چۏخلو گؤزل قادېنلار گلیر، هر گۆن بیرینی سئچیب آپارېر.
– بس اۏندا اۏنون پولوندان سیزه نه، اۏ کی، پولونو قادېنلارا خرجله‌ییر سیزه یۏخ.
– بیزیم بارېن اؤز قانونلارې وار. أڲر بیر قادېن مۆشتری‌سینی بیزیم باردان تاپېب گئدیر’سه، قازانجې‌نېن اۏتوز فایېضېنې بارا وئریر.
– اۏ قادېنلارې اؤزۆ سئچیر؟
– بَلی، بیزیم سئکرئتئر مۆشتری آختاران قادېنلارې اۏنا گؤرسهدیر، اۏ ایسه قېراقدان باخېب سئچیمینی إدیر.
– بس من صاباح گلسهم سیزین سئکرئتئرینیز منی ده اۏنا گؤرسهده بیلرمی؟
– ألبتّه، سادهجه دئدیڲیم کیمی اۏتوز فایېضې بیزیم دیر.
ایستیکانېن دیبینده قالمېش بیر قورتوم کۏکتئلی باشېما چکیب یئریمدن قالخاراق بارمنه طرف أڲیلهرَک:
– صاباح گلهجم، أڲر منی اۏنا بَڲندیره بیلسز و اۏ منی سئچسه أللی فایېض سیزین ‌دیر، – دئییب اۏرانې ترک إتدیم.
کۆچه‌یه چېخاندا هاوا آرتېق قارالمېشدې. ایتی آددېملار’لا شئیلریمی قۏیدوغوم دۆکانا طرف یئریییردیم. پاکئتلریمی گؤتۆرۆب تاکسېیا اۏتوروب إوه سۆردۆردۆم.
گئجهنی سحره کیمی یاتمایېب بئینیمده چئشیدلی پلانلار جېزماغا باشلادېم. آللاه منه قیصاص آلماغېم اۆچۆن بیر فۆرصَت وئرمیشدی و بو فۆرصَتدن نئجه قوللانماغېم آرتېق مندن آسېلې ایدی. قیصاصېمې آلماق اۆچۆن هر شئیه حاضېر ایدیم و ایچیمده آز دا اۏلسا قۏرخو حیسّی یۏخ ایدی. شانسېمې ألیمدن بوراخسا’یدېم اؤزۆمۆ هئچ زامان باغېشلامازدېم. سحری دئمک اۏلار کی، دیری گؤز’له آچدېم.
ایش واختې‌نېن بیتمهسینی صبیرسیزلیک’له گؤزلهییردیم. نهایت کی، ایش واختې‌نېن بیتدیڲینی بیلدیرَن زنگ چالېندې. یۏلدا قېزلارا، بوردا اوزاق بیر قۏهومومو تاپدېغېمې بو گئجهنی اۏنلاردا قالاجاغېمې و کلارا خالایا نسیمی‌دن یه‌لیک اۏلماسېنې دئییب اۏنلاردان آیرېلدېم. تاکسېدا اۏتوروب شهَر مرکزینه گئتدیم. بوتیک‌لری گزیب اؤزۆمه دار، مینی بیر أتک، قارنې آچېق بیر کؤینک آلېب إله بوتیکین سۏیونوب گئیینمه اۏتاغېندا گئیینیب، قارشېما چېخان ایلک گؤزللیک سالۏنونا گیردیم. ساچلارېمې قېسا کسدیریب، اۆزۆمۆ ماکیاژ إلَتدیردیم. گۆزگۆده اؤزۆمه باخدېغېمدا دۆنن باردا گؤردۆڲۆم فاحیشهلردن هئچ ده فرقلنمهدیڲیمی گؤردۆم.
باردا إله دۆننکی دوروم ایدی، سیقار تۆتۆسۆ، یارې قارانلېق سالۏن، سایرېشان بۏیاقلې ایشېقلار و اۏرتالېقدا اۏینایان فاحیشهلر. یاخېنلاشېب بارېن آرخاسېندا اۏتوروب، کۏکتئل سیفاریش وئردیم. بارمن أوّل تانېمادې منی، سۏنرا بیر آز دیققت’له باخېب:
– سن؟ – دئیه سۏروشدو.
– آها، من.
– چۏخ دَڲیشمیسَن.
– مۆشترینیز گلمهییب هله؟
ایچهری گؤز گزدیریب:
– هاردا اۏلسا گلر، – دئدی.
باشېمې یوخارېدان آشاغې یئللهییب، کۏکتئلیمدن بیر قورتوم ایچدیم. یارېم ساعاتدان بیر آز چۏخ واخت کئچمیشدی، آمّا اۏ، هله گؤرۆنمۆردۆ. ماسالارېن آرخاسې یاواش-یاواش دۏلماغا باشلایېردې. ساعاتا باخدېم، دۏققوزا آز قالېردې. سئکرئتئر قېز بارمنه یاخېنلاشېب، گؤزۆ’یله منی گؤرسهدهرَک قولاغېنا نهسه پېچېلدادې. بارمن یاخېنلاشېب ماسانېن آرخاسېندان منه طرف اوزاناراق:
– سنی باشقا مۆشتریلر ده ایستهییر، گئتمک ایستهمیرسن؟ – دئدی.
باشېمې یئللهدیم.
– فرقی نه‌دیر کی، مۆشتری مۆشتری دیر.
– اۏنون پولو داها چۏخ دېر.
گۆلۆمسۆنۆب باشقا مۆشتری‌یـه یاخېنلاشدې.
اۏنون نه واخت گلیب ایچهری گیرمهسیندن خبریم اۏلمامېشدې، بیر ده گؤزۆمۆن اوجو’یلا باخدېم کی، إله دۆننکی ماسادا اۏتوروب سئکرئتئر قېز’لا دانېشېر. دریندن نفس آلېب، کۏکتئلیمی ایچمهڲه داوام إتدیم. پیوه و بیر نئچه چَرَز سیفاریش وئردی. ایچهریدهکی قېزلار اۏنو گؤردۆکجه یاخېنلاشېب گؤرۆشۆب، هرهسی بیرآز صؤحبَت إتدیکدن سۏنرا یئنیدن یا اۏیناماقلارېنا داوام إدیب، یا دا باشقا مۆشتریلرین ماسالارېندا اۏتوروردولار. بیر دفعه ده اۆزۆمۆ چئویرنده گؤردۆم کی، سئکرئتئر قېز منی گؤرسهدهرَک اۏنا نهسه دئییر، اۏ ایسه باشېنې یئللهیهرَک گۆلۆمسۆنۆردۆ. قفیل یئریمدن قالخېب اۏنون ماساسېنا طرف گئتدیم. صندلی چکیب:
– اۏلار؟ – دئیه سۏروشدوم و جاواب گؤزلهمَزدن ده أڲلَشدیم، – تانېش اۏلاق، آدېم مارینا، – دئییب ألیمی اوزاتدېم.
یئریندن آزجا قالخېب، اوزاتدېغېم ألیمی توتوب، اؤپهرَک:
– ساموئل – دئدی.
بیر مۆدّت منی سۆزۆب:
– نه ایچهجکسن؟ – دئیه سۏروشدو.
– هئچ نه، سادهجه منی بوردان ساکیت بیر یئره آپار.
یئریندن قالخېب، ألینی آرخا جیبینه آپارېب پول قابېنې چېخاراراق:
– بارا نه قدر وئرهجکسن؟ – دئیه سۏروشدو.
– أللی دۏلار بارا وئرهجم، أللی ده منه وئرَرسَن بس إدر.
باردان چېخاندا نارېن یاغېش یاغېردې. هاوا دا گۆناۏرتاکېنا نیسبَتَن سۏیوموشدو. ساموئل منه گؤزلهمهڲی تاپشېرېب اؤزۆ تاکسی دالېنجا گئتدی و ایکی دقیقه کئچمهمیش قارشېمدا بیر تاکسې دایاندې. ساموئل آرخا قاپېنې آچېب ألی ایله منی چاغېردې. تاکسېیا اۏتورانا کیمی ایچیمده نه بیر قۏرخو، نه ده هَیجان واردې. آرخا اۏتوراجاقدا ساموئلین یانېندا اۏتوردوم. اؤزۆم ده بیلمیردیم نه إدیردیم، بو ایشین سۏنوجو نئجه اۏلاجاقدې. قفیل ایچیمه قۏرخو دۆشدۆ. بیردن دویوق دۆشۆب، مَقصَدیمی آنلادې و منی اؤلدۆردۆ. بس اۏ زامان اۏغلومون سۏنوجو نئجه اۏلاجاق، اۏنا کیم باخاجاق. ایچیمدهکی بو سواللارا اؤزۆم ده جاواب تاپماغا چالېشېردېم. یقین اوشاق إوینه وئرَرلر. أڲر اوشاق إوینه وئرسهلر یاخشې اۏلار. أن آزېندان آذربایجاندا دَڲیل، بوردا بؤیۆیر، کیم اۏلدوغوندان خبری اۏلماز، هم ده “إرمنی اۏغلو” قېناقلارېندان اوزاق اۏلار. اۏنسوز دا آرتېق بو یۏلون دؤنۆشۆ یۏخ، یا اؤلهجم یا دا اؤلدۆرهجم.
ماشېن بیر بینانېن قارشېسېندا دایاندې. ماشېندان دۆشنده یاغېش بیرآز دا گۆج‌لَنمیشدی. بینانېن بلۏکونا گیریب دؤردۆنجۆ قاتا قالخدېق. ساموئل آچار چېخارېب قاپېنې آچېب، منی ایچهری اؤتۆرۆب اؤزۆ ده دالېمجا گیردی. إو بیر اۏتاقدان عیبارت ایدی. اۏرتادا بیر تاختا ماسا، یانېندا ایکی دَنه تاختا اۏتوراجاق، دوواردا کؤهنه بیر سئروانت، اۏنون’لا اۆزبهاۆز ایسه دَمیر یاتاق قۏیولموشدو. یاتاغېنېن یان‌یؤوره‌سی بۏش ایچگی، کۏنیاق، پیوه شۆشهلری ایله دۏلویدو. ساموئل اۏتوراجاقلاردان بیرینی چکیب یاتاغېنېن یانېنا قۏیدو. سئروانتدان بیر شۆشه کۏنیاک و ایکی ایستیکان گؤتۆرۆب ماسانېن اۆستۆنه قۏیدو. ألی’یله باشېنېن آرخاسېنې قاشېیاراق نه فیکیرلَشدی’سه سئروانتېن باشقا بیر گؤزۆنۆ آچېب شۏکۏلات گؤتۆردۆ. اۏنو دا ماسانېن اۆستۆنه قۏیوب آغېر بَدَنینی یاتاغا چېرپاراق منی ده ألیمدن توتوب دارتاراق یانېندا اۏتوزدوردو. چیڲین‌لریمدن توتوب، بۏینومدان، بۏغازېمدان اؤپمهڲه باشلادې. ألیم’له اۏنو قېراغا ایته‌لهیهرَک:
– تلَسمه، گل بیرآز ایچک سۏنرا، – دئییب گۆلۆمسهدیم.
– أعلاء فیکیر دیر، – دئییب، کۏنیاک شۆشهسی‌نین آغزېنې آچېب ایستیکانلارا سۆزدۆ.
آداما ایکی ایستیکان ایچندن سۏنرا دۆشۆندۆم کی، واخت اودماق اۆچۆن اۏنو صؤحبَته توتمالې‌یام.
– گۆرجۆسن؟ – دئیه سوال وئردیم.
– یۏخ، إرمَنی‌یم، دینجه‌لیرم بوردا. گلَن هفته قایېداجام إرمنیستانا. بس سن هاردانسان، لهجه‌ن قافقاز لهجهسی ‌دیر.
– من روسام، آمّا باکې’دا دۏغولوب بؤیۆمۆشم، اۏنا گؤره لهجه‌م قافقاز لهجهسی ‌دیر.
– اۏهۏ… باکې، منیم دۏغما وطنیم. من ده باکې’دا دۏغولموشام، چۏخ سئویرَم اۏرالارې. چۏخ آز قالېب. تئزلیک’له تۆرکلرین سۏنونا چېخېب باکېنې دا آلېب بؤیۆک إرمنیستان یاراداجایېق.
قان ووردو بئینیمه، کۏنیاک شۆشهسینی گؤتۆرۆب تپهسینه وورماق ایستهدیم، آمّا یئنه ده صبریمی سېخېب، یالاندان گۆلۆمسهدیم. ایستیکان‌لارې کۏنیاک’لا دۏلدوروب بیرینی منه اوزاداراق:
– بونو دا ایچک بؤیۆک إرمنیستانېن شرَفینه، – دئییب ایستیکانې باشېنا چکیب، منی قوجاقلادې و یئنه بۏینومدان اؤپه-اؤپه بیر ألینی آیاق‌لارېمېن آراسېنا سالدې. چېرپېنېب ألیندن چېخاراق آیاغا دوردوم.
– توالئته گئتمهلییم، – دئییب دَهلیزه اۏردان دا توالئته قاچېب قاپېنې آرخادان باغلادېم. اونیتازدا اۏتوروب نه إدهجهڲیمی، نئجه إدهجهڲیمی دۆشۆنۆردۆم کی، گؤزۆم باشېمېن اۆستۆندن کئچن پالتار آسماق اۆچۆن ایپه ساتاشدې. جلد یئریمدن قالخېب ایپی مېخلاردان آچېب ألیمده بۆکه‌رَک توالئتدن چېخدېم. چېخارکن گؤزۆم مطبخدهکی ماسانېن اۆستۆنده بؤیۆک بیر مطبخ پېچاغېنا ساتاشدې. پېچاغې دا گؤتۆرۆب آرخادان سالدېم أتهڲیمین بئلینه. ساموئل کؤینهڲینی چېخاراراق یاتاقدا اوزانمېشدې. ایپی اۏنا گؤرسَتیب گۆلۆمسهدیم.
– اۏنو نئینیرسن؟ – دئیه سۏروشدو.
– أللرینی باغلایاجام.
– ظارافات إدیرسن؟
– یۏخ، سنه بو گئجه بیر حظّ یاشاداجام کی، بارا گلنده هر دفعه منی سئچهجکسن.
أوّل تَرَدّۆد إتسه ده سۏنرادان راضېلاشدې. أللرینی قالدېرېب باشېنېن اۆستۆنده یاتاغېنېن دَمیر میللرینه برک – برک باغلادېم. ألیم’له دارتېشدېرېب آچېلمایاجاغېندان أمین اۏلاندان سۏنرا اۏتوردوم یاتاغېنېن آیاق طرفینده و اۏنون شالوارېنې چکیب أڲنیندن چېخاردېم. من شالوارېنې چېخاردېقجا سارالمېش دیشلری’یله اۆزۆمه باخېب هېرېلدایېردې. شالوارې چېخارېب یئره آتدېم.
– بیلیرسن من کیمم؟ – دئیه سۏروشدوم.
– ماریناسان، نئجه یانې کیمسن.
– خئیر، من مارینا دَڲیلم، روس دا دَڲیلم. من آذربایجانلې‌یام و خۏجالې‌دانام.
– باشا دۆشمۆرَم نه دئمک ایستهدیڲینی، دئییب قالخېب اۏتورماق ایستهییردی آمّا أللری یاتاغا باغلې اۏلدوغوندان قالخا بیلمهدی. هر إحتیمالا قارشې أتهڲیمین بئلیندن پېچاغې چېخارېب سینهسینه دیره‌دیم کی، بیردن ألی آچېلارسا پېچاغې ساپلایېم اۆرهڲینه.
– دَلی اۏلموسان سن، بو نه ظارافات ‌دېر؟! – دئیه باغېردې.
سوس بارماغېمې دۏداقلارېما قۏیوب:
– سوس… ساکیت اۏل! ایندی سنه هر شئیی باشا سالاجام، – دئدیم و باشېما گلنلری بیر-بیر دانېشدېم اۏنا.
ایلان وورموش آدام کیمی یئریندن سېچرایېب قالخماق ایستهییردی کی، یئنه أللری باغلې اۏلدوغوندان قالخا بیلمهدی. پېچاغېن اوجونو بو دفعه بۏغازېنا دیرهییب ترپنمهمهسینی أمر إتدیم.
– اؤلدۆرمه منی، – دئییب یالوارماغا باشلادې، – سنه چۏخلو پول وئره‌رم، گئدیب اؤز وطنینده ایستهدیڲین کیمی یاشایارسان. اینانمېرسان، باخ اۏردا دېر، – باشې’یلا سئروانتېن لاپ یوخارېداکې گؤزۆنۆ گؤرسَتدی، – چۏخلو پول دېر، دۏلار دېر هامېسې. گؤتۆر چېخ گئت، نه سن منی تانېیېرسان نه ده من سنی، آمّا اؤلدۆرمه منی.
آیاغا قالخېب اۏتاقدا وار گل إلهمهڲه باشلادېم. ایندییه کیمی بیر قارېشقانې بئله اؤلدۆرمهمیشدیم، ایندی نئجه آدام اؤلدۆرهجَکدیم. هَیجاندان أللریم أسیردی. یۏخ، من آدام اؤلدۆره بیلمهرَم، جسارَتیم چاتماز بونا. یاخشې بس نه إدهجم دئیه دۆشۆندۆم. گؤزۆم یارېمچېق کۏنیاک شۆشهسینه ساتاشدې. جلد شۆشه‌نی گؤتۆرۆب باشېما چَکیب دؤشهمهڲه آتېب سئروانتېن پول اۏلان گؤزۆنۆ آچدېم. دۏغوردان دا نایلۏن تۏربایا بۆکۆلۆ بیرخئیلَک آمریکا دۏلارې واردې.
– هه، گؤتۆر، هامېسېنې گؤتۆر و چېخ گئت. – ساموئل سئوینجک دئدی.
– کس سَسینی! -دئیه قېشقېرېب، پوللارې ماسانېن اۆستۆنه قۏیدوم.
کۏنیاک یاواش-یاواش اؤز ایشینی گؤرۆردۆ. بَدَنیمه اؤزل بیر ایستیلیک یایېلېردې، هَیجان و قۏرخو دا یاواش-یاواش یۏخ اۏلوردو. اؤزۆمۆ تانېیا بیلمیردیم، بۆتۆنلۆک’له دَڲیشیب باشقا بیر اینسان اۏلموشدوم. گلیب یئنه یاتاغېنېن آیاق طرفینده اۏتوردوم. ساموئل گؤزلرینی اۆزۆمه برَلدهرَک نه إدهجهڲیمی گؤزلهییردی.
– سنی آسان‌لېق’لا اؤلدۆرمهیهجم، منه یاشاتدېغېن عذابلارې بو گئجه سن ده چکهجکسن، – دئیه دئیه چکیب اۏنون آلت پالتارېنې أڲنیندن چېخارېب ألیمده بۆکه‌رَک پئنیسیندن توتدوم و باشقا ألیمدهکی پېچاق’لا پئنیسینی دیبیندن کسمهڲه باشلادېم. ایلک دفعه پېچاغې اۏنون موردار أتینه چَکَنده سېچرایان قان اۆرهڲیمین چېرپېنماسېنا سبب اۏلوردو. ایرگنمهڲه باشلایېردېم. آمّا تئز اؤزۆمۆ تۏپلادېم. اۏنون منیم باشېما گتریدیڲی اۏیونلارې خاطېرلادېقجا پېچاغې لاپ اۆرَک’له چکیردیم. اۏنون نریلدهمهڲی، باغېرماغې، یالوارماغې منی إتگی‌لندیرمیردی. جانسېز بیر أت پارچاسې کیمی کسیردیم اۏنو. کسدیکجه ایسه عصب و نیفرت گؤزۆمۆ لاپ چۏخ قارالتماغا باشلایېردې.یاواش-یاواش، عذاب وئره-وئره کسیردیم، شیکنجهدن آرتېق ذؤوق آلماغا باشلایېردېم. بیتمهسینی ایسته‌مهسم ده کسیب قورتاردېم. سۏنرا ألیمدهکی پارچانې اۏتوراجاغېن اۆستۆنه آتدېم. ساموئل یئرینده قېورېلاراق آیې کیمی بؤیۆرمهڲه باشلادې. سَسینی قۏنشولار إشیتمهسینلر دئیه قانلې آلت پالتارېنې آغزېنا دۆرتدۆم. اۏ یئرینده چابالادېقجا قان فېشقېراراق دووارا سپهله‌نیردی. قېراغا چکیلیب بیر مۆدّت اۏنون آغرې‌دان عذاب چکمهسینه باخدېم. قان آرتېق فېشقېرتې’یلا دَڲیل، یاواش-یاواش آخېردې. قالخېب مطبخه کئچدیم، دوز قابېنې گؤتۆرۆب قایېتدېم و چئویریب ایچیندهکی دوزو کسدیڲیم یئره تؤکدۆم. یئنیدن باغېرماغا باشلایاندا آغزېنداکې آلت پالتارېنې بارماغېم’لا بۏغازېنا دۏغرو ایتهله‌دیم. بیرآز باغېرېب یئنه زارېماغا باشلادې. تئز-تئز نفس آلدېقجا پییلی قارنې قالخېب إنیردی. بیر ساعاتا یاخېن بئله زارېدې و سَسی کسیلدی. قالخېب ایکی بارماغېمې بۏینونا دیره‌دیم و گؤردۆم کی، نبضی هله آتېر، دئمک هله اؤلمهمیشدی. بیر مۆدّت ده اۏتوروب گؤزلهدیم. گؤزۆم دووارداکې ساعاتا ساتاشدې، بئشه اۏن دقیقه قالمېشدې. بیر داها نبضینی یۏخلادېم، وورموردو، آرتېق قان ایتیرمه‌دن اؤلمۆشدۆ. بوندان سۏنرا نه إدهجهڲیمی قرارلاشدېرماق اۆچۆن، اۏخودوغوم بۆتۆن دئتئکتیو أثرلری یادېما سالماغا چالېشدېم. قاتیل جینایت یئرینی ترک إتمزدن قاباق نه إتمهلی دیر؟ ایلک نۏبهده قوربانې‌نېن اؤلدۆڲۆنه تام أمین اۏلمالې دېر. بونو دۆشۆنۆب پېچاغې یئردن گؤتۆرۆب ساموئلین اۆرهڲینه ساپلادېم. نه سَسی چېخدې، نه ده ترپَندی، چۏخدان اؤلمۆشدۆ، اؤلمهمیشدی’سه ده ایندی دقیق اؤلدۆ. داها سۏنرا جینایت یئرینده ایز بوراخماماق اۆچۆن أل ایزلری تمیزلنمهلی دیر. جلد چانتامدان دستمالېمې چېخارېب هارا تۏخونموشدوم’سا اۏرالارې سیلدیم. حاماما کئچیب ألیمین قانېنې یویوب، ماسانېن اۆستۆندهکی پوللارې چانتاما یېغېب تله‌سیک کۆچه‌یه چېخدېم. بلۏکدان آیاغېمې چؤله بیر آددېم آتمېشدېم کی، ایلدېرېم شاخدې، گؤڲ گۆرۆلده‌دی، یاغان یاغېش لئیسان’لا یئرینی دَڲیشدی. باشېمې یوخارې قالدېرېب، بولودلو، قارانلېق گؤڲـه باخاراق أللریمی یانا آچاراق دریندن نفس آلدېم. هم اؤزۆمۆن، هم عزیزلریمین قیصاصېنې آلمېشدېم، بوندان گؤزل نه اۏلا بیلردی کی. سۏیوق یاغېش اۆز-گؤزۆمۆ ایسلاتدېقجا کۏنیاکېن دا تأثیری گئدیردی. دار کۆچهلر’له کئچیب آنا یۏلا چېخدېم. ساغا-سۏ’لا باخدېم گؤزۆمه بیر دَنه ده اۏلسون ماشېن دَڲمیردی. یۏلون قېراغې’یلا بیرآز گئتمیشدیم کی، گئجه-گۆندۆز ایشلهین بیر دۆکانېن قاباغېندا آغ بۏیاقلې بیر تاکسېنېن دایاندېغېنې گؤردۆم. یاخېنلاشېب أل‌لریمی شۆشه‌یه دیرهییب ماشېنېن ایچینه باخدېم، کیمسه یۏخ ایدی. گیردیم دۆکانا. یاشلې بیر کیشی ساتېجې’یلا صؤحبَت إدیردی.
– سۆرۆجۆ سیزسینیز؟ – بارماغېم’لا چؤلدهکی ماشېنې گؤرسَتدیم.
– بَلی منم، آمّا داها ایشله‌میرَم، إوه گئتمهڲه حاضېرلاشېرام.
– من سیزه ایکی قات پول اؤدهیهرم.
نه فیکیرلَشدی’سه راضېلاشدې.
تاکسې‌دان دۆشۆب بلۏکا گیردیم. سحره آز قالېردې، بو واختې إوه گیرسه’یدیم شۆبهه یاراداردېم دئیه إله بلۏکدا پیلله‌لرین اۆستۆنده اۏتوروب باشېمې دووارا سؤیکه‌یهرَک یوخلادېم. سحر کۆچهدن کئچن ماشېنلارېن سَسینه اۏیاندېم. بو گئییمده إوه گیره بیلمَزدیم. تله‌سیک بلۏکدان چېخېب إوین آرخاسېنداکې پارکا کئچدیم. یاغېش کسیب گۆن چېخماغېنا باخمایاراق هاوادا سرینلیک واردې. گئجهدن ده یاخشېجا ایسلانمېشدېم دئیه اۆشۆیۆردۆم. بیر ساعاتا کیمی ده پارکدا اۏتوردوم. آرتېق قېزلار ایشه گئتمیش اۏلاردېلار، قالخېب إوه گئدیب أڲنیمی دَڲیشدیم. آزجا قېزدېرمام وارې’یدې، هم ده یوخوسوز ایدیم. قۏنشویا کئچیب مالیکه زنگ ووروب، خسته اۏلدوغومو، بو گۆن ایشه گله بیلمهیهجه‌ڲیمی دئییب، إوه قایېدېب دوش آلېب یاتدېم.
اۏ گۆندن سۏنرا هر گۆن تئلئویزیۏندا خبرلر پرۏقرامېنې ایزلهییردیم. ایکی گۆن سۏنرا بئله بیر خبر وئریلدی: “ إرمنیستان وطن‌داشې اۏلان ساموئل قریقۏریان تیفلیس‌ده کیرایه قالدېغې إوده جینسيَّت عۆضوۆ کسیله‌رَک قتله یئتیریلمیشدی. پۏلیس قتلین قیصاص اۆستۆنده باش وئردیڲینی دئییر. شاهیدلرین دئدیڲینه گؤره مرحوم قتله یئتیریلمه‌میشدن بیر نئچه ساعات قاباق باردان بیر قادېن’لا چېخمېش‌ دېر. شاهید ایفادهلرینه أساسن قادېنېن فۏتۏ رۏبۏتو چکیلمیش ‌دیر و حال – حاضېردا پۏلیس همین قادېنېن آختارېشېندا دېر “جانېما قۏرخو دۆشدۆ، هئچ باردا منی تانېدېقلارېنې دۆشۆنمهمیشدیم. بیر نئچه گۆن هئچ هارا چېخمادېم، آنجاق ایشه گئدیب إوه گلیردیم. آرتېق بوردا قالا بیلمَزدیم، مینگچئویره قایېتماق فیکرینده’یدیم کی، آمّا سرحَدّی نئجه کئچهجَکدیم أڲر پۏلیس منی آختارېردې’سا. چتین بیر وضعيّتده’یدیم. چۏخ دۆشۆنۆب، گؤتۆر-قۏی إدندن سۏنرا ریضا بَڲه هر شئیی دانېشېب اۏندان کؤمک ایسته‌مک قرارېنا گلدیم.
ریضا بَڲ منی خۏش اۆز’له قارشېلایېب، اۏتورماغا یئر گؤرسَتدی.
– نئجهسن قېزېم، ایشلرین نئجه گئدیر، اۏغلون نئجه‌ دیر؟
– چۏخ ساغ اۏلون ریضا بَڲ. هر شئی یاخشې دېر، آمّا بؤیۆک بیر سۏرونوم وار یاردېمېنېزا إحتیاجېم وار.
ساغ قاشېنې یوخارې دارتېب:
– بویور قېزېم، ألیمدن نه گلیر’سه کؤمک إدهرم.
– ریضا بَڲ هئچ بیلمیرَم هاردان، نئجه باشلایېم.
– راحات اۏل قېزېم اوتانېب چکینمه، من ده سنین عمین، دایېن.
– ریضا بَڲ، من آدام اؤلدۆرمۆشَم.
– نه؟!… – دئییب یئریندن دیک آتېلدې، – نئجه یانې آدام اؤلدۆرمۆشَم، ظارافات إدیرسن؟
– خئیر، ریضا بَڲ، من حقیقتن ده آدام اؤلدۆمۆشَم، – دئییب و حادیثه‌نی بۆتۆن تفصیلاتې ایله دانېشدېم. سؤزۆمۆ بیتیریب، هؤنکۆرتۆ’یله آغلادېم.
ریضا بَڲ آیاغا قالخېب، باشېنېن آرخاسېنې قاشېیا-قاشېیا بیر نئچه دقیقه اۏتاقدا وار گل إدیب قایېدېب اۏتوردو یئرینده.
– قۏرخما قېزېم، آغلاما دا، سن آدام اؤلدۆرمهمیسَن، سن بیر ایت گبرتمیسَن، حاقّېنا دا إلهمیسن، – نهسه دۆشۆنۆب آرام’لا سؤزۆنه داوام إتدی، – ایلک اؤنجه ایشین نه یئرده اۏلدوغونو بیلمک لازېم دېر سۏنرا نهیی نئجه إتمهڲه قرار وئرمک. شهر پۏلیس ایدارهسینده منیم مۆستَنطیق دۏستوم وار، اۏندان اؤرگه‌نه‌ریک ایندی ایشین نه یئرده اۏلدوغونو. – دئییب ماسا اۆستۆندهکی چۏخ سایلې تئلئفۏن آپاراتلارېندان بیرینی قالدېراراق نؤمره‌نی توتوب، اۏن-اۏن بئش دقیقه گۆرجۆ دیلینده نهسه دانېشېب تئلئفۏنو یئرینه آسدې.
– وضعيّت اۏ قدر ده اۆرَک آچان دَڲیل. پۏلیس اۏ ایتین اؤلۆمۆنده صېرف باردان چېخدېغې قېزې، یانې سنی گۆناهکار بیلیر. شاهید ایفاده‌لرینه گؤره همین قېز، یانې سن ساموئل’له گئتمک اۆچۆن ایصرار إتمیسَن و بونون اۆچۆن ده بارا آرتېق مبلغ ده پول تکلیف إتمیسَن کی، بو دا شۆبههلری سنین اۆزه‌رینده تۏپلانېر.
یئنه قالخېب اۏتاقدا وار گل إتمهڲه باشلادې. قاپېنې آچېب دَهلیزه:
– قېزېم بیزه ایکی چای. – دئییب باغلادې و گلیب یئرینده اۏتوردو.
ألینی باشېنا سؤیکه‌ییب فیکره گئتدی. اۏتاقدا درین بیر سۆکوت حؤکم سۆرۆردۆ، دووارداکې ساعات هر تاققېلدادېقجا سانکی بئینیمه ووروردو. آغېر سۆکوتو کاتیبه قېزېن قاپېنې تاققلداداراق ألینده ایکی چای’لا ایچه‌ری گیرمهسی پۏزدو. ریضا بَڲ چایېندان بیر قورتوم ایچیب، ایستیکانې نَلبَکیـیه قۏیاراق:
– سنی اؤلکهدن چېخارماق لازېم دېر، آمّا نئجه سرحَد کئچید منطقه‌سینده دقیق توتولاجاقسان، – چنهسینی قاشېیاراق یئنه فیکره دالاراق داوام إتدی، – دئمک قانونی یۏل’لا دَڲیل، قاچاق کئچمهلیسن سرحَدّی. – دئییب جلد ماسانېن اۆستۆندهکی قارا دری اۆزلۆکلۆ قالېن دفترچهنی قارشېسېنا چکه‌رَک تئز-تئز ورقلهمهڲه باشلادې. دفترچهنی ورقله‌یهرَک سۏنونجو صفحهیه چاتېب یئنه أوّلدن بو دفعه بیرآز آرام’لا ورقله‌یهرَک، – هه تاپدېم. – دئیه‌رَک سوس بارماغېنې منیم اۏخویا بیلمه‌دیڲیم بیر یازې‌نېن اۆستۆنده ساخلادې و جلد تئلئفۏنو قالدېراراق نؤمره توتوب، یارېم ساعاتا کیمی گۆرجۆ دیلینده نهسه اوزون اوزادې دانېشدېقدان سۏنرا اۆزۆنۆ منه توتاراق گۆلۆمسهیهرَک:
– گئت إوه هئچ کیمه هئچ نه دئمَزدن حاضېرلاش، – دئدی، – آخشام مالیک گلیب سنی گؤتۆرهجک. ناراحات اۏلما سنی سرحَددن ساغ سلامت آذربایجانا کئچیرهجکلر.
سئوینجیمدن قالخېب اۏنون بوینونو قوجاقلایاراق آغلادېم:
– چۏخ ساغ اۏلون ریضا بَڲ، نه یاخشې کی، سیزین کیمی یاخشې اینسانلار وار.
– بیر شئی دَڲیل قېزېم، اؤزۆندن یه‌لیک اۏل. – دئدی و آلنېمدان اؤپدۆ.
قاپېدان چېخارکن آرخادان منی چاغېردې، چیڲنیمین اۆستۆندن چئوریلیب اۏنا باخدېم، گؤزلری دۏلموشدو:
– قېزېم، کاش کی، هر بیر آذربایجان اؤولادې سنین کیمی ایشغال اۏلونموش تۏرپاق‌لارېمېزېن، شهیدلریمیزین، گۆناهسېز قتله یئتیریلن وطن‌داش‌لارېمېزېن قیصاصېنې آلا بیلردی. – دئدی.

إوه چاتېب اؤزۆمۆن و نسیمی‌نین أشیالارېنې یېغدېم. چۏخ شئی گؤتۆرمهدیم کی، قېزلار شۆبههلنمهسینلر. یئریمه گیریب اؤزۆمۆ یاتمېش کیمی گؤرسَتدیم. گئجه ساعات اۆچـده پنجرهنین قاباغېندا ماشېن سَسی إشیدیب پنجرهدن باخدېم کی، مالیکین ماشېنې ‌دېر. چانتالارېمې بیر ألیمه نسیمی‌نی ایسه پتویا بۆکه‌رَک باشقا ألیمده قوجاغېما آلېب بارماقلارېمېن اوجوینان قاپېنې آچېب چؤله چېخدېم.
یارېم ساعاتدان بیر آز چۏخ یۏل گئدیب روستاوی شهَرینه چاتدېق. شهَرین گیریشینده بیزی “مئرسئدئس” مارکالې بیر ماشېن قارشېلادې. ماشېندان ایکی نفر دۆشۆب بیزیم ماشېنا یاخېنلاشدېلار، مالیک’له گۆرجۆ دیلینده نهسه دانېشدېقدان سۏنرا مالیک آرخایا چئوریلهرَک:
– دۆش، اۏنلارېن ماشېنېنـدا اۏتور، قۏرخما ریضا بَڲین یۏلداش‌لارېـدېلار سنی سرحَددن کئچیرهجکلر. – دئدی.
مالیک’له ساغۏللاشېب تَشَکّۆرۆمۆ بیلدیریب همین آداملارېن ماشېنېنا اۏتوردوم. یۏل بۏیو آنجاق اؤز آرالارېندا یاواش سَس’له دانېشدېلار، نه‌دن’سه هئچ نه سۏروشمادېلار. بیر ساعات سۏنرا قېرمېزې کؤرپۆ دئییلن گۆرجۆستان آذربایجان سېنېرلارېنا چاتدېق. سېنېرې کئچرکن بیزیم ماشېنېمېزې یۏخلامادېلار. سېنېرچې‌لار ماشېنېن نؤمرهسینه باخېب عسگری سلام وئرهرَک قاپې‌لارې آچېب بیزی سېنېردان بوراخدېلار. عئینی حال آذربایجان طرفده ده تکرارلاندې. منی آذربایجان طرفده دۆشۆردۆب روس دیلینده بوردان اۏ طرفه اؤزۆمۆن گئدهجهڲیمی دئییب ماشېنلارېنا مینهرَک اوزاقلاشدېلار. گئجهنی بوردا قالېب سحرین آچېلماغېنې گؤزله‌مک ایستهییردیم کی، سحر مینی‌بوس’لا مینگچئویره گئدیم و بیردن یادېما دۆشدۆ کی، چانتامدا یئتَرینجه پول وار’سا نییه مینی‌بوس گؤزله‌مه‌لی‌یم کی. بیر تاکسې‌دا اۏتوروب مینگچئویره سۆرمهسینی ایسته‌دیم.
مینگچئویره چاتاندا آرتېق سحر آچېلېردې. نسیمی‌نی و چانتالارېمې گؤتۆرۆب إوه کئچیب أشیالارېمې یئر به یئر إدیب، یاتاغېما اوزانېب یوخویا گئتدیم. یوخودان نسیمی‌نین سَسینه اۏیاندېم. پنجرهدن چؤله باخدېم کی، آرتېق سحر آچېلېب. قالخېب أڲنیمی دَڲیشیب اوشاغې دا قوجاغېما آلېب أرزاق آلماق اۆچۆن بازارا گئتمک اۆچۆن دَهلیزه چېخدېغېمدا قاپې‌سې‌نېن آغزېنې سۆپۆرَن ایلاهه’یله قارشېلاشدېم. بیزی گؤردۆکده سۆپۆرگه ألینده دۏنوب قالدې.
– یوخو گؤرۆرَم من؟ – دئیه تعجۆبۆنۆ گیزلهده بیلمهدی.
– یۏخ، یوخو گؤرمۆرسَن، بو بیزیک، گلمیشیک. – دئییب بۏش ألیمی اۏنو قوجاقلاماق اۆچۆن آچدېم.
ألیندهکی سۆپۆرگه‌نی یئره آتاراق اۆستۆمه قاچېب منی برک-برک قوجاقلادې. نسیمی‌نی و منی دفعهلر’له اؤپه-اؤپ:
– آی قېز نه واتخ گلمیسیز بئله خبرسیز؟ – دئییب یئنیدن منی قوجاقلادې.
– دۆنن گئجه، گئجه دئیَنده کی، سحره یاخېن آرتېق چاتمېشدېم إوه.
نه دۆشۆندۆ’سه قفیل اۆزۆنۆ دَهلیزین قارانلېغېنا توتوب:
– طوبو خالا، آی طوبو خالا چېخ گؤر کیملر گلیب. – دئیه قېشقېرماغا باشلادې.
طوبو خالاگیلین قاپې‌سې آچېلاراق آرواد هؤولانک اؤزۆنۆ چؤله آتېب:
– نه اۏلوب آی قېز، نه قېشقېرېرسان، قان‌باغېر إلهدین، – و بیزی گؤرۆب سؤزۆ آغزېندا یارېمچېق قالدې. بیر آنلېق یئرینده دوروخوب، – بېی… منیم بالالارېم گلیب کی، – دئیه‌رَک قۏللارېنې یانا گئنیش آچاراق اۆستۆمه قاچېب منی برک-برک قوجاقلایېب دایانمازدان بیر نئچه دفعه منی، نسیمی‌نی اؤپمهڲه باشلادې. چیڲینلریمدن توتوب منی اؤزۆندن آرالایاراق اۆزۆمه دیققت’له باخېب، – ساچلارېنې کسدیرمیسَن داها دا گؤزللشمیسَن، – دئییب یئنیدن قوجاقلادې.
اۏنلار’لا بیرآز صؤحبَت إتدیکدن سۏنرا دۆکانا گئتمک اۆچۆن آشاغې دۆشدۆم. بلۏکدان چېخارکن سيّاره آرواد’لا اۆز-اۆزه گلدیم. گۆلۆمسهیهرَک سلام وئردیم. منی ترس-ترس آشاغې‌دان یوخارې سۆزهرَک:
– ردّ اۏلوب گئتمیشدین ایچیمیز راحات ایدی، – دئییب، یانېمدان اؤتۆب کئچدی.
همین گۆن ایلاهه اوشاقلارې’یلا آخشاما کیمی بیزده اۏلدو. من گۆرجۆستان یاشامېمدان اۏ ایسه من اۏلمایاندا بوردا اۏلانلاردان دانېشدېق دۏیونجا. گئجه اۏنلار گئدندن سۏنرا گۆندهلیڲیمی قاباغېما قۏیوب اۏلانلارې قئید إلهدیم. سۏلماز خالا اۆچۆن دارېخمېشدېم، ایلاهه سؤز وئردی کی، صاباح زنگ ووروب اۏنا گلدیڲیمی دئیهجَک. فرهادې دا گؤره بیلمهمیشدیم دئیه صاباح اۏنون ایش یئرینه گئتمهڲی فیکیرلَشدیم.
سحر دوروب نسیمی‌نی گئییندیریب إودن چېخدېم. اۆزۆ پارکا دۏغرو گئتدیکجه پایېزېن سرینلیڲی جانېما دۏلوردو. أن سئودیڲیم فصیل‌ دیر پایېز. اۆزۆمۆ گؤڲـه توتوب گۆنَشه باخدېم. سانکی گۆنش ده منیم کیمی یاشامېنی آجېلار’لا یاشامېش، یاشامدان کۆسمۆش، رنگی سۏلوخموش بیر وضعيّتده’یدی. آرا-بیر قارشېسېنا بولودلار کئچیر، آمّا تئز ده بولودون آرخاسېندان باشېنې چېخاراراق سۏلوخموش بنیزی’یله زۏر’لا گۆلۆمسه‌ییر یئره. بلکه ده گۆنش و یئر سئوگیلی‌دیلر و کۆسۆبلر بیر-بیرلریندن، اۏنا گؤره ده گۆنَشین رنگی بئله سۏلقون دېر. یئر ایسه کۆسکۆنلۆڲۆنۆ بۏزارمېش تۏرپاغې’یلا، سارالاراق یارپاقلارې تؤکۆلمۆش آغاجلارې’یلا اۆزه چېخارېر.
یۏلو کئچیب فرهادېن ایشلهدیڲی گۆل دۆکانېنا یاخېنلاشدېم. ایچه‌ری گیرمهیهرَک قاپېنېن آغزېندا دایاندېم. ایچهریده مۆشتری واردې، باشې گۆل باغلاماغا قارېشمېشدې دئیه بیزی گؤرمۆردۆ. بیردن باشېنې قالدېرېب قاپېنېن آغزېندا بیزی گؤرۆب اؤنجه تعجّۆبلَندی، سۏنرا گۆلۆمسۆنهرَک، گلیرَم دئدی. مۆشترینی یۏلا سالېب ماسانېن دالېندان سېچرایاراق چېخېب بیزه طرف یۆیۆردۆ. چاتان کیمی ده نسیمی‌نی قوجاغېمدان آلېب آتېب-توتماغا باشلادې:

– ماشاللاه، نه یامان بؤیۆڲۆب بو، – دئییب اوشاغې اؤپهرَک یئنیدن آتېب-توتماغا باشلادې.
– آز قالېب، اۆچ آی‌دان سۏنرا بیر یاشې اۏلور.
– هه، داها یئکه کیشی اۏلور. نه واخت گلمیسیز؟
– دۆنن.
– قایېداجاقسان؟
– یۏخ، داها همیشهلیک بوردایام.
اۆزۆنده اؤزل بیر سئوینج یاراندې:
– نه یاخشې اۏلدو بو. دارېخمېشدېم، – آنی سۆکوت و آرتېردې، – نسیمی اۆچۆن.
یانېنداکې اۏغلانا بیرآزدان قایېداجاغېنې دئییب بیزیم’له پارکا دۆشدۆ. بیر ساعاتا یاخېن گزدیک. گاه نسیمی‌نین ألیندن توتوب یئریدیر گاه دا بۏینونا آلېب گزدیریردی.
همین گۆندن سۏنرا یئنه ده هر سحر اۏیاندېقدا قاپېمېن آغزېندا بیر دَنه قېزېلگۆل اۏلوردو. هئچ بیرینی ده آتمېردېم، سۏلانا کیمی ایستیکاندا سویا قۏیوب ماسانېن اۆستۆنه قۏیوردوم، سۏلدوقدا ایسه لچکلرینی قۏپارېب ساخلایېردېم. بئلهجه گۆنلر بیر بیرینی قۏووردو. سۏلماز خالا آرادا گلیب بیر ایکی ساعات اۏتوروب گئدیردی، هردن حمیده خالا’یلا گؤرۆشۆب دانېشماق’لا، ریضا بَڲی سۏروشوردوم، اۏ دا اۏنون دا تئز-تئز منی سۏروشدوغونو دئییردی، آرادا پارکا چېخېب نسیمی‌نی گزدیریب و هر دفعهسینده ده فرهاددا ایشدن ایذین آلاراق بیزه قۏشولوردو. آمّا بۆتۆن بونلار’لا یاناشې دا هر گۆن قۏنشولار طرفیندن تحقیرلره معروض قالېردېم. نسیمی بؤیۆدۆکجه بو تحقیرلرین و تحقیر إدنلرین سایې گئتدیکجه آرتېردې. آرتېق محلّهدهکی دۆکاندان دا هئچ نه آلا بیلمیردیم. دۆکانې ایشلهدن آدېنې بیلمهدیڲیم کیشی بیر گۆن منه دئدی کی: “منیم إرمنی اوشاغېنېن آناسېنا ساتېلاجاق مالېم یۏخ دېر، گئت باشقا یئردن آل”
نسیمی‌نین آد گۆنۆنه بیر نئچه گۆن قالمېشدې بازاردان إوه گلیردیم، اوشاق دا قوجاغېمدا. یۏلون یانېندا بیر ماشېن ساخلادې، آرخا قاپې آچېلاراق دایېم دۆشدۆ. سئوینهرَک:
– دایې، – دئییب اۆستۆنه گئتدیم.
آمّا دایېم منی سینه‌م‌دن ایته‌لَیهرَک:
– جهنَّم اۏلوب گئتمیشدین، نهیه قایېتدېن یئنه بورا، باشېمېزې آشاغې إلهمهڲه؟ – دئدی.
– دایې…
– منه دایې دئمه، نه واخت اۏ قوجاغېنداکې کۆچۆڲۆ ردّ إدرسن اۏ زامان دایې دئیَرسن.
– بو منیم اوشاغېم‌ دېر دایې، من نئجه اۏندان أل چکیم آخې؟
– من نه بیلیم، اؤلدۆر، آپار آت کۆره نئینیرسن إله یا اۏنو ردّ إله یا دا اؤزۆن ردّ اۏل بو شهَردن.
اینانا بیلمیردیم إشیتدیکلریمه، نه دانېشېردې دایېم، نئجه یانې اؤزۆم اؤز اوشاغېمې اؤلدۆرمهلی‌یم، اینسان دا هئچ اؤز اؤولادې‌نېن قاتیلی اۏلاردې‌مې. حئیوانلاردا اینستیکت’له بالا سئوگی‌سی دئیه بیر شئی وار. هئچ بیر حئیوان اؤز بالاسېنا قېیمېر، بؤیۆیه‌نه کیمی اۏنو باشقا جانلې‌لاردان قۏرویوب، یئمله‌ییر. بس شعورلو اینسان نییه اؤز بالاسېنا قېیسېن آخې، یانې اینسان حئیوان قدر دَڲیلمی کی، اؤز اؤولادېنې محو إلهسین.
– دایې، آخې سن ده بیر آتاسان، سنین ده اوشاق‌لارېن وار آخې، اینسان نئجه اؤز بالاسېنا قېیا بیلر؟ – دئدیم.
– بورا باخ، سن اؤز کۆچۆڲۆن’له منیم اۏغلانلارېمې بیر توتما. سنه دئدیم گؤتۆر زیبیلینی ده ردّ اۏل گئت بو شهَردن، بس دیر آبرېسېز إتدین بیزی إل ایچینده.
آرتېق عصبیمه حاکیم اۏلا بیلمیردیم، اؤزۆمدن آسېلې اۏلمازدان قېشقېردېم:
– منیم اوشاغېم زیبیل دَڲیل، کۆچۆک ده دَڲیل، بس دیر أل چه… – صیفتیمه دَڲن سیللهدن یئریمده سندیرلهدیم، یېخېلماماق اۆچۆن یاخېنلېغېمداکې آغاجدان توتدوم. سیللهنین سَسیندن اوشاق قوجاغېمدا دیکسیندی و آغلاماغا باشلادې.
اوشاغې کؤکسۆمه سېخېب:
– بو گۆندن منیم سن آددا دایېم یۏخ دېر. – دئییب اۆزۆمۆ چئویریب گئتدیم.
آرخامدان:
– سنه بیر گۆن واخت وئریرَم، ردّ اۏلوب شهَردن گئتمهسن باشېنا ایت اۏیونو آچدېراجام. – قېشقېردې و ماشېن قاپې‌سې‌نېن تاققېلتېسې گلدی.
نسیمی‌نین آد گۆنۆنۆ ایلاهه، طوبو خالا، فرهاد و حمیده خالا’یلا بیرگه اؤز إویمیزده قئید إلهدیک. سۏلماز خالا دا گلیب آیاق اۆستۆ تبریک إتدی، دایېمېن قۏرخوسوندان چۏخ اۏتورا بیلمهییب گئتدی. آد گۆنۆندن سۏنرا تهدید و تنقیدلرین سایې آرتېردې. بیر نئچه دفعه کۆچهده رشاد قاباغېمې کسیب حده-قۏرخو گلهرَک شهَری ترک إتمهمی طلب إتمیشدی. نسیمی‌نی اۏیناماق اۆچۆن یاتاقخانانېن دَهلیزینه بوراخېردېم، قۏنشولار هامېسې اؤز اوشاقلارېنې إولرینهچکیردیلر. اۏتوروب دۆشۆندۆم کی، آرتېق بوردا بو وضعيّتده قالا بیلمهیهجم. اوشاق بؤیۆدۆکجه اؤزۆنه ده “إرمنی اۏغلوسان” دئییب آلچالداجاقلار. باکې’یا گئتمهڲی دۆشۆنۆردۆم. آمّا باکې’یا هارا، کیمین یانېنا گئدهجکدیم. ساموئلدن گؤتۆردۆڲۆم پول‌لار’لا دا لاپ چۏخو بئش-آلتې آی دۏلانا بیلردیم، بس سۏنرا نه اۏلاجاقدې، اؤلکهده ایش‌سیزلیک باش آلېب گئتدیڲی بیر حالدا من نئجه ایش تاپا بیلهجکدیم. بونلارې دۆشۆنهرَک باکې’یا گئتمک فیکریندن داشېندېم.
یانوار آیې سۏن گۆنلرینی یاشایېردې. بو ایل قېش سرت گلمیشدی، قار یاغماسا دا شاختادان کۆچه‌یـه چېخماق اۏلموردو. إودن آنجاق یا دۆکانا یا دا کیتابخانایا گئتمک اۆچۆن چېخېردېم. بۆتۆن گۆنۆ إوده اۏتوروب یا اوشاق’لا اۏینایېب، یا دا کیتاب اۏخویوردوم. مطبخده تحقیرلر’له قارشېلاشماماق اۆچۆن کیچیک بیر إلئکتریک پیلهتهسی آلېب یئمکلری ده إله إوده پیشیریردیم.
بیر گۆن سحر یوخودان دَهلیزدن گلَن سَس کۆیه اۏیاندېم. یئریمدن قالخېب أڲنیمی گئیینیب دَهلیزه چېخېب گؤردۆم کی، دَهلیز پۏلیسلر’له دۏلو دېر. ایلاههدن نه باش وئردیڲینی سۏروشدوقدا، دئدی کی؛ “گئجه کۏمئندانتېن اۏتاغېنې یارېبلار، چۏخلو سایدا أشیا و پول اۏغورلایېبلار” من’له ایلگی‌سی اۏلمایان بیر شئی اۏلدوغو اۆچۆن قاپېنې اؤرتۆب کئچدیم ایچهری. نسیمی اۆچۆن سحر یئمهڲینه سېیېق پیشیرمهڲه حاضېرلاشېردېم کی، قاپې دؤڲۆلدۆ، آچدېغېمدا قارشېمدا بیر پۏلیس مایۏرو دایانمېشدې. سلام بئله وئرمَزدن:
– من بورانېن ساحه مووَکّیلی‌یم، آدېم تئلمان ‌دېر. گئجه باش وئرمیش اۏغورلوق’لا باغلې هامې‌نېن ایضاحاتېنې آلېرېق، – دئییب، تکلیف بئله گؤزلهمَزدن ایچهری کئچیب صندلی چکیب اۏتوردو، – گئجه اۏغورلوق اۏلارکن بیر سَس کۆی یا شۆبههلی نهسه إشیتمهمیسَن؟
قاپېنې اؤرتۆب، کئچیب اۏنون’لا اۆزبهاۆز ماسانېن آرخاسېندا أڲلَشدیم.
– گؤردۆڲۆنۆز کیمی کۏمئندانتېن اۏتاغې بیرینجی من ایسه ایکینجی مرتبهده قالېرام، اۏنا گؤره ده منیم نهسه بیر سَس إشیتمهڲیم مۆمکۆنسۆز دیر.
فوراژکاسېنې چېخارېب ماسانېن اۆستۆنه قۏیاراق کئچل باشېنې قاشېیاراق:
– آمّا قۏنشولارېن دئدیڲینه گؤره اۏغورلوق باش وئرَن ساعاتلاردا سنی بیرینجی مرتبهدن یوخارې چېخان گؤرۆبلر. – دئدی.
– اۏ’لا بیلمز! -دئییب یئریمدن قالخدېم.
سَسیمه اوشاق یوخودان اۏیانېب آغلاماغا باشلادې. اوشاغې ملافه‌یه بۆکۆب قوجاغېما آلدېم.
– یالان‌ دېر، من گئجه سحره کیمی یاتمېشام، سحر ده سیزین سَس کۆیۆنۆزه اۏیانمېشام یوخودان. – دئدیم.
– بورا باخ آی قېز، سَسینی اۆستۆمه قالدېرما. دیقّت’له قولاق آس گؤر نه دئییرَم. سنه بیر هفته واخت وئریرَم، یا ردّ اۏلوب بورالاردان گئدهجکسن یا دا اۏغورلوغو اۆستۆنه یېخېب سنی باساجام ایچهری.
– من هئچ یئره گئتمهیهجم، گۆناهېم اۏلمایان، إتمهدیڲیم بیر ایشی ده اۆستۆمه یېخماغا حاققېنېز چاتمېر. ایندی ایسه إویمی ترک إدین. – دئییب بارماغېم’لا قاپېنې گؤرسَتدیم.
فوراژکاسېنې گؤتۆرۆب، کئچل باشېنې بیر داها قاشېیاراق قۏیدو باشېنا و آغېر-آغېر یئریندن قالخاراق قاپېیا طرف آددېملادې. قاپېیا چاتاندا چئوریلیب:
– اۏتور یاخشې-یاخشې فیکیرلش، بیر هفته واختېن وار فیکیرلشمهڲه. – دئییب، قاپېنې آچاراق چېخدې.
قاپې باغلانان کیمی اۏتوردوم یئره. عصبدن أللریم أسیردی. “ آخې من کیمه نئیلهمیشَم ایلاهی، نه ایستهییرلر بونلار مندن” اؤز-اؤزۆمه پېچېلدادېم.
بیر هفته سۏنرا سحر یوخودان قاپېنېن دؤڲۆلمهسینه اۏیاندېم. قاپېنې سانکی یومروق’لا دؤڲۆردۆلر، هم ده دایانمازدان. تلسیک یئریمدن قالخېب، پالتارېمې أڲنیمه کئچیریب قاپېنې آچدېم. ایکی نفر پۏلیس ایشچیسی’یدی، منه پۏلیس بؤلمهسینه گئتمهڲیمی دئدیلر. نه‌دنینی سۏروشدوقدا، اۏردا دئیهجَکلر دئدیلر. أصلینده نه‌دنی بیلیردیم. پالتارلارېمې گئیینیب، نسیمی‌نی ایلاهه‌یـه وئریب پۏلیسلر’له بیرگه آشاغې دۆشدۆم. منی پۏلیس ماشېنېنا میندیرهرَک پۏلیس بؤلمهسینه گتیردیلر. اۆستۆنده “عَمَلیّات مووَکّیلی پۏلیس کاپیتانې جاوادۏو” یازېلان بیر قاپېنې آچاراق منی ایچهری اؤتۆردۆلر. ایچهریده اۏتوز بئش، قېرخ یاشلارېندا بیر کاپیتان أڲلَشمیشدی. منی گؤرۆنجه:
– أڲلش. – دئییب باشې’یلا قارشېسېنداکې صندلی گؤرسَتدی.
صندلی چکیب اۏتوردوم. کاپیتان بیر مۆدّت منی سۆزۆب:
– یقین کی، نهیه گؤره بوردا اۏلدوغونو بیلیرسن؟ – دئیه سۏروشدو.
– تخمین إتمیشم. – دئدیم.
– یانې اۏغورلوقدا ألین اۏلدوغونو إعتیراف إدیرسن.
– خئییر، سیز نه دانېشېرسېز، منیم هئچ نهدن خبریم یۏخ دېر، من اۏغورلوق إتمهمیشم. – دئییب، یئریمدن قالخدېم.
– اۏتور آشاغې، – سرت سَس’له اۏتورمامې أمر إتدی، – بس اۏ زامان بوردا نئیله‌ییرسن؟
– اۏغورلوق باش وئرَن گۆنۆن صاباحې ساحه مووَکّیلی آدې دئیهسن تئلمان ایدی، هه تئلمان منه دئدی کی، بیر هفته سۆرهجینه شهری ترک إتمهسم اۏغورلوغو منیم اۆستۆمه یېخاجاق.
– اوتانمېرسان، اۏغورلوق إتمهڲین بس دَڲیل، هله پۏلیسین اۆستۆنه شر ده آتېرسان! -دئیه‌رَک اۆستۆمه قېشقېردې.
– اینانېن منه، واللاه منیم هئچ نهدن خبریم یۏخ دېر، بؤهتان آتېرلار منه. – آغلامسېناراق دئدیم.
– آی قېز بورا سنین اۆچۆن مسجید دَڲیل کی، آند ایچهسن ایناناق. پۏلیس بؤلمهسیندهسن سن و اۏغورلوق باش وئرَن ساعاتلاردا سنی کۏمئندانتېن اۏتاغېنېن قاباغېندا گؤرۆبلر.
– اۏلا بیلمز، من اۏ گئجه اۏغلوم’لا یاتمېشدېم، هئچ دَهلیزه بئله چېخمامېشام قالدې کی، آشاغې دۆشم.
جاوادۏو ماسانېن اۆستۆندهکی دۆڲمهنی باساراق:
– شاهیدلری گتیرین. – دئدی.
بیرآز سۏنرا قاپې آچېلاراق سيّاره آرواد و ایکی نفر باشقا آدلارېنې بیلمهدیڲیم قۏنشوم ایچهری گیردیلـر. هر اۆچۆ اۆزۆمه دوراراق دیرشدیلر کی، اۏغورلوق باش وئرَن گئجه ساعات اۆچ، دؤرد جیوارېندا منی کۏمئندانتېن اۏتاغېنېن قارشېسېندا گؤرۆبلر. آغلایېب، یالواردېم، یالاندان اۆستۆمه شر آتمامالارېنې خواهیش إتدیم، آمّا خئیری اۏلمادې. اۏنلار گئدندن سۏنرا کاپیتان جاوادۏو منیم’له یوموشاق دانېشماغا باشلادې:
– باخ گؤزه‌لیم، شاهید ایفادهلری ده وار. آرتېق اۏغورلوغو دانماغې‌نېن بیر خئیری یۏخ دېر و بیز بیلیریک کی، سن بو ایشی تک گؤرمهمیسَن. إشیتمیشَم کی، کؤرپه اوشاغېندا وار هئچ اۏلماسا اۏنا یازېغېن گلسین گل یاخشې قېز اۏل، اۏنلارېن آدلارېنې دئنن من ده سنه کؤمک إدیم ایجباری ایش’له جانېنې قورتار گئت.
– آخې من اۏغورلوق إتمهمیشم، اینانېن منه، منیم هئچ نهدن خبریم یۏخ دېر. – دئییب، هؤنکۆرهرَک أللریم’له اۆزۆمۆ توتدوم.
– داها اؤزۆن بیل، گئدیب سککیز ایل ایچهریده چۆرۆیرسَن عاغلېن باشېنا گلر. – دئدی و سَسینده بایاقکې یوموشاق‌لېقدان أثر قالمامېشدې.
– آخې نییه بئله إدیرسیز؟ – دئییب باشېمې قالدېراراق یاشلې گؤز‌لریم’له اۏنا باخدېم.
– من سادهجه ایشیمی یئرینه یئتیریرَم، – دئییب، ماسانېن اۆستۆنده‌کی سارېیا چالان کاغېذ قۏولوغو قارشېسېنا چکیب ورقله‌یهرَک سؤزۆنه داوام إتدی، – ایندی دور گئت و شهَردن إشیڲه چېخما. ایستینطاق بیته‌نه کیمی سنی هر زامان بورا چاغېرا بیلهریک.
اۏردان چېخېب گلدیم إوه. ایلاهه و طوبو خالا دا منی تک قۏیماماق اۆچۆن آخشاما کیمی اۏتوردولار یانېمدا. آرتېق شهَردن چېخېشېما دا یاساق‌لېق قۏیولموشدو. سحری گۆن پۏلیسلر گلیب إویمده آختارېش آپاردېلار و دؤشهڲین آلتېندان ساموئلدن گؤتۆردۆڲۆم بیر نئچه یۆز دۏلارې تاپدېلار. گۆرجۆستاندا ایشلهدیڲیم مۆدّتده آلدېغېم معاشدان یېغدېغېم پول دېر دئسَم ده، اۏنلار همین پوللارېن کۏمئندانتېن إویندن اۏغورلاندېغېنې دئییب مۆصادیره إتدیلر. آرتېق چؤرک آلماغا بئله بیر قپیک پولوم دا قالمامېشدې. بیر نئچه گۆن سۏنرا منی مینگچئویر شهَر پرۏکورۏرلوغونا چاغېردېلار. ایشی آپاران پرۏکورۏر دا کاپیتان جاوادۏو کیمی اۏغورلوقدا کیملر’له ألبیر اۏلدوغومو دئیهجهڲیم حالدا منه بیر نئچه ایل ایجباری ایش کسهجهڲینی، عکس حالدا ایشین بیر هفته ایچینده محکَمهیه گؤندرهجهڲینی دئدی. یئنه شاهید قیسمینده همین قۏنشولارېم چاغرېلاراق دیندیریلدی و یئنه ده اۆزۆمه دوراراق اۏغورلوق باش وئرَن گئجه منی کۏمئندانتېن اۏتاغېنېن قارشېسېندا گؤردۆکلرینی دئدیلر.
هئچ بیر چېخېش یۏلوم قالمامېشدې. ایشلتمهدیڲیم بیر جینایتده سوچلاناراق حَبسه آتېلاجاقدېم. نه قَدَر دۆشۆنۆردۆم بیر یۏل تاپا بیلمیردیم. آرتېق محکَمهدن چاغېرېش دا گلمیشدی، فئورالېن ییرمی سککیزینه چاغېرمېشدېلار. محکَمه واختې یاخېنلاشدېقجا سېخېلېردېم. إودن چؤله چېخمایېب، واختېمې داها چۏخ نسیمی’یله کئچیرمهڲه چالېشېردېم. توتولسام اۏغلومون سۏنوجو نئجه اۏلاجاق سوالې بئینیمی یئییردی، آمّا بیر جاواب تاپا بیلمیردیم.
محکَمهیه ایکی گۆن قالمېش سحر نسیمی‌نی ده گئییندیریب إودن چېخدېم. چېخارکن اؤزۆم’له گۆندهلیڲیمی ده گؤتۆرۆب گزه-گزه کۆر ساحیلینه گلدیم. گئجهنی سحره کیمی یاتمایېب، دۆشۆنۆب قرارېمې وئرمیشدیم، اۏغلومو یاد أللرده آلچالماغېنا ایمکان وئرمهیهجَکدیم. اویقون بیر یئر تاپېب اۏتوردوم و گۆندهلیڲی دیزیمین اۆستۆنه قۏیوب گؤڲـه باخدېم. آز بولودلو بیر هاوا وار’ېیدې. سۏلقون قېش گۆنَشی آرا بیر بولودلارېن آراسېندا بۏیلانېب کۆره باخېب اوتانجاق اوشاقلار کیمی تئز ده چکیلهرَک بولودلارېن آرخاسېندا گیزلنیردی. کۆرۆن سولارې بو گۆن قاباق‌کې گۆنلردن داها بولانېق گؤرۆنۆردۆ. سانکی اۏ دا ایچیمدهکیلری دویاراق چئوره‌یه اؤز غضبینی بولانېق‌لېغې’یلا چاتدېرماق ایستهییردی. مینگچئویره گلندن کۆر چایې منیم أن یاخېن درد اۏرتاغېم اۏلموشدو.
تیفلیسه گئتدیم اۏردا یئنه کۆر چایې’یلا دردلشمهڲه داوام إتدیم، آمّا بیلمَزدیم کی، هر دفعه دردلریمی سوساراق دینلهین بو چای بیر گۆن منی لال آخان سولارېنا قارق إدهرَک سئودیکلریمه قۏووشدورماغا آپاراجاق. نسیمی ده سانکی اۏلاجاقلارې دویموشدو. ساکیت-ساکیت اۏتوروب چایا باخېردې. قالدېرېب اۏتوزدوردوم باشقا دیزیمین اۆستۆنده، گؤزلرینین ایچینه باخېب “منی باغېشلا اۏغلوم، آمّا من سنی قۏیوب گئده بیلمهرَم، ایکیمیز بیر یئرده گئدهجهییک” دئدیم. پاپاغېن آلتېندان چېخېب، آلنېنا تؤکۆلن ساچلارېنې قۏخلایېب، اۆزۆندن، گؤزۆندن اؤپۆب یئنیدن اۏتوزدوردوم یانېمدا یئرده. گۆندهلیڲیمه سۏن سؤزلریمی یازېب آلتېندا بو گۆنکۆ تاریخی قئید إتدیم: 26 فئورال 1994-نجۆ ایل، شنبه گۆنۆ…
 
پرۏلۏق
فئورالېن 27-سی 1994-نجۆ ایل بالېقچېلار طرفیندن کۆر چایېندان قادېن و اوشاق جنازه‌لری تاپېلمېشدېر. قادېن گؤدَکجهسی’یله اوشاغې اؤزۆنه برک-برک باغلامېشدې. بالېقچېلار بو حاقدا پۏلیسه بیلگی‌لر وئرمیشلر و پۏلیسلر جنازه‌لرین علییئوا إلنوره سایددین قېزېنا و اۏنون اۏغلو نسیمی‌یـه عایید اۏلدوغونو بیلدیردیلر. إله همین گۆن کۆر چایې ساحیلیندن بیر دفتر تاپدېلار. دفترین مرحومون گۆندهلیڲی اۏلدوغونو پۏلیس تصدیقلهدی. إلنورهنین گۆندهلیڲی‌نین سۏن صفحهسینده بئله بیر مکتوب یازېلمېشدې:
“ یاشام منیم’له چۏخ آجې بیر اۏیون اۏینادې. اۏن آلتې یاشېمدان طالئعین هر آجېسېنې داددېم. عزیزلریمی، یاخېنلارېمې گؤزۆمۆن اؤنۆنده وحشیجهسینه اؤلدۆردۆلر، اؤزۆمۆ دفعهلر’له زۏرلادېلار. إرمنی وحشیلیڲی‌نین هر اۆزۆنۆ گؤردۆم. أسیرلیکدن قورتاراندا دۆشۆندۆم کی، اؤز میللتیمین ایچینه گئدیرم، تام اۏلماسا دا یاشادېقلارېمېن قیسمَن اونودولماسېنا شراییط یارادېلاجاق منه، آمّا هاردان بیلردیم کی، بوردا منی داها آجېناجاقلې بیر یاشام گؤزلهییر.
سۏلماز خالایا، ایلاهه‌یـه، طوبو خالایا، فرهادا، حمیدهخالایا، ریضا بَڲه منه إتدیکلری هر بیر یاخشېلېغا گؤره، گؤرسَتدیکلری قایغېیا گؤره تَشَکّۆرۆمۆ بیلدیریرم. حاققېنېزې حلال إدین.
دایېم و اۏنون اۏغلانلارې دۆشۆنۆردۆم کی، سیز منی هامېدان قۏرویاجاق‌سېز، سیزلری اؤزۆمه آرخا – دایاق بیلیردیم، آمّا یانېلدېم. سیزلر منی قۏروماقدان’سا آیاقلار آلتېنا آتدېز، آلچالتدېز، ناموس‌سېز، فاحیشه آدلاندېردېز. سئویملی دایېم و اۏغلانلارې أڲر سیزلرین فیکرینجه من ناموسو لکهلَنمیش بیر قېزام’سا اۏ زامان من اؤز ناموسومو اینتیحارېم’لا یودوم. بس سیز اؤز چیرکلَنمیش ویجدانېنېزې نَیله’سه یویا بیلهجکمیسینیز؟
منی اۏغورلوقدا گۆناهلاندېران کاپیتان جاوادۏو، یالاندان اۆزۆمه دوران سيّاره آرواد و باشقا قۏنشولار، منه تجاوۆز إتمک ایستهین منزیل ایستیثمار ساحهسی‌نین مۆدۆرۆ و باشقالارې سیزلرین إرمنی‌دن هئچ بیر فرقینیز یۏخ دېر، چۆنکی إرمنی منه فیزیکی تجاوۆز إتدی’سه سیز منه مَعنوی تجاوۆز إتدینیز. من اۏغلومودا گؤتۆرۆب بو ایرگنج تۏپلودان گئدیرم و سیزلرین هر بیرینیزی تانرېیا تاپشېرېرام.
ایمضا: إلنوره 26 فئورال 1994-نجۆ ایل ”
إلنوره و اۏغلو مینگچئویر شهَر قبیرستانلېغېندا دَفن إدیلدی. بیر گۆن یۏلونوز اۏردان دۆشر’سه بیر قادېنېن تئز-تئز بو مزارلارې زییارَت إتدیڲینی گؤرَرسیز کی، بو سۏلماز خانېم ‌دېر و اۏنون قبری‌نین اۆستۆنه هر گۆن سحر بیر دنه قېزېلگۆل قۏیان اۏغلان گؤرَرسیز کی، بو دا فرهاد دېر.