یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی باخېش دېر تۆرک دۆنیاسېنا
کؤچۆرۆب اویقونلاشدېران: آیهان میانالې
جمیله / چنگیز آیتماتۏف
بو دېر، من یئنه ساده بیر حاشیه‌یه سالېنمېش بو کیچیک شکلین قاباغېندایام. صاباح سَحَر آیېلا گئتمه‌لی‌یم، آنجاق اۏنا باخماقدان هله ده دۏیا بیلمیرَم. إله بیل، شکیل منه خئییر-دوعا وئره‌جک دیر.
اۏنو هله هئچ بیر سَرگییه وئرمه‌میشم. بوندان باشقا، قۏهوم‌لارېم آیېلدان یانېما گلدیکده ده اۏنو گیزلَتمه‌ڲه چالېشېرام. شکیلده اوتانمالې بیر شئی یۏخ دېر، آنجاق، بونون’لا بئله، اۏ، صنعت نۆمونه‌سی اۏلماقدان چۏخ اوزاق دېر. شکیل اۏندا تصویر اۏلونموش تۏرپاغېن اؤزۆ قَدَر ساده دیر.
شکلین درین‌لیڲینده بۏز پایېز سماسې‌نېن بیر پارچاسې تصویر اۏلونموشدور. اوزاق داغ سیلسیله‌‌لری‌نین اۆزه‌رینده کۆلَک آلا بولود‌لارې سۆرعت’له قۏوالایېر. ایلک پلاندا تۆند-قېرمېزې یۏوشانلې استئپ اوزانېر. یئنی‌جه تؤکمۆش یاغېشدان سۏنرا هله ده قورومامېش قارا یۏل دا گؤرۆنۆر. یۏلون یانېندا قورو، سېندېرېلمېش چیڲا کۏل‌لارې بیر-بیری‌نین بؤیرۆنه گیرمیشدیر. آرابا چرخ‌لری‌نین آچدېغې یۏل‌بۏیو ایکی یۏلچونون آیاق ایزلری گؤرۆنۆر. اوزاقلاشدېقجا بو ایزلَر ضعیف‌لَییر، یۏلچولارېن اؤز‌لری ایسه، إله بیل، بیر آددېم آتان کیمی حاشییه‌دن چېخاجاقلار. یۏلچولاردان بیری… بئله‌ده من بیر آز قاباغا قاچېرام.
بو أحوالات منیم ایلک گنج‌لیک ایل‌لریمده اۏلموشدو. ساواشېن اۆچۆنجۆ ایلی ایدی، آتا و قارداش‌لارېمېز اوزاق جبهه‌لرده کورسک و اۏریۏل یان-یؤوره‌سینده ووروشوردو‌لار. اۏ زامان بیز اۏن-اۏنبئش یاشلې یئنی‌یئتمه‌‌لر ایدیک، کۏلخۏزدا ایشله‌ییردیک. گۆنده‌لیک کند‌لی أمه‌ڲینین آغېرلېغې هله مؤحکَملنمه‌میش چیڲین‌لریمیزین اۆزه‌رینه دۆشمۆشدۆ. بیچین گۆن‌لری داها آغېر کئچیردی. هفته‌لر’له إوده اۏلموردوق، بۆتۆن گۆنۆ و گئجه‌نی چؤلده، خېرماندا، یا دا تاخېلېن داشېندېغې دوراق یۏل‌لارېندا کئچیردیردیک.
تاخېل بیچمکدن، سانکی، اۏراق‌لارېن دا قېزدېغې بئله قېزمار گۆن‌لردن بیرینده من بۏش آرابا ایله دوراقدان گئری قایېدېردېم. ایسته‌دیم، بیر إوه دَڲیم.
دره‌نین لاپ بؤیرۆنده، کۆچه‌نین قورتاردېغې تپه‌نین اۆستۆنده مؤحکَم سامان حاصارا آلېنمېش ایکی حَیَط دورور. حَیَط-باجا‌نېن یانېندا سؤیۆد آغاج‌لارې اوجالېر. بونلار بیزیم تا کئچمیش زامان‌لاردان بیزیم ایکی عائله بیر یئرده یاشایېر. من اؤزۆم بؤیۆک إودنم. ایکی قارداشېم وار، هر ایکی‌سی مندن بؤیۆک دیر و هر ایکی‌سی سوبایدېر. ایکی‌سی ده جبهه‌ددیر و چۏخدان دېر کی، هئچ بیریندن خبر یۏخ دېر.
آتام کؤهنه دۆلگردیر. صۆبحۆن گؤزۆ آچېلان کیمی ناماز قېلېب، کۏلخۏز حَیَطینده‌کی دۆلگر‌خانایا یۏلا دۆشۆر، بیر ده آخشامدان خئیلَک کئچمیش قایېدېردې.
إوده آنام’لا باجېم قالېردې.
قۏنشو حَیَطده، یا دا آیېلدا کیچیک إو آدلاندېرېلان حَیَطده بیزیم یاخېن قۏهوم‌لارېمېز یاشایېرلار. واختې’یلا اولو بابا‌لارېمېز، یا دا اۏنلارېن آتالارې دۏغما قارداش اۏلموشلار. لاکین من اۏنلارې اۏنا گؤره یاخېن قۏهوم آدلاندېرېرام کی، بیز بیر عائله کیمی یاشایېرېق. هله بابا‌لارېمېزېن کؤچه‌ری‌لیک إتدیڲی، بیرگه کؤچبه سالدېق‌لارې، بیرگه قارامال اۏتاردېق‌لارې زاماناردان بئله اۏلموشدور. بو عادَتی بیز ده ساخلایېردېق. آیېلدا کۏللئکتیولشمه تشکیل إدیلنده آتالارېمېز قۏنشولوقدا إو-إشیک سالدېلار. نه‌اینکی تکجه بیز، بلکه ده، ایکی چایېن آراسېندا آیېل بۏیو اوزانان آرال کۆچه‌سی باشدان-باشا بیزیم نسیلدندیر. بیز هامېمېز بیر قبیله‌دن چېخمېشېق.
کۏللئکتیولشمَزدن چۏخ کئچمه‌میشدی کی، کیچیک إوین یییه‌سی اؤلدۆ. آروادې و ایکی کیچیک‌یاشلې اۏغلو قالدې. اۏ زامان آیېلدا، هله ده کؤک سالمېش کؤهنه قبیله عادتینه گؤره، دول قادېنې اۏغول‌لارې ایله بیرلیکده آیېلدان کنارا بوراخماق اۏلمازدې. بونا گؤره ده بیزیم قبیله‌دن اۏلان آدام‌لار آتامې دول قالمېش قادېن’لا إولَندیردیلر. اولو بابا‌لارېمېزېن روحو دا اۏنو بو ایشه مجبور إدیردی، چۆنکی آتام مرحومون أن یاخېن قۏهومو ایدی.
بئله‌لیک’له، بیزیم ایکینجی عائله‌میز یاراندې. کیچیک إو اؤز حَیَط-باجاسې، اؤز قارامالې ایله مۆستقیل حئساب اۏلونوردو. لاکین، أصلینده ایسه، بیر یئرده یاشایېردېق.
کیچیک إو ده ایکی اۏغلونو اۏردویا گؤندَرمیشدی. بؤیۆک اۏغلو صادېق إله إولَنه‌ن کیمی گئتمیشدی. گئج-گئج اۏلسا دا، اۏنلاردان مکتوب آلېردېق.
کیچیک إوده، منیم “کیچی آپا” یانې، کیچیک آنا آدلاندېردېغېم آنام و اۏنون گلینی – سادېغېن آروادې قالدې، هر ایکی‌سی سَحَردن آخشامادک کۏلخۏزدا ایشله‌ییردی. کیچیک آنام خئییرخواه، اۆزۆیۏلا، فاغېر بیر قادېندې، هر ایشد: آرخ قازېلماسېندا، یا دا سووارمادا جاوان‌لاردان گئری قالمېردې. بیر سؤز’له، کتمه‌نی ألینده مؤحکَم توتوردو. بختیندن ده گلینی چۏخ ایشله‌ک ایدی. جمیله، قایېن‌آناسې کیمی، یۏرولماق بیلمه‌ڲن باجارېقلې بیر قېز ایدی. آنجاق خاصيَّتی بیر آز باشقا ایدی.
من جمیله‌نی چۏخ ایسته‌ییردیم. اۏ دا منیم خطریمی ایسته‌ییردی. چۏخ دۏستلاشمېشدېق، آنجاق بیر-بیریمیزی اؤز آدېمېز’لا چاغېرماغا جسارت إتمیردیک. أڲر باشقا-باشقا عائله‌دن اۏلسایدېق، ألبتّه، من اۏنو آدې ایله چاغېراردېم. من اۏنو بؤیۆک قارداشېمېن آروادې کیمی “جئنئ”، اۏ دا “کیچینه بالا” چاغېرېردې. هرچند کی، من کیچیک دَڲیلدیم و آرامېزدا‌کې یاشجا فرق ده چۏخ دَڲیلدی. آنجاق آیېل‌لاردا بو بیر قایدا ایدی کی، گلین‌لر أری‌نین کیچیک قارداش‌لارېنې “کیچینه بالا”، یاخود “منیم قاینېم” چاغېرمالې‌دېرلار.
هر ایکی حَیَطین إو ایش‌لری ایله منیم آنام مشغول اۏلوردو. هؤرۆک‌لرینه ساپ باغلایان گۆلمه‌لی باجېم دا اۏنا کؤمَک إدیردی. چتین گۆن‌لرده باجېمېن نه جۆر سعی’له ایشله‌دیڲی هئچ زامان یادېمدان چېخماز. اۏ، بۏستانېن دالېندا هر ایکی حَیَطین قوزو و بوزۏو‌لارېنې اۏتارېر، إو هر زامان ایستی اۏلسون دئیه، تزه‌ک – چېرپې یېغېردې. آنامېن یالقېزلېغېنې اۏنا اونوتدوران و اۏنو ایتکین دۆشمۆش اۏغول‌لارې حاققېندا دۆشۆندۆرمکدن یایېندېران منیم بو فېندېقبورون باجېم ایدی.
إوده راحات‌لېغا و فراوانلېغا گؤره بیزیم بؤیۆک عائله‌میز آناما میننتدار دېر. اۏ، هر ایکی حَیَطین کۆلّی-ایختییار صاحیبه‌سی، عائله‌نین سیرداشې ایدی. اۏ، چۏخ جاوان ایکن بیزیم کؤچه‌ری بابا‌لارېمېزېن عائله‌سینه گلمیش و سۏنرا عائله‌لری عدالتلی ایداره إتمک’له اۏنلارېن خاطیره‌سینی مۆقَدَّس توتموشدور. آیېلدا هامې اۏنون’لا حؤرمَتلی، اینصافلې، عاغېللې، تجرۆبه‌لی إو صاحیبه‌سی کیمی حئسابلا‌شېردې. إوده هر شئیی آنام ایداره إدیردی. دۆزۆنۆ دئییم کی، آیېل ساکین‌لری آتامې عائله باشچې‌سې کیمی تانېماق ایسته‌میردیلـر. آدام‌لارېن بو و باشقا مۆناسیبت’له دئدیک‌لری بو سؤز‌لری آز إشیتمه‌میشدیم: “إح، یاخشې‌سې بو دېر کی، هئچ اوستا‌نېن یانېنا گئتمه‌یه‌سن (بیز‌ده صنعتکارلارې حؤرمَت’له اوستا آدلاندېرېر‌لار). اۏنون ایشی-گۆجۆ آنجاق بالتا ایشلَتمکدیر. اۏنلاردا بؤیۆک آنا هر شئیین باشېدېر. اۏنون یانېنا گئتسن، یاخشې اۏ‌لار…”
اۏنو دئمه‌لی‌یم کی، گنج اۏلماغېما باخمایاراق، تئز-تئز تَصَرّۆفات ایش‌لرینه قارېشېردېم. بو، منه اۏنا گؤره مۆیر اۏلموشدو کی، بؤیۆک قارداش‌لارېم جبهه‌یه ووروشماغا گئتمیشدیلر. منی ده تئز-تئز هنَک’له، بعضن ده لاپ جیدّی طرزده ایکی عائله‌نین جیگیتی، عائله‌نین مۆدافیعه‌چی‌سی و دۏلاندېرانې آدلاندېرېردېلار. من بونون’لا فخر إدیردیم و مسئولییت هیی هئچ زامان منی ترک إتمیردی. آنام دا چالېشېردې کی، من مۆستقیل اۏلوم. اۏ ایسته‌ییردی کی، من، هر گۆن دینیب-دانېشمازدان تاختا یۏنوب میشارلایان آتام کیمی دَڲیل، تَصَرّۆفاتچې و فراسَتلی اۏلوم.
هه، من آرابانې إوین یانېندا سؤیۆدۆن کؤلگه‌سینده ساخلایېب یان قایېش‌لا‌رې بۏشالتدېم و دروازادان ایچه‌ری گیردیم. بریقادیریمیز اۏرۏزماتې حَیَطده گؤردۆم. اۏ، همیشه‌کی کیمی، آتېن اۆستۆنده اۏتورموشدو، قۏلتوق آغاجې دا یَهَره باغلانمېشدې. آنام دا اۏنون یانېندا دورموشدو. نه باره‌ده ایسه مۆباحیثه إدیردیلر. یاخېنلاشاندا آنامېن بو سؤز‌لرینی إشیتدیم:
– بو باش توتان ایش دَڲیل! آللاه‌دان قۏرخ، هارادا گؤرۆنۆب کی، آرواد آرابا ایله کیسه داشېیا؟ یۏخ، عزیزیم، منیم گلینیمدن ألینی چَک، قۏی بو واختاجان نئجه ایشله‌ییبسه، إله‌جه ده ایشله‌سین. اۏنسوز دا، گئجه‌م-گۆندۆزۆم یۏخ دېر. ایکی حَیَطی ایداره إتمک سنه هَنَک گلمه‌سین. یاخشې کی، قېز بؤیۆیۆب… بیر هفته دیر کی، دۆزه‌له بیلمیرَم، بئلیم آغرېیېر، إله بیل، کئچه دؤیمۆشم: قارغېدا‌لې ایسه باخ، یانېر، سو ایسته‌ییر. – اۏ، سینه‌سینه دۆشمۆش چالما‌نېن اوجونو آرا-سېرا ایچه‌ری سالاراق، یانېقلې-یانېقلې دانېشېردې. اۏ حیرصله‌ننده، عادَتَن، بئله إدَردی.
– سیز نئجه آدام‌سېنېز؟ – دئیه اۏرۏزمات آتېن اۆستۆنده یېرغالاناراق اؤزۆندن چېخمېشدې. – أڲر منیم آیاغېم اۏلسایدې، سیزدن هئچ خواهیش إدَردیم؟ أوّل‌لر اۏلدوغو کیمی، کیسه‌لری آرابایا اؤزۆم دۏلدوروب آپاراردېم!.. من ده بیلیرم کی، بو، آرواد ایشی دَڲیل. بس کیشینی هارادان تاپېم؟ بونا گؤره ده قرارا گلدیک کی، عسگر آرواد‌لارېندان خواهیش إله‌یک. سیز اؤز گلینینیزه قاداغان إدیر‌سینیز، بؤیۆک‌لریمیز ایسه بیزیم آبرېمېزې تؤکۆر‌لر… عسگرلره چؤرک لازېم دېر، بیز ایسه پلانې پۏزوروق. بئله ده شئی اۏ‌لار، هئچ یاراشان ایش دیر؟
من قامچېنې یئر’له سۆرۆیه-سۆرۆیه اۏنلارا یاخېنلاشدېم. بریقادیر منی گؤرَن کیمی چۏخ سئویندی. گؤرۆنۆر کی، باشېنا تزه فیکیر گلمیشدی.
– أڲر سیز گلینینیز اۆچۆن بئله قۏرخورسونوزسا، اۏنون قایېنې، – اۏ، فرح’له منی گؤرسَتدی، – هئچ کسی اۏنا یاخېنلاشماغا قۏیماز. آرخایېن اۏلا بیلر‌سیز! سئییت قۏچاق اۏغلان دېر، باخ، بیزی دۏلاندېران بو اوشاق‌لار دېر. داردا دا آنجاق اۏنلار کؤمه‌ڲیمیزه چاتېر‌لار.
آنام بریقادیره سؤزۆنۆ قورتارماغا ماجال وئرمه‌دی.
– آی منیم یازېقیم، گؤر بیر نه‌یه اۏخشایېرسان، – دئیه دئییندی. – ساچ‌لارېنا بیر باخ… آتاندان دا هئچ اۏلماز، اۏغلونون باشېنې قېرخماغا دا واخت تاپمېر…
اۏرۏزمات آنامېن نه‌یه ایشاره ووردوغونو تئز باشا دۆشدۆ.
– یاخشې، – دئدی، – قۏی اۏغلونوز بو گۆن قۏجا‌لارېن یانېندا قالسېن. سئییت، بو گۆن إوده قال. آت‌لارې یئم’له، سَحَر تئزدن ایسه جمیله‌یه آرابا وئره‌ریک، بیر یئرده ایش‌لر‌سینیز. آنجاق دئییرَم ها، اۏنون اۆچۆن سن جاواب‌وئرَنسن! یاخشې، بایبیچه، سیز ناراحات اۏلمایېن، سئییت قۏیماز کی، اۏنا بیر سؤز دئیَن اۏلسون. أڲر ایش اۏ یئره گلیب چاتسا، دانییارې دا اۏنلار’لا گؤندَره‌رَم. سیز کی اۏنو تانېیېر‌سېنېز، فاغېر اۏغلان دېر… بو یاخېندا جبهه‌دن قایېتمېش اۏغلانې دئییرَم. اۆچلۆکده دوراغا تاخېل داشېیار‌سېنېز. اۏ زامان کیم جسارت إله‌ییب سیزین گلینینیزه تۏخونا بیلَر؟ إله دَڲیل، سئییت؟ سن نئجه بیلیر‌سن، ایسته‌ییریک کی، جمیله‌نی سۆرۆجۆ قۏیاق، آنجاق آنان راضې اۏلمور. سن اۏنو یۏلا گتیر.
بریقادیرین تعریفی و منیم’له یاشلې بیر آدام کیمی مصلحَتلشمه‌سی سینه‌مه یاتدې. عئینی زاماندا جمیله ایله بیرلیکده دوراغا گئتمه‌ڲین نئجه یاخشې اۏلاجاغېنې تَصَوّۆرۆمه گتیردیم. جیدّی بیر ایفاده آلاراق آناما دئدیم:
– اۏنا هئچ نه اۏلماز. جاناوار یئمه‌ڲه‌جک کی؟
من چۏخدانېن سۆرۆجۆسۆ کیمی دیش‌لری‌م آراسېندان ایشگۆزارجاسېنا یئره تۆپۆردۆم، چیڲین‌لریمی آتا-آتا قامچېنې آرخامجا سۆرۆتله‌ییب اوزاقلاشدېم.
– بیر بونا باخ! – دئیه آنام تعجّۆب‌لَندی و إله بیل، سئویندی ده. آنجاق درحال آجېق’لا چېغېردې: – من سنه گؤرسه‌ده‌رَم، جاناوار نه‌دیر؟ سن هارانېن بیلَنی اۏلدون. عاغېللې تاپېلدېن دا!
– اۏ دا بیلمه‌سه، بس کیم بیله‌جک. اۏ، سیزده ایکی عائله‌نین جیگیتیدیر. اۏنون’لا فخر إده بیلر‌سیز، – اۏرۏزمات قۏرخا-قۏرخا آناما باخاراق منیم طرفیمی ساخلادې. قۏرخوردو کی، تزه‌دن اۏنون ترس‌لیڲی توتا.
لاکین آنام إعتیراض إله‌مه‌دی. یالنېز بیردن-بیره أڲیلدی، دریندن نفس آلېب دئدی:
– اۏ، هارانېن جیگیتی اۏلدو، هله اوشاق دېر. گئجه‌نی-گۆندۆزۆ ده ایشده اۏلور… بیزیم جیگیت‌لر ایسه ایندی، آللاه بیلیر، هارادا دېر‌لار. حَیَط‌لریمیز اؤزباشېنا بوراخېلمېش کؤچبه‌‌لر کیمی بۏم-بۏش دېر…
من اۏنلاردان چۏخ اوزاقلاشدېغېم اۆچۆن آنامېن داها نه‌لر دئدیڲینی إشیتمه‌دیم. گئده-گئده قامچېنې إوین بوجاغېنا إله ووردوم کی، تۏز قالخدې، حتتا أل‌لرینی شاپپېلداداراق حَیَطده تزه‌ک یاپان باجېمېن گۆلۆمسه‌مه‌سینه ده اؤنم وئرمَزدن أدا ایله تالوارېن آلتېنا کئچدیم. اۏرادا چؤمه‌لیب اۏتوردوم و گۆوه‌جدن سو تؤکۆب، أل‌لریمی یوماغا باشلادېم. سۏنرا اۏتاغا کئچیب بیر پییاله قاتېق ایچدیم، ایکینجی پییاله‌نی ایسه پنجره‌نین قاباغېنا آپارېب ایچینه چؤرک دۏغراماغا باشلادېم.
آنام و اۏرۏزمات هله ده حَیَطده ایدیلر. آنجاق داها مۆباحیثه إتمیردیلر، یاواشجادان ساکیتجه صؤحبَت إدیردیلر. گؤرۆنۆر کی، قارداش‌لارېم باره‌ده دانېشېردېلار. آنام شیشمیش گؤزلرینی هردن‌بیر پالتارې‌نېن أته‌ڲی ایله سیلیر و گؤرۆنۆر کی، اۏنا تسکین‌لیک وئرَن اۏرۏزماتېن سؤز‌لرینه باشې ایله دالقېن‌لېق’لا جاواب وئره‌رَک، دومانلې نظرلرینی آغاج‌لارېن کلّه‌سیندن لاپ اوزاق‌لارا زیلله‌میشدی. اۏ، إله بیل، اؤز اۏغول‌لارېنې بورادا گؤرمَک اومودوندا ایدی.
قۆیه قاپېلمېش آنام، سانکی، بریقادیرین تکلیفی ایله راضېلاشمېشدې. اؤز مقصدینه چاتماسېندان چۏخ راضې قالمېش بریقادیر ایسه قامچې ایله آتېن بئلینی شاپپېلداداراق سۆرعتلی یۏرغا یئریشی’له حَیَطدن چېخدې.
اۏ زامان، ألبتّه، نه آنام، نه ده من بو ایشین نه جۆر قورتاراجاغېنې دۆشۆنمۆردۆک.
جمیله‌‌نین ایکی آتلې آرابانېن عؤهده‌سیندن گله بیله‌جه‌ڲینه منیم هئچ شۆبهه‌م یۏخدو. آت‌لارا اۏ، یاخشې بَلَددی. اۏ، داغ آیېلې بکاییرده ایلخېچې قېزې ایدی. بیزیم صادېق دا ایلخېچې ایدی. إله‌بیل، بیر دفعه باهاردا جېدېر زامانې اۏ، جمیله‌یه چاتا بیلمه‌میشدیر. کیم بیلیر، بو، نه قَدَر دۏغرو دېر، آنجاق دانېشېردېلار کی، بو أحوالات‌دان سۏنرا پرت اۏلموش صادېق جمیله‌نی گؤتۆرۆب قاچمېشدېر. بونون’لا بئله، باشقا‌لارې ایسه دئییردیلر کی، اۏنلار بیر-بیرینی سئوه‌رَک إو‌لَنمیش‌لر. نه ایسه، اۏنلار جمعی دؤرد آی بیرگه یاشامېشدې‌لار. سۏنرا ساواش باشلامېش و سادېغې اۏردویا چاغېرمېشدېلار.
جمیله‌‌نین اوشاق‌لېقدان ایلخې قۏوماسېندانمې، یا دا، نه‌دن‌سه (اۏ آتاسې‌نېن یئگانه قېزې ایدی، هم قېز و هم ده اۏغول عَوَضی ایدی)، اۏنون خاصيَّتینده کیشی‌لره خاص بیر تۆندلۆک و حتتا بعضن کۏبودلوق دا هیه اۏلونوردو. اۏ، کیشی کیمی ده مؤحکَم ایشله‌ییردی. قۏنشو قادېن‌لار’لا یۏلا گئتمه‌ڲی باجارېردې، آنجاق اۏنو ناحاق یئره بیر بالاجا اینجیدَن کیمی سؤیۆشده هئچ کَسدن گئری قالمازدې. آرواد‌لارې ساچلامېشدې دا.
قۏنشولار دفعه‌لر’له شیکایته گلمیشدیلر:
– بو گلینینیز نئجه آدام دېر؟ کاندارا قدم باسدېغې هئچ بیر هفته اۏلماز، آنجاق، إله بیل، دیلۏتو یئییب. نه حؤرمَت باشا دۆشۆر، نه حَیا.
– إله یاخشې کی، بئله آدام دېر! – آنام اۏنلارېن جاوابېنې وئریردی. – منیم گلینیم سؤزۆن دۆزۆنۆ آدامېن گؤزۆنۆن ایچینه دئمه‌ڲی سئویر. پېچ-پېچې دانېشېب، آلتدان سانجماغېندانسا، بو، یاخشې دېر. سیزینکی‌لر اؤز‌لرینی ملاکه کیمی گؤرسه‌دیرلر. آنجاق، أصلینده، ایییمیش یومورتا کیمی دیرلر: بایېردان تمیز و هامار، ایچه‌ریسی‌نین اییی آدامېن اۆره‌ڲینی بولاندېرېر.
آتام و کیچیک آنام جمیله ایله داورانېشدا هئچ زامان باشقا قایېناتا و قایېن‌آنا‌لار کیمی سرت و اؤجشکن دَڲیلدیلر. اۏنا مئهریبان ایدیلر، اۏنو سئویردیلـر و یالنېز بیر شئی آرزېلایېردېلار کی، اۏ، آللاها و أرینه صادیق اۏلسون.
من اۏنلارې باشا دۆشۆردۆم. دؤرد اۏغول‌لارېنې ساواشا گؤندَردیکدن سۏنرا، اۏنلار هر ایکی حَیَطین یئگانه گلینی جمیله ایله تسکین‌لیک تاپېردېلار. بونا گؤره ده اۏنون اۆستۆنده أسیم-أسیم أسیردی‌لر. لاکین من اؤز آنامې باشا دۆشمۆردۆم. اۏ، آدامې إله-بئله سئون آدام‌لاردان دَڲیلدی. آغېر و تۆند خاصيَّتی واردې. اؤز کؤهنه دَبی ایله یاشایاردې و هر زامان ده بونا رعایَت إدَردی. هر ایل باهارېن گیرمه‌سی’له اۏ، آتامېن هله واختې’یلا جاوان‌لېقدا دۆزَلتدیڲی کؤچه‌ری آلاچېغېنې حَیَطده قورار، ایچه‌ری‌سینده آردېج بوداق‌لارېندان اۏجاق قالا‌یېب تۆستۆله‌دردی. اۏ، بیزی ده جیدّی زحمت سئون و بؤیۆک‌لره حؤرمَت روحوندا تربییه إدَردی. بۆتۆن عائله عۆضو‌لریندن طلب إدَردی کی، قئید-شرط‌سیز اۏنا تابئع اۏلسونلار. جمیله ایسه بیزه گلدیڲی ایلک گۆن‌لردن اؤزۆنۆ باشقا گلین‌لر کیمی آپارمادې. دۏغرو دېر، اۏ، بؤیۆک‌لره حؤرمَت إله‌ییر، اۏنلارېن سؤزۆنه قولاق آسېردې. آنجاق هئچ زامان اۏنلارېن قاباغېندا باش أیمیردی. بونون’لا بئله، باشقا جاوان گلین‌لر کیمی اۆزۆنۆ یانا چئویرن تک بورنونون آلتېندا مېزېلدانېب سؤیمۆردۆ. اۆره‌ڲینده‌کی‌نی هر زامان آچېق دئیَردی و اؤز فیکرینی دئمکدن ده چکینمزدی. آنام تئز-تئز جمیله‌‌نین طرفینی ساخلایېب، اۏنون’لا راضېلاشاردې، آنجاق سۏنونجو سؤز هر زامان اؤزۆنۆنکۆ اۏلوردو. منه إله گلیردی کی، آنام جمیله‌‌نین اۆزۆنده، اۏنون اۆره‌ڲی‌نین آچېق و اؤزۆنۆن عدالتلی اۏلماسېندا اؤزۆنه تای بیر آدام گؤرۆردۆ و گیزلینده فیکیرلَشیردی کی، گله‌جکده اۏنو اؤز یئرینه قۏیسون، اۏنو اؤزۆ کیمی تام‌حۆقوقلو إو صاحیبه‌سی، اؤزۆ کیمی بایبیجه و عائله‌نین سیرداشې إتسین. “قېزېم، آللاها دوعا إت کی، – دئیه آنام جمیله‌یه نصیحَت وئریردی، سن وار‌لې و خۏشبخت بیر إوه دۆشمۆسن. بو، سَنین خۏشبخت‌لیڲیندیر. قادېنېن خۏشبخت‌لیڲی اۏندا دېر کی، اوشاق دۏغسون و بیر ده إوینده بۏللوق اۏلسون. آللاها شۆکۆر، بیز قۏجا‌لارېن تۏپلادېغې بو شئی‌لرین هامېسې سنه قالاجاقدېر. اؤزۆمۆز’له قبیره آپارمایاجاغېق کی! خۏشبخت‌لیڲی یالنېز اۏ آدام ألینده ساخلایا بیلَر کی، اۏ، اؤز ناموس و ویجدانېنې قۏرویا بیلسین. بونلارې یادېندا ساخلا و اؤزۆندن گؤز-قولاق اۏل!”
لاکین جمیله‌‌نین بعضی خاصيَّت‌لری قایېن‌آنانې آچمېردې: اۏ، اوشاق کیمی حدّیندن آرتېق گۆلۆب-دانېشان دېر. بعضن آداما إله گلیردی کی، جمیله هئچ بیر نه‌دن اۏلمازدان گۆلمه‌ڲه باشلایېر، اؤزۆ ده لاپ هۆندۆردن، اۆرَک’له. ایشدن إوه دؤندۆکده اۏ، تمکین’له حَیَطه گیرمکدنسه، آرخېن اۆستۆندن هۏپپانېب قاچا-قاچا گلیردی. بۏش-بۏشونا گاه بیر قایېن‌آناسېنې، گاه دا اۏ بیرینی اؤپمه‌ڲه باشلایېردې.
جمیله ماهنې اۏخوماغې دا سئویردی. اۏ، هر زامان بؤیۆک‌لردن چکینمز‌دن بیر شئی زۆمزۆمه إدیردی. ألبتّه، بۆتۆن بونلار گلینین عائله ایچه‌ری‌سینده‌کی داورانېشې حاققېندا آیېلدا یارانېب حیفظ اۏلونان تَصَوّۆر‌لر’له بیر آرایا سېغمېردې. لاکین هر ایکی قایېن‌آنا اۏنون’لا تَسَلّی تاپېردې کی، واخت اؤتدۆکجه جمیله یاشا دۏلوب، عاغېللاناجاقدېر: جاوان‌لېقدا إله هامې بئله اۏلمایېب مَڲَر! منیم اۆچۆن’سه دۆنیادا جمیله‌دن یاخشې‌سې یۏخ ایدی. بیزیم اۆچۆن بیرلیکده چۏخ یاخشې کئچیردی، هئچ بیر نه‌دن اۏلمازدان گۆلۆشۆر و حَیَطده بیر-بیریمیزی قۏووردوق.
جمیله قشنگ قېز ایدی. بۏی-بوخونلو ایدی. دۆز جۏد ساچ‌لارېنې ایکی سېخ و آغېر هؤرۆک شکلینده هؤرمۆشدۆ. آغ لچه‌ڲینی مهارَت’له باغلایاراق اۏنو آلنېنا طرف آزجا إندیریردی. بو اۏنا چۏخ یاراشېردې، هامار صیفَتی‌نین قاراشېن دری‌سینه اؤزل گؤزَل‌لیک وئریردی. جمیله گۆلدۆڲۆ زامان اۏنون گؤیۆمتۆل قارا بادامې گؤز‌لری گنج‌لره اؤزل شېلتاق‌لېق ایله پارېلدایېردې. بیردن-بیره أدب‌سیز آیېل ماهنې‌لارېنې اۏخوماغا باشلادېقدا ایسه، اۏنون یاراشېقلې گؤزلرینده قادېن‌لارا خاص بیر پارېلتې گؤرۆنۆردۆ.
من تئز-تئز گؤرۆردۆم کی، جیگیت‌لر، اؤزل‌لیک’له إولرینه قایېتمېش جبهه‌چی‌لرین گؤز‌لری اۏندا قالېردې. جمیله اؤزۆ ده هَنَک إتمه‌ڲی سئویردی. دۏغرو دېر، حدّینی آشان‌لارېن پایېنې وئریردی، آنجاق، بونون’لا بئله، اۏنون حرکت‌لری منه تۏخانېردې. من اۏنو، کیچیک قارداش‌لارېن اؤز باجې‌لارېنې قېسقاندېغې کیمی قېسقانېردېم. جمیله‌‌نین یانېندا جاوان اۏغلان‌لارې گؤرَنده بیر بهانه ایله اۏنلارا مانع اۏلماغا چالېشېردېم. غرورلانېر و اۏنلارا إله غضب’له باخېردېم کی، سانکی، بۆتۆن گؤرکَمیمل: “سیز چۏخ دا قاققېلداشمایېن. اۏ، منیم قارداشېم آروادې دېر و إله گۆمان إله‌مه‌ڲین کی، آرخاسېندا هئچ کسی یۏخ دېر!” – دئمک ایسته‌ییردیم.
بئله دقیقه‌لرده من قصدَن چکینمز‌دن، یئری گلدی-گلمه‌دی، صؤحبَته قۏشولور و جمیله‌‌نین یان-یؤره‌سینده هرله‌نن‌لری لاغا قۏیماغا چالېشېردېم. بوندان بیر شئی چېخمادېقدا ایسه اؤزۆمۆ ساخلایا بیلمه‌ییب خۏروزلانېردېم.
جاوان‌لار قَهقَهه چکیب گۆلۆشۆردۆلر:
– سن آللاه، بیر بونا باخ. دئمه، اۏنون جئنئسییمیش.
قیامتمیش، هئچ خبریمیز یۏخ.
من جانېمې دیشیمه یېغېب اؤزۆمۆ ساخلایېردېم. آنجاق قولاق‌لارېمېن قېزاردېغېنې هیه إدیردیم. حیرصیمدن گؤز‌لریم ده یاشارېردې. منیم جئنئم – جمیله ایسه منی باشا دۆشۆردۆ. اؤزۆنۆ کؤکَلمکدن گۆج’له ساخلایاراق، جیدّی گؤرکم آلېردې:
– بس سیز إله گۆمان إله‌ییر‌سینیز کی، جئنئ‌لر کۆچه‌ده تؤکۆلۆب قالېب، – دئیه اۏ، جیگیت‌لره تَشَخّۆص’له جاواب وئریردی. – بلکه، سیزده کۆچه‌یه تؤکۆلۆب، بیز‌ده ایسه یۏخ! گئد‌ک، قاینېم. سیزی گؤرۆم… – اۏ، باشېنې دیک توتاراق، اؤزۆنۆ گؤرسه‌دیر و چیڲین‌لرینی لۏوغا-لۏوغا اۏینادېردې. منیم’له بیرلیکده اوزاقلاشدېقدا ایسه ساکیتجه گۆلۆمسه‌ییردی.
من اۏنون بو تَبَعه‌ۆمۆندن هم پرتلشدیڲینی، هم فرح‌لندیڲینی گؤرۆردۆم. بلکه ده، اۏ زامان اؤز-اؤزۆلۆڲۆنده بئله فیکیرلَشیردی: “إح، سفئح! أڲر من ایسته‌سَم، هئچ کس قاباغېمې کسه بیلمَز. بۆتۆن عائله‌نیز’له ایزله‌سه‌نیز ده، باجارا بیلمَز‌سینیز”. بئله حال‌لاردا گۆناهکارجاسېنا سوسوردوم. بَلی، من جمیله‌نی قېسقانېردېم. اۏنا پرستیش إدیردیم. فخر إدیردیم کی، اۏ، منیم جئنئمدیر. اۏنون گؤزَل‌لیڲی، مۆستقیل‌لیڲی، اۏنون آزاد‌لیڲی ایله فخر إدیردیم. بیز اۏنون’لا أن صمیمی دۏست ایدیک و بیر-بیریمیزدن هئچ بیر شئی گیزلَتمیردیک.
همین گۆن‌لرده آیېلدا کیشی‌لر آز ایدی. بوندان ایستیفاده إدَن بعضی جاوان‌لار قادېن‌لار’لا حَیاسېزجاسېنا داورانېش إدیر و اۏنلارې آدام یئرینه قۏیموردو‌لار، إله‌بیل، اۏنلارېن ساغېنا-سۏلونا کئچمک لازېم دَڲیل، أل إله‌ین کیمی، کئفین ایسته‌دیڲین قاچېب یانېنا گله‌جکدیر!
بیر دفعه اۏت بیچینی زامانې بیزیم اوزاق قۏهوموموز عُثمان جمیله‌یه ساتاشماغا باشلادې. عُثمان دا اۏ بیری جاوان‌لار کیمی گۆمان إدیردی کی، هئچ بیر قادېن اۏنون سؤزۆندن چېخماز. جمیله اۏنون ألینی حیرص’له اؤزۆندن اوزاقلاشدېرېب، کؤلگه‌سینده اوزاندېغې تایا‌نېن آلتېندان قالخدې.
– أل چَک! – دئیه اینجیک‌لیک’له اۏندان اۆز چئویردی. – سیز ایلخې دایچالارېندان بوندان باشقا نه گؤز‌له‌مک اۏ‌لار!
تایا‌نېن آلتېندا اؤزۆنۆ یایېب اوزانمېش عُثمان یاش دۏداق‌لارېنې نیفرت’له بۆزۆشدۆردۆ.
– پیشیڲین آغزې أته چاتمایاندا دئیَر کی، ایی وئریر… نه أزیلیب-بۆزۆلۆرسَن، اؤزۆن ده لاپ سینۏ گئدیرسن، بورنونو چۏخ دیک توتما.
جمیله کسگین بیر حرکت’له اۏنا طرف دؤندۆ:
– بلکه ده، گئدیرم. آنجاق بیزیم طالئعیمیز بئله دیر. سن آخماق ایسه گۆلۆرسَن. یۆز ایل ده تک قالسام، سَنین کیمی‌لرین هئچ اۆزۆنه تۆپۆرمک ایسته‌مه‌رَم؛ آدامېن اۆره‌ڲی بولانېر. ساواش اۏلماسایدې، گؤرۆم سَنین اۆزۆنه هئچ باخان اۏلاردې‌مې؟
– من ده إله اۏنو دئییرَم ده! ساواش اۏلدوغو اۆچۆن سن أر قامچېسې گؤرمه‌میسَن، اۏنا گؤره ده بئله قودورموسان. – عُثمان گۆلۆمسه‌دی. – إح، منیم آروادېم اۏلسایدېن، گؤر آوازېن بئله گَلردیمی؟..
جمیله دؤنۆب اۏنا نه ایسه دئمک ایسته‌دی، لاکین سوسدو، باشا دۆشدۆ کی، اۏنون’لا آغېز-آغېزا وئرمه‌ڲه دَڲمز. نیفرتلی باخېش‌لار’لا بیر خئیلَک اۏنا باخدې، سۏنرا چیمچیشه-چیمچیشه تۆپۆردۆ و یابانې گؤتۆرۆب اوزاقلاشدې.
من تایا‌نېن دالېندا، آرابانېن اۆستۆنده دایانمېشدېم. جمیله منی گؤرَن کیمی تئز دؤنۆب باشقا طرفه گئتدی. منه إله گلیردی کی، اۏنو دَڲیل، منی تحقیر إدیبلر، من رۆسوای اۏلموشام. اۆره‌ڲیم یانا-یانا اۏنو دانلادېم: “آخې سن نییه بئله‌لری ایله آغېز-آغېزا وئریرسن، نییه اۏنلار’لا دانېشېرسان؟”
جمیله اۏ گۆن آخشامادک قاش-قاباقلې گزدی. منیم’له نه بیر کلمه دانېشدې، نه ده اۆزۆ گۆلدۆ. من آرابانې جمیله‌‌نین یانېنا سۆرنده، اۏ ایچینه سالېب بوروزه وئرمه‌دیڲی اینجیک‌لیک حاققېندا من هئچ بیر شئی سۏروشمایېم دئیه، یابانې تئز اۏت قالا‌غېنا سانجېب اۏنو بیرنفَسه قالدېردې و قاباغېنجا گتیره‌رَک، اۆزۆنۆ اۏنون دالېندا گیزلَتدی. اۏ، اۏتو بۏشالدېر و درحال اۏ بیری اۏت قالا‌غېنا طرف یۏللانېردې. آرابا تئز دۏلدو. من اوزاقلاشاندا قانرېلېب گئری باخدېم. جمیله‌‌نین یابانېن دسته‌ڲینه سؤیکَنه‌رَک بیر نئچه دقیقه مأیوس دوروب نه حاقدا ایسه فیکیرلَشدیڲینی، سۏنرا ایسه تزه‌دن ایشه گیریشدییینی گؤردۆم.
بیز سۏنونجو آرابانې یۆکلرکن جمیله دوروب گۆنَشین باتماسېنا خئیلَک تاماشا إتدی، بو دقیقه‌لرده اۏ، إله بیل، یئر اۆزۆنده اۏلان هر شئیی اونوتموشدو. چایېن آرخاسېندا، قازاخ چؤل‌لرینین قورتاراجاغېندا یۏرقون دۆشمۆش آخشام گۆنَشی تندیرین آغزې کیمی آلۏولانېردې. اۏ، گؤڲده‌کی، یومشاق بولود‌لارې اؤز شفقی ایله قېزارداراق اۆفۆقۆن آراسېنا آغېر-آغېر چکیلیر و آشاغې‌لاردا آرتېق قاران‌لېغېن چؤکدۆیۆ بنؤوشه‌یی استئپه سۏن ایشېغېنې یایېردې. جمیله غروبا إله دیل‌سیز بیر مفتونلوق’لا باخېردې کی، سانکی، شیرین یوخو گؤرۆردۆ. ظریف صیفَتی پارېلدایېردې، یارې‌آچېق قالمېش دۏداق‌لارېندا معصوم بیر گۆلۆش واردې. بو زامان جمیله هله ده اۏنا دئمک ایسته‌دیڲیم مذمَّتلی سؤز‌لره، إله بیل، جاواب وئره‌رَک، منه طرف دؤندۆ و إله طرزده دانېشدې کی، سانکی، آرامېزدا گئدن صؤحبَتی داوام إتدیریردی.
– سن ایسه، کیچینه بالا، اۏنون حاققېندا فیکیرلَشمه، قۏی جهنَّم اۏلسون! اۏ دا اینسان دېر یانې… – جمیله بونو دئییب سوسدو، سؤنن گۆنَشی سۆزه‌رَک، کؤکسۆنۆ اؤتۆردۆ و دالقېن حالدا سؤزۆنه داوام إتدی. – عُثمان کیمی‌لر اینسانېن قلبینی نه باشا دۆشۆر؟ یۏخ، هئچ کس بونو باشا دۆشمۆر…
بلکه ده، بئله کیشی‌لر دۆنیادا هئچ یۏخ دېر…
من آت‌لارې دؤنده‌رَ‌ندک جمیله بیزدن کنار‌دا ایشله‌ین قادېن‌لارېن یانېنا قاچدې. من اۏنلارېن بَرکدن فرح’له گۆلدۆک‌لرینی إشیتدیم. اۏنا نه اۆز وئردیڲینی دئمک چتین دیر، گۆنۆن غروبونا باخارکن، بلکه، باشېنا تزه بیر فیکیر گلمیشدی، بلکه ده، یاخشې ایشله‌دیڲی اۆچۆن فرح‌لنمیشدی. من آرابادا، هۆندۆر اۏت قالا‌غې‌نېن اۆستۆنده اۏتوروب جمیله‌یه باخېردېم. اۏ، آغ لچه‌ڲینی باشېندان چکیب سالدې و قۏل‌لارېنې گئنیش آچاراق یئنی‌جه چالېنمېش کؤلگه‌لی چمن’له رفیقه‌سی‌نین آرخاسېنجا قاچدې. کۆلَک اۏنون پالتارې‌نېن أته‌ڲینی یئلله‌دیردی. بیردن منیم ده اۆستۆمدن قۆه گؤتۆرۆلدۆ: “عُثمانېن لاققېرتېسې حاققېندا فیکیرلَشمه‌ڲه دَڲرمی؟”
– هه، گئتدیک! – دئیه من تله‌سیب، آت‌لارې قۏودوم. همین گۆن بریقادیرین منه تاپشېردېغې کیمی، باشېمې قېرخدېرماق اۆچۆن آتامې گؤز‌له‌مه‌ڲی قرارا آلدېم. بو سۆرَج عرضینده سادېغېن مکتوبونا جاواب یازماغا باشلادېم. بو ایشده ده بیزیم اؤز قایدامېز واردې: قارداش‌لارېم مکتوبو آتامېن آدېنا یازېردېلار، آیېل پُستالیۏنو اۏنلارې آناما وئریردی. مکتوب‌لارې اۏخوماق و جاواب یازماق ایسه منیم بۏرجوم ایدی. من مکتوبو اۏخومامېشدان قاباق بیلیردیم کی، اۏنو صادېق یازمېشدېر. چۆنکی اۏنون مکتوب‌لارې، سۆرۆده‌کی قوزو‌لار کیمی، بیر-بیرینه اۏخشایېردې. صادېق مکتوبو هر زامان بو سؤز’له باشلایېردې: “جان‌ساغ‌لېغې حاققېندا مکتوب”. سۏنرا ایسه، بیر قایدا اۏلاراق، یازېردې: “بو مکتوبو پُست’لا صفالې، گۆل-چیچکلی تالاسدا یاشایان قۏهوم-أقرَباما، ایستکلی، سۏن دَرَجه عزیز آتام جۏلچوبایا گؤندَ‌ریرم…” سۏنرا آنامېن، داها سۏنرا اؤز آناسې‌نېن، اۏنلاردان سۏنرا ایسه جرگه ایله بیزیم هامېمېزېن آدې گلیردی. بۆتۆن بونلاردان سۏنرا قبیله آغ‌ساققال‌لارې‌نېن، یاخېن قۏهوم-قارداشېن حاققېندا واجیب سوال‌لار باشلایېردې، یالنېز لاپ آخېردا صادېق تَلَم-تله‌سیک یازېردې: “هابئله آروادېم جمیله‌یه سلام گؤندَ‌ریرم…”
ألبتّه، آتا ایله آنا ساغ- سلامت اۏلدوقدا، آیېلدا آغ‌ساققال‌لار و یاخېن قۏهوم-أقرَبا ساغ-سلامت اۏلدوقدا آروادې‌نېن آدېنې بیرینجی چکمک، اؤزل‌لیک’له اۏنون آدېنا مکتوب یازماق یاخشې دَڲیل، حتتا أدب خاریجینده دیر. تکجه صادېق دَڲیل، اؤزۆنه حؤرمَت إله‌ین هر بیر کیشی بئله دۆشۆنۆردۆ. بونون حاققېندا دانېشماغا دا دَڲمز. چۆنکی بۆتۆن آیېلدا بو بیر قایدا ایدی. اۏ نه‌اینکی مۆذاکیره إدیلمه‌لی ایدی، اۏنون حاققېندا هئچ دۆشۆنمۆردۆک ده. بیر ده بونا واخت یۏخ ایدی. آخې هر بیر مکتوبون آرزې‌سېندا ایدیک، اۏنون گلیشی فرحلی بیر اۏلای ایدی.
آنام منی مکتوبو بیر نئچه دفعه اۏخوماغا مجبور إدَردی. سۏنرا اۏنو دیققت’له جادار-جادار اۏلموش أل‌لرینه آ‌لار و وَرَقی ألینده إله ساخلایاردې کی، إله بیل، قوشدور، ایندیجه پېرېلدایېب اوچاجاق دېر. نهایت، بۆکۆلمه‌ڲن بارماق‌لارې ایله مکتوبو چتین‌لیک’له اۆچ‌کۆنج بۆکردی.
– إح، منیم عزیزلریم، سیزین مکتوب‌لارې طیلسیم کیمی حیفظ إدیب ساخلایاجاغېق، – دئیه اۏنون سَسی آغلاماقدان تیتره‌یه‌ردی،
– هله بیر سۏروشور کی، اۏرادا آتام، آنام، قۏهوم‌لارېم نئجه دیر… بیزه نه اۏلاجاق آخې. آیېلدا إویمیزده اۏتورموشوق. سیز اؤزۆنۆزدن دانېشېن گؤرَک، اۏرادا نه إیله‌ییر‌سینیز؟ هئچ اۏلماز’سا، بیر کلمه ده اۏلسا، یاز کی، ساغ-سلامتام. بیزه بوندان آرتېق شئی لازېم دَڲیل…
آنام اۆچ‌بوجاق مکتوبا یئنه ده بیر خئیلَک باخېر، سۏنرا اۏنو بۆتۆن مکتوب‌لارېن ساخلاندېغې دری تۏربایا قۏیوب صاندېقدا گیزله‌ده‌ردی.
أڲر جمیله بو زامان إوده اۏلسایدې، مکتوبو اۏخوماق اۆچۆن اۏنا دا وئرَردی‌لر. اۏ، مکتوبو هر زامان ألینه آلاندا من اۏنون پؤرتدۆڲۆنۆ هیه إدَردیم. گؤزلرینی سطیرلرین اۆزه‌رینده سۆرعت’له گزدیره‌رک اۆره‌ڲینده آج‌گؤزلۆک’له اۏخویاردې. مکتوبون سۏنونا یاخېنلاشدېقجا اۏنون چیڲین‌لری ساللانار، یاناق‌لارېنېن قېزارتېسې یاواش-یاواش چکیلردی. سۏنونجو سطیرلری اۏخومازدان، مکتوبو إله بیر سۏیوق‌قانلېق’لا آناما وئرَردی کی، سانکی، آلدېغې بۏرجو گئری قایتارېر.
آنام، گؤرۆنۆر کی، گلینی‌نین کئفی‌نین بئله پۏزولدوغونو اؤز بیلدیڲی کیمی یۏزار و اۏنا اۆرَک-دیرک وئرَردی. اۏ، صاندېغې باغلایا-باغلایا دئیَردی:
– نییه بئله؟ سئوینمکدنسه، قۆه‌لنیرسَن. مَڲَر تکجه سَنین أرین عسگر دیر؟ بو درد بیر تک سَنین دَڲیل کی، بۆتۆن إلین دردیدیر. إل نئجه دؤزۆرسه، سن ده دؤز. إله بیلیر‌سن کی، باشقا‌لارې اؤز أرلری اۆچۆن دارېخمېر؟ سن ده دارېخ، آنجاق اۆزه وورما، ایچینه سال!
جمیله سوساردې. لاکین اۏنون عینادکار، حۆزنلۆ باخېش‌لارې، سانکی، دئیَردی: “إح، آناجان، سن هئچ بیر شئی باشا دۆشمۆرسَن!”
سادېغېن مکتوبو بو دفعه ساراتۏودان گلمیشدی. اۏ، اۏرادا خسته‌خانادا یاتېردې. صادېق یازېردې کی، یارالاندېغې اۆچۆن، آللاه قۏیسا، پایېز‌دا إوه قایېداجاقدېر. بیز تئزلیک’له اۏنون’لا گؤرۆشه بیله‌جه‌ڲیمیز اۆچۆن سئوینیردیک.
من همین گۆنۆ إوده قالا بیلمه‌ییب خېرمانا گئتدیم. همیشه‌کی کیمی اۏرادا یاتدېم. آت‌لارې یۏنجالېغا بوراخېب آیاق‌لارېنې باغلادېم. صدر قارامالې یۏنجالېغا بوراخماغا ایجازه وئرمیردی. من ایسه آت‌لارې یاخشې ساخلاماق اۆچۆن بو قایدانې پۏزوردوم. دره‌ده خلوت بیر یئر تانېیېردېم، گئجه واختې بورادا منی هئچ کس گؤره بیلمَزدی. لاکین بو دفعه آت‌لارې آچېب، اۏرایا آپاراندا بَللی اۏلدو کی، مندن قاباق کیم ایسه یۏن-جالېغا دؤرد آت بوراخمېشدېر. بو، منی حؤوصله‌دن چېخارتدې. ایکی‌آتلې آرابانېن سۆرۆجۆسۆ اۏلماق منه حؤوصله‌دن چېخماق اۆچۆن حاقّ وئریردی. هئچ فیکیرلَشمَزدن قرارا گلدیم کی، “مالیکانه‌مه” سۏخولموش بو حَیاسېزېن دَرسینی وئرمک اۆچۆن آت‌لارېنې یۏنجا‌لېقدان چېخاردېب قۏووم. لاکین بیردن بریقادیرین گۆندۆز حاققېندا منه دانېشدېغې دانییارېن ایکی آتېنې تانېدېم.
صاباحدان اۏنون’لا بیرلیکده دوراغا تاخېل داشېیاجاغېمې خاطېرلایېب آت‌لارا أل وورمادېم و خېرمانا قایېتدېم. دانییار، دئمه، بورادا ایمیش. اۏ، آراباسې‌نېن چرخ‌لرینی یئنی‌جه یاغلایېب قورتارمېش، ایندی ایسه اۏخون قایکا‌لارېنې بوروب مؤحکَملدیردی.
– دانیکئ، دره‌ده‌کی سَنین آت‌لارېندېر؟ – دئیه سۏروشدوم.
دانییار باشېنې آغېر-آغېر منه طرف دؤندردی.
– ایکی‌سی منیم دیر.
– بس ایکی‌سی؟
– جمیله‌دی-نه‌دیر، اۏنونکودور. سَنین نه‌ییندیر، جئنئندیر؟
– بَلی، جئنئمدیر.
– بریقادیر اؤزۆ اۏنلارې بورایا بوراخدې و تاپشېردې کی، گؤزۆم اۆست‌لرینده اۏلسون…
یاخشې کی، من آت‌لارې قۏومامېشام.
گئجه دۆشدۆ، داغ‌لاردان أسن آخشام کۆله‌ڲی کَسدی. خېرمانا دا ساکیت‌لیک چؤکدۆ. دانییار سامان تایاسې‌نېن آلتېندا، منیم یانېمدا اوزاندې. لاکین بیر آزدان سۏنرا قالخېب چایا طرف گئتدی. اۏ یاخېن‌لېقداکې سېلدېرېمېن اۆستۆنده دایاندې. أل‌لرینی آرخاسېندا چارپازلادې و باشېنې آزجا چیڲنینه أڲه‌رَک، بئله‌جه خئیلَک سۆرَج دایانېب دوردو. اۏنون آرخا‌سې منه طرف ایدی. اۏنون، سانکی، بالتا ایله یۏنولموش اوزون، یؤندم‌سیز فیقورو یومشاق آی ایشېغېندا آیدېن سئزیلیردی. اۏ، إله بیل، گئجه واختې آشېرېمدا داها آیدېن سَسله‌نَن چایېن گۆرۆلتۆسۆنه هه‌اس‌لېق’لا قولاق آسېردې. بلکه ده، گئجه‌نین منیم اۆچۆن آیدېن اۏلمایان داها باشقا سَس‌لرینی و هَنیرتیسینی دینله‌ییردی. “اۏ، یئنه ده چایېن قېراغېندا یاتماق ایسته‌ییر، سفئح!” – من گۆلۆمسۆندۆم.
دانییار بیزیم آیېلا تزه گلمیشدی. بیر دفعه بیر اۏغلان اوشاغې قاچا-قاچا کؤوشنلییه گلیب خبر وئردی کی، آیېلا یارا‌لې عسگر گلمیش دیر. آنجاق کیم دیر، نه‌چیدیر، تانېمېر. قیامت قۏپدو. آیېلدا قایدا بئله ایدی: جبهه‌چی‌لردن بیری قایېدان کیمی گلَن آداما باخماق، اۏنون’لا أل وئریب گؤرۆشمک، اۏندان أحوال توتماق، جبهه‌ده قۏهوم‌لارېنې گؤرۆب-گؤرمه‌مه‌سینی سۏروشماق و یئنی خبر‌لره قولاق آسماق اۆچۆن بؤیۆکدن توتموش کیچییه‌جن هامې سۆرۆ کیمی قاچېب گئدیردی. بیر های-کۆی قۏپوردو کی، آغېز دئیه‌نی قولاق إشیتمیردی. هره‌سی بیر سؤز دئییردی: بلکه، قارداشېم دېر قایېدېب، بلکه ده، قودامدېر. بو واخت بیچینچی‌لر قاچېب گئتدیلر کی، مسأله‌نین نه یئرده اۏلدوغونو اؤرگنسین‌لر.
دانییار، دئمه، أصلن بیزیم یئرلی‌دیر، بیزیم آیېلداندېر. دانېشېردېلار کی، اوشاق‌لېقدا اۏ، یئتیم قالمېش، اۆچ ایل قاپې‌لاردا سۆرۆنمۆش، سۏنرا ایسه چاخماق چؤلۆنده‌کی قازاخ‌لارېن یانېنا گئتمیشدیر. آنا طرفدن اۏنون قۏهوم‌لارې قازاخدېرلار. یاخېن قۏهوم‌لارې دا یۏخدو کی، سۏنرا‌لار اۏغلانې گئری قایتارسېن‌لار. بئله‌لیک’له ده، اۏنو هامې یاددان چېخارتمېشدې. إودن گئتدیکدن سۏنرا نه جۆر یاشادېغې حاقدا اۏندان سۏروشدوقدا، دانییار غئیری-بَلیرمیش جاواب وئرَردی. آنجاق، هر حالدا، بَللی اۏلوردو کی، یاشامېن و یئتیم‌لیڲین آجې‌سېنې دادمېشدېر. یاشام دانییارې اۏیونجاق تۏپو کیمی بو باشدان اۏ باشا آتېب-توتموشدور. اۏ، اوزون سۆرَج چاخماق شۏران‌لېق‌لارېندا قۏیون اۏتارمېشدېر، یاشا دۏلدوقدا چؤل‌لرده کانال قازمېش، یئنی پامبېق سۏوخۏز‌لارېندا ایشله‌میش، سۏنرا داشکند یان-یؤوره‌سینده آنقرئن کؤمۆر معدن‌لرینده چالېشمېشدېر. اۏرادان دا اۏردویا گئتمیشدیر.
دانییارېن اؤز دۏغما آیېلېنا قایېتماسېنې جماعت بَڲندی. “یاد اؤلکه‌لرده نه قَدَر دۏلاشدېسا دا، آخېردا قایېتدې، دئمک، آلنېندا بئله یازېلېبمېش کی، دۏغما آرخدان سو ایچسین. اؤز دیلینی ده یادېندان چېخارتمایېب. دانېشېغې بیر بالاجا قازاخجایا اۏخشاسا دا، تمیز دانېشېر!”
آغ‌ساققال‌لار دئییردیلر: “طولپار1 دۆنیا‌نېن اۏ باشېندا دا اۏلسا، اؤز ایلخېسېنې آختارېب تاپار. اؤز وطنی، اؤز خالقې کیمین اۆچۆن عزیز دَڲیل دیر! یاخشې إله‌ییب قایېدېب. بیز ده، سَنین دده‌‌لری‌نین روحو دا راضې قالدې. آللاهېن کؤمَکلیڲی ایله گئرمانې یېخان کیمی راحات یاشایاجاغېق. اۏندا سن ده باشقا‌لارې کیمی إو-إشیک قورارسان، عائله‌ن اۏ‌لار. سَنین ده اۏجاغېندان تۆستۆ چېخار!”
دانییارېن بابا‌لارېنې خاطېرلایېب، اۏنون هانسې قبیله‌دن چېخدېغېنې دۆرۆست بَلیرمیش إتدیلر. بئله‌لیک’له، بیزیم آیېلدا “یئنی قۏهوم” دانییار مئیدانا چېخدې.
بو دېر، بیر گۆن بریقادیر اۏرۏزمات، سۏل آیاغېندان آخسایان هۆندۆر بۏیلو دۏنقار عسگری بیزیم یانېمېزا بیچنیه گتیردی. اۏ، شینئلینی چیڲنینه آتاراق، اۏرۏزماتېن آلچاق، یۏرغا یئریشلی مادیانېندان گئری قالماماق اۆچۆن عیناد’لا آددېملایېردې. بریقادیر ایسه اؤز آلچاق بۏیو و جلدلیڲی ایله اوزون دانییارېن یانېندا دَجَل چای جۆللۆتۆنۆ خاطېرلادېردې. اۏ زامان اوشاق‌لار بونا گۆلۆشۆردۆلر ده.
دانییارېن هله اۏ واخت تامام ساغالمامېش یارا‌لې آیاغې دیزیندن بۆکۆلمۆردۆ. بونا گؤره اۏ، بیچینچی‌لیڲه یارامازدې. اۏنو بیزیم، اوشاق‌لارېن یانېنا اۏت‌چالان ماشېنا تعیین إتدیلر. آچېق دئییم کی، دانییار اۏ قَدَر ده خۏشوموزا گلمیردی. هر شئیدن قاباق اۏنون آداما یۏووشماز‌لېغې بیزی آچمادې. دانییار آز دانېشار، دانېشاندا دا هیه اۏلونوردو کی، بو زامان اۏ، تامام باشقا شئی حاققېندا دۆشۆنۆر، اۏنون نه ایسه اؤز فیکیر‌لری وار. اؤز دالقېن، خیال‌پرور گؤزلرینی سَنین صیفَتینه زیلله‌ییب باخسا دا، باشا دۆشمۆردۆن کی، اۏ، سنی گؤرۆر، یا یۏخ. اۏنون حاققېندا بئله دئییردیلر: “یازېق اۏغلان! گؤرۆنۆر کی، جبهه‌دن سۏنرا هله ده اؤزۆنه گلمه‌ییب”.
ماراقلې اۏراسې ایدی کی، دانییار بو جۆر داییمی دالقېن‌لېغې ایله برابر، چۏخ سۆرعت’له و دقیق ایشله‌ییردی. کناردان باخاندا آداما إله گلیردی کی، اۏ دانېشېب-گۆلن و آچېق-سا‌چېق بیر آدام دېر. بلکه، اوشاق‌لېقدا کئچیرتدیڲی آغېر یئتیم‌لیک اۏنو، اؤز هیه و فیکیر‌لرینی گیزلَتمه‌ڲه اؤرگتمیش، اۏندا بئله بیر تمکینلیک یاراتمېشدېر؟ بلکه ده.
دانییارېن، جَه‌نگ‌لرینده ایری قېرېش‌لار اۏلان نازیک دۏداق‌لارې هر زامان مؤحکَم بۆزۆلمۆش اۏلاردې، گؤز‌لری ساکیت-ساکیت کَدَر’له باخاردې، یالنېز چئویک اۏیناق قاش‌لارې اۏنون هر زامان یۏرقون اۏلان آرېق صیفَتینی جانلاندېراردې. هردن‌بیر بۏیلانېب دورار و سانکی، باشقا‌لارېنا مۆیر اۏلمایان بیر شئی إشیتدیڲی اۆچۆن قاش‌لارې آلنېنا طرف دارتېلار و گؤز‌لری غئیری-بَللی بیر سئوینج’له پارېلداردې. سۏنرا ایسه اۏ، اوزون سۆرَج گۆلۆمسَر و نه‌یه ایسه سئوینَردی. بۆتۆن بونلار بیزه غریبه گَلردی. تکجه بو دَڲیل، اۏنون باشقا غریبه‌لیک‌لری ده واردې. آخشام‌لار بیز آت‌لارې آچاراق، تالوارېن یانېندا اۏتورار و یئمک پیشیرَن قادېنېن بیزه یئمک پیشیرمه‌سینی گؤزلردیک. دانییار ایسه کئشیک تپه‌سی‌نین اۆستۆنه قالخېب آخشام هاوا قارالانادک اۏرادا اۏتوراردې.
– اۏ، اۏرادا نه إله‌ییر؟ اۏنو گؤزَتچی قۏیوبلار نه‌دیر؟ – بیز گۆلردیک.
بیر دفعه من ماراقلاندېغېم اۆچۆن تپه‌نین اۆستۆنه، دانییارېن یانېنا قالخدېم. اۏرادا دیققتی جلب إدَن هئچ بیر شئی یۏخدو. یاسمن رنگلی آخشام قاران‌لېغېنا غرق اۏلموش داغ‌أته‌ڲی استئپ گئنیش اوزانمېشدې. تۆند، آلاتۏران چؤل‌لر، إله بیل، ساکیت‌لیک ایچه‌ری‌سینده آغېر-آغېر أریییردی.
دانییار منیم گلمه‌ڲیمه هئچ قېمېلدانمادې؛ اۏ، دیزلرینی قوجاقلایاراق اۏتورموش، دالقېن، لاکین پارلاق نظر‌لری ایله قاباغا باخېردې. یئنه منه إله گلدی کی، اۏ، منیم إشیده بیلمه‌دیڲیم سَس‌لره قولاق آسېر. بعضن دۏنوخور و گئنیش آچېلمېش گؤز‌لری ایله دۏنوب قالېردې. اۏنو داخیلَن نه ایسه اۆزۆردۆ و من إله فیکیرلَشیردیم کی، اۏ، ایندیجه، آنجاق منیم قارشېمدا دَڲیل (اۏ، منی گؤرمۆردۆ)، منه بَللی اۏلمایان، بؤیۆک گئنیش بیر وار‌لېغېن قارشې‌سېندا اۆره‌ڲینی آچاجاقدېر. سۏنرا من اۏنا باخاندا اۏنو تانېمادېم؛ دانییار سۆست و مأیوس حالدا اۏتوراراق، إله بیل، ایشدن سۏنرا ایستیراحَت إدیردی.
بیزیم کۏلخۏزون بیچه‌نک‌لری کورکورئو چایې‌نېن چایلاق یئرلرینده سپه‌لنمیشدیر. بیزدن بیر آز اوزاقدا کورکورئو چایې دره‌د‌ن چېخېب، هارېن، قودوز بیر آخېن’لا وادی ایله سۏن. اۏت چالېمې داغ چای‌لارې‌نېن داشدېغې واختدا اۏلور. آخشامدان بولانېق، کؤپۆکلۆ سولار آرتماغا باشلادې. چایېن گۆجلۆ لرزه‌سیندن کۏمادا گئجه‌یارېسې یوخودان اۏیاندېم. ماوی، ساکیت‌لَشمیش گئجه اؤز اولدوز‌لارې ایله کۏمایا باخېردې. هردن سۏیوق کۆلَک أسیردی، تۏرپاق یاتېردې، یالنېز گۆرۆلتۆلۆ چای، إله بیل، بیزی هده‌له‌یه‌رَک اۆستۆمۆزه هۆجوم چکیردی.
بیز لاپ ساحیلده اۏلماساق دا، گئجه بیزه إله گلیردی کی، سو لاپ یاخېندا دېر، غئیری-ایختییاری اۏلاراق قۏرخویا دۆشۆردۆک: بیردن اۏ، کۏمانې یویوب آپارما‌سېن؟ یۏلداش‌لارېم درین یوخویا گئتمیشدیلر. من ایسه یاتا بیلمه‌ییب چؤله چېخدېم.
کورکورئو چایلاغېندا گئجه گؤزَل و قۏرخونج اۏلور. چَمَنین اۏ یان بو یانېندا آیاق‌لارېنا چیدار وورولموش آت‌لار قارالېر. اۏنلار شئحلی اۏتدان دۏیونجا یئیه‌رَک، ایندی هردن‌بیر فېنخېرېر، إحمالجا مۆرگۆ ووروردولار. منیم’له بیر جرگه‌ده ایسه کورکورئو أزیلیب خاراب اۏلموش سؤیۆد پؤهره‌‌لیک‌لرینی أڲه‌رَک، ساحیله هۆجوم چکیر و اؤزۆ ایله برابر داش‌لارې سۆرۆتله‌ییب ایچه‌ری‌‌لره آپارېردې. سوسماق بیلمه‌ڲن چای غَزَبلی، دَهشَتلی بیر گۆرۆلتۆ ایله گئجه‌نین ساکیت‌لیڲینی دۏلدوروردو. آدامې قۏرخو گؤتۆرۆردۆ. دَهشَتلی ایدی.
بئله گئجه‌لرده من دانییارې هر زامان خاطېرلایېردېم. اۏ، عادَتَن، لاپ ساحیلده، اۏت قالا‌ق‌لارې‌نېن اۆستۆنده یاتاردې. گؤره‌سن، بس قۏرخمور؟ چایېن گۆرۆلتۆسۆندن قولاق‌لارې باتمېر؟ گؤره‌سن، اۏ یاتېر، یا یۏخ؟ نه اۆچۆن اۏ، چایېن قېراغېندا تک یاتېر؟ بوندان نه لَذَّت آلېر؟ غریبه دیر، إله بیل، زمانه آدامې دَڲیل! بس ایندی هارادا دېر؟ یان-یؤوره‌مه باخېرام، هئچ کسی گؤرمۆرَم. ساحیل أڲدَملی تپه‌لر’له اوزانېب گئدیر، قاران‌لېقدا داغ‌لارېن باش‌لارې گؤرۆنۆردۆ. اۏرادا یوخارې‌لاردا ساکیت‌لیک دیر و اولدوزلار پارېلداشېردې.
دانییارېن آیېلدا اؤزۆنه دۏست تاپماق واختې چۏخدان چاتمېشدې. لاکین اۏ، اؤنجه‌کی کیمی، تک-یالقېز ایدی، سانکی اۏ، دۏستلوق، یا دۆشمنچی‌لیک، رغبت، یا پاخېل‌لېق مفهوم‌لارېندان خبرسیزدی. آخې آیېلدا اۏ جیگیت حؤرمَتده ایدی کی، هم اؤزۆنۆ، هم ده باشقاسېنې قۏرویا بیلیر. خئییرخواه‌لېق إله‌ین‌لر و بعضن ده مردوم‌آزارلېق ووران‌لار، آغ‌ساققال‌لاردان گئری قالمایېب مجلیس و إحسان‌لارې ایداره إدَن‌لردن قادېن‌لارېن دا نظرینی جلب إدیر.
أڲر دانییار کیمی آدام اؤزۆنۆ کنارا چکه‌رَک آیېلېن گۆنده‌لیک ایش‌لرینه قاینایېب-قارېشمېرسا، اۏنو بعضی‌لری، ساده‌جه اۏلاراق، گؤرمۆر، بعضی‌لری ایسه مرحمَت’له دئییردیلر:
– اۏنون هئچ کسه نه ضرری، نه ده خئیری دَ‌ڲیر. یازېق بیر تَهَر یاشایېرسا، اۏ دا کیفایت دیر.
بئله آدام، بیر قایدا اۏلاراق، یا ریشخند، یا دا شفقت پرئدمئتی اۏلور. اؤز یاشېمېزدان بؤیۆک گؤرۆنمه‌ڲه چالېشاراق، أصل جیگیت‌لره تای اۏلماق ایسته‌یَن بیز یئنی‌یئتمه‌‌لر ایسه، اۆزۆنه دَڲیل، اؤز آرامېزدا دانییارا هر زامان گۆلۆردۆک. بیز حتتا اۏنا دا گۆلۆردۆک کی، اۏ، ایدمان گئییمینی چایدا اؤزۆ یویور. اؤزۆ ده قورومامېش أڲنینه گئییر. چۆنکی جمعی بیرجه ایدمان گئییمی واردې.
لاکین غریبه ایدی. دانییار اۆزدن، إله بیل، ساکیت و فاغېر ایدی. آنجاق بیز یئنه ده اۏنون’لا آچېلېشماغا جسارت إتمیردیک. اۏنا گؤره یۏخ کی، اۏ، بیزدن یاشجا بؤیۆک ایدی (أصلینه باخسان، آرامېزدا وور-توت اۆچ، یا دؤرد یاش فرقی وار ایدی. بئله‌لری ایله بیز هئچ نزاکت-زاد گؤزله‌میر، اۏنلار’لا “سن” دئیه دانېشېردېق) و اۏنا گؤره ده یۏخ کی، سرت و تَشَخّۆصلۆ ایدی و بو دا بیزی اۏنا حؤرمَت إتمه‌ڲه مجبور إدیردی. یۏخ، اۏنون قارا-دینمز‌لیڲینده، غمگین دالقېن‌لېغېندا نه ایسه بیزیم باشا دۆشمه‌دیڲیمیز بیر شئی وار ایدی، بو دا هامېنې لاغا قۏیماغا حاضېر اۏلان بیز یئنی‌یئتمه‌‌لرین أل-قۏلونو باغلایېردې.
بیزیم اؤزۆمۆزۆ تمکینلی آپارمامېزا، بلکه ده، باش وئرمیش بیر اۏلای نه‌دن اۏلدو. من چۏخ یئتیک بیر اۏغلاندېم، اؤز سوال‌لارېم’لا آدام‌لارې تئز-تئز بئزدیریردیم. جبهه‌چی‌لردن ساواش حاققېندا سۏروشماق ایسه منیم اۆچۆن أصل بیر إحتیراصا چئوریلمیشدی. دانییار بیزیم بیچنیه گلدیکدن سۏنرا تزه جبهه‌چیدن بیر نئچه سؤز قۏپارتماق اۆچۆن أل‌وئریشلی فۆرصَت آختارېردېم.
بیر دفعه آخشام ایشدن سۏنرا اۏجاغېن باشېنا تۏپلاشمېشدېق، یئییب-ایچیر و راحات‌لېق’لا دینجه‌لیردیک.
– دانیکئ، نه قَدَر کی یاتمامېشېق، ساواشدان بیر شئی دانېش، – دئیه من خواهیش إتدیم.
دانییار ایلک اؤنجه دینمه‌دی و بیر آز دا، إله بیل، اینجیمیش کیمی اۏلدو. اۏ، اۏجاغېن اۏدونا خئیلَک سۆرَج باخدې، سۏنرا باشېنې قالدېرېب بیزی سۆزدۆ.
– ساواشدان دئییرسن؟ – دئیه اۏ سۏروشدو و سانکی، اؤز-اؤزۆلۆڲۆنده دۆشۆندۆک‌لرینه جاواب اۏلاراق بۏغوق سَسله علاوه إتدی، – یۏخ، یاخشې‌سې بو دېر کی، ساواشدان هئچ خبرینیز اۏلماسېن!
سۏنرا اۏ قانرېلدې، قورو اۏت‌لاردان بیر قوجاق گؤتۆردۆ و اۏنو اۏجاغا آتاراق، بیزیم هئچ بیریمیزه باخما‌زدان اۏدو پۆله‌مه‌ڲه باشلادې.
دانییار داها هئچ بیر سؤز دئمه‌دی. اۏنون دئدیڲی حتتا بو قېسا جۆمله‌دن ده بَللی اۏلدو کی، ساواش حاققېندا بئله ساده‌جه دانېشماق آسان دَڲیل دیر. من اؤز-اؤزۆمه خجالت چکدیم و دانییاردان ساواش حاققېندا داها هئچ بیر شئی سۏروشمادېم.
لاکین آیېلدا دانییارېن اؤزۆنه اۏلان ماراق سۆرعت’له سۏیودوغو کیمی، همین گئجه ده تئز اونودولدو.
إرته‌سی گۆن سَحَر تئزدن دانییار’لا بیرلیکده آت‌لارې خېرمانا گتیردیک. بو زامان جمیله ده گلیب چېخدې. هله اوزاقدان بیزی گؤرَن کیمی چاغېردې:
– إی، کیچینه بالا، منیم آت‌لارېمې بورایا گتیر. بس بۏیوندوروق‌لار هانې؟ – اۏ، إله بیل، عؤمرۆ بۏیو سۆرۆجۆ اۏلموشدو، آرابانې ایشگۆزار‌لېق’لا نظردن کئچیرتدی، چرخ اۏیماق‌لارې‌نېن یئرینه یاخشې دۆشۆب-دۆشمه‌مه‌سینی آیاغې ایله ووروب یۏخلا‌دې.
دانییار’لا بیرلیکده آرابا‌لارې سۆرۆب جمیله‌یه یاخېنلاشدېقدا بیزیم گؤرکَمیمیز اۏنا گۆلمه‌لی گؤرۆندۆ. دانییارېن اوزون، آرېق آیاق‌لارې، إله بیل، ایندیجه آیاغېندان چېخاجاق گئن-بۏغازلې کیرزا چکمه‌لری‌نین ایچه‌ری‌سینده اۏینایېردې. من ایسه قارالېب دؤڲه‌نک اۏلموش دابان‌لارېم’لا آت‌لارېن بؤیرۆنۆ دؤیَجله‌ییردیم.
– آما نه بیر-بیرینیزی تاپمېش‌سېنېز! – دئیه جمیله فرح’له باشېنې قالدېردې. لنگیمَزدن بیزه أمر وئرمه‌ڲه باشلادې: – جلد اۏلون، ایستی دۆشه‌نه‌دک استئپی اؤتۆب-کئچک!
اۏ، آت‌لارېن یۆین‌لریندن توتوب، اۏنلارې آرابانېن یانېنا آپاردې و قۏشماغا باشلادې. آت‌لارې اؤزۆ قۏشدو، آنجاق بیر دفعه مندن خواهیش إتدی کی، جیلۏو‌لارې نئجه باغلاماغې اۏنا اؤرگه‌دیم. دانییارې ایسه هئچ گؤرمۆردۆ، إله بیل، یانېمېز‌دا هئچ یئرلی-دیبلی بئله بیر آدام یۏخ دېر.
جمیله‌‌نین قطعیَّتی و حتتا لۏوغا آرخایېن‌لېغې دانییارې، گؤرۆنۆر کی، حئیرَته سالمېشدې. اۏ، دۏداق‌لارېنې غریبه بیر طرزده بیر-بیرینه قېساراق آجېق’لا و عئینی زاماندا گیز‌لی حئیرَت هیی ایله جمیله‌یه باخېردې. دانییار بوغدا کیسه‌سینی قاپانېن اۆستۆندن قالدېرېب آرابایا گتیرَنده جمیله اۏنون اۆستۆنه قاباردې:
– بو نه‌دیر، هره اؤزۆ اۆچۆن ایشله‌یه‌جک؟ یۏخ، دۏستوم، بئله اۏلمایاجاقدېر، ألینی منه وئر! إی، کیچینه بالا، سن نییه دوروب باخېرسان، تئز آرابانېن اۆستۆنه قالخ، کیسه‌لری یئر به یئر إله!
جمیله اؤزۆ دانییارېن ألیندن یاپېشدې و اۏنلار بیرلیکده بۆکۆلمۆش قۏل‌لارې اۆستۆنده کیسه‌نی قالدېردېقدا، زاواللې دانییار اوتاندېغېندان قېزاردې. سۏنرا اۏنلار هر دفعه بیر-بیری‌نین ألینی مؤحکَم سېخاراق کیسه‌لری گتیرَنده باش‌لارې بیر-بیرینه تۏخانېردې. بو زامان من دانییارېن اؤزۆنۆ چۏخ پیس هیه إتدیڲینی و دۏداق‌لارېنې مؤحکَم-مؤحکَم دیشله‌دیڲینی گؤرۆردۆم.
اۏ، جمیله‌‌نین صیفَتینه باخماماغا چالېشېردې. جمیله ایسه اۏنو، إله بیل، گؤرمۆر و قاپانچې قېز’لا هنَک‌لَشیردی. آرابا‌لارې دۏلدوروب جیلۏو‌لارې ألیمیزه آلاندا جمیله حیله‌گر‌لیک’له گؤز ووروب، گۆله-گۆله دئییردی:
– إی، دانییارسان، نه‌سن، سنین’له‌یم؟ نه اۏلسان دا، کیشی‌سن، یۏلو بیرینجی سن آچ.
دانییار یئنه آرابانې دینمز-سؤیله‌مز سۆرۆب یۏلا دۆشدۆ. “إح، یازېق، سن نه اوتانجاقسان!”– دئیه من فیکیرلَشدیم.
یۏلوموز چۏخ اوزاق ایدی: ییرمی کیلومئتر استئپ’له کئچمه‌لی، سۏنرا دا دره‌نین ایچی ایله دوراغا گئتمه‌لی’یدیک. آنجاق بیر شئی یاخشې ایدی کی، دوراغېن لاپ اؤزۆنه‌دک یۏل هر زامان إنیشدی، آت‌لارا گۆج دۆشمۆردۆ.
بیزیم آیېل کورکورئو بؤیۆک داغ‌لارېن أته‌ڲینده، چای ساحیلینده سالېنمېشدېر. دره‌یه إنَنه قَدَر آیلین تۆند چَتیرلی آغا‌لارې هر زامان گؤرۆنۆر.
بیر گۆن عرضینده آنجاق بیرجه دفعه دوراغا گئدیب قایېدا بیلیردیک. سَحَر چېخېردېق، گۆن‌اۏرتادان سۏنرا آنجاق گلیب آیېلا چاتېردېق.
گۆن آمان‌سېز‌جاسېنا یاندېرېب-یاخېردې. دوراقدا ایزدیحامې یارېب کئچمک مۆمکۆن دَڲیلدی. بۆتۆن وادی‌لردن گلمیش کیسه‌لر’له دۏلو آرابا‌لار، بریچکالار، اوزاق داغ‌لېق کۏلخۏز‌لاردان گلمیش یۆکلۆ إششَک‌لر و اؤکۆز‌لر هر طرفی توتموشدو. اۏنلارې بورایا أڲیین‌لرینده گۆندن یانېب-سۏلموش پالتار اۏلان، یالېن آیاق‌لارې داشا دَڲیب أزیلمیش و دۏداق‌لارې ایستی‌دن چاتلایېب قانامېش، تۏزلو قارا اۏغلان‌لار و عسگرلر سۆرۆب گتیر‌میشدیلر.
تاخېل تدارۆکۆ منطقه‌سی‌نین قاپې‌سېندان “تاخېلېن هر سۆنبۆلۆ – جبهه‌یه” شوعارې یازېلېب آسېلمېشدې. حَیَطده باسېرېق ایدی، آرابا‌لارېن سَس-کۆیۆ یان-یؤوره‌یه یایېلمېشدې. حَیَط’له یاناشې، آلچاق حاصارېن آرخاسېندا پارۏوۏز، گۆر ایستی بوخار بوراخاراق، دم شلاکې فېشقېرا-فېشقېرا مانئوره إدیردی. قاطار‌لار قولاق‌باتېرېجې گۆرۆلتۆ ایله یانېمېز‌دان اؤتۆب-کئچیردی. دَوه‌‌لر کؤپۆکلۆ آغېزلارېنې آچاراق غضب و هیجان’لا نه‌ریلده‌ییب یئردن قالخماق ایسته‌میردیلـر.
قبول منطقه‌سی‌نین قېزمېش دَمیر دامېنادک بوغدا تېغ وورولموشدو. تاخېل کیسه‌لرینی تاختا یۏلون اۆستۆ ایله لاپ دامادک یوخارې قالدېرماق لازېم گلیردی. کثیف بوغدا اییی، تۏز آدامېن بۏغازېنې تېخایېردې.
– إی، جاوان اۏغلان، بیر منه باخ! – دئیه یوخوسوزلوقدان گؤز‌لری قېزارمېش قبول‌إدیجی آشاغېدان چېغېردې. – یوخارې آپار، لاپ یوخارې! – اۏ، یومروغو ایله حده‌له‌ییر و سؤیۆردۆ.
اۏ، نه اۆچۆن سؤیۆردۆ؟ اۏنسوز دا بیز بیلیریک کی، هارایا داشېماق لازېم دېر، اۏرایا دا داشېیاجاغېق. بیز بو تاخېلې چیڲین‌لریمیز’له لاپ چؤلدن بورایا داشېیېرېق. چؤلده ایسه قادېن‌لار، قۏجا‌لار و اوشاق‌لار اۏنو أکیب-بئجرمیشلر. اۏرادا بو ساعات، ایشین قېزقېن واختېندا کۏمباینچې اؤز دؤورۆنۆ چۏخدان یاشامېش، ایشدن دۆشمۆش کۏمباینې‌نېن یانېندا وورنوخور، قادېن‌لارېن بئلی اۏراق توتماقدان ایکی‌قات اۏلموش و بالاجا اوشاق‌لار یئره دۆشمۆش هر بیر سۆنبۆلۆ إحتیاط’لا یېغېرلار.
چیڲین‌لریمده داشېدېغېم کیسه‌لرین نه جۆر آغېر اۏلدوغو ایندییه‌جن یادېمدا دېر. بو، أن گۆجلۆ کیشی‌لرین ایشی ایدی. کیسه‌لرین چیڲنیمدن دۆشمه‌مه‌سی اۆچۆن من دیشیم’له اۏنلارېن قېراغېندان مؤحکَم-مؤحکَم توتاراق أڲیلیب-دۆزه‌لن، خېرچېلدایان تاختانېن اۆستۆ ایله یېرغالانا-یېرغالانا یوخارې قالخېردېم. تۏزدان بۏغازېم قهرلَنیر، آغېر‌لېق قابېرقا‌لارېمې باسېر، گؤز‌لریمه قاران‌لېق چؤکۆردۆ. بیر نئچه دفعه یۏلون یارې‌سېندا گۆجسۆزله‌دیڲیمی، کیسه‌نین چیڲنیمدن سۆرۆشدۆیۆنۆ هیه إدَرکن اۏنو یئره توللاماق و اؤزۆم ده اۏنون’لا بیرلیکده یئره یووارلانماق ایسته‌ییردیم. لاکین دالېمجا آدام‌لار گلیردی، اۏنلارېن دا چیڲین‌لرینده کیسه واردې، اۏنلار منیم یاشېد‌لارېم ایدی، اۏنلار دا من یاشدا اۏلان جاوان‌لار، یا دا عسگر آرواد‌لارې ایدیلر. أڲر ساواش اۏلماسایدې، اۏنلارې بو جۆر آغېر یۆک داشېماغا قۏیاردېلارمې؟ یۏخ، بئله بیر ایشی قادېن‌لار گؤرَنده منیم گئری چکیلمه‌ڲه ایختییارېم یۏخ ایدی.
بو دېر، جمیله پالتارېنې دیزیندن یوخارې چکه‌رَک قاباغېمجا گئدیردی. اۏنون قاراشېن قشنگ آیاق‌لارې‌نېن عَضُله‌لری‌نین نه جۆر گریلدییینی، کیسه‌نین آلتېندا یای کیمی أڲیله‌رَک چئویک بَدَنینی نه جۆر سعی’له ساخلادېغېنې گؤرۆردۆم. هردن‌بیر، إله بیل، هر آددېم‌باشې منیم گۆجسۆزله‌دیڲیمی هیه إده‌رَک آیاق ساخلایېردې.
– کیچینه بالا، اؤزۆنۆ أله آل، آز قالېب! اۏنون اؤز سَسی ایسه بۏغوق و توتقون ایدی.
بیز بوغدانې بۏشالدېب گئری دؤننده دانییارا راست گلیردیک. اۏ، آزجا آخسایاراق گۆجلۆ یاواش آددېم‌لار’لا، همیشه‌کی کیمی، تاختانېن اۆستۆ ایله تک و دینمز-سؤیله‌مز ایره‌لی‌لَییردی.
بیزه چاتاندا دانییار جمیله‌یه توتقون، اۏدلو نظر سالېردې، جمیله ایسه بئلینی دۆزَلده‌رَک أزیلمیش پالتارېنې سېغاللایېردې. اۏ، جمیله‌یه هر زامان بئله باخېردې، إله بیل، جمیله‌نی گؤردۆڲۆ بیرینجی دفعه ایدی. جمیله ایسه اۏنو سایا سالمازدان یۏلونا دۆزه‌لیب گئدیردی.
هر زامان ده بئله ایدی: جمیله یا اۏنا گۆلۆر، یا دا اۏنا هئچ اؤنم وئرمیردی. بو، اۏنون کئفیندن آسېلې ایدی. یۏل’لا گئدنده عاغلېنا نه گلیردی’سه، بیردن منه چېغېرېردې: “هایدې، گئتدیک!” بونو دئییب، اۏ، قامچېنې باشې‌نېن اۆستۆنده یئلله‌ده‌رک آت‌لارې قۏووردو. من ده اۏنون دالېنجا چاپېردېم. بیز دانییارې اؤتۆب-کئچیر، اۏنو سېخ تۏزون ایچینده بوراخېردېق. دۏغرو دېر، بو، هَنَک ایدی، آنجاق هامې بونا دؤزمزدی. دانییار ایسه، گؤرۆنۆر کی، بوندان اینجیمیردی. بیز اۏنون یانېندان اؤتۆب-کئچیردیک. اۏ ایسه قاش-قاباغېنې تؤکه‌رَک آرابادا دایانېب بَرکدن گۆلن جمیله‌یه حئیرت’له باخېردې. من گئری قانرېلېردېم. دانییار حتتا تۏزون ایچیندن ده جمیله‌‌نین آردېنجا باخېردې. اۏنون باخېش‌لارې مرحمَتلی و یومشاق ایدی. لاکین من اۏ زامان بو باخېش‌لارداکې عینادکار، گیز‌لی قۆنی سئزه بیلمه‌میشدیم.
جمیله‌‌نین نه اۏنو لاغا قۏیماسې، نه ده اۏنا قارشې تام لاقئید اۏلماسې دانییارې بیر دفعه ده اۏلسون اؤزۆندن چېخارتمېردې. إله بیل، آند ایچمیشدی کی، هر شئیه دؤزسۆن. أوّل‌لر اۏنا یازېغېم گلیردی و بیر نئچه دفعه ده جمیله‌یه دئمیشدیم:
– جئنئ، نییه اۏنا گۆلۆرسَن، یازېق آدام دېر!
– قۏی ردّ اۏلسون، – دئیه جمیله گۆلۆب ألینی چېرپېردې.
– إله-بئله، هَنَک إله‌ییرم، بو یالقوزاغا هئچ بیر شئی اۏلماز.
سۏنرا‌لار من ده دانییارا جمیله‌‌نین اؤزۆندن داها بئتَر گۆلمه‌ڲه باشلادېم. اۏنون غریبه عینادکار باخېش‌لارې منی ناراحات إدیردی. جمیله کیسه‌نی چیڲنینه آتاندا، بیلسه‌نیز، اۏنا نه جۆر باخېردې! دۏغرودان دا، بو های-کۆی و تۆنلۆکده، حَیَطده‌کی باسېرېقدا جمیله اؤز مؤحکَم و دقیق حرکت‌لری، یۆنگۆل یئریشی ایله ناراحات، چېغېرماقدان سَسی خېرېلدایان آدام‌لاردان سئچیلیردی. إله بیل، بۆتۆن بونلار گئنیش دۆزن بیر یئرده باش وئریردی.
اۏنا باخماماق دا مۆمکۆن دَڲیلدی. جمیله کیسه‌نی آرابادان گؤتۆرمک اۆچۆن بۏینونو ایره‌لی اوزادېب، قېورېلېب، چیڲنینی إله قاباغا وئریر و باشېنې إله أڲیردی کی، اۏنون گؤزَل بۏینو بۆتۆنلۆک’له آچېقدا قالېر، گۆنَشدن بۏزارمېش هؤرۆک‌لری، آز قالا، یئره دَ‌ڲیردی. دانییار بیر بهانه ایله آیاق ساخلایېر، سۏنرا باخېش‌لارې ایله اۏنو قاپېیادک اؤتۆرۆردۆ. یَقین، اۏ، إله گۆمان إله‌ییردی کی، بونو هئچ کس گؤرمۆر. لاکین من هامې‌سېنې سئزیردیم و بو، منیم خۏشوما گلمیردی، حتتا هیه‌لریمی بیر چئشید تحقیر إدیردی: من دانییارې جمیله‌یه هئچ جۆر لاییق بیلمَزدیم.
“بیر فیکیر وئر، حتتا اۏ دا جمیله‌یه باخاندان سۏنرا باشقا‌لارې حاققېندا نه دئمک اۏ‌لار!” – بونو دۆشۆنَرکن بۆتۆن وارلېغېمې غضب بۆرۆیۆردۆ. هله آزاد اۏلمادېغېم اوشاق خودبین‌لیڲی یاندېرېجې قېسقانج‌لېق هیه‌ی’یله آلۏولانېردې. اوشاق‌لار آخې اؤز یاخېن آدام‌لارېنې هر زامان یاد آدام‌لارا قېسقانېر‌لار. بونا گؤره ده دانییارا آجېماق عَوَضینه، اؤزۆمده ایندی اۏنا قارشې إله عداوَت هیه إدیردیم کی، باشقا‌لارې اۏنا گۆلنده من سئوینیردیم.
لاکین جمیله ایله منیم کلَک‌لریم بیر دفعه چۏخ پیس قورتاردې. تاخېل داشېدېغېمېز کیسه‌لرین آراسېندا یۆن گیشدن تیکیلمیش یئددیپودلوق ایری بیر کیسه واردې. اۏنا بیر آدامېن گۆجۆ چاتمادېغې اۆچۆن، عادَتَن، ایکی‌لیکده قالدېرېردېق. بیر دفعه خېرماندا دانییارې لاغا قۏیماق ایسته‌دیک. همین ایری کیسه‌نی اۏنون آراباسېنا قۏیدوق، اۆستۆندن ده باشقا کیسه‌لری یېغدېق. یۏلدا روس کند‌لریندن بیری‌سینده کیمین ایسه باغېنا گیریب، آلما دردیک و بۆتۆن یۏلو گۆلۆشدۆک؛ جمیله آلما‌لارې دانییارا آتېردې. سۏنرا ایسه، عادتیمیز اۆزره، اۏنو اؤتۆب-کئچدیک و دانییارې تۏز ایچینده بوراخدېق. اۏ، دره‌نین دالېندا، دَمیر یۏلو کئچیدینده بیزه چاتدې، یۏل باغلې ایدی. بورادان آرتېق بیرگه گئدیب دوراغا چاتدېق. إله اۏلدو کی، بیز یئددیپودلوق کیسه‌نی تامامی’یله یاددان چېخارتدېق. آرابا‌لارې بۏشالدېب قورتاراندان سۏنرا یادېمېزا دۆشدۆ. جمیله منی دَجَلجه‌سینه دۆمسۆکله‌ییب دانییارې گؤرسَتدی. دانییار آرابادا دایانېب فیکیر‌لی حالدا کیسه‌یه باخېردې، گؤرۆنۆر کی، اۏنو نه جۆر قالدېرماغې دۆشۆنۆردۆ. سۏنرا اۏ، یان-یؤوره‌سینه باخېردې. جمیله‌‌نین گۆلدۆڲۆنۆ گؤرۆب، بَرک قېزاردې: مسأله‌نین نه یئرده اۏلدوغونو باشا دۆشدۆ. جمیله چېغېردې:
– شالوارېنې مؤحکَم چَک، یارې یۏلدا دۆشَر.
دانییار بیزه طرف غَزَبلی بیر نظر سالدې. بیز هله اؤزۆمۆزه گلمه‌میشدیک کی، اۏ، آرابانېن ایچینده کیسه‌نی قاباغا چکیب، دیکَلدیب آرابانېن بیر طرفینده یانې اۆسته قۏیدو و بیر أ‌لی ایله اۏندان توتاراق یئره سېچرادې، سۏنرا کیسه‌نی چیڲنینه آلېب یۏلا دۆزَلدی. ایلک اؤنجه بیز اؤزۆمۆزۆ إله گؤرسَتدیک کی، إله‌بیل، بورادا چتین هئچ بیر شئی یۏخ دېر. باشقا‌لارې دا بونا تعجّۆب‌لَنمه‌دی‌لر. چۆنکی هامې چیڲنینده کیسه گئدیردی، اۏ دا اۏنلاردان بیری کیمی. دانییار تاختایا چاتاندا جمیله اؤزۆنۆ اۏنا یئتیردی:
– کیسه‌نی یئره سال، من آخې آنجاق هَنَک إله‌ییردیم.
– کئچ! – دئیه دانییار سَسینی اوجالتدې و تاختانېن اۆستۆنه چېخېب گئتدی.
– بیر باخ، آپارېر هئی! – دئیه جمیله اؤزۆنه براعَت قازاندېردې.
جمیله هله ده یاواشجادان گۆلۆردۆ، لاکین اۏنون گۆلۆشۆ غئیری-دۏغال بیر شکیل آلېردې، إله بیل، اؤزۆنۆ گۆلمه‌ڲه مجبور إدیردی.
بیز دانییارېن یارا‌لې آیاغېنا گۆج دۆشدۆڲۆنۆ گؤردۆک. بو هئچ عاغلېمېزا گلمه‌میشدی. هله ایندییه‌جن بو آخماق هَنَک اۆچۆن اؤزۆمۆ باغېشلایا بیلمیرَم. آخې بو هنه‌ڲی من سفئح دۆشۆنمۆشدۆم.
– گئری قایېت! – دئیه جمیله گۆج’له گۆلۆمسه‌یه‌رَک چېغېردې. لاکین دانییار گئری دؤنه بیلمَزدی، اۏنون دالېنجا آدام‌لار گئدیردی.
سۏنرا نه اۏلدوغو یاخشې یادېمدا دَڲیل دیر. من دانییارېن ایری کیسه‌نین آلتېندا أڲیلدیڲینی و باشېنې آشاغې دیکه‌رَک دۏداغېنې دیشله‌دیڲینی گؤرۆردۆم. اۏ، یارا‌لې آیاغېنې چکه‌رَک آغېر-آغېر، إحتیاط’لا گئدیردی. آتدېغې هر بیر آددېم، گؤرۆنۆر، إله آغرې وئریردی کی، اۏ، باشېنې ترپتمه‌ڲه و بیر ثانییه‌لیڲه یئرینده‌جه دۏنوب قالماغا مجبور اۏلوردو. تاختانېن اۆستۆ ایله یوخارې قالخدېقجا اۏ داها چۏخ یېرغالانېردې. اۏنو کیسه یېرغالایېردې. قۏرخوب اوتاندېغېمدان بۏغازېم قوروموشدو. دَهشَته گله‌رَک اۏنون یۆکۆنۆن آغېرلېغېنې و آیاغېنداکې دؤزۆلمز آغرېنې اؤز وۆجودومدا هیه إدیردیم. بو دېر، اۏ، یئنه یېرغالاندې، باشېنې هرله‌دی. گؤز‌لریمه قاران‌لېق چؤکدۆ.
اؤزۆمه گلنده کیمسه ألیمی إله سېخدې کی، سۆمۆک‌لریم شېققېلدادې. من جمیله‌نی بیردن-بیره تانېمادېم. اۏنون گئنیش آچېلمېش گؤز‌لری بَرَلمیش، دۏداق‌لارې ایسه یئنی‌جه گۆلۆب قورتاردېغې اۆچۆن هله ده أسیردی. ایندی تکجه بیز دَڲیل، هامې، قبول‌إدیجی ده تاختانېن آشاغې‌سېنا یۆیۆرۆب گلدی. دانییار ایکی آددېم دا آتېب کۆره‌ڲینده‌کی کیسه‌نی دۆزَلتمک ایسته‌ییردی کی، یاواش-یاواش دیزۆسته چؤکمه‌ڲه باشلادې. جمیله اۆزۆنۆ أل‌لری ایله اؤرتدۆ.
– توللا! توللا، کیسه‌نی! – چېغېردې.
دانییار دالدان گلَن آدام‌لارې أزمه‌مک اۆچۆن کیسه‌نی چۏخدان بریبؤیرۆ اۆسته یئره یېخا بیلَردی، آنجاق، نه‌دن‌سه، بونو إتمیردی. جمیله‌‌نین سَسینی إشیدن کیمی اؤزۆنۆ قاباغا وئردی، آیاغېنې دۆزَلدیب، بیر آددېم دا ایره‌لی آتدې و تزه‌دن یېرغالاندې.
– ایت اۏغلو، کیسه‌نی بوراخسانا! – دئیه قبول‌إدیجی چېغېردې.
– توللا! – هامې چېغېرېردې. دانییار بو دفعه ده یئرینده مؤحکَم دوردو.
– یۏخ، اۏ توللا‌مایاجاق! – دئیه کیمسه اینام’لا پېچېلدادې. هر شئی بَللی اۏلدو. تاختانېن اۆستۆ ایله اۏنون آردېنجا گئدن‌لر و هابئله یئرده دوران‌لار دا گؤردۆلر کی، اۏ، کیسه ایله قارېشېق یئره یېخېلمایېنجا کیسه‌نی توللا‌مایاجاق دېر. یان-یؤوره‌یه دیل‌سیز بیر سۆکوت چؤکمۆشدۆ. بایېردان، دووارېن آرخاسېندان پارۏوۏزون هردن‌بیر فیت سَسی إشیدیلیردی. دانییار هئچ بیر شئی إشیتمَزدن، یېرغالانا-یېرغالانا، آیاغې‌نېن آلتېندا‌کې تاختانې أڲه‌رَک، یوخارېیا، قېزمېش دَمیر دام اۆستۆ ایله قالخېردې. هر ایکی آددېمدان بیر مۆوازینَتینی ایتیره‌رَک دورور و تزه‌دن قۆوّه تۏپلایاراق یۏلونا داوام إدیردی. آرخاسېنجا گئدن‌لر ده اؤز آددېم‌لارېنې اۏنون آددېم‌لارېنا اویقونلاشدېرماغا چالېشدېق‌لارېندان تئز-تئز دورمالې اۏلوردولار. بو، آدام‌لارې طاقتدن و گۆجدن سالېردې. لاکین هئچ کس دیلله‌نیب بیر سؤز دئمیردی، اۏنو سؤیمۆردۆ. آدام‌لار، إله بیل، گؤزگؤرۆنمَز ایپ’له باغلاناراق، بیر-بیری‌نین یاشامېندان آسېلې اۏلدوق‌لارې قۏرخولو، سۆرۆشکن تاختانېن اۆستۆ ایله اؤز یۆک‌لرینی داشېیېردېلار. اۏنلارېن راضېلاشدېرېلمېش سه‌یز‌لیڲی و یئک‌نَسَق یېرغالانمالارېندا واحید آغېر بیر آهنگ واردې. دانییارېن آرخاسېنجا بیر آددېم آتېر، داها بیر آددېم. اۏنون آرخاسېنجا ایره‌لی‌له‌ڲن بو عسگر آروادې دیش‌لرینی قېجېرداراق ایضطیراب و یالوارېش’لا دانییارا باخېردې. اۏنون اؤزۆنۆن ده آیاق‌لارې بیر-بیرینه دۏلاشېردې، لاکین اۏ، دانییار اۆچۆن دوعا اۏخویوردو. تاختانېن ماایلی هیه‌ه‌سی آز قالمېشدې، تئزلیک’له قورتاراجاقدې. لاکین دانییار بو دېر، یئنه ده یېرغالاندې، یارا‌لې آیاغې آرتېق اۏنا تابئع اۏلموردو. اۏ، کیسه‌نی یئره بوراخماسایدې، ایندیجه یېخېلا‌جاقدې.
– یۆیۆر، دالدان کؤمَک إله! – دئیه جمیله منه چېغېردې، اؤزۆ ایسه قۏل‌لارېنې قاباغا اوزاتدې. سانکی، بونون’لا دانییارا کؤمَک إتمک ایسته‌دی. من تاختانېن اۆستۆنه قالخدېم. آدام‌لارېن و کیسه‌لرین آراسېندان سېخېلېب کئچه‌رَک دانییارا چاتدېم. اۏ، دیرسه‌ڲینین آلتېندان منه باخدې. قارالمېش تر‌لی آلنې‌نېن دامار‌لارې چېخمېشدې. قان دۏلموش گؤز‌لری غضب’له منه زیللَندی. من کیسه‌دن یاپېشماق ایسته‌دیم.
– گئت! – دئیه دانییار خېرېلتېلې، غَزَبلی سَسله چېغېردې و یۏلونا داوام إتدی.
دانییار آغېر نفس آلاراق، آخسایا-آخسایا آشاغې دۆشنده اۏنون قۏل‌لارې یانېنا دۆشمۆشدۆ. هامې دینمز-سؤیله‌مز آرالانېب، اۏنا یۏل وئردی. قبول‌إدیجی ایسه اؤزۆنۆ ساخلایا بیلمه‌ییب چېغېردې:
– جاوان اۏغلان، سن آخماقلامېسان-نه‌دیر؟ من مَڲَر اینسان دَڲیلم، سَنین بوغدانې آشاغېدا بۏشالتماغېنا ایجازه وئرمزدیم؟ بو آغېرلېقدا کیسه‌لری نییه داشېیېرسان؟
– اۏ، منیم اؤز ایشیمدیر، – دئیه دانییار یاواشجادان جاواب وئردی.
اۏ تۆپۆرۆب آرابایا طرف گئتدی. بیز گؤزۆمۆزۆ قالدېرېب باخماغا دا جسارت إتمیردیک. دانییارېن آخماق هنه‌ڲیمیزدان بئله اۆرَکدن اینجیمه‌سیندن هم خجالت چکیر، هم ده اۏنا آجېغېمېز توتوردو.
بۆتۆن گئجه‌نی دینمز-سؤیله‌مز یۏل گئتدیک. دانییاردان اؤترۆ بو، عادی بیر شئیدی، بونا گؤره ده بیز باشا دۆشمۆردۆک کی، اۏ، بیزدن اینجیمیشدیر، یا دا بو اۏلایې یادېندان چېخارتمېشدېر. لاکین بیزیم اۆچۆن آغېر ایدی، ویجدان عذابې چکیردیک.
سَحَری دَ‌ڲیرماندا آرابا‌لارې یۆکلرکن جمیله اۏ باشې-بَلالې کیسه‌نی گؤتۆرۆب آیاغې‌نېن آلتېنا قۏیدو و شاپپالادې.
– آل، اؤزۆنه قیسمت اۏلسون! – دئیه اۏ، پارچالانمېش کیسه‌نی تعجّۆب‌لَنمیش قاپانچې قادېنېن آیاق‌لارېنا طرف توللادې،
– بریقادیره دئ کی، بیر ده بئله‌لرینی سۏخوشدورماسېن!
– نه إله‌ییرسن؟ سنه نه اۏلوب؟
– هئچ نه!
إرته‌سی گۆن دانییار اینجیک‌لیڲینی هئچ نه ایله بوروزه وئرمه‌ییب اؤزۆنۆ چۏخ ساکیت و تمکینلی آپاردې، آنجاق اؤنجه‌کیندن چۏخ آخسایېردې، اؤزل‌لیک’له کیسه‌لری قالدېردېغې زامان. گؤرۆنۆر کی، دۆنَن یاراسې بَرک آچېلمېشدې. بو دا اۏنون قارشې‌سېندا گۆناهکار اۏلدوغوموزو هر زامان یادېمېزا سالېردې. أڲر اۏ، بیرجه آغېز گۆلسه’یدی راحات اۏلاردېق و بونون’لا دا، بیزیم آرامېزدا‌کې کۆسۆلۆلۆک اونودولوب گئدردی.
جمیله ده اؤزۆنۆ إله آپارېردې کی، إله‌بیل، هئچ بیر شئی اۏلمامېشدېر، اؤزۆنۆ تَکَبّۆرلۆ توتوب آرابیر گۆلسه ده، هیه إله‌ییردیم کی، بۆتۆن گۆنۆ اؤزۆنده دَڲیل دیر.
بیز دوراقدان قایېداندا چۏخ گئج ایدی. دانییار قاباقدا گئدیردی. خۏش گئجه ایدی. آقوست گئجه‌لرینه، اۏنلارېن اوزاق، عئینی زاماندا یاخېن، حدّیندن آرتېق پارلاق اولدوز‌لارېنا کیم بَلَد دَڲیل دیر؛ هر بیر اولدوز گؤز دئشیردی. اۏنلاردان کنارلارېنې، سانکی، قېرۏو باسمېش، باشدان-آیاغا سۏیوق شۆعاع‌لار’لا پارېلداشان بیریسی قاران‌لېق گؤڲدن تئزآلدانان بیر تعجّۆب’له یئره باخېردې. بیز دره‌نین ایچی ایله گئدیردیک و من گؤزلریمی اوزون سۆرَج اۏندان چکه بیلمیردیم. آت‌لار هَوَس’له إوه یۏرتوردولار، چرخ‌لار چېنقېللېقدا خېرچېلدایېردې. کۆلَک، چیچک‌لَمیش آجې یۏوشان اییینی، یئتیشمیش تاخېلېن گۆج’له دویولان عطرینی اؤزۆ ایله برابر گتیره‌رَک یان-یؤوره‌یه یایېردې. بو، قاتران و ترله‌میش قۏشقو آلَت‌لری‌نین اییینه قارېشاراق آدامېن باشېنې هرله‌دیردی.
یۏلون بیر طرفیندن اۆستۆنۆ ایت‌بورنو کۏل‌لارې باسمېش کؤلگه‌لی قایا‌لار ساللانېب دورور، اۏ بیری طرفینده ایسه، آشاغېدا سؤیۆدلۆک و قۏواق پؤهره‌‌لیک‌لری آراسېندا سوسماق بیلمه‌ڲن کور-کورئو چایې لپه‌لنیردی. آرخادا، هارادا ایسه کؤرپۆنۆن اۆستۆندن گۆرۆلتۆ ایله قاطار‌لار کئچیب گئدیر و اوزاقلاشدېقجا چرخ-لارېن تاققېلتې‌سېنې دا اوزون سۆرَج اؤز آرخاسېنجا چکیب آپارېردې.
سرینده گئتمک، آت‌لارېن یېرغالانان بئل‌لرینه باخماق، آقوست گئجه‌سینی دینله‌مک، اۏنون عطرینی دویماق خۏش ایدی! جمیله مندن قاباقدا گئدیردی. جیلۏو‌لارې بوراخاراق یان-یؤوره‌یه باخا-باخا یاواشجادان زۆمزۆمه إدیردی. من باشا دۆشۆردۆم، بیزیم سۆکوتوموز اۏنو دارېخدېرمېشدې. بئله گئجه‌ده سوسماق مۆمکۆن دَڲیلدی، بئله گئجه‌ده آدام اۏخوماق ایسته‌ییردی!
جمیله اۏخودو. بلکه ده، دانییار’لا اۏلان اؤنجه‌کی صمیمی‌لیڲیمیزی گئری قایتارماق، اۏنون قارشې‌سېنداکې گۆناه‌کار‌لېق هیینی اؤزۆندن اوزاقلاشدېرماق اۆچۆن اۏخویوردو. اۏنون سَسی جینگیلتیلی و اؤجشکن ایدی. اۏ، “اېپک یای‌لېق ساللایېرام سنه”، یا دا “اوزاق یۏلدادېر منیم عزیزیم” کیمی عادی آیېل ماهنې‌لارېنې اۏخویوردو. جمیله چۏخلو ماهنې بیلیردی و اۏنلارې إله ساده و اۆرَک’له اۏخویوردو کی، قولاق آسانا لَذَّت وئریردی. لاکین بیردن اۏ، ماهنېنې کسیب دانییارا طرف چېغېردې:
– إی، دانییار، بیر شئی اۏخوسانا! آخې سن ده بیر جیگیتسن، یا یۏخ؟
– اۏخو، جمیله، اۏخو! – دئیه دانییار آت‌لارې آزجا ساخلایاراق اوتانجاق‌لېق’لا جاواب وئردی. – من سنه قولاق آسېرام، ایکی قولاغېم وار، ایکی‌سینی ده ساتېن آلمېشام!
– إله بیلیر‌سن کی، بیزیم قولاغېمېز یۏخ دېر. اۏخوماق ایسته‌میرسن، اۏخوما، هئچ لازېم دا دَڲیل! – بونو دئییب جمیله تزه‌دن اۏخوماغا باشلادې.
اۏخوماغې اۏندان نه اۆچۆن خواهیش إله‌دیڲینی آللاه بیلیر. بلکه ده، إله-بئله. بلکه ده، اۏنو صؤحبَته توتماق ایسته‌ییردی؟ أصلینه باخسان، جمیله اۏنون’لا دانېشماق ایسته‌ییردی. چۆنکی بیر آز کئچدیکدن سۏنرا اۏ، یئنه دانییارې سَسله‌دی:
– دانییار، دئ گؤرۆم، هئچ سئومیسنمی؟
دانییار دینمه‌دی، جمیله ده سوسدو.
“اۏ دا اۏخوماغې خواهیش إله‌مه‌ڲه آدام تاپدې دا”، – دئیه من گۆلۆمسۆندۆم.
یۏل’لا کسیشن چایېن یانېندا آت‌لار نال‌لارېنې یاش گۆمۆشۆ چای داش‌لارېنا چېرپاراق سۆرعت‌لرینی آزالتدېلار. چای کئچیدینی اؤتدۆکدن سۏنرا دانییار آت‌لارې قامچېلادې و گؤزلَنیلمَزدن دۏنوق، کَله-کؤتۆر بیر سَسله اۏخوماغا باشلادې: داغ‌لارېم، ماوی پنبه داغ‌لارېم، بابا‌لارېمېن تۏرپاغې، آتالارېمېن مسکنی!
بیردن اۏنون دیلی دۏلاشدې، اؤسکۆردۆ، سۏنراکې ایکی میصراعې دریندن سینه‌د‌ن گلَن، بیر آز دا خېرېلتېلې سَسله اۏخودو:
داغ‌لارېم، ماوی پنبه داغ‌لارېم بئشیڲیم منیم…
اۏنون سَسی یئنه بیردن کسیلدی. سانکی، نه‌دن‌سه قۏرخوب سوسدو.
من اۏنون نئجه کارېخدېغېنې تَصَوّۆر إله‌ییردیم. لاکین اۏنون بو اۆرکک، قېرېق-قېرېق اۏخودوغو ماهنېدا نه ایسه خواریقۆ-لاده بیر هَیَجان واردې. سَسی ده، گؤرۆنۆر، یاخشې ایدی. هئچ اینان-ماق اۏلمازدې کی، اۏخویان دانییاردېر.
– بیر گؤر ها! – دئیه من اؤزۆمۆ ساخلایا بیلمه‌دیم.
جمیله ده اؤز حئیرَتینی بیلدیردی:
– بس سن بو واختاجان هارادا ایدین؟ اۏخو، اۏخو، عاغېللې-باشلې اۏخو!
قاباقدا ایشېق گؤرۆنۆردۆ. دئمک، دره‌د‌ن وادییه چېخېر-دېق. اۏرادان کۆلَک أسیردی. دانییار تزه‌دن اۏخوماغا باش-لادې. ایلک اؤنجه چکین-چکین باشلادې، سۏنرا سَسی یاواش-یاواش گۆج‌لَنیب، بۆتۆن درَنی بۆرۆدۆ، اوزاق قایا‌لاردا عکس-صَدا وئردی.
منی هر شئیدن أوّل حئیرَته سالان ماهنې‌نېن اؤزۆنۆن إحتیراص و آرزې ایله دۏلو اۏلماسې ایدی. من اۏ زامان دا و ایندی ده بیلمیرَم، داها دۏغروسو، تعیین إده بیلمیرَم کی، باشقاسېندا أن گیز‌لی خیال‌لارې بئله جانلاندېران، بو جۆر هَیَجان یارا‌دا بیلن تکجه بو سَس دیرمی، یا دا اینسان قلبیندن گلَن باشقا داها اؤنملی بیر شئی دیر.
دانییارېن ماهنې‌سېنې، هئچ اۏلماسا، بیرتَهَر اۏخویا بیلسه’یدیم! بو ماهنېدا سؤز، دئمک اۏ‌لار کی، یۏخ دېر. اۏ، بؤیۆک اینسان قلبینی سؤزسۆز آچېب گؤرسه‌دیردی. بو واختاجان و بوندان سۏنرا دا من هئچ زامان بئله ماهنې إشیتمه‌میشم. اۏ نه قېرقېز، نه ده قازاخ ماهنې‌لارېنا اۏخشایېردې، اۏندا هم بیرینجی‌دن، هم ده ایکینجیده‌ن نه ایسه واردې. دانییارېن ماهنې‌سې هر ایکی یاخېن خالقېن أن یاخشې ماهنې‌لارېنې اؤزۆنده تۏپلامېش و اۏنلارې اؤزۆنه‌مخصوص شکیلده واحید و تکرارئدیلمز بیر ماهنېدا بیرلَشدیرمیشدی. بو گاه قېرقېز داغ‌لارې کیمی یۆکسه‌لن، گاه دا قازاخ استئپ‌لری کیمی گئنیش یایېلان داغ‌لارېن و استئپ‌لرین ماهنې‌سې ایدی.
من دینله‌دیکجه حئیرَته دۆشۆردۆم: “دانییار گؤر نه دانییارمېش! کیم بونو دئیه بیلَردی؟”
بیز آرتېق استئپ’له – یومشاق هامار یۏل’لا گئدیردیک. دانییارېن ماهنې‌سې ایندی داها گئنیش یایېلېر، یئنی-یئنی هاوا‌لار غریبه بیر چئویک‌لیک’له بیر-بیرینی عَوض إدیردی. اۏ، دۏغرودان مې، بئله چۏخ ماهنې بیلیر؟ اۏنا نه اۏلموشدور؟ إله بیل، اۏ، بو گۆنۆ، بو ساعاتې گؤزله‌ییرمیش!
اۏنون آدام‌لاردا حئیرَت و ایستئهزا دۏغوران غریبه حرکت‌لری – خیالپرست‌لیڲی، یالقېزلېغا مئیلی، قارادینمز‌لیڲی بیردن-بیره منیم اۆچۆن آیدېن اۏلدو. من ایندی باشا دۆشدۆم کی، اۏ، نه اۆچۆن بۆتۆن آخشام‌لارې چېخېب کئشیکچی تپه‌سینده اۏتورور، نه اۆچۆن گئجه‌لر چایېن قېراغېندا تک قالېر، نه اۆچۆن باشقالارې‌نېن إشیده بیلمه‌دیڲی سَس‌لره هر زامان قولاق آسېر و نه اۆچۆن بعضن بیردن-بیره گؤز‌لری پارېلدایېر، عادَتَن، سَکسَکه‌لی قاش‌لارې نییه یوخارې دارتېلېر. اۏ، قَلبَن وورغون آدام دېر. هم ده هیه إدیردیم کی، اۏ، ساده‌جه اۏلاراق، باشقا بیر آداما وورولمامېشدېر. اۏنون محبّتی باشقا، بؤیۆک محبّت ایدی. بو، یاشاما، تۏرپاغا محبّت ایدی. بَلی، اۏ، بو محبّتی اؤزۆنده، اؤز ماهنې‌سېندا گیزلَتمیش، اۏنون’لا یاشایېردې. لاقئید آدام، نه جۆر سَسه ما‌لیک اۏلسا دا، بو جۆر اۏخویا بیلمَزدی.
ماهنې‌نېن سۏنونجو عکس-صَداسې، إله بیل، سؤننده اۏنون یئنی تیترک هَیَجانې مۆرگۆله‌ین استئپی، سانکی، اۏیادېردې. دۏغما هاوانېن عزیزله‌دیڲی استئپ ده اۏخویانېنی میننتدار‌لېق’لا دینله‌ییردی. بیچینی گؤزله‌یَن یئتیشمیش گؤڲ زمی‌لر یېرغالانېر، صۆبح پارېلتې‌لارې چؤلده اۏیناشېردې. دَ‌ڲیرمانداکې قۏجامان سؤیۆد‌لرین یارپاق‌لارې خېشېلدایېردې. چایېن اۏ طرفیندن تارلا دۆشَرگه‌لری‌نین اۏجاق‌لارې تۆستۆلنیر و کیم ایسه ساحیلده بیر کؤلگه کیمی آیېلا طرف سه‌ه‌یز چاپېر، گاه باغ‌لارېن آراسېندا ایتیب-باتېر، گاه دا گؤرۆنۆردۆ. کۆلَک اۏرادان آلما، چیچکله‌ڲن سۆتۆل قارغېدا‌لې عطرینی و قورو تزه‌ک اییینی گتیریردی.
دانییار اۆرَکدن خئیلَک اۏخودو. فۆسونکار آقوست گئجه‌سی ده سوساراق اۏنو دینله‌دی. حتتا آت‌لار دا بو إعجازکار‌لېغې پۏزماقدان قۏرخاراق چۏخدان آرام’لا گئتمه‌ڲه باشلامېشدې.
دانییار بیردن ماهنې‌سېنې لاپ زیل یئرینده کَسدی و قېی ووراراق آت‌لارې دؤردنالا چاپدې. من گۆمان إله‌دیم کی، جمیله ده اۏنون دالېنجا چاپاجاق‌دېر، اۏنا گؤره ده حاضېرلاشدېم، لاکین اۏ هئچ قېمېلدانمادې دا. باشېنې چیڲنینه أڲه‌رَک، نئجه اۏتورموشدوسا، إله‌جه ده قالمېشدې. إله بیل، هله ده هارادا ایسه هاوا‌دا دۏلاشان سَس‌لره قولاق آسېردې. دانییار اوزاقلاشېب گئتدی. بیز ایسه لاپ آیېلادک بیر کلمه ده دینیب-دانېشمادېق. بیر ده آخې دانېشماق لازېم ایدی‌می؟ هر شئیی هر زامان سؤز’له دئمک مۆمکۆن دَڲیل دیر…
اۏ گۆندن بیزیم یاشامېمېز‌دا، سانکی، نه ایسه دَڲیشمیشدی. من ایندی هر زامان خۏش بیر شئی گؤزله‌ییردیم. سَحَر تئزدن خېرماندا آرابا‌لارې یۆکله‌ییر، دوراغا گلیر، قایېدان‌باش یۏلدا دانییارېن ماهنې‌لارېنا قولاق آسماق اۆچۆن دوراقدان تئز چېخماغا صبریمیز چاتمېردې. دانییارېن سَسی منیم ایچیمه چؤکمۆشدۆ، منی آددېم‌باشې تعقیب إدیردی: بو ماهنې ایله من سَحَرلر یاش، شئحلی یۏنجالېق‌لار’لا بوخۏولانمېش آت‌لارېن یانېنا قاچېردېم. گۆنَش ایسه گۆلۆمسه‌یه-گۆلۆمسه‌یه داغ‌لارېن آراسېندان قالخاراق منی قارشېلایېردې. من بو سَسی قۏجا خېرمانسۏووران‌لارېن سۏووردوغو قېزېل بوغدا‌نېن خفیف خېشېلتې‌سېندا، استئپ أنگین‌لیک‌لرینده، یالقېز چالاغا‌نېن روان اوچوشوندا إشیدیردیم. گؤردۆڲۆم و إشیتدیڲیم هر شئی منه دانییارېن ماهنې‌سېنې خاطېرلادېردې.
آخشام‌لار دره ایله گئدنده منه إله گلیردی کی، باشقا بیر عالَمه قدم قۏیورام. گؤزلریمی یوماراق دانییارا قولاق آسدېقجا اوشاق‌لېقدان منه تانېش اۏلان دۏغما مَنظَره‌لر گؤزۆمۆن قاباغېندا جانلانېردې؛ گاه ظریف آغ-ماوی بولود‌لارېن باهار کاروانې آلاچېق‌لارېن اۆزه‌رینده دورنا قاطارې کیمی اوچوشور، گاه ایلخېلار اوغولتو سالان تۏرپاق’لا کیشنه‌یه-کیشنه‌یه یای اؤرۆش‌لرینه بوراخېلېر، یال‌لارې وورولمامېش، گؤز‌لری وحشی قارا بیر آتش’له اۏینایان جاوان آیغېرلار غرور و هارېن‌لېق’لا چاپاراق آنالارېنېن یانېنا قاچېر، گاه قۏیون سۆرۆ‌لری ساکیت بیر آخېن کیمی تپه‌لره یایېلېر، گاه قایادان قۏپان شلاله قاینایېب قارېشاراق اؤز پارېلتې‌سې ایله گؤز قاماشدېرېر، گاه چایېن آرخاسېندا‌کې استئپده گۆنَش یاواش-یاواش چیڲا پؤهرن‌لیک‌لری اۆزه‌رینه إنیر و اۆفۆقۆن اۏدلو حاشییه‌سی ایله چاپان یالقېز اوزاق آتلې ایسه، إله بیل، گۆنَشین آردېنجا گئدیردی (اۏ، سانکی، ألینی اوزادان کیمی گۆنَشه چاتاجاقدې)، اۏ دا کۏللوق و قاران‌لېق‌لاردا باتېب غرق اۏلوردو.
* * *
چایېن آرخاسېندا اوزانان قازاخ استئپی چۏخ گئنیش دیر. اۏ بیزیم داغ‌لارېن هر ایکی طرفی ایله اوزانمېشدېر؛ سرت و آدام‌سېزدېر…
لاکین ساواشېن باشلادېغې همین اونودولماز یای استئپ، سانکی، جانا گلدی، اۏردویا یارارلې آت ایلخې‌لارې‌نېن قۏپاردېغې تۏزاناق اۏنون اۆزه‌رینی بۆرۆدۆ. چاپار‌لار ساغا-سۏلا چاپماغا باشلادېلار. اۏ بیری ساحیلدن چاپار قازاخېن یۏغون چۏبان سَسی’یله چېغېردېغې یادېمدا دېر:
– قېرقېز‌لار، یَهَرله‌‌نین، دۆشمن گلمیش دیر! – اۏ، چاپا-چاپا یۏلونا داوام إده‌رَک تۏزاناغېن، قېزمار ایلغېم‌لارېن ایچینده گؤزدن ایتدی.
استئپ هامېنې آیاغا قالدېردې، بیزیم ایلک سۆواری پۏلک‌لارېمېز سرت، تنتَنه‌لی اوغولتو ایچه‌ری‌سینده داغ‌لار و دره‌لر’له حرکته گلدی. مین‌لر’له اۆزَنگی جینگیلده‌دی، مین‌لر’له جیگیت گؤزلرینی استئپه دیکدی، قاباقدا آل بایراق‌لار دالغالانېردې، آرخادا آت‌لارېن دېرناق‌لارېندان قۏپان تۏزاناغېن دالېندا آرواد‌لارېن و آنالارېن کَدَر‌لی-کَدَر‌لی آغلاشماسې تۏرپاغا قارېشېردې: “استئپ سیزه یار اۏلسون، باهادېرېمېز ماناسېن روحو سیزین کؤمه‌ڲینیزه چاتسېن!”
خالقېن ساواشا گئتدیڲی یئرده کَدَر‌لی جېغېرلار، یۏل‌لار قالېردې!..
دانییار اؤز ماهنې‌سې’یلا تۏرپاغېن گؤزَل‌لیڲینی و هَیَجانېنې، بۆتۆن بو عالَمی گؤزلریمین قاباغېندا جانلاندېردې. اۏ، بو ماهنې‌لارې هارادا اؤرگنمیشدی، کیمدن إشیتمیشدی؟ من باشا دۆشۆردۆم کی، یالنېز اؤز تۏرپاغېنا اوزون ایل‌لر اۆرَکدن حَسرَت قالا‌ن‌لار، بو محبّتین ایضطیرابېنې چکن‌لر اۏنو بئله سئوه بیلَردیلر. اۏ اۏخویاندا من اۏنون اؤزۆنۆن ده بالاجا اۏغلان ایکن استئپ یۏل‌لارېی’لا دۏلاشدېغېنې گؤرۆردۆم. بلکه، بو وطن ماهنې‌لارې إله اۏ زامان اۏنون قلبینده یارانمېشدې؟ بلکه ده، بونلارې ساواشېن اۏدلو یۏل‌لارې’یلا آددېملایاندا بستله‌میشدیر.
دانییارې دینله‌یَنده، اینسان تۏرپاغې بئله سئودیڲینه گؤره، اۆزۆ‌اۆسته یئره دۆشۆب اۏنو بیر اۏغول کیمی قوجاقلاماق ایسته‌ییردیم. من اۏ زامان ایلک دفعه هیه إتدیم کی، ایچه‌ری‌مده نه ایسه یئنی بیر دویقو یارانمېشدېر، لاکین اۏنون نه اۏلدوغونو هله بیلمیردیم، لاکین اۏ، یئنیلمز بیر شئیدی، اۏ، اؤزۆنۆ ایفاده إتمک إحتیاجې ایدی، هم ده إله ایفاده إتمک کی، دۆنیانې تکجه اؤزۆن گؤرۆب هیه إله‌مه‌ڲه‌سن، بلکه ده، اؤز گؤردۆک‌لرینی، اؤز دۆشۆنجه و دویقو‌لارېنې باشقا‌لارېنا یئتیره بیله‌سن، تۏرپاغېمېزېن گؤزَل‌لیڲی حاققېندا باشقا‌لارېنا دانییارېن باجاردېغې کیمی ایلهام’لا دانېشاسان. من بَلیرسیز بیر شئی قارشې‌سېندا قۏرخو و سئوینجدن دۏنوب قالمېشدېم. لاکین اۏ زامان هله باشا دۆشمۆردۆم کی، ألیمه فېرچا آلماق لازېم دېر.
من اوشاق‌لېقدان شکیل چکمه‌ڲی سئویردیم. دَرس کیتاب‌لارې‌نېن شکیل‌لرینه باخېب چکیردیم و اوشاق‌لار دئییردیلر کی، “لاپ اؤزۆ دیر کی وار”. مکتبده دووار قزئتیمیزه شکیل‌لر چکیب گتیرَنده اؤرگتمن‌لر ده منی تعریفله‌ییردیلـر. سۏنرا ساواش باشلادې، قارداش‌لارېم اۏردویا گئتدیلر، من ده مکتبی بوراخدېم و بۆتۆن یاشېد‌لارېم کیمی کۏلخۏزا ایشله‌مه‌ڲه گئتدیم. رنگ‌لری و فېرچانې یاددان چېخاردېم و هئچ عاغلېما گلمه‌دی کی، بیر واخت یئنه اۏنلارې یا‌دا سالاجاغام. دانییارېن ماهنې‌لارې ایسه قلبیمی یئریندن اۏیناتدې. من، إله بیل، یوخودا ایدیم و دۆنیایا إله حئیرت’له باخېردېم کی، سانکی، هر شئیی ایلک دفعه ایدی کی، گؤرۆردۆم.
جمیله ده بیردن إله دَڲیشدی کی! إله بیل، اۏ دیری‌باش دیل‌لی-دیلاور، گۆلۆب-دانېشان قېز دَڲیل دیر. پارلاق باهار قۆه‌ه‌سی اۏنون سؤنۆک باخېش‌لارېنې بۆرۆدۆ. یۏل’لا گئد‌رکن اۏ، هر زامان نه حاقدا ایسه مؤحکَم دۆشۆنۆردۆ. دۏداق‌لارېندا هَیَجانلې، خیا‌لی بیر تَبَعه‌ۆم دۏلاشېردې. یالنېز اؤزۆنه بَللی اۏلان یاخشې بیر شئیه ساکیتجه سئوینَردی. إله واخت‌لار اۏلوردو کی، کیسه‌نی چیڲنینه آلېب، بَلیرسیز بیر اۆرکک‌لیک ایچینده یئرینده‌جه دوروخوب قالېردې، سانکی، قارشې‌سېنې گۆرۆلتۆلۆ بیر سئل کسدیڲی اۆچۆن بیلمیر اۏنو کئچسین-کئچمه‌سین. دانییاردان هر زامان یان گزیردی، اۏنون گؤزلرینه باخا بیلمیردی.
بیر دفعه خېرماندا جمیله گۆجسۆز و عذابلې بیر اۏوقاتې تلخ‌لیک’له اۏنا دئدی:
– بو گیمناستیۏرکانې أڲنیندن بیر چېخارتسانا!
جمیله گیمناستیۏرکانې چایدا یویوب، قوروتماق اۆچۆن سردی و اؤزۆ ده یانېندا اۏتوروب، اۏووج‌لارې ایله اۏنو اوزون سۆرَج هامارلادې، باشېنې بولادې و یئنه ده ساکیت و قۆه‌ه‌لی حالدا اۏنو هامارلاماغا باشلادې.
بو سۆرَجده جمیله یالنېز بیر دفعه بَرکدن قَهقَهه چکیب گۆلدۆ، گؤز‌لری اؤنجه‌کی کیمی پارېلدادې. بیر دفعه یۏنجا تایاسې وورماقدان قایېدان بیر دسته گنج قادېن، قېز و جیگیت
– کئچمیش جبهه‌چی‌لر سَس-کۆی’له خېرمانا باش چکدیلر. جیگیت‌لر هنَک’له یابالارېنې گؤرسه‌دیب دئدیلر:
– إی، آغا‌لار، بوغدا چؤره‌ڲینی تکجه اؤزۆنۆز یئمه‌ڲین!
بیزی ده قۏناق إدین. إله‌مه‌سه‌نیز، چایا تؤکه‌جییک!
– بیزی یابا ایله قۏرخوتمایېن! اؤز رفیقه‌لریمی قۏناق إله‌یه بیله‌رَم، سیز ایسه اؤز قئیدینیزه قالېن! – دئیه جمیله هۆندۆردن سَسلَندی.
– مسأله کی بو یئره چاتدې، هامېنېزې چایا تؤکه‌جییک! قېزلار و اۏغلان‌لار أل به یاخا اۏلدولار. اۏنلار چېغېرا-چېغېرا
و گۆلۆشه-گۆلۆشه بیر-بیر‌لرینی سویا ایته‌له‌مه‌ڲه باشلادېلار.
– یاخاسېندان یاپېش، چَک! – دئیه جمیله هامېدان بَرک گۆله‌رَک، یاخاسېنې هۆجوم إدَن‌لردندن تئز و چئویک‌لیک’له قورتارا بیلیردی.
غریبه ایشدی، جیگیت‌لر، إله بیل، تکجه جمیله‌نی گؤرۆردۆلر. هره چالېشېردې کی، اۏنو توتوب اؤزۆنه طرف چکسین. بو دېر، بیردن-بیره اۆچ جاوان اۏنو توتوب ساحیله گتیردی.
– اؤپ، یۏخ’سا چایا سالارېق.
– هه، یېرغالا!
جمیله قَهقَهه چکه‌رَک چېرپېنېر، باشېنې دالا آتېب گۆله-گۆله اؤز یۏلداش‌لارېنې کؤمه‌ڲه چاغېرېردې. اۏنلار ایسه ساحیلده های-کۆی’له قاچېشاراق، سویا دۆشمۆش لچه‌ڲینی توتماغا چالېشېردېلار. جیگیت‌لر قَهقَهه چکه‌رَک جمیله‌نی سویا آتدېلار. اۏ، ایسلانمېش ساچ‌لارې پراکنده حالدا سودان چېخدې. اۏ، ایندی اؤنجه‌کیندن داها گؤزَل گؤرۆنۆردۆ. ایسلانمېش چیت پالتارې بَدَنینه یاپېشاراق، اۏنون یووارلاق قۆوّتلی ساغرېسېنې، جاوان سینه‌سینی آشکارا چېخارتمېشدې. جمیله اؤزۆ ایسه هئچ بیر شئی سئزمه‌ڲه‌رک گۆلۆر و یېرغالانېردې، اۏنون قېزارمېش صیفَتیندن شېرېلتې ایله سو سۆزۆلۆردۆ.
– اؤپ! – دئیه جیگیت‌لر أل چکمیردیلر.
جمیله اۏنلارې اؤپۆر و تزه‌دن سویا یووارلادېلېردې.
سۏنرا یئنه ایسلانمېش آغېر ساچ‌لارېنې دالا آتاراق گۆلۆردۆ.
گنج‌لرین بو أڲلنجه‌سینه خېرمانداکېلار هامې گۆلۆردۆ. قۏجا خېرمانسۏووران‌لار کۆرَک‌لری بیر طرفه آتاراق یاشاران گؤزلرینی سیلیر و اۏنلارېن قارا صیفَت‌لرینده‌کی قېرېش‌لار فرح’له ایشېلدایېر، بیر آن‌لېغا گنجلشیب جانلانېردې. من ده بو دفعه جمیله‌نی جیگیت‌لردن قۏروماق حاققېندا اۏلان قېسقانج‌لېق بۏرجومو اونوداراق اۆرَکدن گۆلۆردۆم.
تکجه دانییار گۆلمۆردۆ. من تصادۆفَن اۏنو گؤرۆب سوسدوم. اۏ، آیاق‌لارېنې گئنیش آچاراق، خېرما‌نېن قېراغېندا تک-یالقېز دورموشدو. منه إله گلدی کی، اۏ، جمیله‌نی جیگیت‌لرین ألیندن قورتارماق اۆچۆن ایندیجه یئریندن قۏپوب اۏنلارا طرف آتېلاجاقدېر. اۏ، گؤزلرینی آیېرما‌زدان، کَدَر‌لی، هَیَجانلې باخېش‌لار’لا جمیله‌یه باخېردې. بو باخېش‌لاردا هم فرح و هم ده قۆه وار ایدی. بَلی، اۏنون سعادتی ده، دردی ده جمیله‌‌نین گؤزَل‌لیڲینده ایدی. جیگیت‌لر اۏنو اؤز‌لرینه طرف چکیب، هر بیرینی آیرې-آیرې اؤپمه‌ڲه مجبور إتدیکده اۏ، باشېنې آشاغې دیکدی و گئتمک اۆچۆن تَشَبّۆث إتدی، آنجاق گئتمه‌دی.
بو زامان جمیله ده اۏنو گؤردۆ. تئز گۆلمه‌ڲینی ساخلادې و باشېنې آشاغې سالدې.
– بس دیر، أڲلندیک! – دئیه اۏ، بیردن-بیره حدّینی آشمېش جیگیت‌لری ساخلادې.
کیم ایسه یئنه اۏنو قوجاقلاماغا جهد إتدی.
– أل چَک! – دئیه جمیله اۏنو ایته‌له‌ییب اؤزۆندن آرالادې، قانرېلېب دانییارا طرف اؤته‌ری، گۆناهکار بیر نظر سالدې و پالتارېنې سېخماق اۆچۆن کۏللوق‌لارېن ایچینه قاچدې.
اۏنلارېن مۆناسیبت‌لرینده هله چۏخ شئی منیم اۆچۆن آیدېن دَڲیلدی و إعتیراف إدیرم کی، بو باره‌ده دۆشۆنمه‌ڲه ده قۏرخوردوم. لاکین جمیله‌‌نین اؤزۆنۆن دانییاردان آرا‌لې گزمه‌سیندن کَدَرلَنمه‌ڲه باشلادېغېنې سئزدیکده، نه‌دن‌سه، اؤزۆمۆ ایتیریردیم. کاش إله اؤنجه‌کی کیمی اۏ، دانییار’لا گۆلۆب، هنَک‌لشه‌یدې. بونون’لا بئله، گئجه‌لر آیېلا دؤنرکن و دانییارېن ماهنې‌لارېنا قولاق آسارکن منی اۏنلار اۆچۆن غریبه بیر فرح بۆرۆیۆردۆ.
دره‌د‌ن کئچرکن جمیله آرابادا گئدیردی، استئپه چېخان کیمی آرابادان دۆشۆب پییادا گئدیردی. من ده پییادا گئدیردیم. بئله یاخشې ایدی! هم گئدیردیم، هم ده قولاق آسېردېم. ایلک اؤنجه هره اؤز آراباسې‌نېن یانېنجا گئدیردی، لاکین ایره‌لی‌لَدیکجه اؤزۆمۆز ده بیلمَزدن دانییارا یاخېنلاشېردېق. بیزی گؤرۆنمز بیر قۆوّه اۏنا طرف چکیر، قاران‌لېقدا اۏنون صیفَتینی، گؤزلرینده‌کی ایفاده‌لری گؤرمَک ایسته‌ییردیک. گؤره‌سن، بو اۏخویان، دۏغرودان مې، اۏ آدامدان قاچان، قاراقاباق دانییاردېر!
من هر دفعه گؤرۆردۆم کی، جمیله سارسېلمېشدې و هَیَجانلې حالدا ألینی آغېر-آغېر دانییارا طرف اوزادېر. اۏ ایسه بونو گؤرمۆردۆ، أل‌لرینی بۏینونون دالېندا چارپازلایاراق یېرغالانا-یېرغالانا هارایا ایسه یوخارېیا، اوزاغا باخېردې، جمیله‌‌نین أ‌لی ده غئیری-ایختییاری آرابانېن شانې اۆسته دۆشۆردۆ. بو زامان اۏ دیکسینیر، ألینی تئز چکه‌رَک دوروردو. اۏ، یۏلون اۏرتاسېندا دایانېب مأیوس، سارسېلمېشدې حالدا، دانییارېن آرخاسېنجا خئیلَک باخار و سۏنرا یۏلونا داوام إدَردی.
بعضن منه إله گَلردی کی، بیز جمیله ایله بیرلیکده عئینی آنلاشېلماز بیر هیه‌دَن هَیَجانا دۆشمۆشۆک. بو هیه، بلکه ده، چۏخدان بیزیم قلبیمیزده گیزلَنمیشدی، بو گۆن ایسه اۏ اۆزه ووروردو.
ایشله‌ینده جمیله بونو بیرتَهَر اونودوردو، لاکین بیزیم خېرماندا لنگیدیڲیمیز نادیر ایستیراحَت دقیقه‌لرینده اۏ اؤزۆنده اۏلموردو. خېرمانسۏووران‌لارېن یانېندا وئیللنیر، اۏنلارا کؤمَک إده‌رَک بیر نئچه کۆره‌ک تاخېلې هۆندۆردن سۏووردوقدان سۏنرا بیردن کۆره‌ڲی توللایېب سامان تایالارېنا طرف چکیلیردی. بورادا، کؤلگه‌ده اۏتوراراق، سانکی، یالقېزلېقدان قۏرخدوغو اۆچۆن منی سَس‌لردی:
– کیچینه بالا، گل بورایا، اۏتوراق!
من هر زامان گؤزله‌ییردیم کی، اۏ، منه نه ایسه اؤنملی بیر شئی دئیه‌جَک، نه اۆچۆن ناراحات اۏلدوغونو ایضاح إده‌جکدیر. اۏ ایسه هئچ بیر شئی دئمیردی. باشېمې دینمز-سؤیله‌مز دیزی‌نین اۆستۆنه قۏیور، گؤزلرینی اوزاق‌لارا دیکه‌رَک، جۏد ساچ‌لارېمې قارېشدېرېر، تیترک حرارَت‌لی بارماق‌لارې ایله اۆزۆمۆ مئهریبان‌لېق’لا اۏخشایېردې. من آشاغېدان یوخارې اۏنا باخېردېم، اۏنون هَیَجان و کَدَر’له دۏلو صیفَتینده، إله بیل، اؤزۆمۆ گؤرۆردۆم. اۏنو دا نه ایسه اۆزۆردۆ؛ ایچه‌ری‌سینده نه ایسه تۏپلانېر، یئتیشیر، چېخېش یۏلو آختارېردې. اۏ دا بوندان قۏرخوردو. اۏ وورولدوغونو هم دئمه‌ڲه، هم ده دئمه‌مه‌ڲه عذاب چکیردی. من ده إله ایدیم: اۏنون دانییارې سئومه‌سینی هم ایسته‌ییر، هم ده ایسته‌میردیم. آخې نه اۏلور’سا اۏلسون، اۏ، منیم آتا-آنامېن گلینی، قارداشېمېن آروادې ایدی!
بئله فیکیرلـر آنجاق بیر آن‌لېغا منی آرایا آلېردې. من اۏنلارې اؤزۆمدن قۏووردوم. اۏ زامان منیم اۆچۆن أصل لَذَّت جمیله‌‌نین کؤرپه دۏداق‌لارې کیمی یارې‌آچېق، هه‌اس دۏداق‌لارېنا، گؤز یاش‌لارې ایله دومانلانمېش گؤزلرینه باخماقدان عیبارت ایدی. اۏ، نئجه یاخشې، نئجه گؤزَل ایدی، صیفَتی نئجه پارلاق وجد ایله و إحتیراص’لا پارلا‌یېردې! اۏ زامان من بۆتۆن بونلارې گؤرۆر، لاکین هامې‌سېنې باشا دۆشمۆردۆم. ایندی ده تئز-تئز اؤز-اؤزۆمه سۏرغو وئریرَم: “محبّت، بلکه، رامېن، شاعیرین ایلهامې کیمی بیر ایلهامدېر. جمیله‌یه باخارکن ایسته‌ییردیم کی، استئپه قاچېب هۆندۆردن چېغېراراق تۏرپاقدان و سمادان سۏروشوم کی، من نه إدیم، بو آنلاشېلماز هَیَجانې، بو آنلاشېلماز فرحی اؤزۆمدن نئجه رف إدیم. دئیه‌سن، بو دفعه من بونون جاوابېنې تاپدېم.
بیز، عادت اۆزره، دوراقدان گلیردیک. گئجه دۆشمۆشدۆ، گؤڲده اولدوزلار تۏپا-تۏپا سایرېشېردې، استئپ یاتماغا حاضېرلاشېردې. تکجه دانییارېن ماهنې‌سې ساکیت‌لیڲی پۏزاراق، خفیف قاران‌لېق ایچه‌ری‌سینده سَسلَنیر و أریییردی. جمیله ایله من اۏنون آرخاسېنجا گئدیردیک.
بو دفعه دانییارا نه اۏلموشدو؟ اۏنون ماهنې‌سېندا إله خفیف، إتکیلی بیر کَدَر و یالقېزلېق واردې کی، آدامېن اۏنا اۆره‌ڲی یانېر، بۏغازې قهرلَنیردی.
جمیله باشېنې أڲمیش و آرابانېن شانېندان مؤحکَم توتاراق گئدیردی. دانییار تزه‌دن سَسینی زیله قالدېراندا جمیله باشېنې قالدېردې و گئده-گئده آرابایا آتېلېب دانییارېن یانېندا اۏتوردو. اۏ، قۏل‌لارېنې قۏینوندا چارپازلایاراق، إله بیل، یئرینده دۏنموشدو. من یاناشې گئدیردیم، آزجا قاباغا قاچاراق یان طرفدن اۏنا باخېردېم. دانییار یانېندا اۏتورموش جمیله‌نی، إله بیل، گؤرمه‌ڲه‌رک اۏخویوردو. من جمیله‌‌نین قۏل‌لارې‌نېن یانېنا دۆشدۆڲۆنۆ و دانییارا قېسېلاراق باشېنې یاواشجا اۏنون چیڲنینه قۏیدوغونو گؤردۆم. یۏرغا آت قامچېدان دیکسینیب، ایره‌لی سېچرادېغې کیمی اۏنون دا سَسی بیر آن‌لېغا یئنی قۆوّه ایله گۆرلادې. اۏ، سئوگی حاققېندا اۏخویوردو.
من سارسېلمېشدېدېم. استئپ، سانکی، چیچک‌لَییب، لپه‌له‌ندی، قاران‌لېق چکیلدی و گئنیش استئپده ایکی سئوگیلی گؤردۆم. اۏنلار ایسه منی ده گؤرمۆردۆلر، إله بیل، من بورادا هئچ یۏخ ایدیم. من آددېملایېر و اۏنلارېن یئر اۆزه‌رینده هر شئیی اونوداراق ماهنې‌نېن آهنگینه اویقون اۏلاراق بیرگه یېرغالاندېق‌لارېنا باخېردېم. من اۏنلارې تانېیا بیلمیردیم. بو، کؤهنه‌لمیش، یاخاسې آچېق عسگر ایدمان گئییمی گئیمیش همین دانییار ایدی. لاکین اۏنون گؤز‌لری قاران‌لېقدا إله بیل اۏد توتوب یانېردې. اۏنا قېسېلېب اۏتوران دا منیم جمیله‌م ایدی، لاکین اۏ، ساکیت و اۆرکک ایدی، کیرپیک‌لرینده گؤز یاشې ایشېلدایېردې. بونلار یئنی، حدّیندن آرتېق خۏشبخت آدام‌لار ایدی. مَڲَر بو، خۏشبخت‌لیک دَڲیلدی‌می؟ آخې دانییار بۆتۆن بو ایلهاموئریجی ماهنې‌لارې تامامی’یله اۏنا حصر إتمیشدی، اۏنون اۆچۆن اۏخویوردو، اۏنون حاققېندا اۏخویوردو.
منی یئنه ده هر زامان دانییارېن ماهنې‌لارېندان گلَن اۏ آنلاشېلماز هَیَجان بۆرۆدۆ. بیردن نه ایسته‌دیڲیم منیم اۆچۆن آیدېن اۏلدو. من اۏنلارېن شکلینی چکمک ایسته‌ییردیم.
من اؤز فیکیر‌لریمدن قۏرخدوم. لاکین آرزېم قۏرخودان گۆجلۆ ایدی. من اۏنلارې إله بو جۆر خۏشبخت چکمک ایسته‌ییردیم!
بَلی، إله بو جۆر، اۏلدوق‌لارې کیمی! لاکین چکه بیله‌رَم‌می؟ قۏرخو و سئوینجدن نفسیم تېخانېردې. شیرین بیر خیال عالَمینه قاپېلمېشدېم. من ده خۏشبخت ایدیم، چۆنکی بو جۏشقون آرزې‌نېن گله‌جکده منیم اۆچۆن نه کیمی چتین‌لیک‌لر تؤره‌ده‌جه‌ڲیندن خبرسیزدیم. اؤز-اؤزۆمه دئییردیم کی، تۏرپاغې دانییارېن گؤردۆڲۆ کیمی، گؤرمَک لازېم دېر، من دانییارېن ماهنې‌سېنې رنگ‌لر’له نقل إده‌جه‌ڲم، منیم شکلیمده ده داغ‌لار، استئپ، آدام‌لار، اۏت، بولود‌لار، چای‌لار اۏلاجاقدېر. من حتتا اۏ زامان فیکیرلَشیردیم: “بس رنگ‌لری هارادان تاپېم؟ مکتبده وئرمزلر، چۆنکی اۏنلارېن اؤز‌لرینه لازېم دېر!” إله بیل، بۆتۆن مسأله محض بوندان عیبارت دیر.
دانییارېن ماهنې‌سې گؤزلَنیلمَزدن کسیلدی. جمیله إحتیراص’لا اۏنو قوجاقلادې و اۏ دقیقه ده گئری سېچرایېب بیر آن‌لېغا دوروخدو، سۏنرا یانا چکیلیب آرابادان یئره سېچرادې. دانییار قطعیَّت‌سیز بیر حالدا، جیلۏو‌لارې چَکدی، آت‌لار دوردو، جمیله آرخاسېنې اۏنا چئویره‌رَک یۏلدا دورموشدو. سۏنرا باشېنې کسگین بیر حرکت’له یوخارې قالدېرېب، قانرېلېب یاندان اۏنا باخدې و گؤز یاش‌لارېنې بۏغاراق دئدی:
– هه، نییه باخېرسان؟ – دئییب سوسدو و سۏنرا آجېقلې-آجېقلې علاوه إتدی: – منه باخما، یۏلونا دۆزل! – اۏ، اؤز آراباسې‌نېن یانېنا گئتدی. – سن نییه گؤزلرینی منه ضیلّه‌میسَن؟
– دئیه منه ده چېغېردې. – آرابایا أڲلش و جیلۏو‌لارې ألینه آل!
إح، سیز ده منیم باشېما بَلا‌سېنېز!
“اۏنا بیردن-بیره نه اۏلدو؟” – دئیه من آت‌لارې قۏواراق تعجّۆب إدیردیم. آنجاق بورادا تعجّۆبلۆ بیر شئی یۏخ ایدی: اۏنون اۆچۆن چتین ایدی، آخې اۏنون قانونی أری واردې، اؤزۆ ده ساغ-سلامت، هارادا ایسه ساراتۏودا خسته‌خانادا ایدی. من ایسه قطعی اۏلاراق هئچ بیر شئی حاققېندا فیکیرلَشمک ایسته‌میردیم. منیم جمیله‌یه، هم ده اؤزۆمه آجېغېم توتوردو. بیلسه’یدیم کی، دانییار داها اۏخومایاجاق و من داها اۏنون سَسینی هئچ واخت إشیتمه‌ڲه‌جه‌یم، بلکه ده، جمیله‌یه نیفرت إدَردیم.
إله یۏرولموشدوم کی، بۆتۆن بَدَنیم سېزېلدایېردې. تئز چاتماق و سامانېن اۆستۆنه یېخېلېب یاتماق ایسته‌ییردیم. قاران‌لېقدا یۏرتان آت‌لارېن بئل‌لری یېرغالانېر، آرابا بَرک سیلکه‌لَنیر، جیلۏو‌لار ألیمدن سۆرۆشۆردۆ.
خېرماندا خاموت‌لارې بیرتَهَر چېخاردېب آرابانېن آلتېنا آتدېم و سامان تایاسېنا یاخېنلاشېب اؤزۆمۆ اۆستۆنه یېخدېم. دانییار بو دفعه اؤزۆ آت‌لارې اۏتارماغا آپاردې.
سَحَر یوخودان اۏیانارکن قلبیمده فرح هیی دویوردوم. من جمیله ایله دانییارېن شکلینی چکه‌جکدیم. گؤزلریمی
قېیاراق دانییار’لا جمیله‌نی چکه‌جه‌ڲیم شکیلده‌کی کیمی تَصَوّۆرۆمه چۏخ آیدېن گتیردیم. منه إله گلدی کی، ایندیجه ألیمه فېرچا و رنگ آلېب چکه بیله‌رَم.
من چایا طرف قاچدېم، یویوندوم و بوخۏولانمېش آت‌لارېن یانېنا جومدوم. یاش، سۏیوق یۏنجا یالېن آیاق‌لارېمې بَرکدن دؤیَجله‌ییب ایسلادېر، جادار-جادار اۏلموش دابان‌لارېمې دالایېردې، آنجاق بو، منه خۏش ایدی. من قاچېر و قاچا-قاچا، یان-یؤوره‌ده باش وئرَن اۏلای‌لارې گؤرۆردۆم. گۆنَش داغ‌لارېن دالېندان قالخېردې، آرخېن یانېندا تصادۆفَن بیتمیش گۆنه‌باخان گۆنَشه طرف بۏیلانېردې. آغپاپاقلې ککره‌‌لر اۏنو مؤحکَم آرایا آلسا‌لار دا، گۆنه‌باخان تسلیم اۏلموردو. اؤز سارې دیل‌لری ایله صۆبح شۆعاع‌لارېنې اۏنلارېن ألیندن قاپېب آلېر، اؤزۆنۆن توم’لا دۏلو جانلې زنبیلینی دۏیوزدوروردو. آرخېن اۆستۆنده آرابا چرخ‌لری‌نین آچدېغې جېغېرلارا سو دۏلور، بو دېر، یاسمن رنگلی آداجېق، اۏرادا عطیر‌لی یارپېز قورشاغادک قالخمېشدېر. من دۏغما تۏرپاق’لا قاچارکن باشېمېن اۆستۆنده قارانقوش‌لار اؤتۆشه‌رک اوچوشوردولار. إح، بو سَحَر گۆنَشینی بو آغ-ماوی داغ‌لارې، بو شئحلی یۏنجانې و آرخېن قېراغېندا بیتمیش بو گۆنه‌باخانې چکمک اۆچۆن رنگ اۏلسایدې!
خېرمانا دؤننده کئفیم تامام پۏزولدو. اۏرادا جمیله‌نی گؤردۆم. اۏنون صیفَتی اوزانمېش و قاش-قاباقلې ایدی. یَقین کی، گئجه‌نی یاتمامېشدې: گؤزلری‌نین آلتې کؤلگه‌لنمیشدی. اۏ، منه نه گۆلۆمسۆندۆ و نه ده بیر کلمه سؤز دئدی. لاکین بریقادیر اۏرۏزمات گؤرۆنن کیمی جمیله اۏنا یاخېنلاشدې و سلاملا‌شمازدان دئدی:
– گؤتۆر، آرابانې آپار! منی هارایا ایسته‌ییرسَن، گؤندر، آنجاق دوراغا داها گئتمه‌یه‌جه‌ڲَم.
– جامالتای، سنه نه اۏلوب، مۏز‌آلان سانجېب-نه‌دیر؟ – دئیه اۏرۏزمات تعجّۆب‌لَندی.
– مۏز‌آلان دانالارېن قویروغو آلتېندا اۏلور! منی سۏرغو-سوالا توتما. دئدیم کی، ایسته‌میرم، قورتاردې گئتدی!
اۏرۏزماتېن صیفَتیندن تَبَعه‌ۆم چکیلدی:
– ایسته‌سن ده، ایسته‌مه‌سن ده تاخېل داشېما‌لېسان. – اۏ، قۏلتوق آغاجېنې یئره ووردو. – أڲر بیر آدام سنی اینجیدیبسه دئ، بو قۏلتوق آغاجې ایله اۏنون بۏینونو سېندېرارام. بئله دَڲیل’سه، آخماق‌لېق إله‌مه: سن عسگرلره تاخېل داشېیېرسان. اؤز أرین ده اۏرادا دېر، – اۏ، اؤز قۏلتوقاغاجې اۆسته توللانېب دؤندۆ.
جمیله اؤزۆنۆ ایتیردی، تامام قېزارمېش حالدا دانییارا طرف باخدې، یاواشجادان کؤکسۆنۆ اؤتۆردۆ. دانییار اۏندان بیر آز آرا‌لې، آرخا‌سې اۏنا طرف دوراراق، خاموتون قایېشېنې بَرکدن چکیب دارتېشدېرېردې. اۏ، صؤحبَتی باشدان-آیاغا إشیتمیشدی. جمیله ألینده توتدوغو قامچېنې أللَشدیره‌رَک هله بیر خئیلَک دوردو، سۏنرا ألینی حیرص’له چېرپاراق اؤز آراباسې‌نېن یانېنا گئتدی.
همین اۏ گۆن بیز اؤنجه‌کیندن تئز قایېدېردېق. دانییار بۆتۆن یۏل‌بۏیو آت‌لارې قۏودو. جمیله توتقون ایدی، دینیب-دانېشمېردې. من هئچ اینانمېردېم کی، قارشېمدا اوزانان یانېب قارالمېش استئپدیر. آخې اۏ، دۆنَن تامام باشقا جۆره ایدی. إله بیل، اۏنون حاققېندا ناغېلدا إشیتمیشدیم و دۆشۆنجه‌می قاپامېش خۏشبخت‌لیک مَنظَره‌سی باشېمدان هئچ جۆر چېخمېردې. منه إله گلیردی کی، یاشامېن أن پارلاق بیر پارچاسېنې توتموشام. اۏنو بۆتۆن تفرّۆعاتې ایله تَصَوّۆرۆمده جانلاندېرېردېم و منی ده تشویشه سالان آنجاق بو ایدی. قاپانچېدان بیر وَرَق قالېن کاغېذ قۏپارمایېنجا ساکیت اۏلا بیلمه‌دیم. تئز اۆره‌ڲیم چېرپېنا-چېرپېنا تایا‌نېن دالېنا قاچدېم و کاغېذې یۏلدا خېرمانسۏووران‌لاردان چېرپېشدېردېغېم هامار کۆره‌ڲین اۆستۆنه قۏیدوم.
– آللاه، سن اؤزۆن کؤمَک اۏل! – دئیه واختې’یلا آتام منی ایلک دفعه آتا میندیررکن دئدیڲی کیمی پېچېلدادېم و قلمی کاغېذا تۏخاندېردېم. بونلار ایلک جسارت‌سیز شتریخ‌لر ایدی. کاغېذ‌دا دانییارېن جیزگی‌لری آلېناندا من هر شئیی اونوتدوم! منه آرتېق إله گلدی کی، همین آقوست گئجه‌سی‌نین استئپی کاغېذا کؤچۆرۆلمۆشدۆر، منه إله گلدی کی، دانییارېن ماهنې‌سېنې إشیدیرَم، اۏنون اؤزۆنۆ باشېنې دالا آتمېش، سینه‌سی آچېق حالدا گؤرۆرَم، اۏنا قېسېلمېش جمیله‌نی ده گؤرۆرَم. بو، منیم ایلک مۆستقیل رسمیم ایدی: بو، آرابادېر، بو دا اۏنلاردېر، بو، بوراخېلمېش جیلۏو‌لاردېر، قاران‌لېقدا آت‌لارېن بئل‌لری یېرغالانېر، داها سۏنرا استئپ باشلایېر، اوزاق اولدوزلار گؤرۆنۆر.
من إله آلوده‌‌لیک’له چکیردیم کی، یان-یؤوره‌مده هئچ بیر شئیی گؤرمۆردۆم. کیمین ایسه سَسی باشېمېن اۆستۆنده إشیدیلدیکده آیېلدېم.
– سنه نه اۏلوب، إشیتمیرسن؟
بو، جمیله ایدی. من اؤزۆمۆ ایتیریب قېزاردېم، شکلی گیزلَتمه‌ڲه ماجال تاپمادېم.
– آرابا چۏخدان یۆکله‌نیبدیر. بیر ساعات دېر کی، چېغېرېرېق، إشیتمیرسن! بورادا نه إله‌ییرسن؟ بس بو، نه‌دیر؟ – دئیه شکلی گؤتۆرۆب سۏروشدو. – هم! – جمیله چیڲین‌لرینی حیرص’له چَکدی.
من یئره گیرمه‌ڲه حاضېردېم. جمیله شک’له خئیلَک سۆرَج باخدېقدان سۏنرا کَدَر‌لی، یاشلې گؤزلرینی قالدېرېب یاواشجادان دئدی:
– کیچینه بالا، بونو وئر منه… اۏنو یادیگار کیمی ساخلایاجاغام… – اۏ، شکلی ایکی‌قات بۆکۆب قۏلتوغوندا گیزلَتدی.
بیز آرتېق یۏلا چېخمېشدېق، من ایسه هله ده اؤزۆمه گله بیلمیردیم. إله بیل، بۆتۆن بونلار یوخودا اۏلموشدو. هئچ اینانمېردېم کی، گؤردۆک‌لریمی شکیلده اۏخشادا بیلمیشم. آنجاق قلبیمین درین‌لیڲینده تئزآلدانان بیر تنتَنه، حتتا غرور، بیر-بیریندن اؤتکم، بیر-بیریندن جاذیبه‌دار خیال‌لار اؤزۆنۆ گؤرسه‌دیر و باشېمې گیجَللَندیریردی. آرتېق چۏخلو چئشیدلی شکیل‌لر چکمک ایسته‌ییردیم، لاکین قلم’له دَڲیل، رنگ‌لر’له، بۏیا‌لار’لا. چۏخ سۆرعت’له گئتمه‌ڲیمیزه ده هئچ اؤنم وئرمیردیم. دانییار آت‌لارې سۆرعت’له قۏووردو. جمیله ده اۏندان گئری قالمېردې. اۏ، یان-یؤوره‌سینه باخېناراق، هردن، نه‌دن‌سه إتکیلی و گۆناهکارجاسېنا گۆلۆمسه‌ییردی. من ده گۆلۆمسه‌ییردیم: دئمک، اۏنون دانییار’لا منه داها حیرصی توتموردو و خواهیش إله‌سه’یدی، دانییار بو گۆن ده اۏخویاجاقدې…
دوراغا اؤنجه‌کیندن خئیلَک قاباق چاتدېق، عَوَضینده ایسه، آت‌لار باشدان-آیاغا کؤپۆک ایچینده ایدی. دانییار چاتار-چاتماز کیسه‌لری داشېماغا باشلادې. اۏنون هارایا تَلَسدیڲینی و اۏنا نه اۆز وئردیڲینی باشا دۆشمک چتین ایدی. یانېمېز‌دان قاطار‌لار اؤتۆب-کئچنده اۏ، دالقېن باخېش‌لارې ایله اوزون سۆرَج اۏنلارېن دالېنجا باخېردې. جمیله ده اۏنون باخدېغې طرفه باخېر، سانکی، اۏنون فیکریندن نه‌لر کئچدیڲینی اؤرگنمه‌ڲه چالېشېردې.
– بورایا گل، نال لاخلایېب، کؤمَک إله چېخارداق، – دئیه اۏ، دانییارې سَسله‌دی.
دانییار ایکی دیزی آراسېندا ساخلادېغې آتېن دېرناغېندان نالې چېخاردېب بئلینی دۆزَلدنده جمیله اۏنون گؤز‌لری ایچینه باخاراق یاواشجادان دئدی:
– سنه نه اۏلوب، باشا دۆشمۆرسَن؟.. یا دا دۆنیادا تک منم؟..
دانییار اۆزۆنۆ دینمَزجه یانا چئویردی.
– سن إله بیلیر‌سن کی، منیم اۆچۆن آسان دېر؟ – جمیله کؤکسۆنۆ اؤتۆردۆ.
دانییارېن قاش‌لارې تیتره‌دی. جمیله‌یه محبّت و کَدَر’له باخاراق نه ایسه دئدی. لاکین، اۏ إله یاواشجادان دئدی کی، من إشیده بیلمه‌دیم، سۏنرا اۏ، سۆرعتلی آددېم‌لار’لا، حتتا، نه‌دن‌سه، راضې حالدا اؤز آراباسېنا طرف گئتدی. اۏ گئده-گئده ألینده توتدوغو نالې سېغاللایېردې. من اۏنا باخېب باشا دۆشمۆردۆم کی، جمیله‌‌نین سؤز‌لری اۏنا نه جۆر تسکین‌لیک وئره بیلَردی. أڲر بیریسی دریندن آه چکیب: “سن إله بیلیر‌سن کی، منیم اۆچۆن آسان دېر”، – دئییبسه، بورادا نه تسکین‌لیک اۏلا بیلَر.
بیز آرابا‌لارې بۏشالدېب گئتمک ایسته‌ییردیک کی، أڲنینده أزیک شینئل، چیڲنینده چانتا اۏلان آرېق، یارا‌لې بیر عسگر حَیَطه داخیل اۏلدو. بوندان بیر نئچه دقیقه قاباق دوراقدا بیر قاطار دایاندې. عسگر یان-یؤوره‌سینه باخېنېب چېغېردې:
– بورادا کورکورئو آیېلېندان آدام وارمې؟
من اۏنون کیم اۏلاجاغېنې فیکیرلَشیب جاواب وئردیم:
– من کورکورئودانام.
– سن کیمسن، قارداش؟ – دئیه عسگر منه طرف گلمک ایسته‌ییردی کی، جمیله‌نی گؤرۆب تعجّۆب و فرح’له گۆلۆمسۆندۆ.
– کریم، سن‌سن؟ – دئیه جمیله سَسلَندی.
عسگر اۏنا طرف یۆیۆرۆب، ایکی أ‌لی ایله جمیله‌‌نین ألینی سېخدې.
– جمیله، باجېم!
بَللی اۏلدو کی، اۏ، جمیله‌‌نین یئرلیسیدیر.
– لاپ یئرینه دۆشدۆ! بیلن کیمی یۏلومو بورادان سالدېم. – اۏ، هیجان’لا دانېشېردې. – بیرباشا سادېغېن یانېندان گلیرَم. خسته‌خانادا بیر یئرده یاتېردېق. آللاه قۏیسا، بیر-ایکی آیا اۏ دا قایېدار. اۏندان آیرېلارکن دئدیم کی، آروادېنا مکتوب یاز، آپارېم… بو دېر، آل، ساغ-سلامت گتیرمیشَم.
– کریم جمیله‌یه اۆچ‌بوجاق بیر مکتوب اوزاتدې.
جمیله مکتوبو آلېب قېزاردې، سۏنرا آغ‌آپپاق آغاردې، إحتیاط’لا گؤزاوجو دانییارا باخدې. دانییار اۏ زامان خېرماندا اۏلدوغو کیمی، آیاق‌لارېنې گئنیش آچاراق آراباسې‌نېن یانېندا تک-یالقېز دورموشدو. اۏ، اومودسوز‌لوق’لا دۏلو گؤز‌لری ایله جمیله‌یه باخېردې.
بو زامان هر طرفدن آدام‌لار تؤکۆلۆشۆب گلدی، دَر-حال عسگرین تانېش و قۏهوم‌لارې تاپېلدې، سۏرغو-سۏرغو باشلاندې. جمیله مکتوب اۆچۆن عسگره میننتدار‌لېق إتمه‌ڲه ماجال تاپمامېشدې کی، دانییارېن آرابا‌سې اۏنون یانېندان گۆرۆلتۆ ایله اؤتۆب کئچدی، سۆرعت’له حَیَطدن چېخدې و چالا-چوخور’لا سیلکه-لنه-سیلکه‌له‌نه یۏلدا تۏزاناق قۏپاردې.
– اۏ دَلی اۏلوب، نه‌دیر! – دئیه اۏنون دالېنجا چېغېردېلار. عسگری هارایا ایسه دارتېب آپارمېشدېلار. جمیله ایله من
ایسه هله ده حَیَطین اۏرتاسېندا دوروب، اوزاقلاشان تۏز بولود-لارېنا باخېردېق.
– گئد‌ک، جئنئ، – دئدیم.
– سن گئت، منی تک بوراخ، – دئیه جمیله کَدَر’له جاواب وئردی.
بئله‌لیک’له، بۆتۆن بو سۆرَج عرضینده بیز ایلک دفعه اۏلاراق یۏلو آیرې-آیرې‌لېقدا گئتدیک. بۏغاناق بۆرکۆ قوروموش دۏداق-لارېمې یاندېرېردې. بۆتۆن گۆن عرضینده قېزېب آغ‌آپپاق اۏلموش یانېق جادار تۏرپاق، ایندی، سانکی، سۏیویاراق شۏر بۏزارتې ایله اؤرتۆلۆردۆ. غروبدا قرارسېز، فۏرماسېز گۆنَش ده إله بو جۆر شۏر آغېمتېل ایلغېم ایچه‌ری‌سینده لپه‌لنیردی. اۏرادا، توتقون اۆفۆ-قۆن اۆستۆنده نارېنجې-قېرمېزې طوفان بولود‌لارې تۏپلاشېردې. شید-ده‌تلی ایستی یئل أسه‌رَک آت‌لارېن صیفَت‌لرینی آغ أرپ’له اؤرتۆر، یال‌لارېنې دارایاراق کئچیر، تپه‌لرده‌کی یۏوشان کۏل‌لارېنې أسدیریردی.
“یۏخ’سا یاغېش یاغاجاق؟” – فیکیرلَشدیم.
اؤزۆمۆ إوسیز-إشیکسیز هیه إدیردیم، جانېمې هَیَجان آلمېشدې. هر زامان آددېملا گئتمه‌ڲه جهد إدَن آت‌لارې قامچې-لایېردېم. اوزونایاق آرېق دۏوداق‌لار هیجان’لا هارایا ایسه یارغانا طرف قاچېردېلار. صحرا پېتراغې‌نېن سارالمېش یارپاق-لارې یۏلا سپه‌لنمیشدی. بیز‌ده صحرا پېتراغې اۏلموردو. کۆلَک اۏنلارې قازاخ تۏرپاق‌لارې طرفدن گتیر‌میشدی. گۆنَش باتېردې. یان-یؤوره‌ده هئچ کس یۏخدو. یالنېز بۆتۆن گۆنۆ یۏرولوب ألدن دۆشمۆش استئپ ایدی.
من خېرمانا گلنده هاوا آرتېق قارالمېشدې. ساکیت‌لیکدی.
کۆلَک یۏخدو. دانییارې سَسله‌دیم.
– اۏ، چایا گئتدی، – دئیه کئشیکچی جاواب وئردی. – گؤرۆر-سن، نه بۆرکۆدۆر، هامې إوینه داغېلېشېب. کۆلَک‌سیز خېرماندا نه إله‌مک اۏ‌لار.
آت‌لارې اۏتلاماغا بوراخدېم، اؤزۆم ایسه چایا طرف گئتدیم.
من سېلدېرېمېن اۆستۆنده‌کی دانییارېن سئودیڲی یئری تانېیېردېم.
اۏ، باشېنې دیز‌لرینه طرف أڲه‌رَک، بئلینی بۆکۆب اۏتورموش و سېلدېرېمېن آشاغې‌سېندا چاغلایان چایا قولاق آسېردې. من یاخېنلاشېب اۏنو قوجاقلا ماق و اۏنا یاخشې بیر سؤز دئمک ایسته‌ییردیم. لاکین نه دئیه بیلَردیم؟ بیر آز کنار‌دا دوروب، گئری دؤندۆم. سۏنرا اوزون سۆرَج سامانېن اۆستۆنده اوزا-ناراق قارا بولود‌لار’لا اؤرتۆلن سمایا باخېر و فیکیرلَشیردیم: “یاشام نه اۆچۆن بئله آنلاشېلماز و مۆرَکَّب دیر؟”
جمیله ایسه هله ده قایېتمامېشدې. اۏ، هارایا گئده بیلَر-دی؟ من بَرک یۏرولموشدوم، آنجاق یوخوم گلمیردی. اوزاق-لاردا، داغ‌لارېن اۆستۆنده قارا بولود‌لارېن ایچه‌ریسی’یله شیمشک چاخېردې.
دانییار گلنده من هله یاتمامېشدېم. اۏ، هردن‌بیر یۏلا باخاراق بۏش-بۏشونا خېرماندا گزیشدی. سۏنرا تایا‌نېن دالېندا، منیم یانېمداجا سامانېن اۆستۆنه اوزاندې.“اۏ داها آیېلدا قالماز، لاکین هارایا گئده بیلَر؟” بیر آز سۏنرا یوخو-نون ایچیندن، آغېر-آغېر یاخېنلاشان آرابانېن سَسینی إشیتدیم. دئیه‌سن، جمیله ایدی…
نه قَدَر یاتدېغېمې بیلمیرَم. لاکین بیردن لاپ قولاغې-مېن دیبینده کیمین ایسه آددېم‌لارې سامان اۆستۆنده خېشېلدادې. سانکی، یاش بیر قاناد یاواشجا چیڲنیمه تۏخاندې. گؤزلریمی آچدېم، جمیله ایدی. اۏ، چایدان گلیردی. سرین، یاش پالتارې‌نېن سویونو سېخمېشدې. اۏ آیاق ساخلادې، یان-یؤوره‌سینه ناراحات حالدا باخېندې و دانییارېن یانېندا یئره اۏتوردو.
– دانییار، من گلدیم، اؤزۆم گلدیم، – ساکیتجه دئدی.
أطراف سۆکوت ایچینده ایدی، شیمشک سه‌یزجه آشاغې شېغېدې.
– اینجیدین؟ چۏخ اینجیدین، هه؟
یئنه ساکیت‌لیکدی، یالنېز یویولموش تۏرپاق لۏپاسې خفیف بیر شاپپېلتې ایله چایا دۆشدۆ.
– مَڲَر من گۆناه‌کارام؟ سن ده گۆناهکار دَڲیلسن…
اوزاق‌لار‌دا، داغ‌لارېن اۆزه‌رینده گؤڲ گۆرۆلده‌دی. ایلدېرېمېن ایشېغې جمیله‌نی یان طرفدن ایشېقلاندېردې. اۏ دؤنۆب آرخاسېنا باخدې و دانییارا قېسېلدې. چیڲین‌لری دانییارېن أل‌لری آلتېندا آتېلېب دۆشۆردۆ. اۏ، سامانېن اۆستۆنده دانییار’لا یاناشې اوزاندې.
یاندېرېجې کۆلَک استئپدن أسه‌رَک سامانې بوروب سۏووروردو، خېرما‌نېن قېراغېنداکې یئریندن اۏینایان آلاچېغې دؤیَجله‌ییر و فېرفېرا کیمی یۏلدا وورنوخوردو. قارا بولود‌لاردا تزه‌دن گؤڲ شۆعاع‌لار گؤرۆندۆ و دانییار’لا جمیله‌‌نین باش‌لارې اۆستۆنده‌کی گؤڲ شاققېلتې ایله گۆرۆلده‌دی. هم دَهشَتلی و هم ده فرحلی ایدی – سۏنونجو یای طوفانې باشلایېردې.
– سن إله بیلیردین کی، من سنی اۏنا دَڲیشَرم؟ – دئیه جمیله حرارَت’له پېچېلدایېردې. – یۏخ هئی، یۏخ! اۏ هئچ واخت منی سئومه‌میشدیر. بیرجه سلام گؤندَ‌ریر، اۏ دا مکتوبون لاپ سۏنوندا. اۏنون گئجیکمیش محبّتی منه لازېم دَڲیل! قۏی نه دئییرلرسه، دئسینلر! منیم عزیزیم، کیمسه‌سیزیم، سنی هئچ کسه وئرمه‌رم! من سنی چۏخدان سئویردیم. سنی تانېمادېقدا دا سئویر، سنی گؤزله‌ییردیم و إله بیل، سن ده بیلیردین کی، گؤزله‌ییرم، گلدین!
ماوی شیمشک‌لر بیر-بیری‌نین دالېنجا چاخاراق، سېلدېرېمېن آلتېندا چایا شېغېیېردې. سامانېن اۆستۆنه دۆشن چَپَکی سۏیوق یاغېش دامجې‌لارې خېشېلدادې.
– جمیله‌م، جامالتای! – دئیه دانییار اۏنو أن اینجه قازاخ و قېرقېز آد‌لارې ایله پېچېلتې ایله چاغېرېردې. – اۆزۆنۆ منه چئویر، قۏی گؤزلرینه تاماشا إدیم!
طوفان باشلادې.
آلاچېقدان قۏپموش گئجه پارچاسې وورولموش قوش کیمی قاناد‌لارېنې چالاراق هاوا‌دا چېرپېنېردې. یاغېش، إله بیل، یئری اؤپۆرمۆش کیمی، شیدَّت’له تؤکمه‌ڲه باشلادې، آشاغېدان کۆلَک ده دؤیَجله‌ییردی. ایلدېرېم چَپَکینه حرکت إده‌رَک بۆتۆن سامانې دَهشت’له بۆرۆدۆ. باهاردا آچان قېزېل زانباقلارتک داغ‌لارداکې شیمشه‌ڲین پارلاق ایشېلتې‌لارې یانېب سؤندۆ. سېلدېرېم دره‌ده کۆلَک غضب’له اوغولدایېردې.
یاغېش تؤکۆردۆ، من ایسه سامانېن ایچینه گیریب اوزانمېشدېم و هیه إدیردیم کی، ألیمین آلتېندا‌کې اۆره‌ڲیم نئجه چېرپېنېر. من خۏشبخت ایدیم. منده إله بیر هیه یارانمېشدې کی، إله‌بیل، خسته‌لیکدن سۏنرا ایلک دفعه دیر چېخېب گۆنَشه باخېرام. یاغېش دا، ایلدېرېمېن ایشېغې دا سامانېن آلتېندا گیزلَندیڲیم یئره نۆفوذ إدیردی. آنجاق منیم اۆچۆن خۏش ایدی، یاتېر، گۆلۆمسه‌ییر و باشا دۆشمۆردۆم کی، بو سَس‌لر دانییار’لا جمیله‌‌نین پېچېلتېلارېدېر، یا دا کسَن یاغېش سامان‌لارې خېشېلدادېر.
بوندان بئله یاغېش‌لار باشلایاجاق، تئزلیک’له پایېز گیره‌جک-دیر. هاوادان آرتېق یۏوشان و ایسلانمېش سامانېن رۆطوبتلی اییی گلیردی. پایېز‌دا بیزی نه‌لر گؤزله‌ییر؟ بو باره‌ده نه‌دن‌سه دۆشۆنمۆردۆم.
همین پایېز ایکی‌ایللیک تَنَفّۆسدن سۏنرا چایا، سېلدېرېمېن اۆستۆنه گلیر و ایندی بۏش اۏلان اؤنجه‌کی خېرما‌نېن یانېندا اۏتو-روردوم. بورادا من شایېرد رنگ‌لری ایله اؤزۆمۆن ایلک إتۆد‌لریمی چکدیم. حتتا اۏ زامانکې آنلایېشېما گؤره، هامېسې باشارېلی اۏلموردو.
“رنگ‌لر یارامېر! أڲر أصل رنگ‌لریم اۏلسایدې!”– اۏ رنگ‌لرین نئجه اۏلاجاغېنې تَصَوّۆر إده بیلمه‌سم ده، بو سؤز‌لری اؤز-اؤزۆمه دئییردیم.
یالنېز خئیلَک سۏنرا قورشون تۆبیک‌لرده اۏلان أصل یاغلې بۏیا-لارې گؤرمَک منه مۆیر اۏلدو.
رنگ رنگدیر، آنجاق، هر حالدا، دئیه‌سن، اؤرگتمن‌لر حاقلې ایدی: رنگ’له ایشله‌مه‌ڲی اؤرگنمک لازېمدې. لاکین تحصیل حاققېندا هئچ دۆشۆنه ده بیلمَزدیم. قارداش‌لارېمدان هئچ بیر خبر آلمایاندا آنام منی، اؤزۆنۆن یئگانه اۏغلونو، “ایکی عائله‌نین جیگیتینی و عائله دۏلاندېرانېنې” هئچ جۆر بوراخ-مازدې. بو حاقدا من بیر سؤز دئمه‌ڲه ده جسارت إتمیردیم. پایېز ایسه ترس‌لیکدن إله گؤزَل ایدی کی، رنگی ألینه آل، چَک!
سۏیوق سولو کورکورئو دایازلاشمېشدې. آشېرېم‌لارداکې چېل-پاق قایا‌لارې تۆند-یاشېل و نارېنجې رنگلی یۏسون باسمېشدې. ایلک سۏیوق‌لاردان چېلپاق، ظریف سؤیۆد پؤهرن‌لیڲی قېزارمېشدې، لاکین کؤرپه قۏواق‌لار ایسه هله سارې مؤحکَم یارپاق‌لارېنې تؤک-ممیشدی.
ایلخېچې‌لارېن یاغېشدا یویولموش حیسلی آلاچېق‌لارې چایلاقدا سارالمېش خۏرا‌لېقدا قارالېردې، آلاچېق‌لارېن تپه‌سیندن گؤڲه چالان عطیر‌لی تۆستۆ بورولا-بورولا قالخېردې. قېوراق آیغېرلار پایېزسایاغې هۆندۆردن کیشنه‌ییردیلر، آنالارې داغېلېشمېشدې و ایندی آرتېق باهارېن اؤزۆنه‌دک اۏنلارې ایلخېدا ساخلاماق آسان دَڲیلدی. داغدان قایېدان مال-قارا سۆرۆ ایله کؤوشه‌ن‌لرده دۏلاشېردې. بۏزاران گؤم-گؤی استئپی تاپدانمېش جېغېرلار إنینه-اوزونونا کسمیشدی.
بیر آزدان صحرا کۆله‌ڲی أسدی، گؤڲۆن اۆزۆ توتولدو، قارېن جار‌چې‌لارې اۏلان سۏیوق یاغېش‌لار تؤکدۆ. بیر دفعه مۆلاییم بیر گۆنده چایا گئتدیم. چایېن دایازلاشدېغې یئرده داغ قوشار-مودونون قېرمېزې کۏلو اۆزۆمه گۆلۆمسه‌ییردی. من دایاز یئرین یاخېن‌لېغېندا سؤیۆد پؤهرن‌لیڲینده اۏتوردوم. آخشام دۆشۆردۆ. بیردن ایکی آدام گؤردۆم، هر شئی بَللی ایدی کی، اۏنلار چایې دایاز یئردن کئچمیشدیلر. بونلار دانییار و جمیله ایدی. من گؤزلریمی اۏنلارېن سرت و هَیَجانلې صیفَت’له-ریندن چکه بیلمیردیم. جیینینده أشیا چانتا‌سې اۏلان دانییار تله‌سیک آددېملایېردې، یاخاسې آچېق شینئلی‌نین أتک‌لری دیدیلمیش اوزون چکمه‌لری‌نین بۏغاز‌لېق‌لارېنا دَڲیب شاپپېلدایېردې. جمیله‌‌نین باشېنا باغلادېغې آغ یای‌لېق بۏینونا دۆشمۆشدۆ، أڲنینه اؤزۆنۆن أن یاخشې گۆللۆ پالتارېنې گئیمیشدی (بو پالتار’لا اۏ، بازاردا اؤزۆنۆ چکیب گزمه‌ڲی سئویردی). پالتارې‌نېن اۆستۆندن میله‌میل مخمردن تیکیلمیش سېرېقلې ژاکئت گئیمیشدی. بیر ألینده کیچیک بیر باغلاما وار ایدی، اۏ بیری أ‌لی ایله ایسه دانییارېن چانتاسېنېن اوجوندان توتموشدو. اۏنلار گئده-گئده نه حاقدا ایسه دانېشېردېلار.
بو دېر، اۏنلار جېغېر’لا، چیڲا کۏللوق‌لارې ایله اؤرتۆلۆ دره‌د‌ن کئچیب گئتدیلر. من اۏنلارېن آرخاسېنجا باخاراق نه إده‌جه‌ڲیمی بیلمیردیم. بلکه، اۏنلارې سَسله‌ییم؟ لاکین دیلیم، إله بیل، قورو-یوب داماغېما یاپېشمېشدې.
سۏنونجو قېرمېزې شۆعاع‌لار داغ‌لار بۏیونجا سۆرعت’له اؤتن آلا بولود‌لارېن اۆزه‌ری ایله سۆرۆشدۆ و قاران‌لېق درحال چؤکمه‌ڲه باشلادې. دانییار’لا جمیله آرخا‌لارېنا باخما‌زدان دَمیریۏلو رازیئزدینه گئدیردیلـر. اۏنلارېن باش‌لارې چیڲا پؤهره‌‌لیک‌لری ایچه-ریسینده بیر-ایکی دفعه ده گؤرۆندۆ و سۏنرا گؤزدن ایتدی.
– جمیله! – دئیه من بۆتۆن گۆجۆم’له چېغېردېم.
“آ-آ-آ”! – سَسیم گئدیب چاتمایاراق عکس-صَدا وئردی.
– جمیله! – دئیه من بیر ده چېغېردېم و اؤزۆم ده بیلمَزدن چایېن ایچی ایله اۏنلارېن دالېنجا قاچماغا باشلادېم.
بوز کیمی سۏیوق سو اۆزۆمه سېچرایېردې، پالتارېم ایسلانمېشدې، من ایسه آغېنا-بۏزونا باخما‌زدان یۆیۆرۆردۆم. بیردن آیاغېم نه‌یه ایسه ایلیشدی، گومبولتو ایله یئره گلدیم. باشېمې قالدېرمازدان اوزانمېشدېم و گؤز یاش‌لارېم اۆزۆمۆ ایسلاتمېشدې. قاران‌لېق، إله بیل، چیڲین‌لریمه چؤکمۆشدۆ. چیڲا‌نېن مؤحکَم بوداق‌لارې اینجه-اینجه کَدَر’له سَس‌لَنیردی.
– جمیله! جمیله! – دئیه من گؤز یاش‌لارې تؤکه-تؤکه بۏغو‌لاراق هېچقېرېردېم.
من أن عزیز و یاخېن آدام‌لارېمدان آیرېلېردېم. یالنېز ایندی، تۏرپاغېن اۆستۆنده اوزانېب قالا‌رکن باشا دۆشدۆم کی، جمیله‌نی سئویرَم. بَلی، بو، منیم ایلک اوشاق‌لېق محبّتیم ایدی.
من باشېمې یاش دیرسَک‌لریمین اۆستۆنه قۏیاراق خئیلَک اوزاندېم. من نه‌اینکی جمیله ایله دانییاردان، اؤز اوشاق‌لېغېمدان دا آیرېلېردېم.
قاران‌لېقدا إوه چاتاندا حَیَطده چاخناشما واردې، اۆزَنگی‌لر جینگیلده‌ییردی، کیم ایسه آت‌لارې یَهَرلَییردی، سرخۏش عُثمان ایسه آتېن اۆستۆنده یېرغالاناراق بۏغازې یېرتېلدېقجا چېغېرېردې:
– بو آزمېش، ناجینس ایتی آیلدن چۏخدان قۏوماق لازېم ایدی. بۆتۆن نسلی آبرې‌سېز إله‌دی! أڲر ألیمه دۆشسه، إله اۏراداجا اؤلدۆره‌جه‌ڲَم. قۏی مۆحاکیمه إله‌سینلر. من یۏل وئرمه‌رم کی، هر یازېق گلیب بیزیم آرواد‌لارې آپارسېن. هایدې، جیگیت‌لر، یَهَر اۆستۆنه. هئچ یئره قاچېب قورتارا بیلمَز، دوراقدا
اۏنا چاتارېق!
بَدَنیمی تیترَتمه بۆرۆدۆ. اۏنلار هارایا چاپاجاقلار؟ لاکین اۏنلارېن بؤیۆک یۏل’لا دوراغا یۏخ، رازیئزده چاپدېق‌لارېنې یَقین إتدیکدن سۏنرا گیزلینجه إوه کئچدیم و گؤز یاش‌لارېمې گیزلَتمک اۆچۆن آتامېن کۆرکۆنۆ گئییب باشېمې ایچینده گیزلَتدیم.
آیلده هره بیر سؤز دئییردی. آرواد‌لار بیر-بیری‌نین سؤزۆنۆ کسه‌رَک، جمیله‌نی تقسیرلندیریردیلر:
– آخماق دېر! اؤز سعادتینی تاپدالایېب، بئله بیر عائله‌دن گئتدی!
– بیر دایان، اۏنون نه‌یینه عاشیق اۏلوب؟ وور-توت بیر شینئلی وار، بیر ده یېرتېق چکمه‌لری!
– ألبتّه، نه‌یی وار کی! أصیل-نه‌جابتی اۏلمایان یازېق، آوارا بیر آدام دېر، أڲنینده نه وار’سا، إله اۏ دېر. ضرری یۏخ دېر، بیزیم گؤزَل بیر واخت اؤزۆنه گله‌جَک، آنجاق اۏ زامان ایش ایشدن کئچمیش اۏلاجاقدېر.
– مسأله ده إله اۏراسېندا دېر! بیر أر کیمی، إودار بیر کیشی کیمی سادېغېن نه‌یی پیس دیر؟ آیېلدا بیرینجی جیگیتدیر!
– بس قایېن‌آناسې؟ بئله قایېن‌آنا هر آداما قیسمت اۏلمور! بئله بایبیچه‌دَن هئچ یئرده تاپماق اۏلماز! سفئح قېز هئچ نه‌یین اۆستۆنده اؤزۆنۆ محو إتدی!
بلکه ده، تکجه من جمیله‌نی، اؤز کئچمیش جئنئمی مذمَّت إتمیردیم. نه اۏلسون کی، دانییارېن شینئلی کؤهنه، آیاق‌قابې‌لارې یېرتېقدېر، آخې من بیلیردیم کی، مَعنوی جَهَتدن اۏ، بیزیم هامېمېزدان زنگین دیر. یۏخ، هئچ اینانمېردېم کی، جمیله بدبخت اۏلاجاقدېر. یالنېز آناما یازېغېم گلیردی. منه إله گلیردی کی، جمیله ایله بیرلیکده اۏنون قۆوّه‌سی ده گئتمیشدیر. اۏنو کَدَر بۆرۆمۆش، رنگی -رویو قاچمېشدې. ایندی باشا دۆشدۆڲۆم کیمی، اۏ، بعضن یاشامېن کؤهنه قایدا-قانون‌لارې بئله آمان‌سېز‌جاسېنا پۏزماسې ایله بارېشا بیلمیردی. أڲر قۏجامان بیر آغاجې طوفان کؤکۆندن چېخاردېب آتېر’سا، اۏ بیر داها دیکلمز. أوّل‌لر آنام ایڲنه‌نی ساپلاماغې هئچ کَسدن خواهیش إتمَزدی: شأنینه سېغېشمازدې. آنجاق بیر دفعه مکتبدن قایېدارکن آنامېن أل‌لری‌نین أسدیڲینی گؤردۆم، اۏ، ایڲنه‌‌نین دئشیڲینی گؤرمه‌دیڲی اۆچۆن آغلایېردې.
– ایڲنه‌نی ساپلا! – دئیه مندن خواهیش إتدی و کؤکسۆنۆ دریندن اؤتۆردۆ. – جمیله محو اۏلاجاق… إح، اۏ عائله‌ده یاخشې إودار قادېن اۏلاجاقدې! گئتدی… اۆز دؤندردی… آخې نییه گئتدی؟ بیز‌ده مَڲَر اۏنون اۆچۆن پیس کئچیردی؟..
من آنامې قوجاقلایېب اۏنو ساکیت‌لَشدیرمک ایسته‌ییردیم، اۏنا دانېشماق ایسته‌ییردیم کی، دانییار نئجه آدام دېر. آنجاق باجارمېردېم. بونون’لا اۏنو بۆتۆن یاشامې بۏیو تحقیر إتمیش اۏلاردېم.
بونون’لا بئله، منیم بو أحوالاتداکې گۆناه‌سېز ایشتیراکېم بیر سیرّ اۏلاراق قالمادې…
چۏخ کئچمه‌دی کی، صادېق قایېتدې. ألبتّه، اۏ عذاب چکیردی.
بونون’لا بئله، سرخۏش اۏلاندا عُثمانا دئییردی:
– گئدیب’سه، قۏی گئتسین. بیر یئرده گه‌بریب قالاجاقدېر. بیزیم زمانه‌ده آرواد چۏخ تاپماق اۏ‌لار. حتتا زرّینساچلې قادېن‌لار بئله قۏتور بیر اۏغلانا دَڲمز.
– لاپ دۏغرو دېر! – دئیه عُثمان جاواب وئریردی. – بیر شئیه ته‌ۆف إدیرم کی، اۏ ألیمه دۆشمه‌دی، إله اۏراداجا اؤلدۆرۆب ایشینی بیتیرردیم. جمیله‌نی ایسه ساچ‌لارېندان آتېن قویروغونا باغلاردېم. اۏنلار یا گۆنئیه پامبېق یېغماغا گئدیبلر، یا دا قازاخ‌لارېن یانېنا قاچېبلار، اۏ، یازېق‌لېغا اؤرگشمیشدیر. آنجاق هئچ باشا دۆشمۆرَم کی، بو، نئجه اۏلدو. هئچ کسین خبری یۏخدو و هئچ کسین ده عاغلېنا گلمَزدی. بۆتۆن بونلارې اۏ آلچاق جمیله اؤزۆ دۆزَلدیب! اۏ بیر ألیمه دۆشه’یدی!..
بو سؤز‌لری إشیدَ‌رکن عُثمانا دئمک ایسته‌ییردیم کی، اۏت بیچینینده سَنین دَرسینی نئجه وئردیڲینی یادېندان چېخاردا بیلمیر‌سن. آلچاغېن بیری آلچاق!
بیر دفعه إوده اۏتوروب مکتب دووار قزئتی اۆچۆن نه ایسه چکیردیم. آنام سۏبانېن یانېندا ألله‌شیردی. بیردن صادېق ایچه‌ری گیردی. رنگی آغ‌آپپاق آغارمېش، گؤز‌لری غضب’له قېیېلمېشدې. اۏ، یانېما گلیب ألینده‌کی کاغېذ وَرَقینی گؤزلریمین قاباغېنا توتدو.
– بونو سن چَکمیسَن؟ معطَل قالدېم. بو، منیم ایلک شکلیم ایدی. دانییار و جمیله جانلې آدام کیمی منه باخېردېلار.
– من چکمیشم.
– بو، کیم دیر؟ – دئیه اۏ، بارماغېنې کاغېذېن اۆستۆنه قۏیدو.
– دانییار.
– خایین! – دئیه صادېق اۆستۆمه چېغېردې.
اۏ، شکلی پارچا-پارچا دۏغرایېب تؤکدۆ و قاپېنې شیدَّت’له چېرپېب گئتدی.
خئیلَک چَکَن اۆزۆجۆ سۆکوتدان سۏنرا آنام سۏروشدو:
– سن بیلیردین؟
– بَلی، بیلیردیم.
اۏ، سۏبایا سؤیکَنه‌رَک منه إله مذمَّت و حئیرت’له باخېردې کی! من اۏنا: “اۏنلارې یئنه ده چکه‌جه‌ڲم!” – دئدیکده اۏ، کَدَر‌لی و طاقت‌سیز حالدا باشېنې بولادې. من دؤشه‌مه‌ڲه سپه‌لَنمیش کاغېذ پارچا‌لارېنا باخاراق حیرصیمدن بۏغولوردوم. قۏی منی خایین آدلاندېرسېنلار، کیمه خیانت إتمیشم؟ عائله‌مه؟ نسلیمیزه؟ لاکین من حقیقته، یاشام حقیقتینه، بو ایکی آدامېن حقیقتینه خیانت إتمه‌میشم! من هئچ کسه بو حاقدا دئیه بیلمیردیم،
دئسه’یدیم، حتتا آنام دا منی باشا دۆشمَزدی.
گؤزلریمین قاباغېندا هر شئی بیر-بیرینه قارېشمېشدې.
کاغېذ پارچا‌لارې، إله بیل، جانلې‌لار کیمی دؤشه‌مه‌نین اۆستۆنده هرلَنیردی. یادداشېمدا دانییار’لا جمیله‌‌نین شکیلد‌ن منه باخدېق‌لارې همین آن جانلاندې، اۏ زامان منه إله گلمیشدی کی، دانییارېن همین آقوست گئجه‌سینده اۏخودوغو ماهنېنې إشیدیرَم. اۏنلارېن آیېلدان گئتمه‌لرینی خاطېرلادېم. من ده اۏنلار کیمی یۏلا، سعادت دالېنجا آغېر یۏلا جسارت و اینام’لا چېخماق ایسته‌ییردیم.
– من اۏخوماغا گئده‌جه‌یم… آتاما دئیه‌جه‌ڲَم. رسّام اۏلماق ایسته‌ییرم! – دئیه من قطعیَّت’له آناما دئدیم.
من آرخایېن ایدیم کی، اۏ، منی دانلایاجاق، جبهه‌ده هلاک اۏلموش قارداش‌لارېمې خاطېرلایېب آغلایاجاقدېر. لاکین تعجّۆبلۆدۆر کی، آغلامادې. یالنېز کَدَر‌لی حالدا ساکیتجه دئدی:
– گئت… سیز له‌لک‌لنمیش‌سینیز و اؤزۆنۆزه گؤره ده قاناد چالېر‌سېنېز… هارادان بیلَک، اوزاغامې اوچاجاق‌سېنېز؟ بلکه، سیز حاقلې‌سېنېز. گئت… بلکه، اۏرادا فیکرینی دَڲیشدین. شکیل چکمک، رنگ‌له‌مک بیر صنعت دَڲیل… اۏخویارسان، گؤرَرسَن… اؤز إوینی ده یاددان چېخارتما.
اۏ واختدان کیچیک إو بیزدن آیرېلدې. چۏخ کئچمه‌دی کی، من ده اۏخوماغا گئتدیم.
بۆتۆن أحوالات دا بوندان عیبارت دیر.
رام‌لېق مکتبیندن سۏنرا منی آکادئمییا گؤندَردیکده اؤز دیپلۏم ایشیمی تقدیم إتدیم. بو، چۏخدان بری حاققېندا دۆشۆندۆڲۆم تابلۏ ایدی.
بو تابلۏدا دانییار’لا جمیله‌نی تانېماق چتین دَڲیلدی. اۏنلار پایېز استئپ یۏلو ایله گئدیردیلـر. قارشې‌لارېندا گئنیش، پارلاق مَنظَره آچېلمېشدې.
قۏی منیم تابلۏم مۆرَکَّب اۏلماسېن، صنعتکار‌لېق بیردن-بیره یارانمېر، لاکین اۏ، منیم اۆچۆن چۏخ قیمَتلی دیر، اۏ، منیم ایلک شعورلو یارادېجې‌لېق تلاشېمدېر.
ایندی ده باشارې‌سیز أثرلریم اۏلور، إله آغېر دقیقه‌لریم اۏلور کی، اؤزۆمه اینامې ایتیریرَم. اۏ زامان منه دۏغما اۏلان بو تابلۏ، دانییار و جمیله منی اؤز‌لرینه جلب إدیر. اۏنلارا اوزون سۆرَج باخېر و هر دفعه اۏنلار’لا صؤحبَت إدیرم.
ایندی سیز هارا‌دا‌سېنېز، هانسې یۏل‌لار’لا آددېملایېر‌سېنېز؟ ایندی بیزیم استئپده چۏخلو تزه یۏل‌لار واردېر. بو یۏل‌لار بۆتۆن قازاخېستانې دۏلاشېر، آلتایا و سیبرییه‌دک اوزانېر. بلکه، سیز ده اۏ اؤلکه‌لره گئدیب چېخمېسېنېز! سن، جمیله‌م، آرخانا باخما‌زدان گئنیش استئپ’له گئتدین. بلکه، سن یۏرولموسان، بلکه، اؤزۆنه اینامې ایتیرمیشسَن؟ دانییارا سېغېن! قۏی اۏ، سئوگی حاققېندا، تۏرپاق حاققېندا، یاشام حاقّېنداکې ماهنې‌سېنې سنه اۏخوسون. قۏی استئپ رنگدن-رنگه دۆشسۆن، دالغالانسېن! قۏی اۏ آقوست گئجه‌سی یادېنا دۆشسۆن! گئت، جمیله، پئشمان اۏلما، سن اؤز چتین سعادتینی تاپمېسان!
من اۏنلارا باخېر و دانییارېن سَسینی إشیدیرَم. اۏ، منی یۏلا-سَفَره چاغېرېر، دئمک، یېغېشماق واختې دېر. من استئپ’له اؤز آیېلېما گئده‌جه‌یم، من اۏرادا یئنی رنگ‌لر تاپاجاغام.
قۏی یاخدېغېم هر بیر رنگده دانییارېن ماهنې‌سې سَسلَنسین! قۏی یاخدېغېم هر بیر رنگده جمیله‌‌نین اۆره‌ڲی وورسون!
