قایېدېش / إسمیرا حۆسئینلی (حیکایه)
بیل‌یوردون أن سئویلن خانېم اؤرگتمن‌لریندن بیری اۏلان توران اؤرگتمَن اؤرگنچی‌لرینه سؤز وئرمیشدی کی، نؤوبَتی دَرس مۏللا نصر‌الدّین ژورنالېنې گتیریب اۏنلارا گؤرسه‌ده‌جک. إله بونا گؤره ده، تۏزلو کیتاب‌لارېن آراسېندان ژورنا‌لې آختارماغا باشلادې. بیردن گؤزۆ گنج‌لیک ایل‌لرینده‌کی شکیل‌لردن عیبارت آلبۏمونا ساتاشدې. بو زامان آلبۏمو ألینه آلېب کئچمیشه سیاحَت إتمک ایسته‌ڲینه یئنیلدی. شکیل‌لر تورا‌نېن ألیندن توتاراق اۏنو اؤرگنچی‌لیک ایل‌لرینه آپاردې. اۏ، چۏخ چتین‌لیک‌لردن کئچه‌رَک بیل‌یوردا کئچمیشدی. یۏخ، صؤحبَت تورا‌نېن زئیینی أمک صرف إتمه‌سیندن گئتمیر، اۏ، اؤزۆنۆن باتاق‌لېق آدلاندېردېغې إله بیر مۆحیطده بؤیۆمۆشدۆ کی، اۏرا‌دا قادېن اۏلماغېن أنگل‌لری ایله هر زامان اۆز-اۆزه گلیردی. هر نه ایسه، اۏ ایندی بونلارې خاطېرلاماق ایسته‌میردی. بیل‌یوردا آیاق باسدېغې ایلک گۆنۆ خاطېرلادې. اۆزه‌رینده هَیَجان، سئوینج و قۏرخونون عئینی آندا تظاهۆرۆندن عیبارت بیر گرگین‌لیک وار ایدی، اؤزۆ ده گئجیکمه‌مک اۆچۆن زامان’لا یارېشېردې. بیل‌یوردون حَیَطینه کئچنده هر کسین ایتیردیڲی بیر شئیی آختارېرمېشجاسېنا اۏ یانا، بو یانا وورنوخدوغونو گؤردۆکجه گئجیکدیڲینی ظنّ إتدی. لیسته‌دن آدېنې تاپېب جدوَله باخدېقدان سۏنرا درحال اۏتاغا تَلَسدی. بیر یئر تاپېب اۏتوردوقدان سۏنرا دؤزمه‌ییب سۏروشماق قرارېنا گلدی: “دئیه‌سن، من گئجیکمیشم، هه؟ هیمنه چاتا بیلمه‌دیم”. هر کس اۏنا اؤزۆنۆن یادپلانئتلی اۏلدوغونو دۆشۆندۆره‌جک غریبه باخېش‌لار’لا باخماغا باشلادې. نهایت کی، بیری بو سۆکوتو پۏزدو: “یۏخ، گئجیکمه‌میسَن، ساده‌جه بیل‌یورددا مکتبده‌کی کیمی هیمن اۏخودولمور”. توران گئجیکمه‌دیڲی اۆچۆن سئویندی، آما باشقا طرفدن مأیوس اۏلدو: “دئمه‌لی، بئله. چۏخ تأسّۆف”. بو دفعه باشقا بیری دیللَندی: “آها، بیر “پاتریۏت” داها!”. توران اۏنون اۏ زامان نه دئمک ایسته‌دیڲینی تام اۏلاراق آنلامامېشدې، یالنېز سۏنرا‌لار بو قېز’لا- روسلانا ایله هر دفعه سؤز‌لری چپلشنده ایلک گۆنۆ خاطېرلایېب نه دئمک ایسته‌دیڲینی آنلامېشدې. أصلینده توران و روسلانا ایسته‌نیلن قۏنودا مۆباحیثه إده بیلیردیلر. آرتېق قوروپداکې‌لار بو دئبات‌لارا آلېشمېشدېلار. و زامان’لا قوروپ سانکی ایکی قیسمه بؤلۆنمۆشدۆ؛ بیر قیسیم تورا‌نېن، باشقا قیسیم ایسه روسلانا‌نېن یان-یؤوره‌سینده تۏپلاشمیشدې. أصلینده بو بؤلۆنمه فیکیر آیرې‌لېغېندان باشقا بیر شئی دَڲیلدی. روسلانا حتتا بو طرف‌لره آد بئله قۏیموشدو: رۏمانتیک‌لر و رئالیست‌لر. آیدېن مسأله ایدی کی، اۏ اؤزۆنۆ و دۏست‌لارېنې رئالیست‌لر، تورانې و اۏنون دۏست‌لارېنې ایسه بۏش خۆلیا‌لاردا اوچان رۏمانتیک‌لر آدلاندېرېردې. بو قوروپ ایچینده‌کی قوروپلاشما نه‌اینکی دَرس ساعات‌لارېندا، حتتا دَرس‌دن کنار چالېشمالاردا دا وار ایدی. مثَلَن، دَرس‌دن سۏنرا بیر قیسیم آلېش-وئریشه، چئشیدلی کافه‌‌لره، أڲلنجه‌لره گئتدیڲی حالدا، باشقا قیسیم موزه‌‌لره، تئاتر‌لارا، کیتاب‌خانا‌لارا گئدیردی. بیر دفعه تاریخ دَرسینده یئنه جیدّی مۆباحیثه یاشاندې. روسلانا ایشغال آلتېندا‌کې تۏرپاق‌لارېن آرتېق هئچ کسه ماراقلې اۏلمادېغېنې، عسگرلرین بۏشونا اؤلۆمه گئتدیڲینی دئدی. بو تورانې اؤزۆندن چېخارتدې: “ایل‌لر دیر، اۏ تۏرپاق‌لارېن حَسرَتی ایله یاشایان اینسان‌لار وار!”. روسلانا بو جاوابې گؤزله‌ییرمیش کیمی: “اۏ تۏرپاق‌لاردا یاشامېش اینسان‌لارېن چۏخو إله قاراباغ دئیه-دئیه بو یاشامدان کؤچدۆ. و ایندی هئچ اۏ تۏرپاق‌لارې گؤرمه‌یَن اینسان‌لار نئجه قاراباغې آرزېلایا بیلر‌لر کی؟ نه‌یه گؤره گنج‌لر هئچ گؤرمه‌دیک‌لری، بیلمه‌دیک‌لری بیر یئر اوغروندا جان‌لارېندان کئچمه‌لی دیرلر؟”. توران قارشې‌سېنداکې‌نېن نئجه بو قَدَر مَنطیق‌سیز سؤزلر دئدیڲینی آنلامادېغېنې ایفاده إدَن باخېش‌لار’لا روسلانانې سۆزه‌رَک : “چۆنکی وطن هامېمېزېن دېر. بیز هامېمېز دا وطنین بیر پارچاسې‌یېق. وطن هئچ بیریمیزی آیېرمازکن، سن کیمسن کی وطنین تۏرپاق‌لارېنې، اینسان‌لارېنې اۏندان آیېرېرسان؟!”. آراداکې گرگین‌لیڲین داها دا آلۏولاندېغېنې گؤرَن اؤرگتمَن بو مۆباحیثه‌نی دایاندېردې. دۏغروسو، دَرس‌دن سۏنرا دا بو قۏنویا تۏخانان اۏلمادې. قوروپ عۆضو‌لری آراسېندا فیکیر آیرې‌لېغې اۏلسا دا، بیر-بیر‌لریندن کؤمَک أل‌لرینی أسیرگه‌میردیلر. خۆصوصَن ده ایمتاهان آی‌لارېندا هر کسین تک دردی دَرس‌لر اۏلدوغوندان، سانکی ایمتاهان‌لارې اوغور’لا کئچمک اۆچۆن آتش‌کَس إعلان اۏلونوردو. طبیعَتی إعتیباری’له توران هئچ زامان بیلیمده خسیس‌لیک إتمه‌ییب. ساده‌جه بیر دفعه روسلانایا کؤمَک إتدیڲی اۆچۆن پئشمان اۏلموشدو. بللی مسأله ایدی کی، روسلانا تاریخی هئچ سئومیردی و بو عئلمی یالان، لازېم‌سېز معلومات‌لار یېغېنېندان باشقا بیر شئی سایمېردې. و سېناقدا توران اۏنا کؤمَک إتمه‌ڲی اؤزۆنه بیر درد کیمی گؤرمه‌دی. آنجاق بیلیتده بیر سۏرغو وار ایدی کی، اۏنو سۏنرا‌لار چۏخ ناراحات إتدی…
ییرمی یانوارېن ایل‌دؤنۆمۆ مۆناسیبتی’له هر ایل اۏلدوغو کیمی بو دفعه ده هر کسی شهیدلر خیابانېنا آپارمېشدېلار. کیمی‌سی هر مزار داشې‌نېن اؤنۆندن کئچدیکجه، دۏغرودان دا، بو اینسان‌لارېن سئچیلمیش اینسان‌لار اۏلدوغونا اینانېر، کیمی‌سی داش‌لارېن اۆزه‌رینه حَکّ اۏلونموش شکیل‌لره باخدېقجا اۏ دؤورده‌کی اینسان‌لارېن گؤرۆنۆش‌لری‌نین بئله بو دؤورده‌کی‌لردن چۏخ فرقلی اۏلدوغونو دۆشۆنۆر، کیمی‌سی ده اؤزۆنۆ ایل‌لر اؤنجه همین گۆنده اۏنلار’لا بیرگه تَصَوّۆر إده‌رَک گؤره‌سن، اؤزۆ باش وئرَن‌لره نئجه تپکی وئرَردی دئیه خیال إدیردی. بعضی‌لری ایسه، عۆمومییَّت’له، هئچ نه دۆشۆنمۆردۆ‌لر. بیردن روسلانا یان-یؤوره‌یه چؤکمۆش بو سۆکوتو پۏزدو: “شکیل چکدیره‌نه باخ، تۏیا گلمیشجه‌سینه بَزَنه‌نه باخ. هله خیابانې گؤرۆش یئرینه چئویرن سئوگیلی‌لری دئمیرَم. إله‌بیل اۏنلار شهیدلری زییارَته گلیبلر؟ نئجه ده اۆزگۆن دیرلر!”. توران دینمه‌دی، چۆنکی بو دفعه روسلانا اۏ قَدَر ده حاق‌سېز دَڲیلدی. بو تورانې چۏخ اینجیدیردی، حقیقتن، هئچ ده هر کس عئینی مَقصَد’له گلمه‌میشدی. و ایندی ییرمی یانوار’لا باغلې سوالا کؤمَک إتدیڲی اۆچۆن پئشمان ایدی. آخې أن آزېندان قان یادداشېنې هر کس بیلمه‌لی دیر. إله بو زامان غئیری-ایختییاری دیللَندی: “تاریخینی، کیم اۏلدوق‌لارېنې بیلمه‌ڲن بو یازېق اینسان‌لاردان آرتېق نه ایسه گؤز‌له‌مک عبَث دیر”. دئیه‌سن، روسلانا ایلک دفعه پرت اۏلوب دئیه‌جَک سؤز تاپمادې. نؤوبَتی یارېم‌ایل تاریخ فنّی اۏلمادېغېنا گؤره هر کس مۆباحیثه‌لرین آزالاجاغېنې دۆشۆنمۆشدۆ. آما دئیه‌سن، تاریخی عَوض إدَن یئنی بیر فن وار ایدی-آذربایجان أدبیاتې. بیر ده کی أدبیات اؤرگتمَنی بو مۆذاکیره‌لری بؤلمۆر، عکسینه هر کسین فیکرینی بیلمک ایسته‌ییردی. یئنه أدبیات دَرسی ایدی. و یئنه روسلانا یئنی بیر مۆذاکیره باشلاتدې: “عۆمومییَّت’له، شاعیر‌لر هامېسې یالانچېدېرلار. عسگره سن قاتیلسن دئمک عَوَضینه، سن قهرمانسان دئییرلر. اؤلۆمۆن شرفلی اۏلدوغونا ایناندېرېرلار. یۏخ’سا، کیم اؤلمک، اؤلدۆرمک ایسته‌یَر کی؟ بۏش-بۏش شعرلر یازماغا نه وار؟ حال‌بوکی عسگر جانېنې اۏرتایا قۏیور”. “بو یئرده میتهات جمال گۆنتای یاخشې دئییب کی، تۏرپاق اوغروندا اؤلن وار’سا، وطن دیر”-آذر یئریندن دیللَندی. بیر آز سۏنرا تۆرکان: “دینیمیزده ده بویرولوب کی، سنه عایید اۏلان بیر شئیی اؤلۆمۆن باهاسېنا مۆدافیعه إتمک حاقّېن وار. أڲر سن بو مۆباریزه زامانې اؤلۆرسَن‌سه، شهید سایېلېرسان. عۆمومییَّت’له، دۆشۆنۆرَم کی، اینسان بو یاشاما إله اؤلمک اۆچۆن گلیر. لاکین أساس مسأله نئجه اؤلمک دیر. شخصَن من آنلام‌سېز یاشام سۆره‌رک اؤلۆب گئتمک ایسته‌مَزدیم. خاطیره‌لرده قالا‌راق اؤلۆمسۆزلۆڲه قۏووشماق ایستَردیم” -دئیه‌رَک اؤرگتمنین ده رغبتینی قازانمېشا بنزه‌ییردی. “عسگرلره دؤڲۆشمک اۆچۆن سیلاح وئرمک کیفایت دَڲیل. روح یۆکسک‌لیڲی، إعتیبار، اینام، رغبت اۏنلار اۆچۆن چۏخ اؤنملی دیر. تکجه اېې دۆنیا ساواشې ایل‌لرینده شاعیر‌لرین ساواشدا نئجه بؤیۆک رۏل اۏینادېق‌لارېنې خاطېرلاماق کیفایت دیر. أڲر یازېلان أثرلر بۏش اۏلسایدې، رئپرئسسییایا معروض قالا‌ن بیر شاعیر، یازېچې، ضییالې بئله اۏلمازدې”- جاواد دا قۏنویا لاقئید قالا بیلمه‌دی. بَلی، بو دفعه طورا‌نېن دۏست‌لارې اۏنون اوزون-اوزون دۆشۆنجه‌لرینی ایفاده إتمه‌سینه إحتیاج قۏیمامېشدېلار. طوران ساده‌جه بو مۆذاکیره‌یه سۏن قۏیدو: “قېساسې، عسگر اۏلماق اۆچۆن ألینه سیلاح آلېب سنگرده دؤڲۆشمک شرط دَڲیل. یان-یؤوره‌میزده بو جۆر عسگرلر چۏخ دېر، ساده‌جه سیلاح‌لارې، گئییم فۏرما‌لارې و مۆباریزه اوصول‌لارې فرقلی دیر”. أصلینده، روسلانا عاغېللې قېز ایدی، دؤرد دیل بیلیردی، آما تورا‌نېن سؤز‌لرینی تام اۏلاراق درک إده بیلمه‌میشدی. چۏخ زامان تورانې تعجّۆب‌لندیرَن محض بو ایدی، بئله عاغېللې بیری‌سی بعضی شئی‌لری آنلامېردې، یاخود آنلاماق ایسته‌میردی. اۏنون یئرینده بیر باشقا‌سې اۏلسایدې، اۏنون صاحاب اۏلدوغو بیلیک و باجارېق‌لار’لا نه‌لر إتمَزدی کی؟ بعضن روسلانایا باخدېقجا “آنامېن کیتابې” أثرینی خاطېرلایېر، أثرین ایده‌سی‌نېن جانلې تظاهۆرۆنۆ گؤردۆکجه بو أثرین دَڲرینی داها یاخشې آنلایېردې.
اۏ واخت‌لاردان ییرمی ایل کئچمیشدی. توران آرتېق اؤرگنچی‌لری‌نین ایده‌آلېنا چئوریلن پۏلیقلۏت بیر اؤرگتمَن ایدی. چئشیدلی دیل‌لرده چاپ اۏلونان کیتاب‌لارې‌نېن بیر چۏخو آذربایجان حقیقت‌لری‌نین دۆنیایا چاتدېرېلماسېنا خیدمت إدیردی. دَرس‌دن چېخدېقدان سۏنرا توران کیتاب ماغازاسېنا اؤز ایمضا گۆنۆنه گئتمک اۆچۆن یۏلا دۆشدۆ. حئیران‌لارې ألینده کیتاب‌لار’لا نؤوبه‌یه دۆزۆلۆب کیتاب ایمضالاتماق اۆچۆن صبیرسیزلنیردیلـر. توران یۏرقون اۏلماسېنا باخمایاراق بؤیۆک بیر هَوَس’له کیتاب‌لارې ایمضالایېر، بعضی‌لری ایله ده شکیل چکدیریردی.
-سلام، عسگر، اوزون زامان اۏلدو، نئجه‌سن؟
توران باشېنې قالدېراراق قارشې‌سېندا دایانمېش بو تانېش صیفَت’له قارشېلاشاندا حئیرَتینی گیزله‌ده بیلمه‌دی. بو دېر، روسلانا ألینده تورا‌نېن کیتاب‌لارې ایله اۏنون قارشې‌سېندا دایانمېشدې. سانکی بو ایل‌لر عرضینده اۏنون گؤرۆنۆشۆنده قارا ساچ‌لارېنا دۆشن بیر نئچه دندن باشقا هئچ بیر دَڲیشیک‌لیک یۏخ ایدی. نهایت، توران اؤز-اؤزۆنه دۆشۆنمکدن أل چکیب جاواب وئره بیلدی: “کیمی گؤرۆرَم؟ من یاخشې‌یام، دئ گؤرۆم سن نئجه‌سن؟” روسلانا بورا گله‌نه قَدَر نئجه قارشېلاناجاغې باره‌ده چۏخ دۆشۆنمۆشدۆ. تورا‌نېن اۏنا عزیز بیر اینسانې گؤرمۆش کیمی صمیمی یاناشماسې اۏنو چۏخ سئویندیردی. آرتېق اۆزه‌رینده‌کی گرگین‌لیک یۏخ اۏلدو: “من ده یاخشې اۏلدوم. دئمک، سَنین سیلاحېن دا قلمین دیر. تبریک إدیرم، آرزې‌لارېنې گرچکلشدیرمیسَن”. توران گۆلۆمسه‌یه‌رَک: “من ده سنی تبریک إدیرم، آرتېق مجبوری کؤچکۆن دَڲیلسن”. “چۏخ ساغ اۏل، هم ده اۏنا گؤره ساغ اۏل کی، هئچ واخت بونو مۆباحیثه‌لریمیزده اۆزۆمه چېرپېب منی دانلامامېسان. سنی چېخېشدا گؤزله‌یه‌جم، ایشین بیتدیکدن سۏنرا بیر یئره گئدیب اۏتوروب، صؤحبَت إده‌ریک”.
“باش اۆسته، بویور کیتاب‌لارېوې”.
Yazını bu əlifbada oxuyun: TÜRKCƏ
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
دارا / آراز أحمداۏغلو (حیکایه)
بۏش كۏمۏد / حسن ثمودی قلعهلر (حیکایه)
اۏ هله دیری دیر! / آیهان میانالې (حیکایه)
