ایلان / رحیم علی‌یئو (حیکایه)
کؤچۆرۆب دۆزَنله‌یَن: آیناز بزرگان
بؤیۆک اوستاد ناصر مَنظوری‌یه.
عابې اۆچ ایل قاباق صابېنچې‌داکې قوش بازارېندان بئش دَنه قوش آلدې. ایری بیر قوطوداکې قوش‌لارې ساتان یاشلې بیر کیشی ایدی. دئدی کی، قوش‌لارېن یئمی یۏخدو، یۏخ’سا بونلارې ساتمازدې. عابې تله‌سیردی، آل-وئر یئری دؤیۆل ایدی. قوش‌لار دا قاغایې کیمی تر-تمیز ایدیلر، بیلینیردی کی، أصل قوشباز بونلارې ساتېر. قیمَتی ده هاوایې کیمی ایدی. بیر دَنه ده قېرمېزې بۏینو گۆللۆ، قۏجا إرکک آرالارېندا واردې. آلایې واخت بو بۏینو گۆللۆ بئش قوشون قیمَتینه دَڲردی.
عابې پولونو وئریب قوش‌لارې قوطونان گؤتۆرۆب باغا گلدی. اۆچ گۆن سۏنرا آلدېغې بئش قوشون ایکی‌سینی زیردن گلمیش قۏناغا باغېشلادې. قالدې اۆچۆ. قۏجا بۏینو گۆللۆ، اۏنون آغ مایاسې، بیر دنه ده قالدې تک اۏن‌دؤردتۆک، چېرېق قویروق، آیاغې چېلپاغ آغ مایا.
قۏجا بۏینو گۆللۆ نه قورولدایېر، نه ده مایاسې یومورتلایېردې. عابې‌نېن فیکری’سه بو أرککـدن قېرمېزې بۏینو گۆللۆ بالا‌لار آلماق ایدی. بیر گۆن گؤردۆ کی، آغ اۏن‌دؤردتۆک مایا بئش تۆک أرکه‌ڲینَن جۆت دۆشۆب. مایا یاراشېق‌سېز، آناج بیر قوش ایدی، یاخشې اوچماغېنا گۆمان دا یۏخ ایدی.
اۆزۆ پایېزا بیر گۆن عابې گؤردۆ کی، آغ اۏن‌دؤردتۆک مایا بیر جۆت یومورتلایېب. اۆچ هفته سۏنرا یومورتا‌لاردان بیر جۆت بالا چېخدې، تئز ده تۆکلَندیلر. بیر گۆن عابې گؤردۆ کی، بالا‌لارېن هر ایکی‌سی قېرمېزې بۏینو گۆللۆدۆ! بو، مؤعجۆزه‌یه یاخېن ایدی، چۆنکی اۏتوز ایلده اۏنون قوش‌خاناسېندا هله بیر دنه قېرمېزې بۏینو گۆللۆ بالا چېخمامېشدې. هله روس پولو واختې دسته قېرمېزې قویروق بۏینو گۆللۆلر ییرمی بئش ماناتا ایدی.
همین گۆندن بو آغ مایا اۏلدو عابې‌نېن گؤزۆنۆن ایشېغې. بۏینو گۆللۆ بالا‌لار قوش‌خانادان چېخان کیمی عابې قاناد‌لارېنې کَسدی. آناج مایا تزه‌دن بیر جۆت یومورتلادې، یئنه بیر جۆت قېرمېزې بۏینو گۆللۆ آغ بالا‌لار وئردی. عابې بو سَفَر بالا‌لارېن قانادېن قایچېلامادې.
یئنگیده یایدا عابې گؤردۆ کی، آغ مایا‌نېن قېرمېزې بۏینو گۆللۆ بالا‌لارې قالمېر. هره‌سی بیر بهانه‌نَن یۏخ اۏلور. بالا‌لارېن قاناد‌لارېن کسمک ده کؤمَک إله‌میردی. قوشبازلار یاخشې دئییر: بالا‌نېن اۆستۆنده أسدین أڲر، اۏنا مۆطلَق نه‌سه اۏلاجاق، قالمېیاجاق. عابې‌نېن اؤزۆنۆن ده گۆجسۆز یئری واردې: آخشام طرفی چۏخ ایچنده قوشخانانې باغلاماق یاددان چېخېردې، پیشیک‌لر قوش‌لاردان توتوب آپارېردې. اۏ، باغ یئرینده قالېردې، یییه‌سیز پیشیک‌لر چۏخ ایدی. اۏنلارېن دیشی‌لری یئریغ واختې قانلې یئمک ایچین هئچ نه‌دن چکینمیردیلر. بیر ایش ایچین هردن إوه گیرَنده چېخېب گؤرۆردۆ کی، قوشون بیری یۏخدو. هر زامان دا باش قوش‌لارې آپارېردې.
یایېن اۏرتا‌لارېندا سۏغانې أبرشین بیر جۆت بالا‌سې چېخدې. عابې اۏ‌نلارا باخاندا أتجه‌بالا ایدیلر، یومورتا‌نېن بیری‌نین یارې‌سې دا بالا‌لارېن یانېندا ایدی. سَحر قوش‌لارا دَن آتاندا دَمیر تۏرلو قاپېدان ایلک اؤنجه بالا‌لارا باخدې: آما قورویوب قالدې یئرینده. بالا‌لار گؤزده یۏخ ایدی! بو نه مؤعجۆزه ایدی؟ آخې دۆنَن یئرینده ایدیلر
عابې‌نې فیکیر آپاردې، اۏ، مؤعجۆزه‌یه زادا اینانان دَڲیلدی. اۆچ-دؤرد گۆن سۏنرا باشا دۆشدۆ: بالا‌لارې ایلان اودوب. تئلئویزیۏندا ایلا‌نېن أتجه‌بالا قوش بالالارېنې، ایری قوش یومورتالارېنې اودماغېنې گؤرمۆشدۆ. حَیَط-باجادا دۏلو ایدی سو ایلانېنان. قېزمار گۆن‌لرده ایلان‌لار ایستیدن تنتیییب إوه ده گیریردیلر. ایلا‌نېن بَدَن تئمپئراتورو ثابېت دَڲیل، اۏنا گؤره ایستیده جان‌لارې اؤلچۆد‌ن چۏخ قېزاندا هئچ نه‌یه باخمېر، هار‌دا سرین‌لیک تاپدې، گیریر اۏرا. اوداندا دا قوش بالا‌لارېن اییینَن تاپېر، دیری اودورلار. اۏنا گؤره یۏخ کی، دیری خۏشلورلار، یۏخ. ایلان بدبخت ترپنمه‌یَن شئیی گؤرمۆر، اۏنا گؤره آنجاق ترپه‌نن کرتنکله، چَکۆککه، قوش بالا‌لارېن سئچه بیلیر‌لر و توتوب اودورلار. عابې إشیتمشدی: زیره‌ده‌کی گۆرزه فابریکانېن دا زَهَری یېغېلان ایلان‌لارا دیری جۆجه‌لر وئریردیلـر یئمه‌ڲه. ساغلام‌لارې یۏخ، اۆچۆنجۆ گۆن یومورتادان چېخان‌لارې، اۏنلار خسته و گۆجسۆز سایېلېر و بیر نئچه گۆندن سۏنرا اؤلۆرلر. اۏنا گؤره اۏنلارې گۆرزه‌‌لره وئریردیلـر، اۏ‌لار دا بیرینی اودوب ایکی هفته یاتېر و بۏللوجا زَهَر وئریردیلـر.
أبرشین بالا‌لارې یۏخ اۏلاندان سۏنرا عابې فیکیرلَشدی کی، بو ایلانې تاپېب اؤلدۆرمَک لازېمدې. دۆزدۆ، بالا‌لار تۆکله‌نندن سۏنرا یۏخ اۏلموردو، گۆمان کی، ایلان اۏنلارې اودا بیلمیردی. آما عابې ایلاندان قۏرخماسا دا، اییره‌نیردی، هر دفعه قوش‌خانایا یۏووق گئدنده اؤزۆنۆ یېغېشدېرېردې، مۆطلَق دؤرد دؤوره‌یه گؤز یئتیریردی. بیر نئچه گۆن بئله داوام إله‌دی، آما ایلا‌نېن ایزی-تۏزو گؤرۆنمه‌دی. لاپ قېزمار گۆن‌لرین بیرینده آخشام عابې گزیشمک ایچین کۆچه قاپې‌سېنا چېخدې. خئیلَک گزیشندن سۏنرا حَیَطه قایېتدې، قوشخانانېن دَمیر تۏرلو قاپې‌سېنا یاناشدې. ألینده‌کی گئجه فنرینی سو قابېنا توشلایاندا پارېلتې گۆردۆ. بو، سئکسن سانتې‌لېق ایلان ایدی، قوشخانانېن تامئتلی یئر‌لیڲینده میل کیمی اوزانېب سرینله‌نیردی. لامپانېن ایشېغېنا دا قېمېلدانمېردې، یَقین حیسّ إله‌میردی، یا دا یاتمېشدې. ایلا‌نېن نادیر رنگی واردې: بئلی‌نین زۏلاق‌لارې تۆند ماوی گؤڲ ایدی، شۆشه کیمی پارلېردې لامپانېن ایشېغېندان. عابې بو رنگ ایلانې عؤمرۆنده ایکینجی دفعه گؤرۆردۆ.
عابې ایلک اؤنجه بیلمه‌دی نئیله‌سین. قوشخانانېن قاپې‌سې ایچه‌ری آچېلېردې. ایلانې بئلنَن وورماق اۆچۆن قاپېنې آچماق لازېم ایدی، بو سا ایلانې هۆرکۆده بیلَردی. اۆسته‌لیک بئلنَن دقیق وورماق ایچین گَرَک گئجه فنرینی ده بئل’له یاپېشېق، قۏشا توتماق لازېم ایدی، بونسوز ضربه دقیق اۏلمازدې. بئله ده إله‌دی، تییه‌سی دؤردکۆنج بئلی سۏل ألینده گئجه لامپاسېنان قۏشا توتوب آیاغېنان قوشخانانېن قاپې‌سېنې ایچه‌ری ایته‌لیییب لامپانې ایلانا توشلادې، قاراسېنا ضربه وورمادې. ایلان آرتېق سو قابېنې کئچمیشدی، گؤزلرین سۏل بوجاغېنا گیرمیشدی. عابې‌نېن ضربه‌سی ایلا‌نېن آنجاق قویروغونو توتدو. ایلان گؤزۆن آرخاسېندا یۏخ اۏلدو، عابې ایشېغې بوجاغا توشلایاندا ایلا‌نېن بایېردا قالمېش دؤرد بارماق اوزونوندا قویروغونو گؤردۆ. بیر نئچه ثانییه سۏنرا ایلان قویروغونو دا چَکدی.
عابې دۆشۆندۆ کی، ایلانې یارالایېب، یقین بیر ایکی هفته‌یه کؤز‌لرین آرخاسېندا هارادا’سا اؤله‌جک. اۏن گۆن سۏنرا سَحَر قوشخانانې آچاندا دَهشَته گلدی: قېرمېزې بۏینو گۆللۆ بالا‌لار وئرَن آغ مایا یئرده اؤلمۆشدۆ. یاخشې باخاندا گؤردۆ کی، مایا‌نېن سۏل بودوندا قان لکه‌سی وار. آما مایا‌نېن اۆچۆنجۆ مرتبه گؤزده‌کی بیر جۆت یومورتاسې‌نېن بیری یۏخ ایدی. عابې آنلادې: گؤزه گیریب مایا‌نېن اۆستۆنده اۏتوردوغو یومورتالارې یئمک ایسته‌یَنده آنا قوش ایلاننان دۆره‌شیب، یومورتالارېنې قۏروماغا چالېشېب. ایلان’سا مایانې بودوندان توتوب دیشله‌ییب. بعضن سو ایلان‌لارې‌نېن دا دیشینده گۆجسۆز زَهَر اۏلور. ایلان مایانې دیشیندن بوراخاندا آنا قوش گؤزدن دۆشمه‌لی اۏلوب، سۏنرا یئرده اؤلۆب.
عابې دیلخۏر اۏلدو، چۆنکی ایندن بئله اۏنون هئچ واخت بو مایا کیمی قوشو اۏلمایاجاق ایدی. اۏنا گؤره بو ایلانې گۆدۆب اؤلدورمک واجیب اۏلدو. آما بو آسان دَڲیلدی، چۆنکی ایلان قېزمار ایستی گۆن‌لرده، هم ده گئجه‌لر اۆزه چېخېردې. قاران‌لېق دا بو ایشی چتینه سالېردې. ایلان چۏخ جلد حئیواندې، اۏنو گۆندۆزلر گؤرۆب ایزله‌مک و اؤلدۆرمک چتیندی. گئجه واختې ایسه بو قات-قات مۆشکۆل ایدی.
عابې هر گئجه یاتماغدان أوّل گئجه لامپاسېنې گؤتۆرۆب قوش‌خانایا باخېردې. بیلیردی کی، ایلان أل-آیاق چکیلندن سۏنرا، گئجه‌نین ساکیت‌لیڲینده اۏوا چیخېر. آما قوش‌خانا اۏو یئری دَڲیلدی، ایلان ساده‌جه اۏر‌دا آسان یئمک تاپماغا دادانمېشدې، داداناننان قودوران بیر اۏ‌لار، دئییبلر. نؤوبَتی قېزمار گۆن‌لرین بیرینده گئجه لامپاسېنې قوش‌لارېن سو قابېنا توشلایاندا پارېلتې گؤردۆ. ایلان سۏل طرفده‌کی آشاغې گؤزده قېورېلېب اوزانمېشدې، لامپانېن ایشېغېندا دری‌سی پارېلدایېب برق ووروردو. آما بو دفعه آیېق ایدی. لامپانېن ایشېغېنې حیسّ إله‌ین کیمی تَلَسمَزدن گؤزۆن آرخاسېنا سېوېشېب گؤزدن ایتدی.
اۏن گۆن سۏنرا عابې ایلانې بیر ده گؤردۆ. لاپ قوشخانانېن کاندارېندا قېورېلېب یاتمېشدې. یئنه لامپانان بئلین دسته‌سینی سۏل ألینده راهلایېب آیاغېنان قاپېنې ایچه‌ری آچدې و ایلانا ضربه إندیردی. ضربه‌دن سۏنرا سو قابې‌نېن یان-یؤوره‌سینی ایشېقلاندېرېب باخدې: ایلان هم ده سو قابې‌نېن قاباغېنداکې رۆطوبتین سرینینه دادانمېشدې، ایستی گۆن‌لرده اۏنلار إولرین یان-یؤوره‌سینه گلنده بئله سرین‌لیک آختارېر‌لار. ایلا‌نېن ایزی ده یۏخ ایدی. عابې اؤزۆ ده بیلمه‌دی کی، ایلانې ووروب یا یۏخ، بلکه ده ایلان ضربه‌دن أوّل سېوېشېب قاچمېشدې، عابې‌نېن باتېیاسې ایسه بۏش یئره دَڲمیشدی. همین گۆن آقوستون اویورمیسیندن سۏنرا ایدی. هاوا گئجه‌لر سرین اۏلوردو، ایلان دا یَقین سرین یئر آختارماغا إحتیاج گؤرمۆردۆ. آما ایلان چالان آلا چاتېدان قۏرخار، دئییرلر. عابې ده قېشدا بئله قوشخانانېن قاپې‌سېنې آچاندا سۏل بوجاقداکې غؤزه باخېردې أوّل. إله بیلیردی ایلانې یئنه همین گؤزده پارېلدایان گؤره‌جک. آما دۆشۆنۆردۆ کی، بلکه ده ایلانې اؤلدۆرۆب.
یئنگیده هاوا‌لار قېزاندا عابې قوشخانادا هر شئیه گؤز قۏیوردو: ایلا‌نېن ایزلرینی آختارېردې. بیر گۆن سَحَر بۏینوگۆللۆ قاراچپین دۆنَن یومورتادان چېخمېش بالالارېنې یئرینده گؤرمه‌دی. دئمه‌لی، ایلان یئنه گلمیشدی. آما بو باشقا ایلان دا اۏلا بیلَردی. ایلان‌لار یاز باشې قېش یوخوسوندان اۏیاناندا آقرئسسیو، قۏرخوسوز و آج اۏلورلار. آنجاق بیرینجی اۏودان سۏنرا ساکیت‌لَشیب یاتماغا گئدیرلـر. بیر گۆن یایېن بیرینجی بَرک ایستی‌سینده عابې گئجه ایلانې قوش‌خاناداکې سو قابې‌نېن قاپې طرفینده قېورېلېب یاتمېش گؤردۆ. بو دفعه دای لامپاسېز حرکت إله‌مک قرارېنا گلدی. تییه‌سی دؤردکۆنج بئلی ألینده راحاتلایېب قاراسېنا، ایشېقدان ایستیفاده إتمَزدن گؤردۆڲۆ یئره بَرک ضربه إندیرمک قرارېنا گلدی. آیاغېنان قاپېنې ایچه‌ری ایته‌له‌ییب ضربه إندیردی.
حیسّ إله‌دی کی، تییه تامئته یۏخ، یوموشاق نه‌یه‌سه دَڲدی و هئچ سَس ده چېخارتمادې. سۏنرا گئجه لامپاسېنان سو قابې‌نېن یان-یؤوره‌سینی ایشېقلاتدې. ایلان اؤنجه‌کی یئریندن بیر دیرسَک ایره‌لیده، سۏل بوجاقداکې گؤزۆن قاباغېندا قېورېلېب قالمېشدې. آما بو دفعه اۏنون قارېن آلتې‌نېن سارې‌لېغې گؤرۆنۆردۆ. ضربه توتموشدو اۏنو، چۆنکی ضربه‌دن سۏنرا ایلان‌لار قېورېلاندا بئل طرف‌لرینی آلت‌لارېنا یېغېر، چئوریلیر‌لر. عابې ایلانې تانېدې، هَمَن تۆند گؤڲ زۏلاقلې ایلان ایدی. بیر هۏوور سۏنرا ایلان اؤزۆنۆ تۏپلایېب آشاغې سۏل گؤزۆن آرخاسېنا سۆرۆندۆ. آما اۏنون قویروغونون ایکی قارېشې بایېردا ایدی. ایلاندا قویروغونو چکمه‌ڲه هئی یۏخ ایدی. عابې وار گۆجۆنۆ تۏپلایېب بئلنَن ایلا‌نېن قویروغونا ایکینجی ضربه إندیردی. آما قویروق اۆزۆلمه‌دی بَدَندَ‌ن. بیر هۏوور سۏنرا ایلان هاردان’سا گۆج تاپېب قویروغونو دا آردېنجا چکیب گؤزدن ایتدی.
همین گۆندن سۏنرا عابې ایلانې آختارېردی. هر دفعه قوشخانانېن قاپې‌سېنې آچاندا ایلانې گؤردۆڲۆ یئره، قېراق سۏل گؤزه باخېردې. ایلان یۏخ ایدی. حتتا قوش‌لاردان بیری اۏ گؤزده یومورتا دا قۏیدو، بالا‌لار چېخاردې. آما عابې هر دفعه همین گؤزه نیگاران‌لېقنان باخېردې. ایلان یۏخ اۏلموشدو. آما عابې‌نېن نیگاران‌لېغې یۏخ اۏلمادې، ایلانې ووردوغو یئره ناراحات-ناراحات باخماق باشېندا شاکیر کیمی قالدې. بلکه ده ایلان هئچ اؤلمه‌میشدی.
2020-2023.
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
سۏیوق أللر / ناییله علییئوا (حیکایه)
زلزله / جلیل مممدقولوزاده (حیکایه)
قایېدېش / إسمیرا حۆسئینلی (حیکایه)
قۏرخو / امین ناصری (حیکایه)
