یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی باخېش دېر تۆرک دۆنیاسېنا
اینسانېن عظمتی / دینۏ بوتزاتی (حیکایه)
کؤچۆرۆب اویقونلاشدېران: آیهان میانالې
کئشیکچی‌لر چلیم‌سیز و ساققاللې قۏجانې ظۆلمته غرق اۏلان زیندان قاپې‌سېندان ایچه‌ری آتدېق‌لارې واخت آرتېق آخشام دۆشمۆشدۆ.
قۏجانېن ساققا‌لې بم‌بَیاض و ایری ایدی، آز قالا اؤزۆ بۏیدایدې حتتا. قیسمَن قاران‌لېغا، قیسمَن ایسه ظۆلمته بۆرۆنن کامئرا‌دا اۏنون ساققالېندان أطرافا گۆجسۆز ایشېق دالغا‌لارې‌نېن یایېلماسې باشقا مَحبوس‌لارا مۆعيَّن بیر تأثّۆرات باغېشلایېردې.
گؤز‌لری ظۆلمته هله آلېشمایان قۏجا بو “دلیک”ده تک اۏلوب-اۏلمادېغېنې آنلایا بیلمه‌دیڲیندن سَس‌لندی:
– باشقا کیمسه وار بورادا؟
جاواب اۏلاراق قولاغېنا هېرېلتې‌لار و دئیینمه‌لر دَڲدی. سۏنرا تۆرمه‌نین أدب-أرکانېنا اویقون شکیلده هر مَحبوس اؤزۆنۆ اۏنا تقدیم إله‌دی:
خېرېلتېلې سَسله بیری دئدی:
– ریکاردۏن مارچئللۏ، زۏر تطبیقی’یله سۏیقون.
سۏنراکې آدام ایسه چللَک دیبیندن گله‌نه بنزه‌ڲَن بۏغوق سَس’له دئدی:
– بئچئدا کارمئلۏ، فېرېلداق‌چې–رئسیدیویست.
سۏنرا تقدیماتېن آردې گلدی:
– مارفی لوچانۏ، زۏرلاما اۆسته.
– لاواتارۏ ماکس، گۆناه‌سېز یئره.
بو سؤز‌لرین آردېنجا هَنَک بیر قَهقَهه قۏپدو.
هَنَک هامې‌نېن اۆره‌ڲینه یاغ کیمی یایېلمېشدې: یۏخ’سا أ‌لی اۏنلار’لا قوربانېن قانېنا بولاشان، قولدور کیمی آد چېخاردان لاواتارۏنو کیم تانېمېردې کی؟
– إسپۏزیتۏ إنئا، قاتیل، – دئیَن شخصین سَسینده اؤزگۆوَنی سئزیلیردی.
سۏنراکې آدام تنتَنه ایله دئدی:
– موتیرۏنی وینچئنچۏ، آتا قاتیلی‌یم. بس سن، قۏجا کافتار، کیمسن و نه‌چی‌سن؟
یئنی مَحبوس کارېخدې:
– من‌می؟.. أصلینه قالا‌ن‌دا، بو، هئچ اؤزۆمه ده بللی دَڲیل. یۏل‌دا منی ساخلایېب، سند ایسته‌دیلر، منیم ایسه عؤمۆربیللاه هر هانسې سنَدیم اۏلمایېب.
کیمسه کینایه ایله:
– هه–ه! دئمه‌لی، وئییل‌لنیرمیشسَن ده، – دئدی. – بس آدېن نه‌دیر إی سَنین؟
– منیم آدېم… مۏررۏ دېر. لقبیم ایسه… إ–ئ… بؤیۆک دیر.
– دئمه‌لی، سن بؤیۆک مۏررۏسان. هئچ ده فنا سَس‌لَنمیر، واللاه! – دئیه قاران‌لېغې یاران سَس بونو تقدیر إله‌دی. – بو جانا–جسده گؤره آدېن حدسیز یئکه‌خانا سَس‌لَنیر، اۏ آدا سَنین کیمی‌سی‌نین اۏنو سېغار!
قۏجا اۆزۆیۏلا حالدا راضېلاشدې:
– حاقلې‌سېنېز، آما بوندا منیم بیر گۆناهېم یۏخ دېر. بو لقبی منه صېرف مزه‌لنمک اۆچۆن قۏیموشدولار، سۏنرا من ده بونا آلېشما‌لې اۏلدوم. حتتا اۏنو دا دئییم کی، بو لقبه گؤره باشېم دؤنه‌لر’له جنجالا دا دۆشۆب. مثَلَن، بیر دفعه… آما بو، اوزون أحوالات دېر…
مَحبوس‌لاردان بیری کۏبود شکیلده قۏجانېن اۆستۆنه چېمخېردې:
– دانېش، گؤرَک، دانېش دئییرم! اۏنسوز دا بورادا بیزیم بۏش واختدان باشقا هئچ نه‌ییمیز یۏخ دېر.
کامئرا یۏلداش‌لارې دا اۏنو دستکله‌دیلر. آخې، تۆرمه‌ده جان‌سېخېجې کئچن گۆن‌لر اۆچۆن نه’یله‌سه باش قاتماق – أصل بایرام دېر.
قۏجا راضېلاشدې:
– یاخشې، سیز دئیَن اۏلسون. بیر دفعه من شَهَرده (آدې واجیب دَڲیل) بۏش–بئکار دۏلاشېردېم. بو واخت ایری بیر سارای گؤردۆم، حَیَطده‌کی نؤکر‌لر لذیذ یئمک‌لر’له دۏلو مجمه‌یی‌لری اۏرا–بورا داشېیېردېلار. دۆشۆندۆم کی، یقین بورادا بؤیۆک بیر ضیافت وئریله‌جَک، اۏنا گؤره ده صدَقه ایسته‌مکدن اؤترۆ اۏرایا یاخېنلاشدېم. آما هئچ آغزېمې آچماغا ماجال تاپمامېش بۏیو ایکی مئتره چاتان بیر یئکه‌پَر یاخالېغېمدان یاپېشماق’لا منی قامارلادې و باغېرماغا باشلادې: “بو، همین اۏغرو دېر، نهایت، أله کئچدی! آغامېزېن چولونو دا دۆنن بو چېرپېشدېرمېشدې. نئجه سېرتېلېب’سا، تکرار بو قاپې‌یا گلیب! ایندیجه بیز سَنین قۏل–قابېرقانې سېندېرارېق، اۏندا گؤرَرسَن!” سۏروشدوم: “منیم قۏل–قابېرقامې؟ من دۆنن بورا‌لاردان أن آزې اۏتوز مایل اوزاق‌لار‌دا ایدیم’سه، اۏندا سیزین مالېنېزې نئجه اۏغورلایا بیلردیم؟!” اۏ، چېغېر–باغېر’لا: “سنی من اؤز گؤز‌لریم’له گؤرمۆشدۆم. اۏ چولو نئجه قامارلایېب قاچدېغې‌نېن جانلې شاهیدی‌یم”، – دئیه منی حَیَطین تن اۏرتاسېنا سۆرۆتله‌دی.
قارشې‌سېندا دیز چؤکۆب، یالواردېم: “واللاه، دۆنن من بورا‌لاردان اۏتوز مایل اوزاقدایدېم. بو، سیزین شَهَره ایلک گلیشیم دیر. سیز گلین، بؤیۆک مۏررۏنون صمیمی آند–آمانېنا اینانېن”. قارشېمداکې آدام حئیرَتدن لاپ گؤزلرینی بَرَلده‌رک، سۏروشدو: “نئجه، نئجه؟” تکرارلاما‌لې اۏلدوم: “بؤیۆک مۏررۏنون آندېنا اینانېن”. قفیلدن اۏنو گۆلمک توتدو: “دئمه‌لی، سنمیشسَن بؤیۆک مۏررۏ؟ آی جماعت، گلین، بو جېندېرا بیر باخېن، سن دئمه، بونون آدې بؤیۆک مۏررۏ ایمیش!”
سۏنرا اۆزۆنۆ منه توتوب سۏروشدو:
– سن هئچ بیلیر‌سن بؤیۆک مۏررۏ کیم دیر؟
– یۏخ، – دئدیم. – “بؤیۆک مۏررۏ” لقب‌لی باشقا بیری‌سینی تانېمېرام.
اۏ یئکه‌پَر منه ایضاح إله‌دی: “بؤیۆک مۏررۏ – بیر باشقا‌سې یۏخ، محض بیزیم مؤحترَم آغامېز دېر. یازېق بیر دیلنچی ایکن، سن اۏنون آدېنې نئجه داشېیا بیلر‌سن؟! اۏ دېر کی، ایشین فېرېق دېر! هه، اۏ دېر، آغامېز اؤزۆ ده بورایا گلیر!”
حقیقتن ده، آغا قۏپان سَس–کۆیه سارایېندان چؤله چېخمېشدې. گؤرکَمینه گؤره بو آدام نه‌‌اینکی شهرین، بلکه ده إله یئر اۆزۆنۆن أن زنگین آدامېنا بنزه‌ییردی. یاناشېب، منی باشدان–آیاغا سۆزدۆ، بعضی سۏرغولار وئریب، گۆلمه‌ڲه باشلادې: هانسې’سا لۆتۆن بیری‌نین اۏنون’لا عئینی آدې داشېماسېنا گۆلۆردۆ اۏ. سۏنرا بوراخېلمامې أمر إله‌دی، منی سارایېنا آپاردې، قېزېل، لعل–جاواهیرات ساخلادېغې زیرئحلی اۏتاغې منه گؤرسَتدی، منی دۏیونجا یئدیریب–ایچیرتمه‌ڲی تاپشېردې نؤکر‌لره. تکرار یانېنا گلنده دئدی: “إی آهېل دیلنچی! بو آد أحوالاتېن‌دا منه غریبه گلَن بیر مقام وار: واختې’یلا هیندیستانا سفر إتدیڲیمده بونا بنزر بیر اۏلای منیم ده باشېما گلمیشدی. بیر گۆن اۏراداکې بازارا ساتماق اۆچۆن مال چېخارتدېم، ساتدېغېم مال‌لارېن عنتیق و باها‌لې اۏلدوغونو گؤرَن خئیلَک اینسان ماراق’لا باشېما تۏپلاشدې و منیم کیم اۏلدوغوم’لا، هارادان گلدیڲیم’له ماراقلانماغا باشلادې. دئیَنده کی: “آدېم بؤیۆک مۏررۏ دېر”، اۏنلار تعجّۆب’له سۏروشدولار: “بؤیۆک مۏررۏ؟ سَنین هاراندا دېر اۏ بؤیۆکلۆک، اۏ عظمت، آی تاجیر؟ اینسانېن عظمتی – اۏنون عاغلېندا دېر. “بؤیۆک مۏررۏ” آدېندا جمعی بیر نفر وار، اۏ دا بیزیم شهرین ساکینی دیر. اۏ، بۆتؤو بیر اؤلکه‌نین فخری دیر، سن ایسه، ألبت، فېرېلداقچې‌نېن بیری‌سن. ایندیجه گئدیب، اۏ آدېن صاحیبی قارشې‌سېندا عۆذرخاه‌لېق إله‌مه‌لی‌سن”. بئله‌جه منی سۆپۆرله‌ییب، أل–آیاغېمې باغلادېلار و اۏ أصل مۏررۏ سایدېق‌لارې و منیم وار‌لېغېندان خبرسیز اۏلدوغوم آدامېن یانېنا آپاردېلار. اۏ آدام تانېنمېش عالیم، فیلسوف، ریاضییّاتچې، آسترۏنۏم و آسترۏلۏق ایدی: جماعت اۏنا آز قالا بیر تانرې قدر سیتاییش إدیردی. خۏشبخت‌لیکدن اۏ، مسأله‌ده بیر آنلاشماز‌لېق اۏلدوغونو ایلک آن‌دان سئزدی، قَهقَهه چَکدی، أل–آیاغېمېن آچېلماسېنې بویوردو و منی یانېنا سالېب، ایش اۏتاغېنې، رصد‌خاناسېنې، اۏراداکې و اؤزۆنۆن ایختیراعې اۏلان عجاییب آلَت‌لری منه گؤرسَتدی. سۏنرا دئدی: “إی نجیب و یادإللی تاجیر! باشېنا گلَن بو أحوالاتېن أن ماراق‌لې جَهتی اۏ دېر کی، لئوانتا آداسېنا سفریم أثناسېندا عئینی’له بئله بیر کئچمیشی من ده یاشامېشام. یالېن آیاق’لا بیر وولکانېن زیروه‌سینه یۏللانمېشدېم کی، اۏنو تدقیق إله‌ییم، آما بو واخت ظاهیری گؤرکَمیندن یئرلی أها‌لی‌دن اۏلمادېغېمې آنلایان بیر دسته دؤڲۆشچۆ مندن شۆبهه‌لندی و کیم‌لیڲیمی اؤرگنمک ایسته‌دی. من آدېمې دیلیمه گتیرَن کیمی أل–قۏلومو قانداللایېب، منی بیرباشا شَهَره آپاردېلار. یۏل‌بۏیو سۏروشوردولار: “دئمه‌لی، سن اؤزۆنۆ “بؤیۆک مۏررۏ” آدلاندېرېرسان، إله‌می؟ سَنین کیمی اؤزۆندن راضې عالیم آخې نئجه بؤیۆک و عظمت‌لی اۏلا بیلر؟! بۆتۆن یئر اۆزۆنده وور–توت بیرجه دَنه بؤیۆک مۏررۏ وار – اۏ دا بیزیم آدانېن سولطانې دېر، اۏ، تاریخده اؤز قېلېنجې’یلا ظفر‌لر قازانان جنگاور‌لرین أن بؤیۆڲۆ دیر. سَنین بو یئکه‌خانالېغېوې گؤرَن کیمی اۏ، هئچ شۆبهه‌سیز، باشېنې اۆزمه‌ڲی بیزه أمر إده‌جک”.
اۏنلار منی اؤز سولطان‌لارې‌نېن حۆضورونا گتیردیلر: بو آدامېن زهمیندن هر کس تۆک سالېردې. بختیم اۏندا گتیردی کی، نه باش وئردیڲینی اۏنا یئرلی–یاتاق‌لې باشا سالا بیلدیم، بو غریبه تصادۆفۆ آنلایان یئنیلمز جنگاور قَهقَهه چَکدی، قاندال‌لارېمېن آچېلماسېنې أمر إله‌دی. باها‌لې خلعت‌لر باغېشلایاندان سۏنرا منی اؤز سارایې ایله تانېش‌لېغا دعوت إله‌دی کی، اۏنون یاخېن و اوزاق آدا‌لارېن خالق‌لارې اۆزه‌رینده‌کی غلبه‌‌لرینی ایثباتلایان میثیل‌سیز غنیمت‌لری گؤرسه‌دیب، اؤیۆنه بیلسین. آیرېلاندا منه بونلارې دئدی: “إی نۆفوذلو عالیم، إی منیم آداشېم! بو حادیثه‌ده منه حئیرَت‌آمیز گلَن اۏ مقام دېر کی، اوروپا آدلاندېرېلان اۏ اوزاق تۏرپاق‌لاردا دؤڲۆشدۆڲۆم واخت باشېما عئینی’له بونا اۏخشار بیر حادیثه گلیب. اؤز دؤڲۆشچۆ‌لریم’له مئشه‌ده ایره‌لیله‌یرکن قفیلدن قارشېما کۏر–کۏبود داغلې‌لار چېخدېلار و مندن سۏروشدولار: “سن کیمسن کی، اؤز سیلاح‌لارې‌نېن جینگیلتی‌سی’یله بیزیم مئشه‌لرین شیرین یوخوسونا حرام قاتېرسان؟” من ده: “بؤیۆک مۏررۏیام” دئدیم و دۆشۆندۆم کی، بلکه بو جاواب’لا اۏن‌لارېن جانېنا قۏرخو سالېم. آما اۏنلار ایستئهزا دۏلو تَبَسّۆم’له سۏروشدولار: “بؤیۆک مۏررۏ؟ یقین سن بیزیم’له مزه‌لنیرسن؟ سَنین کیمی سرگردان بیر دؤڲۆشچۆ هانسې بؤیۆکلۆکدن، عظمتدن دم وورا بیلر؟! اینسانېن عظمتی – اۏنون نفسینه حاکیم اۏلماسېندا، روحونون ایسه یۆکسک‌لیڲینده دیر. بو دۆنیادا جمعی بیر دَنه بؤیۆک مۏررۏ وار و بیز ایندی سنی بیرباشا اۏنون یانېنا آپاراجاغېق کی، أصل عظمتین نه‌ده اۏلدوغونو بلکه آشکار آنلایاسان”. بونون آردېنجا اۏنلار منی کیچیک بیر دره‌یه آپاردېلار، اۏراداکې آمانابند بیر کۏما‌دا جېر–جېندېرېندان جین اۆرکن، بَیاض ساققاللې بیر قۏجانې منه گؤرسَتدیلر. دئییلن‌لره گؤره، اۏ، بۆتۆن عؤمرۆنۆ طبیعَتی سئیر إدیب، تانرې‌یا شۆکۆر إله‌مک’له کئچیریبمیش. دۆزۆ، اۏ واختا قدر من اۏندان داها حۆضورلو، هر شئی‌دن راضې و یقین کی، هم ده بخته‌ور بیر اینسان گؤرمه‌میشدیم. آنجاق نه گیزله‌دیم، اۏ یاشدان سۏنرا یاشام طرزیمی دَڲیشمَم منه تامامی’یله ایمکان‌سېز گؤرۆنۆردۆ.
هانسې’سا آدانېن سولطانې مۆدریک بیر عالیمه، عالیم ده زنگین تاجیره، همین تاجیر ایسه اۏنون قاپې‌سېنا دیلَنمه‌ڲه گلَن کاسېب قۏجایا باخ، بونلارې ناغېل إله‌میشدی. اۏن‌لارېن هامې‌سې‌نېن آدې مۏررۏ ایمیش، هم ده هر بیری‌سی بو و یا باشقا نه‌دن‌لر اۆزۆند‌ن “بؤیۆک” لقَبینی قازانېبلارمېش.
قۏجا اؤز حیکایَتینی تاماملایېنجا، قاران‌لېق کامئرا‌دا باشقا مَحبوس‌لاردان بیری‌نین سَسی عکس–صدا وئردی:
– منیم ذرّه قدر عاغلېم وار’سا، بئله باشا دۆشدۆم کی، اۏ کۆلَش کۏما‌دا یاشایان لعنته‌گلمیش آهېل و دئمه‌لی، أن بؤیۆک مۏررۏ سن ایمیشسَن؟
قۏجا بونو نه تصدیقله‌دی، نه ده اینکار إله‌دی، إله‌جه مېزېلداناراق دئدی:
– ایندی نه دئییم سیزه، آی اۏغول‌بالا‌لار؟ اؤزۆنۆز ده گؤردۆنۆز کی، یاشامدا هر شئی مۆمکۆن ایمیش!
بونون آردېنجا هامې بیر آرا سوسدو، چۆنکی یاشامداکې بعضی شئی‌لر حتتا أن ایصلاح‌اۏلونماز أجلاف‌لارې دا درین دۆشۆنجه‌لره قرق إده بیلیر.
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
دارا / آراز أحمداۏغلو (حیکایه)
بۏش كۏمۏد / حسن ثمودی قلعهلر (حیکایه)
قبیرقازان / ماکسیم قۏرکی (حیکایه)
