اوجا دووارلار / سعید صادقی‌فر (حیکایه)
دۆزنله‌یَن: آیناز بزرگان
اۏخولون بؤیۆک دمیر قاپې‌سېنې هله باغلامېشدېلار، اینتیظامات‌لاردان اوجا بۏیلو بیری‌سی گئجیکن‌لرین باشې اۆسته دوروب اۏنلارې گۆدۆردۆ هئچ کیمین چېققېلتې‌سې چېخمېردې سانکی حَیَطده هئچ بیر شاگیرددن خبر یۏخ ایدی.
ناظیم ایچه‌ریده هامېنې دۆم-دۆز خطّه چکمیشدی و سحر مراسیمینی ایجرا إلَتدیریردی. همیشه کی کیمی اوشاق‌لارېن گؤزل سسلی‌سی صۏت ایله قورآن اۏخویوردو. «تین» سوره‌سی اۏخونوردو، «اَعوذو بالله» لا باشلایېب «صَدَق الله عَلی العظیم» له آیه‌لر سۏنا چاتدې. شاگیردلر قورآن آلقېشې لا «طَیِّب طَیِّب الله…» اۏخویانې اوجا سسله آلقېشلادېلار. قورآن اۏخویاندا سئوینه-سئوینه پیلله‌لردن آشاغا إنیردی.
بیرآزدان باشقا تر-تمیز گئیینن شاگیردلرین بیری‌سی سحر مراسیمینی کی فارسجا شۆکۆر دوعاسې ایدی اۏخویوردو. اوشاق‌لار دا أل‌لرینی قونوت شکلینده توتموشدولار، جرگه‌ده شاگیردلر ناظیمین قۏرخوسوندان إله تر- تمیز بیر خطده دورموشدولار کی جرگه‌نین بیر باشېندا ایلک دوران شاگیرده باخسایدېن آرخاسېنداکې‌لار گؤرسنمزدیلر، بئله‌جه ده هر کیم جرگه‌نی داغېتسایدې یا آیاق اۆسته تئز-تئز چابالاسایدې ناظیم ألینده‌کی سو شېلانقې‌سې ایلا اۏنلارې یازېب تؤکردی. گئج گلن اوشاق‌لارې دا ناظیم اۆسته‌کی پلتفۏرم دا دوروب، بارماق ایشاره‌سی ایله دووارېن قېراغېنا چکدیریردی. سحر دوعاسې قورتاراناجاق بیر سکگیز دۏققوز شاگیرد قېراقدا گئجیکن‌لر جرگه‌سینده دایانمېشدېلار. سۏنوندا گئج گلن‌لرین سایې‌سې اۏن‌بیر اوشاغا چاتدې.
ناظیم شاگیردلری جرگه سېراسې ایلا بیرینجی جرگه‌دن باشلایېب کیلاسا دۏغرو یۏلا سالدې. اوشاق‌لار بیر-بیر جرگه نؤوبتی ایله کیلاسا کئچیردیلر، حَیَط بۏشالدېقدان سۏنرا نؤوبه گئج گلن‌لره چاتدې، هامې‌سې قۏرخوسوندان رنگ‌لری سارالمېشدې ناظیم سېرا ایله اوشاق‌لارېن أل‌لرینی آچدېرېب شېلانق’لا مؤحکم أل‌لری‌نین اۏرتاسېنا ووروردو ألینی قاچېردان اوشاغا آجېقلانېب باشېنې و قېچ-قۏلونو یازېب تؤکۆردۆ سۏنوندا ناظیم گئج گلن اوشاق‌لارېن هامې‌سې‌نېن أل‌لرینی گؤم-گؤی إدیب گؤزلرینی ایسلاق قۏیاراق کیلاسا دۏغرو یۏلا سالېب صاباح دا بئله اۏلسا تئشتینیزی قۏیاجاغام کؤپه‌ڲین اوشاق‌لارې…دئدی. اوشاق‌لار دا درحال ایچه‌ری‌یه سارې قاچدېلار.
اۏخول فضاسې چۏخراق عسگرخانا یا دۏستاق فضاسېنا بنزه‌ییردی، حَیَطین اوجا دووارلارې و دووارلارېن اۆزه‌رینده چیزیلن سیگارا قارشې شکیل‌لر، پنجره‌لرین قاباغېنا وورولان دمیر نرده‌لر، حَیَطین بؤیۆک دمیر قاپې‌سېنې قېفېللاماق و شاگیردلره هر جرگه یاراندېقجا «از جلو نظام» دئمک‌لر بۆتۆن اۏخولو بیر نیظامی فضایا چئویرمیشدی.
دلی جینلی اۏلان ناظیمین دۆشۆنجه‌سینده گرکلی ایدی کی اوشاق‌لارېن باش‌لارې داز کئچل اۏلا، کیمین باشې‌نېن تۆکۆ بیر ذرّه اوزون اۏلسایدې أل ماشېنې ایلا تۆک‌لری یۏلا-یۏلا شاگیردلرین گؤزلری قاباغېندا باشېندا دؤرد یۏل آچاردې و بو اۏلای، چۏخ تحقیر إدیجی و زۏر دوروم‌لاردان بیری‌سی ایدی بونا گؤره کی همی باش تۆکۆ یۏلونوردو همی ده کی مۆدۆر و ناظیم اوشاق‌لارا دئییردیلر کی بونلارې لاغا قۏیوب گۆلۆشسۆنلر. و همیشه دئیردیلر کی اۏخولدا فیلان اۏغلانېن باشېندا یا فیلانکسین اۏغلونون باشېندا دؤرد یۏل آچېبلار.
اۏخولدا هر اوشاق اؤزۆندن بیر سؤز چېخارتسایدې سؤزلر گئت-گئده بؤیۆیۆب و شایعه‌یه چئوریلردی. إله بو قۏنودا اۏخولون آرخا طرفی کی بالاجا إن‌سیز بیر حیط ایدی و مۏتورخانا ایلا قاز لۆله‌لری یئر آلتېندان گئدیردی بئله بیر سؤز بوراخمېشدېلارکی: اۏخولون دال طرفینده یئرین آلتېندا مۏتورخانایا یاخېن بیر بؤیۆک أژده‌ها وار اۏرایا یاخېنلاشاندا گۆرۆلتۆ سسی گلیردی، اۏ یئره چۏخ یاخېنلاشدېقدان سۏنرا ایستی هنیرتینی حیس‌إتمک اۏلوردو
نئچه ایل‌لر ایدی کی اوشاق‌لار اۏخولون دالېندان همیشه واهیمه‌لری اۏلاردې، أصلینده تعمیر ایسته‌ین مۏتورخانانېن و یئر آلتې گئدیلن ایستی لۆله‌لرین سس‌لری و هنیرتی‌سی ایدی کی بو قۏرخونو یاراتمېشدې
تووالئت لرین بیر گؤزۆنده أیله‌شیلن سېنېق تووالئت کاسالارېن بیری‌سینده همیشه دئییردیلر کی أل گؤرسه‌نیلیب چۏخلارې دئییردی کی دؤردۆنجۆ تووالئت کاساسېندا أیلَشمه‌یین أل یا بارماق اؤزۆنۆزۆ توتوب چکیب آپارار.
نئچه ایل ایدی کی تووالئتده‌کی بارماق اوشاق‌لارېن بئینیندن سیلینمیردی و همیشه یئنی‌لیڲی ایله قۏرخوسو واریدی.
گۆن‌لرین بیر گۆنۆ اۏخولون مۆدۆرۆ اوشاق‌لارېن بئینیندن بو قۏرخونو ایتیرمکدن دۏلایې شاگیردلرین هامې‌سېنې دؤردۆنجۆ تووالئتین قاباغېنا یېغدې و اؤزۆ همن سېنېق تووالئت کاساسېندا شالوارې أینینده أیله‌شیب، باخېن بو أل منی آلتدان توتوب و دیشله‌میر بورادا هئچ بیر شئی یۏخدور، أل-بارماق تووالئتده نه قلطی إدیر…؟
دئییب اوشاق‌لارې کیلاس‌لارېنا دۏغرو یۏلا سالدې، آنجاق صاباحدان ماجرا إله همن آش ایدی همن ده کاسا اوشاق‌لارېن آغزېندان تووالئتده‌کی أل یا تووالئتده‌کی بارماق تۆشمۆردۆ. و مۆدۆر قۏرخوسوندان شالوارېنې أیینیندن چېخارمامېش أیلَشمیشدی دئییردیلر.
اؤرگتمن‌لرین بیر سېراسې، درس‌لرینده گۆجسۆز اۏلان اوشاق‌لارې چۏخ پیس دورومدا کؤتکله‌‌یردیلر اوشاق‌لارېن چۏخو بو کؤتک‌لر و تنبیح‌لر‌ین قۏرخوسوندان و ایلک اؤز آنا دیل‌لرینده یازېب پۏزا بیلمه‌مه‌ڲه گؤره درس‌لرینی بیر دفعه‌لیک ترک إتمیشدیلر. بونا گؤره کی ابتیدایی صینیف‌لره فارسجانې بئیین‌لرینده تۆرکجه‌یه چئویرمَک چۏخ چتین ایش‌لردن بیری‌سی گلیردی.
هر اؤرگتمن اؤزۆنه گؤره، اوشاق‌لارې تنبیح إتمک اۆچۆن اؤزل أبزارلار قوللاناردې.
اۏ أبزارلار کی اۏنلار’لا اوشاق‌لارې دۏیونجاق کؤتک یئیردیلر بونلار ایدی:
قایېش، شېلانق، قلم، شیلله، قولاق بورما، تپیک، باش یۏلوب قارا تاختایا یا دووارا چېرپما، یومروق، إلئکتریک کابلې، گۆده گیلانار آغاجې و…
قایېش: اؤرگتمن بیرینی ایسته‌سه’یدی وورا هئچ چاغ اؤز قایېشېنې بئلیندن آچمازدې ایلک اوشاق‌لارا دئیردی: کیمین یاخجې یاغلې قایېشې وار؟
شاگیردلرین بعضی‌سی اؤرگتمَنه خۏش گئتسین دئیه تئز بئل‌لریندن قایېش‌لارېنې آچاردېلار آغا منیمکی یاخجېدی…آغا منیمکی أله یاتاندې… دئیردیلر.
اؤرگتمَن ده قایېش‌لارېن قالېنېنې سئچردی و اوشاغې دۏیونجاق تاپدالایاردې قایېش أله دَڲدیکجه چۏخ پیس آغرېیاردې و ألین اۏرتاسېندا دا ایزی بیر نئچه گۆن قالاردې.
گۆده گیلانار آغاجې: بو آلَتی اؤرگتمن‌لرین بعضی‌سی اؤزۆ’یله گزدیرردی بعضی‌سی اینجه گیرده‌کان آغاجې اۏلاردې بعضی‌سی ده دۆلگرلردن ألده إدیلمیش گۆده إن‌سیز تاختا اۏلاردې شاگیردلری بوننان ووراندا چۏخ واخت تاختانېن تیکه‌لری سېنېب شاگیردین ألینه کئچردی و بونون دا هم آغرې‌سې چۏخ اۏلاردې همی ده چۏخ گؤینه‌یردی.
میداد: بیری‌سی درسینی بیلمه‌ییب و یا‌خۏد شولوقلوق إدیب کیلاسې قاتسایدې اؤرگتمَن میدادې گؤتۆرۆب اوشاغېن بارماق‌لارې‌نېن آراسېنا قۏیوب اۏنون’لا گؤرۆشۆب و مؤحکم سېخاردې، اوشاق آغرې شیددتیندن قېچ قۏلونو دبردیب تئز-تئز گاه اۏتوروب گاه دا دوراردې، گؤزلری دۏلاردې بعضی‌لری ده آغرېنې دؤزمه‌ییب درحال آغلایاردېلار تا بلکه اؤرگتمن یازېق‌لېغې گلیب، أل‌لرینی تئز بوراخسېن. اوشاغېن بو دورومو اؤرگتمَنین أحوالاتېنا هئچ فرق إتمزدی شاگیردلره دئیردی:
بو ندن بئله إدیر؟ بونا نه گلیب؟ باخېن تئز-تئز اۏتوروب دورور سۏنرا دا گۆلردی آردېنجا اوشاق‌لار دا بیرلیکده گۆلردیلر.
اؤرگتمن شاگیردین أل‌لرینی بیر نئچه دقیقه‌دن سۏنرا بوراخاردې، شاگیرد ده قېزارېب کئییمیش و میداد ایزی قالمېش ألینی تحویل آلاردې آخشام یاتاندا دا بارماق‌لارېنې دبرده بیلمه‌ییب و آغرې‌سېندان یاتا بیلمزدی.
إلکتریک سیمی یا کابل: بو آلَتین آغرې‌سې بۆتۆن باشقا آلت‌لردن شیددت‌لی و دئمه‌لی هامې‌سېندان گۆجلۆ اۏلاردې إلکتریک سیمی ایله بیری‌سینی ووراندا کابلېن ایزی بیر نئچه هفته بدنده قالېب و یئری ده گؤم-گؤی اۏلاردې.
اؤرگتمن سیم’له هر آدامې وورمازدې بیر شاگیرددن زهله‌سی قاچسایدې یا اۏ شاگیرد اۏنون جینینی یېغسایدې اۏنو إلکتریک کابلې ایلا باشقا شاگیردلرین گؤزۆنۆن قاباغېندا یازېب تؤکردی تا باشقالارېنا عیبرت درسی اۏلا.
إلکتیریک کابلېنې دبرتدیکجه اۏ تای بو تایا قاتلاناردې و بونا گؤره ده اوشاغېن بدنی‌نین هر یئرینه دڲردی قېچ، قۏل، باش، آیاق و… دئمه‌لی اوشاغېن تپه‌دن دېرناغې گؤم – گؤی اۏلاردې. سیمین راحات قاتلانماسېنا گؤره، یئری بعضی اؤرگتمن‌لرین پئنجه‌یی‌نین جیبی ایدی.
شېلانق: بو أبزار یا سو شېلانقې یا دا قاز شېلانقې‌سې اۏلاردې، چۏخراق اوزونلوغو یارېم مئتیردن آرتېق اۏلمازدې. بونون دا آغرې‌سې چۏخ پیس یاندېرېجې اۏلاردې، اؤرگتمن‌لر شېلانقې چۏخ شاگیردین ألینه و قېچ-قۏلونا ووراردېلار. بعضی‌لرینی شېلانقدان اۏ قدر ووراردېلار شېلانقېن باش طرفی چاتلایېب بیر-بیریندن آیرېلاردې و سۏنوندا چۏخ وورماقدان دۏلایې اؤرگتمنین ده قۏلو یۏرولاردې.
باشقا آلت‌لر ده هامې‌سې اؤز یئرلرینده آغرې‌سې و اۏنون’لا کؤتک یئمه‌سی آجې و فرقلی اۏلاردې.
دئمک اۏلار بۆتۆن اۏخول‌لاردا اؤرگتمن‌لر و مۆدۆرلرین اۏرتاق فیکیرلری اوشاق‌لارې وورماق و زۏر مئتۏدلار’لا درس اؤرگتمک ایدی، و بو دوروم اوشاق‌لارېن چۏخونون اۏخولو ترک إتمه‌سینه سبب اۏلدو.
اوشاق‌لار اۏخولدان إوه قایېداندا چۏخ سئوینردیلر سانکی بؤیۆک بیر دۏستاقدان جان‌لارېنې قورتارېبلار.
ایندی ۶۰ و ۷۰ ایل‌لری‌نین اوشاق‌لارېندان هانسېنې، اۏخول خاطیره‌سی قۏنوسوندا دانېشدېراندا اؤرگتمن‌لرین کؤتک‌لرینی هئچ بیری‌سی اونوتمایېب و هامې‌سې آجې بیر آنې کیمی بئیین‌لریندن پۏزولمایېب.
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
آتام / سعید نجّاری (کۆیۆلۆ) (حیکایه)
علی و نینۏ / قوربان سعید (بیرینجی بؤلۆم)
شالوار / سعید نجاری (یاشانمېش مینیماللار)
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
