یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی باخېش دېر تۆرک دۆنیاسېنا
ایکیدیللیلیک و اۏنون‘لا ایلگیلی قۏنولار / آیهان میانالې (مقاله)
ایکینجی دیلی یۆکسک بیر سويّه‌ده اؤرگنمک و اۏندان آنا دیلینیز’له عئینی سويّه‌ده یارارلانماق، شۆبهه‌سیز کی، بؤیۆک بیر چابا ایسته‌ییر. بیر سېرالارې ایکی‌دیللی و یا حتتا چۏخ‌دیللی بیر عائله‌ده و یا سئچیم‌سیز جبری بیر جۏغرافیادا دۏغولماق اۆچۆن اۏلدوقجا شانسلې دېرلار، آنجاق بئله بیر دورومدا اۏلمازساق دا، بۆتۆن اینسان‌لارېن یئنی بیر دیلی تام منیمسه‌یه‌نه قدر اؤرگنمک ایمکان‌لارې وار.
-ایکیدیللیلیک نه دئمک دیر؟
-اۏنون چئشیدلری هانسې‌لار اۏلور؟
هر ایکی‌سینی باشا دۆشمک و دانېشماق اۆچۆن ایکی دیل’له بؤیۆدۆکده، بو، اوشاق‌لېق ایکی‌دیللی‌لیڲی و یا إرکن ایکیدیللیلیک حالې دېر. بونون اۆستۆنلۆڲۆ هر ایکی دیلده فۏنئتیک سیستئم‌لری تام منیمسه‌مک دیر، یانې هر ایکی‌سینده “وورقو اۏلمازدان” دۏغما دانېشا‌نېن دۏغال تلفّۆظۆ ایله دانېشا بیلمک دیر.
دۏغولماق چاغېندان ایکی دیلین عئینی واختدا منیمسه‌نیلمه‌سی إش‌چاغلې ایکیدیللیلیک آدلانېر. دیلچی‌لیکده بو، اوشاق إوده هر ایکی دیلی اؤرگندیکده، یانې فرد “ایکی شیفاهی ایفاده ایله [ایکی دیلده] بیر آنلایېش ألده إتدیکده بونا مۆرَکَّب ایکیدیللیلیک دئییلیر ”
ایکی‌دیللی‌لیڲین باشقا بیر چئشیدی توتوشدورما و یا یان-یانالېق ایکی‌دیللی‌لیڲی آدلانېر کی، بوردا فرد ایکی دیلی چئشیدلی باغلامدا، مثَلَن، إوده تۆرکی و مدرسه‌ده مجبورکن سئچیم‌سیز بیر دورومدا فارس دیلینی منیمسه‌دیکده، ایکی دیلین تئرمین‌لری و یاپې‌لارېنې دَڲیشیک سیستئم‌لردن، باغېم‌سېزجاسېنا اؤرگه‌نیر.
ایکی‌دیللی اۏلماق اۆچۆن کؤرپه‌کن و یا اوشاق‌لېقدان اؤز دیلینی قېراغا قۏیوب، باشقا غالیب دیلی اؤرگنمه‌ڲه هئچ بیر گَرَک یۏخ دېر: حتتا تَخمینَن 13 یاشېندان “أن گرگینلی چاغ” آدلانان دؤنمد‌ن سۏنرا ایکینجی دیلی اؤرگه‌نن بؤیۆک‌لر ده بو دیلی منیمسه‌مک توتومونا مالیک دیرلر. بو حالدا اۏ، آلت توتوشدورما و تطبیق ایکیدیللیلیک آدلانېر و دۏغالجا دۏغما دیل (آنا دیلی) دۆشۆنجه و آنلایېش سیستئم‌لرینده یئر آلېب، حؤکم سۆرمه‌ڲه مئیل إدیر. محض بونا گؤره تلفّۆظ’له باغلې آچېقلاما وار: بیرینجی دیلین فۏنئتیک سیستئمینی منیمسه‌دیکدن سۏنرا ایکینجی دیلین فۏنئتیک سیستئمینی قبول إتمک قطعی شکیلده داها چتین دیر و بونا گؤره ده اینسان ایلکین اؤرگندیڲی دیل آنا دیلی اۏلمالې دېر، نه‌دن کی سۏنرا اؤز دیلینه دؤندۆڲۆنده بئیینده‌کی یئرله‌شَن غالیب دۆشۆنجه اۏنا یا یۏل وئرمه‌یه‌جک، یا دا اۏ قَدَر چتین بیر ایش اۏلاجاق کی فرد اۆچۆن یۏروجو اۏلوب، یاد بیر دیل کیمی گله‌جک. گرچکدن ده، بو، اؤز سېراسې ایله اۏلورسا دانېشا‌نېن دیلی اۏنون اۆنسیيّت قوردوغو صؤحبَت‌داش‌لار اۆچۆن باشا دۆشۆلن اۏلماسې شرطی ایله اۏنون شخصییَّتی‌نین بیر حیصّه‌سی اۏلاجاق و بیر چۏخ اینسان‌لار ایله اۆز به اۆز ایلگی‌لره اوغراشا بیله‌جک.
هر حالدا، بؤیۆک‌لر کیمی بیر یاشدان سۏنرا باشقا دیل اؤرگه‌ننده ایسته‌نیلن مَقصَده چاتماق اۆچۆن بؤیۆک چابا دا لازېم دېر و بو اۏ دئمک دَڲیل کی بو گئدیشاتې ترسینه گئدیب، ایلک اؤنجه غالیب زۏراکې دیلی اؤرگه‌نیب، سۏنرا بو چتین‌لیڲی اؤز دۏغما دیلی‌نین اؤرگنمه‌سینده یاشایا.
بئله‌لیک’له، ایکی‌دیللی و یا چۏخ‌دیللی اۏلماغېن اۆستۆنلۆک‌لری نه‌لر اۏلا بیلَر؟
سؤز قۏنوسو تکجه سئزگی دَڲیل، بیز باشقا بیر دیلی اؤرگه‌ننده آنا دیلیمیزی داها چۏخ دَڲَر‌لَندیریریک و ایلک اؤنجه دۏغالجاسېنا قبول إتدیڲیمیز إلئمان‌لارې یاشاما کئچیرتمه‌ڲه باشلایېرېق. بو قۏنو هم ده تکجه شعورلو سويّه‌ده دَڲیل: چئشیدلی مئتۏدۏلۏژی‌لردن یارارلانان بیر سېرا آراشدېرمالار ایکی‌دیللی اینسان‌لارېن بئینی عادَتَن یالنېز بیر دیله اویقون اۏلدوقدا بئله، دینج و یاخشې بیر چاغدا هر ایکی دیلی أکتیولشدیرمه‌سی اۆزه چېخېر.
آیرېجا، اینسان زئینینده بیر شئی اؤرگنمک و یا بیر بئیین ایشلَوی تکمیل‌لَشدیرمک سۆره‌سینده ایکینجی دیله ده پۏزیتیو إتکی گؤرسه‌ده بیلر. بو، حتتا اؤرگنمه یؤن‌لَندیرمه‌سی آدلانېر و عئینی پرینسیپ تکجه بیردن چۏخ دیلده دانېشان اینسان‌لارا دَڲیل ، هم ده دیل ساحه‌سینده تؤرَنتی عاغېلېن (یاپای زکا) اؤرگنمه‌سینه ده عایید اۏلا بیلَر.
قرار قبول إدیب و یا بیر قراردا بولونماق هئچ واخت راحات بیر ایش سایېلا بیلمه‌ییب. سیز یان-یؤوره و وارسایېم‌یانا (فرضی) فاکتۏرلارې، ریسک و فایدا‌لارې بیرگه نظره آلما‌لې، هم ده دویقولارېن چۏخ إتکی‌سینه دۆشمه‌مه‌‌لی‌سینیز.
ایکی‌دیللی‌لیڲین اۆستۆنلۆک‌لری و نئقاتیو یؤن‌لری
چۏخ دیلده دانېشماق، گزه بیلمک و هر شئیدن اؤنجه “گزمه‌ڲی بیلمک” دئمک دیر.
یئرلی دیلی و یا رسمی دیله یییه‌لنمک قارشې‌لېق‌لارې و مدَنی دَڲیشیک‌لیک‌لری باشدان آچماق و اویقارلېغېن أن اۏریجینال باخېش آچې‌سېندان ذؤوق آلماق باجارېغېنې نظرده توتور. تَصَوّۆر إدین کی، إعتیبارلې، توریستیک اۏلمایان رئستۏران‌لارا گئدیب و اۏریجینال دیلده مئنۏدان سیفاریش وئره بیلر‌سیز.
ایستر توریست اۏلاراق، ایستر’سه ده تیجاری بیر سفرده اۏلماغېنېزدان آسېلې اۏلمایاراق، سیز یئرلی دَب‌لری و توتوم دَڲیشیک‌لیک‌لری باشا دۆشه بیله‌جک‌سینیز، سۏنوجدا دا یاخشې قارشېلانما و تقدیر اۏلونما اۆستۆنلۆڲۆ ألده إده‌جک‌سینیز.
ایکی‌دیللی اینسان‌لار داها چۏخ بیلیش‌یانا نظارَت گلیشمه إتدیرمه‌ڲه مئیللی دیرلر. بو باره‌ده دۆشۆنسک، بیر دیلدن باشقاسېنا کئچید (کۏد دَڲیشدیرمه آدلانېر) سۆرَکلی زئیینی مشق إتدیریب، ایکی دیل سیستئمی‌نین یؤنه‌تیلمه‌سی‌نین داها قارماقارېشېق‌لېغې و چاتېشمالارېن چؤزۆمۆ اۆچۆن ساغالدېغې داها بؤیۆک بئیین چالېشماسېنی نظرده توتور. عئینی ایشلَولیک باشقا زئیین‌یانا پرۏسئس‌لرده ده اویقولانېر، اؤرنک اۆچۆن: بیر چالېشمادان باشقاسېنا کئچیدده بیز زئیینیمیزی ایکی دَڲیشیک دیلده دۆشۆندۆڲۆمۆز و یا دۆشۆنه بیلدیڲیمیز زامان کسگین شکیلده آرتان ایلگی‌لر شبکه‌سی کیمی گؤزده آلېرېق. درحال و قانېتلانمېش سۏنوج سۏرون حَلّ إتمه و هَدَف پلانلا‌شدېرما و تحلیل إتمه یئته‌نه‌ڲی کیمی بئینین ایجرا ایشلَو‌لری‌نین یئترلی‌لیڲی‌نین آرتما‌سې دېر. باشقا سؤز’له، بئله بیر دورومدا سۏرون‌لارې تحلیل إدیب، قرار وئرمکده داها سۆرعتلی و یئترلی اۏلونور.
بو، بیزیم اۆچۆن یالنېز بیر هَنَک دَڲیل، نه‌دن کی ایکی‌دیللی‌لیڲین ایدراک ایشله‌وی‌نین دۏغالجا آزالما‌سې‌نېن قارشې‌سېنې آلماق و “ایدراک إحتیاطې” آدلانان شئیی ساخلاماق اۆچۆن بیر آراج ساغالدېغېنا داییر بیلیم‌یانا قانېت‌لار وار. بو إحتیاط قۏجالما چاغې بئیین ایشله‌وینی یاخشېلاشدېرماق اۆچۆن، بئیین شبکه‌‌لری‌نین یئترلی قوللانماسېنا عایید دیر.
ایکی‌دیللی تجرۆبه بیلیش‌یانا مئکانیزم‌لری کسگین ساخلاماق’لا و قۏجالما چاغې اۏندا یارالانان‌لارې سیقۏرتا إدیب، قۏروماق اۆچۆن آلتئرناتیو بئیین شبکه‌‌لرینی ایشه گؤتۆرمه‌ڲه یاردېم إتمک’له بئله ایدراک إحتیاطېنا پای وئره بیلر. یاشلې ایکی‌دیللی اینسان‌لار یاشلې بیردیللی اینسان‌لار’لا توتوشدورمادا داها یۆکسک یادداش و یؤنه‌تیجی باخېجې‌لېغېندان خۏشلانېرلار کی، بو دا گرچک دۆنیانېن ساغلام‌لېق فایدا‌لارېنا نه‌دن اۏلا بیلر.
ایکی دیلده دانېشان اینسان‌لارېن خسته‌لیڲین عؤهده‌سیندن داها یاخشې گلدیڲینی، یانې 75 یاش‌لارېندا بَلیرتی‌لر گؤرسَتدیک‌لرینی، تک بیر دیلده اۏلان‌لار ایله توتوشدوراندا تَخمینَن 5 ایل گئج اۏلدوغونا چاتېرېق. بَلیرتی‌لر اۏرتا حئساب’لا 70 ایل دیر. آیرېجا ایکی‌دیللی فرد‌لره بیر دیللی خسته‌لردن تَخمینَن 5 ایل سۏنرا، یانې 80 یاشېندا اونوتقان‌لېق (آلزایمئر) تشخیص وئریلیر، بئله‌جه تک‌دیللی اینسان‌لار 75 یاش‌لارېندا اونوتقان‌لېغا اوغراشا بیلَرلر، ایکیدیللیلیک بو پرۏسئسی أن آزې 5 ایل دالې سالا بیلَر. دئدیک‌لریمیزی یېغجامجاسېنا بئله آچېقلاماق اۏلار:
ایکیدیللیلیک ایدراک إحتیاطې کؤلگه‌سینده بئینین داها یئترلی ایشله‌مه‌سینه یاردېم إده بیلر.
اوشاق‌لېق و ایکیدیللیلیک
بو قۏنو، دۆنیا تاریخینده و اؤزل‌لیک’له ده یاشادېغېمېز بوگۆنکۆ ایران آدلې اؤلکه‌نین تاریخینده هئچ ده یئنی بیر قۏنو دَڲیل.
دئمک اۏلار کی، بیر نئچه ایل اؤنجه‌یه کیمی تۆرکی دیلی مدرسه‌لرده اؤرگه‌دیلمه‌دیکدن دۏلایې اۏ، اؤرگه‌تیم دیلی‌نین یانېندا أک کیمی گؤرۆنۆردۆ نه‌دن کی یالنېز دانېشېقدا ایشه یارایېردې، هله آذربایجاندان إشیکده یاشایان‌لار اۆچۆن بعضن دانېشېق دېلی یالنېز عائله ایچره اۏلوردو، بو آرا عائله‌نین بیر یؤنۆ باشقا دیللی بیری‌سی ده اۏلسایدې، دانېشېق دیلی ده سایېلا بیلمیردی. بونلاردان داها پیس یؤنۆ اؤزۆنۆ غالیب مدرسه دیلی ایله اویقولایان‌لارېن دا سایې‌سې گؤزه گلیم ایدی. فاجیعه و داها آغېر إتکی‌سی اۏلان رئکلام‌لار کؤلگه‌سینده آذربایجانېن اؤزۆنده ده بو دانېشېق دیل عائله ایچیندن ده حذف اۏلونوب، یئرینی مدرسه‌نین غالیب دیلینه وئریردی. بیز بورادا ترسه بیر یؤنده آنا دیلینی “أک” دیل اۏلاراق نظره آلساق، دئمک اۏلار کی، بۆتۆن آذربایجانېن ساوادلې و مدرسه‌یه گئتمیش خالقې ایکی دیللی ایدیلر و بو دیل اوشاق’لا دانېشاراق (آنا دیلی) اوشاغېن مدرسه‌ده‌کی اؤرگندیڲی ایجبار دیلینه (فارس دیلی) آرتېرېلېردې. آنجاق بو گۆن دوروم بیرآز دَڲیشسه ده، چۏخ دا بؤیۆک بیر گلیشمه یارانا بیلمه‌ییب: آذربایجان‌دا اؤز درس دیلینه آنا دیلینی آرتېران گنج (هئچ اۏلماسا سانال اۏرتامدا) ایکی‌دیللی نسیل‌لر کیمی بئجه‌ریر، اۏنلار إرکن ایکی‌دیللی‌لر دیرلر و اۏنلارېن زئیین‌لرینده آلېجې‌لېق بؤلۆم‌لری باشقا ایکی‌دیللی‌لردن بۆتۆنلۆک’له دَڲیشیک بیر شکیلده ایشله‌ییر. یارې یؤنۆ ایکینجی درجه‌لی اۏلماق حیسی‌سه، یارې یؤنۆ ده اؤنه آددېم آتېب، داها فرقلی اۏلماق حیسی، اؤزۆنۆ ایثبات إتمه حیسی دیر. بو پرۏسئس ترسه بیر یؤنده گئدیر، اۏلا بیلر اوشاقدا اینتیقام حیسی ده یارادا، اؤزدانماق حیسی ده، آنجاق دۏغرو یؤنۆنده گئتسه ایدی، اینتیقام حیسی اؤز یئرینی گلیشمه حیسینه وئرَردی و بو، ایکی باش قازانج کیمی آذربایجانا دا، باشقا إتنیک قوروپ‌لارېنا اۏلا بیلَردی.
ایکی‌دیللی اوشاغېن بئینی نئجه ایشله‌ییر؟
بیر اوشاغېن ایکی دیلی عئینی آندا اؤرگندیڲی، اۏنلارې عئینی سۆرعتده و عئینی اوستالېق’لا قوللاندېغې إرکن دؤنمده إش‌زامانلې ایکیدیللیلیک آدلانېر. بونون یئرینه، بَلیرلی بیر نؤقطه‌ده یالنېز بیر آنا دیلی ایله بؤیۆین فرد ایکینجی دیلی اؤرگنمه‌ڲه باشلایاندا آردېجېل ایکی‌دیللی‌لیکدن دانېشېرېق. اوشاق‌لار إرکن عئینی واختدا ایکی‌دیللی کیمی بؤیۆدۆکده، ایکی فرقلی اؤرگنمه و قوللانما ایستراتئژی‌سی اوشاق‌لارېن معروض قالدېغې دیل‌لرین هر بیری اۆچۆن، یئنی بیر حاضېرلاماق بئیین‌لری‌نین هر ایکی یارېم‌کۆره‌سینده اۆز وئریر. بو اۏ دئمک دیر کی، إش‌زامانلې ایکی‌دیللی‌لر هئچ بیر زامان بیر دیلدن باشقا دیله ترجۆمه إتمیرلر، اۏنلار یالنېز بو ایکی دیلده دانېشا بیلیر‌لر و بو اۏنلار اۆچۆن چۏخ إنئرژی آلېجې دَڲیل، نه‌دن کی هر ایکی‌سی زئیینده بیر آنا دیلی کاراکتئری کیمی ایشله‌ییر.
ایکی دیلین اؤرگنیلمه‌سی آردېجېل اۏلار’سا، اوشاق (بؤیۆک‌لر کیمی) ایکینجی دیلدن قوللانماغې اؤرگنمک اۆچۆن اؤز آنا دیلی‌نین یاپې‌سېندان قوللانماغا مئیللی اۏلاجاق و بونو إتمک اۆچۆن یالنېز دیلین قوللانماسې ایله سېنېرلاناجاق. یالنېز بئینین سۏل یارېم‌کۆره‌سی، اۏنون آنا دیلی ایله ایکینجی دیلی‌نین سؤز‌لری آراسېندا بیر سېرا یازېشمالار یاراتماغا یاردېم إده‌جک و بیر دئیتابئیسی اۏلان اویقولاما کیمی، بئیین ده ایکی یارېم‌کۆره‌سی‌نین آراسېندا چئویرمن‌لیک إده‌جک.
ایکی‌دیللی اوشاق اۏلماغېن اۆستۆنلۆک‌لری و منفی یؤن‌لری
إرکن یاشدا، إش‌زامانلې ایکی‌دیللی بیر اوشاغېن بؤیۆک‌لر کیمی ایکینجی بیر دیلی اؤرگه‌نن‌لر اۆچۆن تَمَل بیر آددېمې تاماملاماسېنا هئچ بیر گَرَک اۏلمایاجاق: بیر دیلدن باشقاسېنا مئکانیکی چئوری إش‌زامانلې و إرکن یاشدا ایکی‌دیللی بیر اوشاق اۏلان هر کس، چئوریده بؤیۆک بیر اۆستۆنلۆڲه مالیک دیر. اۏ، سۆرکلی بیر دیلدن باشقاسېنا کئچمک اۆچۆن زئیینینده بؤیۆک بیر چابا گؤرسَتمه‌ڲة مجبور اۏلمایاجاق، چۆنکۆ اۏ، هر ایکی‌سینی آنا دیلی ایله عئینی آسان‌لېق’لا منیمسه‌یه‌جک. اۆسته‌لیک اۏ، حتتا ایچ-ایچه جۆمله‌لری ده بئله هئچ چابا گؤرستمَزدن چئویره بیله‌جک. بونون’لا بئله، ایکی‌دیللی اۏلماغېن منفی یؤن‌لری یالنېز آردېجېل ایکی‌دیللی اۏلماقدان ایره‌لی گلیر: ایکینجی دیلده گلیشیم یارادان باجارېق‌لارېن آنا دیلینده اۏلان‌لاردان چۏخ داها دۆشۆک اۏلماسې گؤزله‌نیلمه‌دیڲیمیز بیر دوروم دَڲیل. اۆسته‌لیک، اۏلا بیلسین کی، ایکینجی دیلده جۆمله‌لرین قورولماسېندا آنا دیلیندن تؤره‌نَن چېخارېم‌لارېن اوزون سۆره وار اۏلماسې، یانې اینسانېن آنا دیلینده‌کی اؤز جۆمله‌لرینی “کۏپی” چېخارماق’لا سېنېرلاندېرسېن. ایکینجی دیلین سینتاکتیک یاپې‌لارېنا و بَنزَرسیزلیڲینه تام سایقې دویاراق، اؤز دیل بیچیمی ایله اۏ دیلی ایفا إدیب، اۏ دیله یئنی بیر دئییم ده قاتا بیلر. بورادا لهجه‌لر یارانېب، آنجاق آلقې‌لار دَڲیشیک اۏلا بیلر. ایکینجی دیلین دانېشان‌لارې بونو اؤزلرینه بیر قازانج کیمی ده گؤره بیلرلر، اۏنلار کیمی ایفا اۏلونماماسېنا آغېز بۆزۆب، هَنَک ده إده بیلرلر و بو ایکینجی‌سی اینسان‌لېق اۆچۆن چۏخ تهلۆکه‌لی اۏلا بیلر، نه‌دن کی راسیزم و اۆستن باخارلېق تؤره‌نیب، اینسان‌لار آراسېنا یاخشې ایلگی‌لره قارشې دورا.
اۆچۆنجۆ دیل و اۏنون اؤرگه‌نیش دورومو
ایستر اوشاق‌لېقدان، ایستر’سه ده بؤیۆک‌لردن ایکی‌دیللی اۏلان‌لار اۆچۆن اۆچۆنجۆ دیلی اؤرگنمک یالنېز اؤز آنا دیل‌لرینی بیلن‌لره نیسبَتَن داها آسان دېر.
اوشاق‌لېغېمدان یاشادېغېم تئهراندا و دیل پارالئل‌لری ایله قارشېلاشدېغېمدا بونلارا چاتدېم کی: تئهرانداکې تۏرکی و فارسې دیل‌لرینده ایکی‌دیللی اۏلان کؤچمن آذربایجانلې‌لار یالنېز بیر دیلده دانېشا بیلن 40 فارس اؤرگنچی‌یه قارشې بیل‌یوردون سېناق‌لارېندان کئچیردیلر. بو، اۏ دئمک دیر کی فارس دیللی‌لر ایکینجی دیلی اؤرگنمکده چۏخ قېسېر و بعضن یۏخ حئسابېنا گلیردیلر. اۏنلار اینگیلیس دیلینی أن گۆجسۆز بیر دورومدا اؤرگنمه‌میشدیلر، بونلارا قارشې تۆرک دیللی‌لر اینگیلیسجه‌نی أن یۆکسک درجه‌ده اؤرگه‌نیب، سېناق‌لارې یوخارې رۆتبه‌لر’له کئچیرتمیشدیلر. هر ایکی قوروپ تَخمینَن بئش ایل اینگیلیس دیلی دَرس‌لری کئچیردیب و ایکی‌دیللی قوروپون (تۆرک‌لر) یالنېز بیر دیلده دانېشان قوروپدان (فارس‌لار) اینگیلیس دیلینده چۏخ فاییض داها یۆکسک رۆتبه قازاندېغېنې بَلیرله‌نیر.
بو اۏلای سیزین باخېشېنېدا نه دئمک دیر؟ سیز تۆرک‌سینیزسه و آرتېق فارس دیلینی بیلیر‌سینیزسه، اۆچۆنجۆ دیلی ده اؤرگنمه‌ڲینیز اۏلدوقجا راحات دېر. گۆنۆمۆزده داها چۏخ ایش ایمکان‌لارېنا یییه اۏلماق اۆچۆن أن یایقېنې اینگیلیس، فرانسېز، آلمان، ایسپان، چین، تۆرک، عَرَب و روس دیلی دیر. (بو دئدیک‌لریم راسیزمدن اوزاق دورموش قایدا-قانونلو بیر اؤلکه‌یه عایید دیر!)
ایکیدیللیلیک و یا نئچه‌دیللی‌لیک نه ایشیمیزه یارایار؟
بیر دیلدن چۏخ دیلده دۆزگۆن دانېشماق سیزه ایش سويّه‌سینده درحال فایدا گتیره‌جک. ایلک باشدا، ایشه آلېنان چاغې سیز باشقالارېندان اۆستۆن گؤزه گله بیلر‌سیز و یا چۏخ‌دیللی باجارېق طلب إدن بۆتۆن گؤرَو‌لره جاواب وئره بیلر‌سیز. هر شئی برابر اۏلسا دا، آشاغېدا‌کې نه‌دن‌لره گؤره ایکی‌دیللی شخصین گؤرگه‌سی تک‌دیللی‌دن داها چکیجی دیر.
ایشه گؤتۆرۆلدۆکدن سۏنرا دیل باجارېغېنېز سیزی اولوس‌لار آراسې مۆشتری‌لر’له گؤرۆش‌لر کئچیرتمه‌ڲه و یا دېش بازار‌لارېنا گئنیش‌لَنمه‌ڲه آپارا بیلر. سۏنوج أمک آرتېمې و کاریئرا یۆکسه‌لیشی اۆچۆن ایمکان‌لار اۏلا بیلر.
ایکی‌دیللی اۏلماغېن چئشیدلی اۆستۆنلۆک‌لری وار. داها چۏخ ایش و گَزی ایمکان‌لارېنا یییه اۏلماقدان داها عاغېللې و چکیجی اۏلماغا، قۏجالما‌نېن بئیینه إتکی‌سیندن قاچماغا قدر.
دیققتیمیزی اۏداقلاندېردېغېمېز زامان بئیین چئشیدلی قایناق‌لارې و بیلگی چئشیدلرینی یؤنَتمه‌لی و دیققتی یایېندېرمازدان یالنېز وار اۏلان گؤره‌وه عایید بیلگی‌لره دیققت یئتیرمه‌لی دیر. اؤرنک اۆچۆن، یازېرېق‌سا، آرخا پلاندا سَس-کۆیه و یا قۏهوموموزون و یا یۏلداشېمېزېن کیمی’سه دانلاماسېنا های وئرمه‌مه‌لی‌ییک. بونون اۆچۆن بئیینده دقیق بَلیرلَنمیش سئچیجی دیققت سیستئمی لازېم دېر.
ایکی‌دیللی اینسان‌لار بیردیللی اینسان‌لاردان داها یاخشې دیققتی ساخلایا بیلیر‌لر و اؤنم‌سیز شئی‌لره داها آز دیققت یئتیریرلر. باشقا قانېت‌لار’لا بیرلیکده، بئله گؤرسه‌نیر کی، دیل‌لر آراسېندا کئچیدین عؤمۆرلۆک گؤره‌وی دیققتی ساخلاماق توتومونو یاخشېلاشدېرېر.
بو قۏنو داها درین آراشدېرمالار ایسته‌ییر و بیز بورادا یالنېز اؤته‌ری اۏلاراق قۏنولارې بیرلیکده اینجه‌له‌دیک. اۏلسون کی بو قلم و یا باشقا قلمداش‌لاردان بو حاقدا داها درین آراشدېرمالارې اۏخویاق.
سؤزۆ دَڲَرلی میللی شاعیریمیز بولوت قاراچۏرلونون شعری ایله (کی هَمَن بو شعر ایله آنلایېشا چاتېب، توتدوغوم یۏلون مانیفئستی اۏلاراق قوللانېب، گؤزۆمۆ اؤزگۆرسئورلیک دۆنیایا تیکمیشم) تماملایېرام:
من دئمیرم اۆستۆن نژاددانام من
دئمیرم إل‌لریم إل‌لردن باش دېر
منیم مسلَكیمده، منیم یۏلومدا
میللت‌لر هامې‌سې دۏست دېر قارداش دېر
چاپماق ایسته‌میرم من هئچ میللتی
نه دیلین، نه یوردون، نه ده أمه‌ڲین
تحقیر إله‌میرم، هده‌له‌میرم
كئچمیشین، ایندی‌سین، یا گله‌جه‌ڲین
من آیېرمېرام، آیرې سالمېرام
قارداشې قارداشدان، آروادې أردن
آنانې بالادان، أتی دېرناقدان
اۆره‌ڲی اۆركدن، قانادې پردن
پۏزماق ایسته‌میرم من بیرلیک‌لری
اینسان‌لېق بیرلیڲی ایده‌آلېم دېر
قارداش‌لېق، یۏلداش‌لېق، أدبی بارېش
دۆنیادا أن بؤیۆک آرزې‌لارېم دېر
آنجاق بیر سؤزۆم وار، من ده اینسانام
دیلیم وار، خالقېم وار، یوردوم یووام وار
یئردن چېخمامېشام گؤبه‌لک كیمی
آدامام،حاققېم وار، إلیم اۏبام وار
قول یارانمامېشام، یاراناندا من
هئچ كسه اۏلمارام، نه قول، نه أسیر
قورتولوش عصری دیر اینسانا بو عصر
أسیر اۏلان‌لار دا بوخۏوون كسیر.
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
دیل و اۏنون ایچیندهکی دیبسیز دۆنیا / آیهان میانالې
چئشیدلی دیللری اؤرگنمک، اۏنلارېن دۆزگۆن دؤنگۆسۆ و…
اۏ هله دیری دیر! / آیهان میانالې (حیکایه)
سئویم رۏمانېندان بیر پارچا / آیهان میانالې
سئویم رۏمانېندان بیر پارچا (2) / آیهان میانالې
آزادلېغېن دوروشوغو / آیهان میانالې (کؤشه یازې)
یازارلار و اینتیحار - إرنئست هئمینگوئی / آیهان میانالې
اۏیاندېقجا چۏخالېرېق، چۏخالدېقجا اوجالېرېق! / آیهان میانالې
یارالې بوراخېلمېش اینسان‌لار / آیهان میانالې (کؤشه یازې)
