یازارلار و اینتیحار – إرنئست هئمینگوئی / آیهان میانالې

یازارلار و اینتیحار – إرنئست هئمینگوئی / آیهان میانالې

    یالنېز بو بیر قېسا سؤز اؤزلۆڲۆنده‌، بیر چۏخ گیز‌لی دئییلمَز سیر‌لری ایچینده قاپسایا بیلیب. اینتیحار اۏلایې‌ هر زامان اۏخوجو‌لارېن و باشقا نۏرمال کۆتله‌نین بئینینده‌ “نییه-نه‌دن‌؟” سۏرقوسونو یارادېر و بو نییه-نه‌دن سۏرقوسو‌ اۏ زامان بئیین‌لرده یارانېب دیله گلیر کی، بو ایشی گؤرَن آدامېن، گؤزده اۏلان یاشامېندا، یاشاماق اۆچۆن چۏخ شئی‌لری وار و اۆزده‌کی گؤرکَمینده‌ اۏ، زنگین دیر و هئچ نه‌یه‌ إحتیاج دویمور، حتتا اۏنو اۏخویان‌لار و گؤرَن‌لر ده‌ بعضن اۏنون ایده‌آل گؤرۆنۆش شرط‌لری ایله‌ توتوشدوروب، اۏنون بو یاشامېنا قېسقانېرلار.

    یوخارېدا وورقولانان قۏنولار، اۏخودوغونوز، بیزیم دېش گؤرۆنۆم باخېشېمېزدا ایسته‌دیڲی هر شئیه‌ ألی چاتان یئته‌نکلی و داهی یازار “إرنئست هئمینگوئی‌“ـه‌ ده‌ عایید دیر. نییه‌ بیر چۏخ تنقیدچی‌لر یۆزایلی‌نین أن بؤیۆک و حتتا أن اوغورلو یازارې آدلاندېردېق‌لارې اینسانې، داهی کیمی یاشام و ماجرا هَوَسی اۏلان، نۏبئل اؤدۆلۆ و پولیتسئر اؤدۆلۆنۆ ألده إدن، إو‌لی وار‌لې بیر عسگر، آیداهۏ داغ‌لارېندا اۏلان إوی ایله، هارادا’سا، قېشدا اۏوا چېخماقدا، نیویۏرکدا اؤزل بیر آپارتمانې، قۏلف ایستریم-ده‌ أڲلَنجه اۆچۆن بالېقچې قایېغې، فرانسانېن پاریس شهَرینده‌ و ایتالیا‌نېن وئنیزینده ده اۏلدوقجا اؤزل بیر آپارتمانې اۏلان بیری‌سی، گۆجلۆ و موتلو بیر إولی‌لیڲی اۏلان تانېیېردېلار. هله قالسېن کی اۏنون دۆنیا‌نېن هر یئرینده‌ اؤزۆنه یاخشې یۏلداش‌لارې وار ایدی و بۆتۆن بونلار’لا باشېنا سیلاحې تاخاراق اؤزۆنۆ اؤلدۆرۆب، یاشام رۏمانې‌نېن سۏن سطیرینی اؤز ألی ایله یازدې. دایاز بیر باخېشدا اۏ، یاراتدېق‌لارې أثرلری کیمی، اؤز یاشامې‌نین قهرمانېنا چئوریلدی، نه‌دن کی اؤلۆم اۏنو یېخا بیلمه‌دی، عکسینه‌، اؤلۆمۆ أله‌ سالېب، اؤلۆمدن بیر آددېم قاباغا کئچه‌رَک، اؤلۆمسۆزلۆک دۆنیاسېنا دۏغرو آددېم آتدې.

    اۏنون پسیخی ساغلام‌لېغې‌نېن قارېشېق‌لېغې و دۏلامباچلې یاشامې‌نین حیکایه‌سینه‌ صرف إتدیڲی واختې نظره‌ آلساق، بو سۏرقویا‌ کسگین‌لیک’له یانېت وئرمک هئچ واخت مۆمکۆن دَڲیل، آنجاق هئمینگوئی‌ین یاشامېندان و اۏندا اۆز وئرمیش اۏلای‌لاردان بیر آز داها چۏخ اۏخویوب، درینلَشدیکجه،‌ بونلارې آچېقلایا‌ بیله‌ریک.

    هئمینگوئی‌ین یاشام کیتابېنې اۏخودوقدان سۏنرا آیدېن باشا دۆشۆرۆک کی، عؤمرۆنۆن سۏنوندا اۏ، عقلی و دۆشۆنجه‌لری ایله‌ باغلې اۏلای‌لار، روحونون و ایچ تینی‌نین گرگین‌لیڲه اوغراشماسې و بوندان باشقا گؤوده‌سینده یارانمېش آخساق‌لېق‌لاردان دۏلایې، بۆتۆنلۆک’له‌ درین آغرې و کدر ایچینده‌ ایدی. عؤمرۆ بۏیو مالاریا، قانلې ایسهال، دری کانسئری، یۆکسک قان تانسییۏنو و یۆکسک کۏلئسترۏل کیمی خسته‌لیک‌لردن کئچه بیلمیشدی آنجاق بو خسته‌لیک‌لر بَدَنینده‌ اؤز إتکی‌سینی یئته‌رینجه قۏیا بیلمیشدی. آیرېجا، اۏ، باش آغرې‌سې، عاغېل بولانېق‌لېغې، جیددی بئیین چاققېشماسې و هئچ زامان کؤک ایله درمان اۏلونماماسې (آردېجېل اۏلاراق ایکی ایل سۆره‌سینده)، قولاق‌لارېندا داواملې سسلَنمه‌لر و اۏلا بیلسین کی، بئیین سارسېنتې‌سېنا نه‌دن اۏلان آلتې جیددی و عئینی حالدا ساغالمامېش بئیین سارسېنتې‌سې کئچیرتمیشدی.

    اینتیحارېندان بیر نئچه‌ ایل اؤنجه اۏ، ایکی گۆن سۆره‌سینده‌ قارا جیڲَرینی، دالاغې و بؤیره‌ڲینی پارچالانمېش، قۏل‌لارېنې و آیاق‌لارېنې ایسه دامار آتېشماسېندا گؤرَن، چیڲنی‌نین چېخماسې ایله قارشېلاشان، بئیین سۆمۆڲۆ أزیلن ایکی آیرې اوچاق‌ اۏلایېندا آز قالا‌ اؤلمۆش سایېلان، گؤوده‌سی بیرینجی دَرَجه یانقېنا راستلاشان،‌ کلّه‌سی ایسه چاتلایان و یوخارېدا وورقولانان ضربه‌لردن بیری اۏ قدر شیدَّتلی ایدی کی، قولاغېندان بئیین سویو چېخمېشدې. اۏ بیر چۏخ چابا-درمان ایله یئنی‌دن یاشاما قایتارېلدې و اوزون سۆرَج جانېندا جان آجېدان آغرې‌لارې وار ایدی و بونون’لا دا همیشه‌کیندن‌ داها چۏخ ایچکی ایچه‌رَک، آغرې‌لارې ایله ساواشا چېخمېشدې‌.

    هئمینگوئی‌ده‌ قاندا دَمیرین حددن آرتېق یۆکلنمه‌سینه نه‌دن اۏلان و اۏیناق‌لارا و اۏرقان‌لارا آغرېلې زده‌لنمه‌ڲه، قاراجیڲَر سیرۏزونا، اۆرَک خسته‌لیڲینه‌، شکر‌لی دیابئته‌ و دئپرئس‌لیڲه نه‌دن اۏلان درمان‌ اۏلونمامېش هئمۏکرۏماتۏز وار ایدی. هئمۏکرۏماتۏز عائله‌لر‌ده‌ باش وئره‌ بیلر، بونون نه‌دَنینی قیسمَن ایضاح  إدیر کی هئمینگوئی-ده‌ نه‌دن اینتیحار باش وئردی. اۏنون بؤیۆک دده‌سی، آتا‌سې، قارداشې، باجې‌سې و نوه‌سی ده اؤز‌لرینی إله بو آخساق‌لېق حاقدا اؤلدۆردۆلر.

   فیزیکی باخېمدان پیس‌لَشمه‌سی ایله‌ یاناشې، هئمینگوئی اؤلۆمۆندن بیر نئچه‌ آی قاباق یۏلداش‌لارې و عائله‌سی‌نین هئچ واخت گؤرمه‌دیڲی دئپرئس‌لیک، هذیان و پارانۏیادان آجېیېب، اینجیییردی، بونا باخمایاراق هامې اۏنون اینتیحار إتمه‌سینی دۆشۆنۆردۆ، نه‌دن کی اۏنون پسیخی و دویقولار دورومو اۏ قدر پیس ایدی کی، بعضن یاشامېنی داوام إتدیرمکده‌ شۆبهه‌لری وار ایدی.

   آرتېق یازا بیلمه‌یه‌جه‌ڲینی و یاشامې‌نین بؤیۆک مَقصَدی ایله‌ مشغول اۏلماق یئته‌نه‌ڲینی ألدن وئرمه‌سی اۏنو آغلاتدېرېب، اوشاق کیمی ساعات‌لار’لا آغلایاندان سۏنرا، یازېب فیکیر‌لرینی تۏپلایا بیلمه‌مه‌سی اۏنو بۆتۆنلۆک’له‌ ایفلیج إتمیشدی. اۏ، ایکی دؤنه‌ پیسکۏلۏژی درمانې‌ اۆچۆن خسته‌خانایا سېغېندېرېلدې، آنجاق حیسّ إتدی کی، إلئکترۏشۏک درمان سۆره‌سی اۏنون داها چۏخ یازماسېنا قارشې‌لېق تؤره‌دیر و آردېیجا دا یالنېز اۏنون دئپرئس‌لیڲینی گۆنۆ گۆندن داها دا گۆج‌لَندیریر .

   ایکینجی دؤنه خسته‌خانایا گئد‌رکن، هئمینگوئی بیر سېرا گره‌کَن‌لرینی آلماق اۆچۆن إوه‌ گئتمه‌لی اۏلدوغونو سؤیله‌دی. اۏنو باجان (پرستار)، دۏکتۏر و یۏلداش‌لارې یانداش‌لېق إدیردی کی، اۏزۆنه بیر سۏرون یاراتماسېن دئیه‌، اۏنو سۆرَکلی گؤز آلتېندا ساخلاسېنلار. آنجاق اۏ، قاپېنې آچان کیمی سیلاح‌لارېنا‌ سارې قاچېب، اۏو سیلاحېنا‌ بیر گۆلـله‌ باسدې و یالنېز یۏلداشې‌نېن فیزیکی قارشېلاشماسې ایله‌ اؤزۆنۆ اؤلدۆرمه‌سی‌نین قارشې‌سې آلېندې. اۏ، هاوایا قالخماق اۆچۆن اوچاغا‌ مینمزدن اؤنجه فېرلانان یئلکی‌یـه (پروانه)‌ گیرمه‌ڲه‌ چالېشېب و اوچاق‌ اوچارکن ایکی دؤنه‌ اوچاقدان توللانماغا چالېشدې.

   هئمینگوئی خسته‌خانادان إوه‌ قایېتدېقدان بیر گۆن یارېم سۏنرا باشېنا دۏغرو سیلاحېن تَتیڲینی چکیب، باشارېلې اینتیحار إده بیلدی.

   اینتیحارېن دقیق نه‌دَنینی هئچ واخت بَلیرله‌ده بیلمه‌سک ده‌، هئمینگوئی‌ین اؤلۆمۆنه‌ قدرکی ایل‌لر و آی‌لاردا فیزیکی و عقلی پیس‌لَشمه‌دن اینجیدیڲی آیدېن ‌دېر و بئله‌ گؤرۆنۆر کی، اۏ، تَتیڲی چکدیڲی چاغ، یئته‌رینجه خسته‌ ایدی.

    بۆتۆن بونلار هئمینگوئی‌ین یاشامېنا سۏن قۏیماسې ایله‌ باغلې یازېلان سؤزلر دیر کی اۏنون اینتیحار زامانېنا عایید بیر یازې‌لار و قئید‌لر کیمی آلقېلانا بیلَر. آنجاق بیر یازار اۏلاراق اؤز باخېش آچېمدان بو قۏنویا باخاراق بو حاقدا اینجه‌له‌مک ایسته‌ییب، اۏنلارې بیرلیکده گؤزدن کئچیرده‌جه‌ییک.

    یازار اۏنا تحمیل إدیلن دۆنیادان ساوای، اؤز دۆنیاسېنې دا یارادېر و بو دۆنیادا بۆتۆن اۏلای‌لار اۏنون اؤز أ‌لی ایله‌ باش وئریر. اۏ، بو دۆنیانې بۆتۆن چتین‌لیک‌لری ایله‌ سئویر، چۆنکی بو دۆنیا‌نېن یارادېجې‌سې یالنېز اؤزۆ دیر. یازار‌ېن اؤلمک اۆچۆن دار آغاجېنا و بیر سؤز ایله سیلاحا إحتیاجې یۏخ دېر، اۏ، ایلک اؤنجه اؤز ایچینده‌ اؤلۆر، سۏنرا ایسه‌ بیز اینسان‌لارېن إشیکدن گؤردۆڲۆمۆز گؤرکمده‌ عؤمرۆنۆ باشا وورور. یازار اؤز دۆنیاسېنې یارا‌دا بیلمه‌ینده‌ هَمنَ آن‌لاردا دؤزۆلمز بیر دالانا دیره‌نیب، قارشې‌سېندا داها ایکی یۏلدان باشقا بیر یۏل گؤره بیلمیر:

    اینسان بئله‌ بیر دوروما دۆشنده‌ ساچما و داغېنتې‌لار’لا دۏلو بیر دۆنیا ایله‌ قارشېلاشېر و بو یاشامې داوام إتدیرمک اۏنا عذاب-اینجیک‌لیکدن باشقا بیر شئی گتیرمه‌یه‌جک و حیکایه‌سی‌نین سۏنونو اؤز أ‌لی ایله‌ یازماغا اۆستۆنلۆک وئریر.

    باشقا بیر باخېش آچې‌سېندان دویقو یئنیلمه‌سی و شخصییَّت اوغورسوزلوغو دا بو جۆر اۏلایېن اۆز وئرمه‌سینه نه‌دن اۏلا بیلَر‌. بیر یازارېن تۏپلومداکې نۏرمال اینسان‌لاردان فرقلی یاشام باخېشې وار و سؤز دویقویانا و شخصییت باغلې‌لېقدان گئدیر’‌سه‌، بۆتۆن یۆز فاییضینی اۏ دۆنیایا حصر إدیر. هر هانسې بیر نه‌دن‌دن بو ایلیشکی‌ پۏزولدوقدا و یا آرادان گئتدیکده، اۏ، آرتېق بو یاشامې داوام إتدیرمک یئته‌نه‌ڲی ایله توتومونا‌ ما‌لیک دَڲیل، چۆنکی اؤز أل‌لری ایله‌ یارادېلمېش دۆنیا عئینی دویقو و سئوگی‌یه بۆرۆنمۆش ایلیشکی‌سی‌نین تملینه‌ مالیک‌ دیر کی، بو ایلیشکی‌نین ألدن وئریلمه‌سی ایله‌ اۏنون یاراتدېغې دۆنیا‌نېن دیره‌ڲی یېخېلا‌جاق و بۆتۆن اۏ یازې‌لار آغرېلې کیتاب‌لارا و عذابلې آیه‌لره چئوریله‌جَک. یاراتدېغې دۆنیادان گئده‌ بیلمز، بئله‌ بیر شئی اۏلار’سا، کئچمیشینی ألدن وئرَر، یازې‌لارې‌نېن دۆنیاسې ایله‌ بیرلیکده‌ اۏلسا دا، اۏ یازې‌لارېن هر سطری اۏنا اؤلۆم حؤکمۆنده اۏ‌لار. ایستر هر سطری اۏنون دویقویانا باغلې‌لېغې‌نېن قانېتې اۏلان اۏ یازې‌لار’لا‌ بو دۆنیانې ترک إتسین، ایستر’سه‌ ده‌ یاس توتسون، بئله‌لیک’له اۏنون قارشې‌سېندا یالنېز ایکی یۏل قالېر؛ یا أبَدی بیتمَز بیر عذاب، یا دا اینتیحار و آغرېلې یاشامې‌نین سۏنو.

    تَمَلجه، نۏرمال اینسان‌لار اۆچۆن موتلولوق و خۏشبخت‌لیک سایېلان شئی‌لر، یازار اۆچۆن اؤزل دَڲری یۏخ دېر و اۏ، خۏشبخت‌لیڲی و موتلولوغو دویقویا-سئوگی‌یه سؤیکَنمیش ایلیشکیده گؤرۆر‌ و عئینی بیچیمده ده اؤز یازې دۆنیاسېنې یارادېب،‌ یاراتدېغې دۆنیانې دا هَمَن گؤزده گؤرۆر. اۏنون اۆچۆن بو ایلیشکی‌ دامار‌لارېندا آخان قانې، آغ‌جیڲَرلرینده‌ ایسه دۏلاشان هاواسې کیمی ‌دیر و بو ایلیشکی‌نین سۏنا چاتما‌سې ایله‌ یاشامې دا آجې بیر سۏنا چاتېب، اۏنو اۏلدوقجا اۆزۆجۆ بیر اینتیحارا اوغراشدېراجاق.

    بئله‌ اینسان‌لاردا باغلې‌لېق و سئوگی آنلایېشې اۏ قدر درین و مۆقدّس دیر کی، نۏرمال اینسان‌لار طرفیندن‌ تنقید إدیلیر، بعضن ده‌ لاغا قۏیولور‌. چۆنکی اۏ، بئله‌ بیر ایلیشکی‌یـه‌ گیرَنده‌ دری‌سی، أتی، قانې ایله‌ بئله‌ بیر ایلیشکینی قبول إدیر و بئله‌ بیر ایلیشکینی قبول إتدیکدن سۏنرا دۆنیاسېنې بۆتۆنلۆک’له‌ اۏ ایلیشکی‌نین دۆزه‌نینده قوروب-یارادېر. اۏنون اۆچۆن اۏلمایان هئچ بیر شئی یۏخ دېر و اۏنو گؤز‌له‌مک بیر عیبادت کیمی و عئینی حالدا سئویملی یاشام طرزی کیمی دیر و بونون’لا دا یاراتدېغې دۆنیادا یاشامې اۏنون اۆچۆن دؤزۆملۆ اۏلور.

    منجه‌، هئمینگوئی اؤز دۆنیاسېنې یازېب یارا‌دا بیلمه‌ین چاغدان‌ بری، داوام إتمک گۆجۆنۆ اؤز ایچینده ألدن وئردی و بونون’لا دا اؤزۆنده مؤحتشَم بیر اینتیحارېن یئته‌نه‌ڲینی گۆج‌لَندیردی. اۏ، باشېنا قورشون سېخماق’لا اؤزۆنۆ أبَدیلشدیردی و دویقولار اوغورسوزلوغونون قارشې‌سېندا أڲیلمَزدن، آدېنې دۆنیا أدبیاتې تاریخینده‌ اونودولمایان‌لار لیسته‌سینده، اؤلمَزلر سېراسېندا یازدېردې.

2:50:33    2024-07-17 کرج