ناصر منظورینين “آواوا” رومانی حاققيندا / سخاوت ساحيل
گۆنئیده أدبی پرۏسئس
گۆنئی آذربايجانلی يازيچی ناصیر منظورينين “آواوا” (تئهران، 2005) رومانيندان اول، اونون 1994-جو ايلده يازديغي “قاراچوخا” (تئهران، 1994) آدلي کيچيک حجملی رومانيني اوخوموشدوم. اثرين اوسلوبونا و تحکییه سينه حئیران اولموشدوم. ايلک باخيشدان ساده گؤرونن استروکتور رومانين اوخونوشونو آسانلاشديرسا دا، اوخودوقجا درين قاتلارا ائنيب، مؤليفين مورککب قلم تکنولوژی سينين و پئشه کارليغينين شاهيدي اولدوم. گؤزلَديگيمه عکس اولاراق جنوبلو قارداشيميز مني اؤز اوخوجوسونا چئويرميشدي.
جنوبي آذربايجان ادبي موحيطينه هر زامان ماراغيم اولوب، بو داها چوخ پوئزييا ايله باغلي ايدي. طبيعي کي بونون سببلري وار: آزادليق، آيريليق . قونولار داها چوخ شعرين هدفي اولوب.
جنوب پروزاسي حاقيندا موختليف فيکيرلر وار (فارسجا يازان آذربايجانلي مؤليفلرين اثرلريني چيخماق شرطي ايله). بوردا بئله ايديعا ائديرلر کي، اوردا آذربايجانجا تحصيل اولماديغي اوچون ادبي ديل فورمالاشماييب. لاکين ادبي ديل آنلاييشي شرطي مسله اولدوغوندان، بو حاقدا يازماق ايستميرم، اساس مقصديم منظورينين رومانيدير.
خالق تفککوروندن گلن عادت-عنعنه،خالقين شوورالتيسيندا ياشايان و اينسانلارين حياتيني يؤنله دن اينانجلار، افسانهلر رومانين قايهسيني تشکيل ائدير. روماني ايستهنيلن يئردن باشلاياراق اوخوماق اولار. حيصه لره بؤلونن اثر اؤزلوگونده بير تامليقدير. يعني رومان هم بوتؤو بير استروکتورا و سوژئت، هم ده آيري-آيري کيچيک استروکتور و سوژئتلره ماليکدير.
رومان خالق ديلينده يازيليب، اونو بعضي يئرلريني حتّي شيفاهي خالق ادبياتينين نومونهسي ده سايماق اولار، ائله اثرين گوجو ده بوندادير.
“آواوا”ني اوخوياندا بير داها اينانديم کي، ميفلر نه زامانسا حقيقت اولوب آداملار اوچون. بو فيکير هارداسا و کيمهسه غئيري-جيدي سسلندي بلکه، لاکين بونو منه اينانديران متنلر وار، ائله بو رومان دا اينام حيسّيمي مؤحکملنديردي. چونکي اثرده ميفي حقيقتدن، حقيقتي ميفدن سئچمک اولمور. روماني اوخوياندا ائله بير عالمه دوشورسن کي، اوردا، دونيانين و زامانين فرقينده اولمورسان. متنين ان عادي سؤزو بئله سيرّلي-سئحیرليدير، اطراف عالمي اونودوب، اثرين بير حيصه سين، اوبرازينا، شاهيدينه چئوريليرسن.
موعاصير دونيانين ادبي پروسئسينده قديم متنلرله موختليف جور باغلانتي قورورلار. يازيچيلار بعضاً پوست مودئرن، متن ايچينده متن، پارالئل متن و يا بو کيمي ديگر فورمالارا اوستونلوک وئريرلر. داستانچيليق طبيعي کي، کلاسيک اوسلوب ساييلير و اولسا-اولسا، دونيانين هاراسينداسا فولکلور نومونهسي کيمي يارانا بيلير. لاکين “پئشه کار ادبيات فولکلور کنديندن کئچمير”. داستان و خالق ديلي اوسلوبو حاقيندا قناعتيم تقريبن بئله ايدي. آما ناصیر منظورينين اثرلري سايهسينده قناعتيمي دَييشديرمهيه مجبور اولدوم.
داستانچيليق روحوندا اولان رومانلار بو گون ده يازيلير، آما بورادا اساس مساله نی ياددان چيخارماق اولماز. بو جور اثرلرين سوژئتي و اوسلوبو داستان تئکنولوگيياسي اساسيندادير. ساده جه، حاديثه چاغيميزدا باش وئرير و بعضي مودئرن ادبي اوصوللاردان ايستيفاده اولونور. ان اساسي ايسه ادبي ديله سؤيکهنيب داستان روحوندا يازيلان اثر طبيعي کي صونعي تاثيري باغيشلايير.
منظورينين روماني ايسه بوتون بونلاردان اوزاقدير – اثر باشدان-باشا داستاندير. مؤليف خالق ديلينده، تهکييهسينده، اوسلوبوندا سون درجه اونيکال بير اثر ياراديب. آرتيق بوردا ادبي ديل سددي مانعه دئييل، خالقين جانلي دانيشيق ديلي بوتون قوراما ديللردن اوستوندور. حتّي من دئيرديم کي، بو جور اثرلر خالقين آسئمیلییاسینین قارشيسينی آلير. آنتيک يونان شاعيري هومئر حاقيندا دئييرلر کي، اونون اثرلري (“ايليادا” و “اوديسئيا”) يونان طايفالاريني بيرلشديرهرک واحيد يونان خالقيني ياراتميشدير.
“آواوا” حيسّ اولونمادان باشلايير، حيسّ اولونمادان دا باشا چاتير، يعني اثر اوخوجو بئينينه هوجوما کئچمير، ذره-ذره، داملا-داملا اوخوجونون جانينا هوپور. يوخاريدا دئديگيم باشدان-باشا داستان روحو دا ائله بودور.
رومانا باغلي اولان و او قدر ده گئنيش ياييلمايان “سوناي”افسانهسينين قيسا مضمونونو يازماق ايستهييرم. “سوناي”آذربايجان فولکلوروندا ياي فصلینین سون آيلي گئجهلرينه دئييلير. ميفيک دوشونجهيه گؤره، آيلا گونش سئوگيلي اولوب. لاکين اونلار بير-بيرلرينه قوووشا بيلميرلر. “سوناي” پاييز فصلینه ياخين دؤورده اولور. بو زامان گئجه ايله گوندوز برابرلشير. “سونای”ی اون دؤرد گئجهليگي دوغان واختدا گونش باتير. سئوگيليلر بير-بيرلريني گؤرمهسي قيسا زامان کسيگينده باش وئرير – او گئجه آيين سئوگيسي، نورو هر ياني بورويور. گويا اصلي و کرمين سئوداسي و قيسمتي ده “سونای”ين محبتيندن يارانيب. اونلار دا بير-بيرلريني قيسا زامان عرضينده گؤرور، يئنه ايتيريرلر. بير-بيرلرينه قوووشاندا ايسه اود توتوب يانيرلار. “سوناي” ايتنده گونش ده يئنيدن چيخيب، هر طرفه ايستيليک وئرير.
“سونای”ين ايشيقلي گئجهلرينده الين ايچيني آغيزا وورارارق آواوا سسلنديررلر – آواوا چالارلار. “سوناي” گئجهلرينده آواوا چالماق، هم ده يئني يئتمهلري، گنجلري اويناماغا چاغيرماق دئمکدير. آواز دا بورادان يارانيبدير. و معلومونوز اولسون کي، رومانين آدي دا بوردان گؤتورولوب.
آواوا سسينه هامي توپلاشار. سونرا موختليف اويونلار باشلانير. بو گئجهلرين ان اؤنملي اويونلاري “ماللاهاراي” و “بنؤوشه – بنده دوشه” اويونودور. بعضي کندلرده “سوناي”دان سونرا ائلچي گئتمک، توي ائله مک گئنيش ياييلميشدي.
قاييداق رومانا. روماندا ايکي آيري-آيري زامان وار، آما بو زامانلارين سرحدي يوخدور، ايچ-ايچ، چييين-چييينهدير. زامانلاري بير-بيريندن آييرماق اولمور، بيري ديگريني تاماملايير، بيري ديگرينه “آياق” وئرير، زاماندان زامان دوغور.
من رومانين سوژئتيني بورا کؤچورمک فيکرينده دئييلم، عزيز-شریف اوخوجولار کيتابي الده ائديب اوخويا بيلر. ايستگيم رومانين اؤزلليگيني و منظورينين يازيچي کيمي پئشه کار اولدوغونو وورغولاماقدير. نظره آلساق کي، مؤليف اثرين قهرمانلاري کيمي موهنديسليک فاکولتهسينين طلبهسي اولوب، اوندا “آواوا”دا مؤليفله باغلي آوتوبيوقرافيک شئيلرين اولماسي آنلاشيلاندير. آما رومانين مرکزينده مولليفين اؤزونون اولماسي احتيماليندان اوزاغام.
رومان ساده، شيرين بير خالق تهکييهسي ايله – مؤليفين تهکييهسي ايله باشلايير. حاديثه لر ايسلام اينقلابي عرفه سينده، موهنديسليک فاکولتهسينين ايکي طلبهسي آراسيندا يارانان محبتدن بحث ائدير.
اثرده ايکي اساس اوبراز وار: عصرليک تانريسي و يا يالقيزک آدلانان رومانين قهرماني و بير ده اونون قوووشا بيلمهديگي سئوگيليسي. اونو دا قئيد ائديم کي، روماندا اساس اوبرازلارين بيرلشمهسي و بير اوبرازين بؤلونهرک آيري-آيري اوبرازلار حالينا گلمهسي ده وار. مؤليف يئري گلنده، عئيني طالعی پايلاشان اينسانلاري عوموميلشديريب، يئري گلنده ايسه اونلاري فردي خوصوصيتلرينه گؤره آييرماغي لازيم بيليب. ايکي موختليف موحيطده بؤيوين، ايکي موختليف سوسيال طبقهنين نومايندهلري اولان طلبهلر سئوگينين ابدي بايراغي آلتيندا بيرلشسه ده، دونيا گؤروشوندهکي موختليفليک اونلارين آيريليق اودونا يانماسينا سبب اولور. اصلي و کرم داستانيني يادا سالاق. و بير ده “سوناي” افسانهسي. منجه، بونلارين بير-بيريله باغلي اولماسيني يازماغا، آچماغا احتيياج يوخدور. خاطیرلاديم کي، اصل آدي ماحمود اولان کرم اصلينين عشقين، اونو يوخودا گؤرمکله موبتلا اولورسا، يالقيزک يايين سونوندا – سونايدا عشق دردينه موبتلا اولور و سونايا چئوريلير، سوناي آدلانير.
روماندا قاتار اوبرازي دا وار و اثرين سوژئتي ايله وحدت تشکيل ائدير. تصادوفي دئييل کي، هر ايکي قهرمان اوزون ايللر سونرا قاطاردا گؤز-گؤزه گليرلر. حتّي يالقيزک بو قاطارلا سورگونه گئتديگيني ده دئيير. قاطار اصلينده ابدي يولچولوق، داستانين بيتمز تهکييهسي کيمي ده آنلاشيلا بيلر.
ناصیر بَي ديل موتخصيصيدير، ديلين “هارادان” گليب “هارا” گئتديگيني چوخ گؤزل بيلير. بو بارهده فارسجا نظري مقالهلري وار. ائله بير اوسلوبدا يازير کي، اونو اوخوماماق موکون دئييل، ائله بيليرسن کي، رومان سنين ايچينده وارييميش، سادجه مؤليف روماني يادا سالير، ديريلدير، جانلانديرير. اثرين هر بير جوملهسي، هر بير سؤزو اينسانين بدن عوضوو کيمي، تامدير، بيتکيندير هم ده سنه دوغمادير، تانيشدير. هانسي سؤزو هانسينين يانيندا يازماق، هانسي جوملهني هانسي جوملهدن سونرا يازماق يازيچي اوچون اساس شرطدير، بونون اوچون ده سؤزون جيکينه-بيکينه بلد اولماق، اونون کؤکونو بيلمک لازيمدير. خالقين تاريخيني، فولکلورونو، عادت-عنعنه سيني، تفککورونو اؤيرنمک، اونون سويونا، يئددي آرخا دؤنهنينه بلد اولماق و بوتون بونلاري عومومي لشديرمک هر يازارين ايشي دئييل. گئجهني گوندوزه قاتيب اوخوماق، کندلري، شهرلري گزمک، آدلاري، توپونيملري آراشديرماق لازيم اولور.
سؤزلرين و ايفادهلرين، مثللرين يارانما سببيني تاپماق، اينسانلارين همين او سؤزلري و ايفادهلري هانسي ضرورتدن ياراتديغيني، بوتؤو يوخسا حيصه -حيصه ياراتديغيني بيلمک قاريشقا زحمتي طلب ائلهين ايشدير. سؤز اينسانلارين يادداشيندا نئجه قالير، ايللرين کئچمهسي سؤزون يادداشداکي يئرينه نئجه تاثير ائدير، دَييشديرير يوخسا تزه لهييرمي؟ ديل نهيه قاديردير، ديل نهلري ساخلايير، نهلري کنارا آتير؟ باخ، بوتون بونلار منظوريني دوشوندورن اساس مسالهلردير.
مؤليفين ايچيندن گلن متن داها دا شهد-شيرهليدير-بال آريسي هر بير چيچکدن شيره چکديگي کيمي، منظوري ده گؤردويو، شاهيدي اولدوغو و يادداشلاردان قايناقلانان حاديثه لري، اولايلاري، ياشانتيلاري يازيچي سوزگَجيندن کئچيريب اورتايا جيدّي اثر قويور. رومان داها چوخ شوورالتي اولاراق، بئيين آخيني ايله يازيليب.
اثري اوخودوقجا اوجسوز-بوجاقسيز جنوبي آذربايجان تورپاقلاري، اورانين سويو، هاواسي، داشي، تورپاغي، اينسانلاري گؤزونون قاباغيندا جانلانير، حال بوکي، روماندا ائله جيدّي بير تصوير جوملهلري يوخدور، سادجه سيتواسييا اؤزو سنه هر شئيي نئجه لازيمدي، يئرلي-يئرينده باشا سالير.
حساب ائديرم کي، شيمالداکي آذربايجان ديلي نه قدر زنگين و هرطرفلي اولسا دا، جنوبي آذربايجاندا ديلين جانلي دانيشيغا داها ياخين، اونون شيرهسيله داها زنگين و هرطرفلي اولدوغونو گؤرمهمک اولماز. خوصوصن ده اراضينين گئنيش اولماسي ديلين موختليف لهجه و شيوهلرينين يارانماسينا سبب اولور کي، بو دا ديلين داها دا زنگين اولماسي دئمکدير. روماندا منه تانيش اولمايان چوخ سايلي سؤزلره و ايفادهلره راست گلديم. آما بو سؤزلر و ايفادهلر منه ياد دئييلدي، بير ده تکرار يازيرام، بو سؤزلر و ايفادهلر منه قطعييين ياد دئييلدي. ائله بيليرديم کي، بونلار منيم يادداشيمين ديبينده ايليشيب قاليب و ائشيتديکجه بير-بير ياديما دوشور. او سؤز و ايفادهلردن بير نئچهسيني ميثال کيمي يازماق ايستهييرم.
بيليورد – اونيوئريستئت،
سهيملنمک – قورخولو حدده آتماق، خيرم-نفس،
موما – تزه اکيلميش آغاج، تينگ،
انديز – گئنيش، دوزن،
نئيلييجااديم – نئيليهجکديم،
چيريلتي – چيراقدان گلن زيف ايشيق،
ابه – ايشارلنميش يئر،
کيرمان – ساري،
جيراسيل – جسارتلي،
نهن – چوخ بؤيوک، هوندور، نهنگ
قووور – قهوگي، قونور
قارانات – بدليک، قارامات،
بجيتلهمک – شيددتلنديرمک،
اوندؤردلشمه – گنجلشم، جاوانلاشما (14 گئجهليک آي)،
ساليق وئرمک – نيشان وئرمک،
هادير – احتياطلي،
موزي – حيله سيندن باش آچيلمايان،
بيککه – بير آز، آزاچيق، بير تيکه
خوديک – غوصه
بيلديگيميز کيمي، رومان “سوناي” افسانهسينه گؤره آي ايسمي ايله ده باغليدير. مؤليفين اثرده ايستيفاده ائتديگي سون درجه ماراقلي فولکلور نومونهلري وار…
حساب ائديرم کي، ناصیر منظورينين “آواوا” روماني موعاصير آذربايجان نثری اوچون تاپينتيدير، يئنيليکدير. يوخاريدا يازديغيم کيمي، روماني ايستهنيلن ياناشما ايله اوخوماق اولار؛ هم ديل فاکتي کيمي، هم سوژئت کيمي، هم دئکونستروکسييا کيمي، هم سوسيال-پسيخولوژي رومان کيمي. یعنی اثر چوخقاتليدير و مؤليف نيّتينين بديعي مورککبليگيندن ايرهلي گلير. بونلار اوستاد يازيچينين جيدّي بديعي اوغورودور.
قایناق لار :
/ادبيات قزئتی/ ادبیات قزئتینین سای تاریخی: اییول (جولای) ۲، ۲۰۱۶
کؤچورن : آیهان میانالی