یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی بير باخېشدېر تۆرک دۆنیاسېنا
نیگار خیاوی ایله آچیق دانیشیق
ییرمی ایل اؤنجه، پاییز باجی، ساری کؤینه‌گینی هله یارپاق‌لارا گئییندیرمه‌میشدی کی أل‌لریم بیر کیتابی دادیب، بو دادماق’لا یئنی بیر قاپی اۆزۆمه آچیلدی!
اۏ گۆن‌لر آنا دیلیم‌ده دۏغرو دۆزگۆن یازماغی باجارا بیلمزدیم، “کارۏ” کیمی شاعیرلرین أثرلرینی اۏخویوب شعرین دادینی آلاردیم. پارس دیلینده أن آزی ایکی‌یۆز شعر ایله ییرمی‌ایکی‌یه یاخین حیکایه یازمیشدیم. آرتیرمالی‌یام بو پای منه مدرسه‌دن قالمیشدی، نه‌دن کی اۏ گۆن‌لر درس اۏخودوغوم ساحه ماتاماتیک (ریاضی فیزیک) ایدی، آما من أدبیات دلی‌سی!
سؤز اوزانـدی اونوتدوم اۏ کیتاب‌دان و من‌ده یاراتدیغی دَگیشیک‌‌لیکدن دانیشام. اۏ کیتابین آدی “کؤلگه‌ده‌کی سس” ایدی. یازاری “نیگار خانیم خیاوی” و یازدیق‌لاری بیر دۆنیا یئنی سؤزلر و آچدیغی بیر یئنی قاپی دۏغما دیلیمین اۆزه‌رینـه!
اۏ کیتابی اۏخودوقدا چۏخلو ترکیب‌لر، سؤزلر و سؤزجۆک‌لر اؤرگه‌نیب، آنا دۏغما دیلیمین یۏلوندا آددیم آتماغیما باشلانان گۆج‌لردن بیری‌سی اۏلدو. اۏ کیتابی ییرمی ایل‌دن سۏنرا هله دیر اۏخویوب، شعرین کئیفینی آلیرام. کیتاب‌لاریمین آراسیندا هردن منه باخیب منی اۏخو کیمی سس إشیده‌رم اۏ کؤلگه‌ده کی سس‌دن!
آذربایجانین أدبیاتی، بو ییرمی‌بیر ایلده، چوخلو شاعیرلر و چوخلو أثرلر اؤزۆنه گؤرۆب، آما هله دیر نیگار خانیمین أثرلری إله لاپ تندیردن تزه چیخان چؤره‌گه بنزه‌ییر.
بایرام‌دان اؤنجه’یدی کی نیگار خانیما زنگ آچیب او محبت دولوسو سسی‌نی إشیدیب، سسینده هجر کیمی سئوگی، آراز کیمی آخارلیق، ساوالان تک صلابتی حیس إتدیم. بیر آنا سایاق منیم’له دانیشدی، من ده، بیر آچیق دانیشیق اۆچۆن نیگار خانیمدان سؤز آلدیم.
آشاغیداکی آچیق دانیشیق یئنی قاپینین اوخوجولارینـا سونولور. اولسون کی بو بؤیۆک، سئویملی شاعیر-یازیچیمیزی داها یاخشی تانیییب، اونلارین توتدوغو یول‌لاری‌نین داوامچی‌سی اولاق.
آیهان میانالی
ایلک اؤنجه اؤزۆنۆزدن دانیشاق:
هانسی ایلده، آی‌دا و گۆن‌ده، هانسی شهرده، هانسی إل‌ده، هانسی عاییله‌ده گؤز آچدینیز بو دۆنیایا؟
– بو سورونون نه قدر پۆرچۆم‌لنمیش اولدوغونو سیز ده یاخشی بیلیرسینیز، بونا گؤره من ده پۆرچۆملو جاوابلایاجاغام: ۱۳۳۹/۹/۱۰، خییوو شهری، چایپارا محله‌سی، حاج علی‌اکبرلی طایفاسی، حاج محسن پوراکبر خیاوی عاییله‌سی.
اوشاق‌لیغینیز نئجه کئچدی و او چاغ‌لاردان اونودولماز خاطیره‌لرینیز، نه‌لر اولدو؟
-اوشاق‌لیق اؤلچۆسۆ’یله آجی‌لی شیرین‌لی کئچن اوشاق‌لیغیم‌دان هله ده قورتارا بیلمه‌میشم. هئچ قورتارماق دا ایسته‌میرم. هردن اؤز اوشاق‌سوو حرکت‌لریمه گۆلۆرم. بیر یول اوغلوم آتاسی‌نا دئدی: آتا به سنون بو آروادین هاواخت بؤیۆیه‌جک؟
هر کس کیمی منیم ده او چاغیم‌دان اونودولماز خاطیره‌لریم وار. تنگه-باجادا سربست’جه اویناییب گزیب دولانیم دئیه، اؤزۆمۆ اوغلان‌لیغا ووراردیم. آتام‌دان هم شیققیلدایان باشماق ایستیردیم، هم اوغلان‌لار کیمی ألیمی یان‌دان جیبی‌نه سالا بیله‌جه‌ییم شالوار. هله ده یوخولاریمی او إوده، او تنگهده، او دارکاردا، او قونشولار’لا گؤرۆرم. آتامی ایتیرمک، قاراباسماسی یاخامی بوراخمادی هئچ واخت. آتام آی‌دا بیر یول أردبیله ساواک ایداره‌سی‌نه گئدیب سورغو سووال وئرمه‌لی’یدی. هر دفعه‌سین‌ده بیر داها گئری قاییتماماق قورخوسو منی یئیـَردی. اوشاق آغلیم’لا ساواک ایداره‌سی‌نین نه اولدوغونو بیلمه‌سم ده قورخولو نه‌سه اولدوغونو سئزمیشدیم.
دیلیمیزین یازماغین هارادان و کیمدن اؤیرندینیز؟
-نئجه اؤیرنه‌جکـدیم؟ سئوگی اولورسا، هر ایسته‌گینی ألـده ائده بیلیرسن. اؤزۆم اؤزۆمه اؤیرندیم.
اؤیره‌دَنیم او معنادا اولماسا دا، قارداشیم تۆرکجه یازماغا قورشادیب ماراقلاندیردی منی. یاز دئـدی، باشلاسان، باجارارسان. یازماق اۆچۆن اوخومالی ایدیم. باشلادیم چیخان درگی‌لری، قزئت‌لری اوخوماغا. بو آرتیق ۶۰-نجی ایل‌لر ایدی. تۆرکجه‌نی اوخوماغی سهندین سازیمین سؤزۆ ایله باشلادیم.
هانسی چاغ‌دان تۆرکجه یازماغا باشلادینیز؟
– تۆرکجه یازماغا ۶۰-نجی ایل‌لردن باشلادیم، آنجاق اؤزگۆونیم اولمادیغی اۆزدن اۆزه چیخارمیردیم. تۆرکجه ایلک یازدیغیم شعر بیر غزل ایدی، پست’لا گؤندردیم قارداشیما کی، گؤر نئجه یازمیشام، یازا بیلمیشم می، بئله‌می اولار تۆرکجه یازماق؟ بیر-ایکی آیـدان سونرا اؤز شعریمی وارلیق درگیسینـده «نیگار خیاوی» آدیلا اوخویانـدا دوغرودان دا هویوخموشدوم. سانکی بوینوما آغیر بورج، سوروملولوق یۆکلنمیشـدی. روشن قارداشیم دئمک منه تاخما آد دا سئچمیشدی. من «آنا خیاوی» آدی’لا شعرلریمی پایلاشماق ایستیردیم. «نیگار»ی سئومیردیم. سونرالار ائله قارداشیمین واسطه‌سی’له اوستاد ناظر شرفخانالی، رحمتلیک هاشیم عمی (هاشیم ترلان)، رحمتلیک ساپلاق’لا دا تانیش اولدوم. هاشیم عمی’له اوزون بیر سۆره مکتوبلاشیردیق، منه آنا قیزیم دئیردی. او مکتوب‌لار هله ده قالیر. ائلاوغلو(صدیار وظیفه) ایله تانیش اولدوم و بیر چوخ باشقا شاعیرلر’له. هامیسی دا منی سۆرَکلی آلقیشلاییردیلار. منـسه «نئنیرم منی تعریفله‌ییرسینیز، شعریمین کم-کسیرین دئیین، تنقید ائله‌یین»، دئییردیم. سونرالار گؤردۆم هامی آنا خیاوینی یوخ، نیگار خیاوینی تانیـییرلار، من ده مجبوری نیگار خیاوی آدی’لا شعرلریمی پایلاشدیم.
شعر ایله تانیش اولدوغونوز و اونا ماراق گؤرستـدیگینیز چاغـدان یئنی قاپینین اوخوجولارینا دانیشین.
– مطالعه‌یه، کیتاب اوخوماغا دَیر وئرن، تحصیل سئون بیر عایله‌نین سون بئشیگی اولماق پاییما دۆشدۆ خوشبختلیکـدن. ائویمیزده کیتاب هر شئیـدن بول ایدی. باشا دۆشدۆگۆم-دوشمه‌دیگیم کیتاب‌لاردان اوخویوردوم، ناغیل‌لار، رومان‌لار، شعر کیتابلاری و ألبته هامیسی دا فارسجا. ابتدایی، راهنمایی دؤنمینـده، صمد، فروغ، نیما، شاملو، ساعدی، هدایت، جمال زاده، صادق چوبک، خسرو گلسرخی و باشقا یازارلاری اوخویوردوم، اونلاری باشا دۆشمه‌گه چالیشیردیم، باشا دۆشمۆردۆم، دئییردیم بس چوخ ساوادسیزام، باشا دۆشمۆرم. قارداشیمـدان معنالارینی سوروشوردوم، ها بئله-بئله ادبیات’لا، ادبیاتین اؤنملی اولان دالی شعر’له تانیش اولدوم.
ایلک شعرینیز و اوندان قالان خاطیره؟
-یادیمـدا دئییل دؤردۆنجۆ یا بئشینجی کیلاسـدا درسلیگیمیزده مولوی‌دن بئله بیر شعر واریدی: دید موسی یک شبانی را به راه/ کو همی گفت ای خدا و ای اله… چوخ خوشلاندیم بو شعردن، او کلمه‌لرین نئجه گؤیچک-گؤیچک یان-یانا دۆزۆلۆشۆ، کلمه‌لرده یارانمیش دَییشیک‌لیکلر، شعرین هنگی هاواسی، دورولوغو، بیر چوبانین تانرییلا صاف-صاف اۆز-اۆزه صؤحبتلشمه‌سی، چارُقت دوزم کنم شانه سرت و … منی ائله بیل دَبرتمیشدی، کئشکه من ده بئله شئی‌لر یازا بیلسـَیدیم آرزوسو ایچیمـده قیمیلداماغا باشلامیشدی. چالیشدیم دا بیر شئی‌لر یازماغا، یازدیم دا، نه یازدیم اونوتموشام. ایلک یازدیغیم شعر او مثنوی ائتکیسینـده یازدیغیم جیزما قارایدی. او چاغ‌لاریمـدان بئله بیر شعریم یادیمدادیر هله: آفتابا، من به دیدار تو خواهم آمد/ تو اگر/ قدمی رنجه نمایی/ وجبی پیش بیایی/ دست من سوی تو هر لحظه دراز است/ به وصال تو نیاز است مرا… بیر یول خسرو گلسرخینین شعرلری ائتکیسینـده: فردا همه چیز را عوض خواهم کرد/ فردا کاری خواهم کرد کارستان/ … سونرا ایشی یئتیرمیشدیم او یئره کی: فردا همه چیز عوض خواهد شد حتا شاه… قارداشیما اوخودوم، بَتَر آلقیشلاناجاغیمی گؤزله‌ییردیم، آنجاق او بیر قیرمیزی قلم گؤتۆرۆب بو سون خطین اۆستۆنه بیر قلم چکیب، بئله شئی‌لر یازما، دئـدی. او اولدو، بو اولدو بیر ده اونا هئچ بیر یازیمی گؤرستمه‌دیم. چوخ اینجیمیشدیم.
او چاغ‌لاردا، هانسی شاعیرلردن اثر اوخویوب، ایلهام آلیردینیز؟
بیلیرسینیز یئنی یئتمه، جاوانلیق چاغ‌لاریمـدا یازدیقلاریم فارسجا شعرلر و ادبی پارچالار ایدی. منیم بیلیب ائشیتدیگیم تۆرکجه شعر بیر حیدر بابایا سلام پوئماسی، بیر ده اونودولماز شاعیریمیز عابباس بارز-دن بیر نئچه غزل ایدی. اونو دا حتّا اؤزۆم اوخومامیشدیم، یالنیز ائشیتمیشدیم. تۆرکجه یازماق آغلیمـدان بئله کئچمزدی. آما ایچیمـده حسرت واریدی، ائشیتدیگیم بایاتی’لار دا ایچیمی قاماشدیریردی، بیر نئچه یول اونلاری یازیب توپلاماق هَوَسینه دۆشدۆم، آنجاق نئجه یازیلیشینی باجارمادیم. سونرالار سهند’له تانیش اولدوم، سازیمین سؤزۆ. اونون قلمی، یارادیجیلیغی، شعر اوسلوبو، دیله یاناشما اوسلوبو، دیلیمیز’له شعر آراسینـدا قوردوغو یئنی کؤرپۆدن چوخ ائتکیلنـدیم. بیلیرسینیز، اینسانی تکجه شعرلر و شاعیرلر دئییل ایلهاملاندیران. بۆتۆن اوخوموش اولدوغون کیتاب‌لار، اوشاق‌لیق ایل‌لرینـده هر کسین گؤرۆب یاشادیغی شخصی تجرۆبه‌لر، چئوره‌ده باش وئرمکـده اولان اجتماعی-سیاسی اولایلار، عایله‌ده دَیرلَنَن کۆلتۆر، دؤشؤنجه سیستئمی، عایله‌ده اؤنمسه‌نن اینسانی دَیرلر و داها بیر چوخ چوخ شئی‌لر آراچیلی (واسطه‌لی) یاخود آراچیسیز(واسطهسیز) بیچیمـده اینسانی ائتکیسی آلتینا باسیر. سایین آیهان بَی، سیز مندن بو باره‌لرده گئنیش سؤز آچمامی ایستیرسینیز، یازدیقـجا کئچمیش‌لر جانلانیر بئینیمـده، گؤرۆرم پاهووو… نئجه اۆزۆن یول گلمیشیک قلم’له بیرلیکـده، گاه او منـدن کۆسۆب، گاه من اونـدان، گاه او منه یالواریب، گاه من اونا. چوخ شئی‌لر بئینیمین قازانینین دیبلرینـدن قایناشیب اۆزه چیخماق ایستیر. آنجاق گؤرۆرسۆنۆز سؤز اوزانیر، یوروجو اولا بیلر اوخوجولارا.
بو گۆنه جن نئچه شعر یازیبسینیز، و أن سئودیگینیز شعر هانسی شعرینیز اولوب؟
- ساییسینی بیلمیرم. آنجاق دؤرد شعر توپلوسو کیتابیم یایینلانیب، وبیر چوخ شعرلریم ده هله‌لیک یاتیشیب قالیب. دوغروسو من تنبلم، اؤزۆمه آرشیویم-زادیم اولماز، چوخ ایسترم اولسون، آما تنبلم بئله ایش‌لرده. بعضی شعرلری یازدیغینـدا بیر آرخایینلیق دینجلیک جانینا یاییلیر، بوتون هۆجره‌لرین اکسیژن’له دولوب بوشالیر. بعضی‌لرینـده ایسه بونو یاشامیرسان، آنجاق اوخوجو طرفیندن بَیه‌نـَنی قازاندیغینی گؤرۆرسن.
بیزه کیتاب‌لارینیزدان دانیشین، و اونلاردان قالان خاطیره‌لر نه‌لر اولوب؟
-بیرینجی کیتابیمی (منیم شعریم) چیخارماقــدا قارداشیم منی جسارت‌لندیردی، دوغروسو. من هئچ واخت، ایندیکی آغلیم اولسایدی او کیتابی چیخارمازدیم، دئمم. سؤزسۆز کی، ۱۳۷۴–نجو ایلـده ایندیکی دۆشۆنجه‌ده دئییلمیشم. نه یاخشی کی، اولماییب دا کیتابی چیخارمیشام. هئچ بیر شاعیر حاضیر دورومونا بیردن-بیره شاپپادان آتیلمامیشدیر. ترسینه، اولدوغو یئره آددیم-آددیم پیلله-پیلله وارمیش، کئچمیشـده چیخان کیتابلاریمیز بیزیم آیاق ایزلریمیزدیر. قوی دورسونلار. کیتابلاریم’لا بیرگه سئوینج‌لریم ده اولوب، اۆزۆنج‌لریم ده. آلقیشلانمیشیق، یارالانمیشیق. دؤیۆلمۆشۆک، أزیلمیشیک، سئویلمیشیک ده. دوغروسو اینسان بالاسی نه‌دیر، کیمدیر، هارادا، نه ائدیر، هانسی دۆنیانین هانسی کهکشانینـدا هانسی سۆد یولونون هانسی اولدوزو اونو تانییر؟ هله کی قالسین من بیر کیتاب، شعر، ناغیل یازدیم یازمادیم. حایات توْولو-توْولو(سۆرعت’له) بیزدن اوزاقلاشماغا باشلاییب، ائله همین توْو’لا دا یاخینلاشیر بیزه. بیزی سئویندیردیگی بویدا آجیدیر دا، سانجیر دا. حایات بیزی ایسته‌دیگی رنگ‌لر’له بویاییر دا سیلیر ده. هئچ دوشونمه‌دیگمیز، گؤزلـَمه‌دیگیمیز بیر آنـدا شیشیریر ده شیشیمیزی آلیر دا آمانسیزجا.
یئنی اثرلرینیز؟
-گاهـدان گۆزاردان یازدیغیم شعرلر اولور، و ایکی اۆچ ایلـدن بری دوکتور رضا براهنی نین، «روزگار دوزخی آقای ایاز» رومانینین ترجۆمه‌سی’له اوغراشماقـدایام.
دیلیمیزی اؤیرَنیب، یازیب، اؤیرتمه‌گینین یولوندا، گؤردۆگۆنۆز چتینلیک‌لردن بیزه دانیشین!
-بیزلر دیلیمیزین بخته‌ور چاغینـدا یازماغا باشلامادیق. آنجاق اۆرَک آتشی، جان سئوگیسی’له یولا چیخدیق. اوندا تۆرکجه یازماق دبـده دئییلـدی، چوخ‌لاری: نه اۆچۆن تۆرکجه یازیرسان، آخی اوخویان یوخدور کی، سسین هئچ یئره چاتماز بو دیلـده، فارسجا یاز قوی میلیون‌لار سنی اوخوسون. بیز دئیـَنده، ۶۰-نجی ایل‌لردن یازماغا، چالیشماغا باشلایانـلاری دئمک ایستیرم. او زامان‌لار تۆرکجه یازانـلارا آلقیش-مالقیش یوخیـدی. ترسینه، بوْل-بوْل دیکسینتی، چتینلیک یاشاییردیق. اثرلر اوخوجو، ادبیاتچی کۆتله‌سی طرفینـدن سوسقون‌لیق’لا قارشیلانیردی. اوخوجو دئینـده، سایـجا نئچه یۆز نفری آشمیردی. بلکه ده ادبیاتچی‌لار’لا اوخوجولاریمیزین سایی عئینی ایدی. آنجاق ایندیکی دورومـدا آیین-شایین اوخوجو کۆتلهمیزدن سؤز ائده بیلیریک. نه موتلو بیزلره، نه موتلو وئردیگیمیز أمکلره. بورادا سحر خانیمی یاد ائتمه‌مک سوچ اولار منه. سحر خانیم ماویلر کیتابی ایله دوغرودان یازینیمیزا گۆجلۆ نفس گتیردی. او دیلی، او سؤزجۆک‌لری، او سؤزبیرلشمه‌لری، او بیچیمی، او ایچریگی شعریمیزه گتیرن سحر خانیم بیرجه “ماویلر” کیتابی’لا یازینیمیزا ایزینی ناخیشلاییب قالارقی اولدو. هم ده بیر خانیم طرفینـدن بؤیله درین بیر نَفَسین یازینیمیزا سونولموشلوغو یازینیمیزا دؤنۆم نقطه‌سی کیمیـدیر. او کیتاب سو کیمی جانیما یاییلدی، یازدیغیم شعرلریمه داها قرارلی اولدوم.
دوننکی صؤحبتیمیز سیزین’له منه بیر آنی خاطیرلاتـدی. یاخشی یادیمـدا، سایین منظورینین قاراچوخاسی یاییلمیشدی، اونو اوخویوب حئیران قالمیشدیم، هر قزئت، درگی ألیمه چاتدیقـدا قاراچوخا باره‌سینده نسه ائلئشتیری، خبر، تپکی اوخوماق گؤزله‌ییردیم آنجاق یئر-گؤی سوسموشـدو. اؤز ایچیمـده قاراچوخانین یازاری قارشیسینـدا اوتانج دویوردوم کی، نه‌دن بو ایشین یازینیمیزا اولان دَیَرینی یازین چئورهمیز گؤرمزدن گلمکـده‌دیر؟ سایین منظوری’له یاخینـدان تانیش دئییلدیم او زامان ۱۳۸۲-نجی ایلده تهرانا فرهنگسرای بهمنـه آذربایجان سئچکین‌لر فئستیوالینا دعوت اولوندوم، اورادا توپلانتیـدان سونرا منظوری بَی’له تانیشیب گؤرۆشۆب، اونون دَیرلی ایشی حاققینـدا سۆرۆلن سوسقونلوقـدان یاشادیغیم اۆزۆنتۆ اوتانجیمـدان دانیشدیم. آواوا حاققینـدا دا ایلک مقاله‌نی من یازدیم. یادیمـدا اولانی دئیه‌سن، چیراق درگیسینـده یایینلانـدی.
۱۳۷۲-۷۳- نجو ایل‌لرده ساعدی‌دن دیلیمیزه چئویردیگیم بَیل عزالیلاری و توپ آدلی ایکی رومانی ۱۳۸۲-۳ده یایینلادیغیمـدا بعضی یازارلار و ادبیاتچی‌لار وَرَینـدن تپکی‌لر و تپیک‌لر ده آلـدیم. آنجاق من دوغرو دۆزگۆن بیلدیگیم ایشی گؤردۆیۆمه اینانیردیم. او ترجۆمه‌لر ده یازین چئوره‌میزده سوسقونلوق جزاسینا توتولـدو. آنجاق اونـلارین حاققینـدا خبرلر یورد دیشینـدان، ایزمیر یونیوئرسیته‌سینـدن، آلمانـدان، کانادادان، آذربایجان رئسپوبلیکاسینـدان ایچریـیه گلیردی.
بونجا ایلـدن سونرا دیلیمیزین یاشام دورومونو ایران چرچیوه‌سینـده نئجه گؤرۆرسینیز، آددیم‌لار اؤنه دوغرو اولوب، یوخسا دیلیمیزین اینکیشافینین حاققینـدا بیر پارلاق ایش گؤرۆلمه‌ییب؟
–بلکه بونـدان داها یاخشی، بلکه ده داها کؤتۆ دورومـدا اولا بیلردی دیلیمیز. آنجاق کئچمیشه باخانـدا دیلیمیز داها یاخشی دورومـدا دیر. ادبیات’لا، دیلیمز’له اوغراشماق هـَوسینـده اولانـلارین سایی گۆنـدن گۆن آرتماقـدا. هر کس ألینـدن گلدیگی اؤلچۆده دیلیمیز، یازینیمیز یولونـدا چالیشماقـدان أسیرگـَمهمیشدیر. دیلیمیزین آرخاسینـدا نه دؤولت اولوب، نه پارلمان، نه آنایاسا، توم بیر اؤگئی دیل کیمی قارشیلانیب و قاریشلانیب هر زامان. یالنیزجا قلمیمیز اولوب بیر ده دیلیمیزی اؤلۆمـدن قورتارماق دۆشۆنجه‌سی آرخاسینـدا چیرپینان سئودالی باشیمیز. ایندیکی دورومـدا پارلاق ایشدن سؤز ائتمک بیرآز ایدئال‌لار آردینجا گئتمک کیمی آلینا بیلر. هر کس ألینـدن گلدیگینی چالیشیر، یازیر، یارادیر، یاییر. بلکه ده بو چالیشمالارین توپلوسونا اومود بسله‌ییب، زامان آخیمینـدا آستا-آستا ایزینی بوراخاجاغینی گؤزلـَمک بیزه دوشر. داها دوغروسو من اومودلارا سؤیکنمه‌یی سیزلاماقـدان داها چوخ سئویرم. نئجه اولورسا بیز دوروب اوسانمامیشیق، یئریـییب یۆرۆمۆشۆک. نئچه-نئچه مین‌لرجه یاییلمیش اولان کیتاب‌لار، قزئت‌لر، درگی‌لر، سایت‌لار، کانال‌لار… بونلارین هامیسی ایرَلیـیه دوغرو آددیملاماق دئمکـدیر. گۆنۆمۆزده بونجا آجیناجاقلی قورخونج اولایلار باش وئریرکن پارلاق ایشدن سؤز ائتمک نه‌قدر دوغرودور، بیلمم. اینسان بالاسی چاشباش دوروما أیلشمیش، اؤز ایچینه سیغیناراق مات قالمیشـدیر. کیمـدن نه‌دن هارادا هاچان نییه قورخمالی و یا قورخمامالی اولدوغونو بئله باشا دوشمور. اینسانلار دسته-دسته ، یۆز-یۆز، مین-مین قیرغینا قیتلیغا آجلیغا یانغینا، سۆرگۆنه، إعداما، آتشه اوغراییر گؤزۆمۆزۆن قاباغینـدا. دونیانین تۆکۆ بئله دَبرمیر. حالبوکی، بیر زامان‌لار هر گۆن شاهیدی اولدوغوموز بو فاجعه‌لرین هر بیری تک باشینا دۆنیانین بۆتۆنۆنۆ بئله آلت-اوست ائتمه‌یه یئتردی. هر کس بیرگۆن همین فاجعه‌لردن بیرینه اوغرایاجاغینی او قدر ده اوزاق گؤرمۆر، هر کس بو کیمی فاجعه‌لر’له قارشیلاشماغا حاضیرلیقـلار دوشونمک زوروندادیر. اینسان بالاسی سیرتیقلاشیب، اۆزۆنۆن سویو تؤکۆلۆب سانکی.
ادبیاتیمیزدا یاشانان سورون‌لار نه‌دیر؟
-دیلیمیز نه یازیق کی، ۸۰-۹۰ ایلـدن بری باشلایاراق ییخیلیب داغیلماغا اوغرامیشدیر، سؤزجۆک‌لر گئت-گئده آزالیب یوخ اولماقـدا، سؤز دۆزۆمۆ قارماشیق دوروما گلیب چیخماقـدا، سؤز دۆزۆمۆمۆز فارسجا ائتکیسی آلتینـدا. بعضن یازارلاریمیز بونا قایغیسیز یاناشیرلار. بو، اوزون زامانـدا دیلیمیزی کورلایار، دیلیمیزین وارلیغینا قورد داراشدیرار. ائله بیر باخیما داراشدیریب دا. بعضن یئرسیز، اویومسوز اولاراق تۆرکییه، او تای آذربایجانـدان بیر شئی‌لر گؤتۆرۆب یاماق کیمی یازیمیزا سیریـییریق. من قارداش اؤلکه‌لردن نه‌لرسه اؤیرنمه‌یه قارشی دئییلم. آنجاق بو دا یالنیز یامسیلاماق کیمی یوخ، بیلگی ایله اولمالی. هانسیـسا دیلین یازاری او دیلی دوغرو دۆزگۆن اؤیرنمهلی، دوغرو دۆزگۆن یازمالیدیر، یوخسا دیل زاوالا اوغرایار. بیزده ایسه هر کس کئیفی چکدیگی کیمی یازیر. دیلیمیزی گوجلندیریب قورویاجاق دیل قوروموموز یوخ، رسمی اورقان‌لار وار گۆجلری’له گئجه گۆندۆز دیلیمیزی زده‌له‌ییب ییخماق اوغرونـدا أل‌لرینـدن گلنلری سۆردۆرمکـده دیرلر. بئله بیر دوروم دۆشۆنۆن أدبیاتیمیزا نه بویدا چتینلیکلر یارادیر، یازارلاریمیزین، چئویرمن‌لریمیزین بوینونا نه بویدا نه اؤلچۆده سوروملولوق دۆشور.
سیزین اؤنرینیز ادبیاتین گوجلنمه‌سینه نه‌دیر؟
– دیلیمیزی دوغرو دۆزگۆن اوخویوب اؤیرنمه‌لیـییک. بوگۆن ایران آذربایجان یازارینین بیر گؤرَوی، بلکه ده باشلیجا گؤرَوی دیلیمیزی یانلیش یازماقـدان آریندیرماقـدیر. سؤزسۆز کی، ألینـدن گلدیگی قدرجه. قوی گله‌جک نسیل‌لر بیزلرین أن آزینـدان وار اولان اولاناقلار (ایمکانلار) چرچیوه‌سینده دیلیمیزی قوروماق یولونـدا وئردیگیمیز أمک‌لردن، قایغیلاردان خبرلری اولسون. بوگۆن ایران آذربایجان یازاری یالنیزجا، من شاعیرم، من یازارام، دیلچی دئییلم، بیز مکتب مدرسه گؤرمزدن یازیریق، دئمک’له سوروملولوغونو گؤرمزدن گلنمز. بلکه کئچمیشـده بو سیرا أکسیکلیک‌لره گؤز یومماق اولاردی، آنجاق ایندیکی دورومـدا، دیلیمیزین نه بویدا تهلۆکه ایله اۆز اۆزه اولدوغونون فرقینـده ایکن ادبیاتچی‌لارین بوینونا قات قات گؤرَولر یوکلنمکـده‌دیر. سؤزسۆز کی، سؤیلهدیکـلریم اؤیۆت آنلامینا گلمز، بونـلار منیم اؤزۆم-اؤزۆمه دۆشۆندۆکـلریم، سؤیلهدیکـلریم سورونلاردیر. من ده بو ادبیاتین کیچیک بیر پارچاسی ساییلیرام بلکه، من ده بو سورونلارین، سوروملولوقلارین ایچینده‌یم. بیر ده گۆجلۆ ائلئشتیری گۆجلۆ ادبیاتین بیر قولودور. ادبیاتیمیز بو گۆن بیلیک‌لی ائلئشتیرمن‌لر یوخسونلوغوندان دا آخساماقدادیر. حالبوکی، ادبی تاریخیمیزده گرچک‌چی ائلئشتیرینی باشلایان فتحعلی آخوندزاده کیمی بؤیۆک ائلئشتیرمنیمیز اولموش. آخوندزاده‌نین یولونو بیلیمسل، آکادئمیک بیچیمده داوام ائتدیرن رضا براهنی کیمی داوامچی‌سی اولموش. دوستبازلیق، حاشیه بازلیق ائلئشتیری آلانینی بولاشدیرار، بیلیمسل ادبی آخاریندان اوزاقلاشدیرار. ادبی یاریشمالار گؤیۆل گؤردۆ، اۆز گؤردۆ، شخصی حئسابلاشمالار اۆزَریـنه کئچیریلیرسه ادبیات آلانینا یئنی گلن جاوان‌لاریمیزی اۆرَکـدن روحـدان سالا بیلر.
أن سئودیگینیز شاعیر کیمـدیر و نه‌دن؟
-بولود قاراچورلو، چۆنکۆ اونو اوخوماق’لا یازی دیلیمین قاپیسیـنا یاخینلاشمانی اؤیرنـدیم.
بیر اؤزل سورغو:
ایل‌لردی ائلیمیز، سیزدن گؤزل اثرلر اوخویور، بونجا ایلـده، سیز حاشییه‌نین یان-یؤوره‌سینده گؤرۆنمه‌ییب‌سینیز، بونون نه‌دنی و نئجه باجاردیغینیزی عزیز اوخوجولارا آچیقلایا بیلرسینیز می؟
-حاشیه دئدیگینیز های-کۆی، قالماقال، اورایا بورایا بورون اوزاتماقدیرسا، اوزاق گزمک دۆزگۆندۆر. حاشیه متن’له، اثر’له اوغراشماز، آدام‌لارین نه دئدیگی نه گئیدیگی نه یئدیگینـدن سؤز ائدر. حاشیه اۆزئیلرده گزیشر. منی ده حاشیه‌لره چکمه‌یه چالیشانلار اولوب. منسه، آج قولاغیم، دینج قولاغیم دئیه دۆشۆنمۆشم. چئوره‌نه چپیک چالانلار توپلاماغی دۆشۆنۆرسن، او زامان سن ده کسین کیمیلرینه چپیک چالمالی اولورسان. نه چپیک چالدیرمیشام، نه چالمیشام. آنجاق منه دئییل، قلمیمه سئوگی گؤرسهدنـلری ده آغیرلاییب سئومیشم.
نئچه آد یازیریق اونلارا بیر قیسا ایضاح یازین:
۱_آتا:
أییلمز باش، جانلی ایراده، أمک هیئکلی، میننت‌سیز سئوگی، منیم اینجه بیلک‌لی بالاجا ألیم، گۆوَنلیگی ایچینـده ایتن گئنیش أل و سئوگینین سونسوز سیمگه‌سی.
۲_آنا:
آنا مظلوم، آنا آبیر-حیا تامغاسی، ائولاد قایغیسی، دؤزۆم هئیکلی، سوسقون زحمت، سوسقون سئوگی، اوتانقاج قادینلیق،
۳_قارداش:
قارداش‌لاریم بئییندن ایدزه و اینتیحارا توتولدولار.
۴_باجی:
باجی‌لاریم فله‌یین کؤهنه بورجونا گئتدیلر و قادینلیق گۆدازینا.
۵_یولداش:
سایجا پاییما آز دۆشن عزیزلریم.
۶_آذربایجان:
نیسگیل‌لی تاریخ، دلیردن جوغرافیا، بوغازیندان اۆزۆلمۆش دیل، دیلینـدن آسیلمیش آنام، آنا دیلیم.
۷_خییوو:
خییوودان دئمه، او یاخیب یاندیران اؤلدۆرۆب دیریلـدن آغلادیب آغیللاندیریب دلیردن طبیعتینـدن دئمه. خییوو یعنی ساوالان، یعنی خییووچایی، یعنی ائل-گۆنۆم، یعنی اوشاق‌لیغیم، شیلتاق‌لیغیم، شیطان‌لیغیم.
۸_کیتاب:
یاشامین واز کئچیلمز نسنه‌سی، ائویمین یاراشیغی.
۹_کلاسیک شعر:
دلی نسیمی، سئودالی فضولی، کئفین کؤک اولدغو چاغینـدا اوتوروب اوخویوب و کئیف آلماق.
۱۰_سربست شعر:
سؤزجۆک‌لر’له سربستجه یارادا بیله‌جه‌ییم دۆنیام.
۱۸_یئنی ایلـده سیزدن ائشیتمه‌لی یئنی سؤز، یئنی قاپینین اوخوجولارینا نه‌دیر؟
– میللتیمیزه، دیلیمیزه، ادبیاتیمزا، قلمیمیزه یئنی ایلین اوغورلو اولاجاغینی آرزولاییرام. یئنی قاپینین اوخوجولارینا جان ساغلیغی، هر شئیین کؤنۆل‌لرینجه اولاجاغینی آرزولاییرام. و اۆچ بئیت‌لیک بیر قوتلاما سلامی:
سلام ای تۆرک کیشیسی، تۆرک قادینی
ساوالان تک اوجا توت تۆرک آدینی
توت ألینـده باهارین بایراغینی
سنه تبریک ائدیرم بایرامینی
دانیشاق تۆرکجه آچیلسین دیلیمیز
دیلیمیز جان دیلیمیز جان دیلیمیز.
۱۹_یئنی قاپینی نئجه گؤردونوز؟
-دَییشیک، فرقلی بیر سانال دۆنیاسی یاراتماغی باشارمیشسینیز آیهان بَی، باشـدا سیز اولماق اۆزره یئنی قاپی سایتینـدا چالیشماقـدا اولانلارین هامیسینی آلقیشلاماق گرک. یازیلاری ایکی ألیفبادا یایدیغینیز دا بیر سئچکین حرکتدیر.
۲۰_بو یولدا گؤزل آددیم‌لار اۆچۆن اؤنرینیز نه‌دیر؟
– آددیملارینیز گؤزلدیر، داوام ائتدیرین. آتاجاغینیز آددیملارینیزین ایسه داها گؤزل اولاجاغی بللیدیر.
۲۱_سون سؤز؟
–بو گؤرۆشه اورتام یاراتدیغینیز اۆچۆن سیزه ساغ اوللاریمی سونورام. اوخوجولارینیز بول، یولونوز آچیق اولسون.
بو آچیق دانیشیق خانیم نیگار خیاوی ایله سونا چاتدی.
یئنی قاپی سایتی، بو دانیشیق اۆچۆن نیگار خانیمدان تشککور ائدیب،
بو عزیز شاعیره-یازیچی‌میزا برکت‌لی یاشام، سئوینج اۆرک،
و ایستک‌لرینین ألده ائدیلمه‌سینی، اولو تانریدان آرزیلاییر.
درین حؤرمت’له : آیهان میانالی
نیگار خیاوی‌دن بیر قیسا بیوقرافی
چاغداش ادبياتيميزين گؤركملی، دۆشۆنجه‌لی و دويغولو شاعيره‌سی،
نيگارخانيم خياوی ۱۳۳۹جو ايلـده مشكين شهر آدلانان خياو شهرينده،
آنادان اولوب، بوگۆن بۆتۆن آذربايجانيميزين آدلی-سانلی بير قيزی كيمي تانينير.
اونون ياراتديغی اثرلر و شعرلر، هر آذربايجانلی‌نين اۆره‌گينی آليشديريب،
اونـدا وطن سئوگيسی، اينسان سئوه‌رليك و سئوگی دويغولارينی اويادير.
بو گۆن نيگارخانيمی دؤرد شعر دفتری و ايكی چئويرمه اثری’له تانيييريق؛
شعر دفترلری :
1- منيم شعريم،
2-كؤلگه‌ده‌كی سس
3- شهر جيريغيندا نيگار
4- ألیمـده أللی بارماق
5- بَيَل عزاليلاری رومان- دوكتور غلامحسين ساعدی اثری‌نين چئویرمه سیدیر
6- توپ رومان- دوكتور غلامحسين ساعدی اثری‌نين چئویرمه سیدیر.
نيگار خانيم «منيم شعريم» كيتابينـدان «كؤلگه‌ده‌كی سس» دفترينه جن،
اوزون بير يولو شعريت عالمينده دويغو و دۆشۆنجه كؤرپۆسۆنـدن كئچيب
و ساده بير دۆنيادان، ساده ديلـدن دۆشۆنجه، حكمت، توپلومسال گؤرۆشلری
ألده ائتمك اۆچۆن چالیشیب و نهایت چاغداش شعریمیزده دیرلی یئر قازانیبدیر.
ایکی شعر:
نه فرقی وار أن چوخ سئودییم آغاج هانسی؟
آدیمیزا ایکی آغاج اکیرسن یان–یانا
گۆنـده اونلاری سوواریر باشلارینا فیرلانیرسان
دئییرم اولمایا آغاج’لا باشیمی أکیرسن
اۆره‌ییمه بئله گلیر
اولمایا او سئوگی دئدیگیمیز أکینچی
بیزی أکیب بوردا
اؤزۆ چوخـدان أکیلیب آرادان چیخیب
اۆره‌ییمه بئله – بئله چوخ شئی‌لر گلیر.
***
گلن اولسا
گؤرَن اولسا چیخ آرادان
بیلن اولسا، دیلله‌نن اولسا، یوخ اول آرادان
چووغون ایچره چیلپاق اوینایان بیر اۆرک جنازه سینی
یئردن گؤتۆرمه‌یه نه وار کی!
شکیل‌لر دیلینده، نیگار خیاوی اوشاق‌لیقدان ایندی‌یه جن
فخر ائدیرم ائلیمین نیگار خیاوی کیمین شاعیری وار.