یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی بير باخېشدېر تۆرک دۆنیاسېنا
«کیتاب اۏخومایان تۏپلومدان قۏرخمالې»
80 میلیون جماعته، 1000سایې تیراژ!
سوسن نواده‌رضی
تۏپلوموموز (جامعه‌میز) آغرې‌لار ایچینده دیر؛ هر طرفی سانجې، هر طرفی آخساق، هر طرفی یارالې دېر… بیر چۏخ حل اۏلونمایان، یاخۏد حل اۏلماسې اۏلدوق’جا چتین اۏلان سۏرون‌لار ایچینده چابالاماق‌دا، حتی جان اۆسته دیر تۏپلوموموز دئسک، آبارتمامېشېق. خسته تۏپلومون ألبته کی، خسته اۆیه‌لری (عضولری) اۏلار.
آرا- سېرا اۆست مقام‌لاردان، بعضاً ایسه جماعتین اؤز ایچیندن کئچیجی اۏلاراق سانجې کسیجی (مُسکّن) داوا-درمان‌لار تجویز اۏلون’سا دا، کؤکلۆ اۏلمادېغېنا گؤره ألبته کی، کئچیجی و قېسا مۆدّتلی اۏلور.
تۏپلوموموز اۆرکـدن، ایچدن ناخۏش‌دور…
یاشادېغېمېز بیر چۏخ مادی-معنوی چتین‌لیک‌لر، اۏ جۆمله‌دن : ایش‌سیزلیک، باهالېق، گنج‌لیک سۏرون‌لاری، حیجاب و گئیینیم سۏرون‌لاری، آماج‌سېزلېق، اۏرتا‌یاش دئپرئسیۏن‌لاری، روحی بحران یاشامالار، یاشاما لذّتینی آنلاماماق، دۏغال‌لېق‌دان اوزاق‌لاشېب صنعی‌لیڲه مئیل‌لی اۏلماق و بیر چۏخ باشقا مۆشکیلات بلکه ده لازېم اۏلان فرهنگ‌دن یۏخسون (محروم) اۏلدوغوموزدان قایناق‌لانماق‌دادېر. فرهنگین اۏلوشومونون (ایجادې‌نېن) أن آل‌وئریش‌لی آراجې (وسیله‌سی) کیتاب دېر. دۏغوردان بیز نه قدر کیتاب اۏخویوروق؟ هئچ بیز، کیتاب اۏخویوروق مو؟!
آمئریکادا سۏروشارلار کی، “ایندی هانسې کیتابې اۏخویورسان؟”، آوروپا و ژاپۏنیا-دا تله‌سرلر أن سۏن کیتاب‌لار چاپدان چېخسېن، آلېب اۏخوسونلار. تۆرکیه‌ده دئیرلر کی،
“کیتاب اۏخویورسان‌می؟!” بیزلر ایسه، بئله سؤال وئرمه‌لی‌ییک، “عؤمرۆنده کیتاب ألینه آلېب‌سان مې؟!”… تأسسۆف’له بیزلرده درس کیتابېندان باشقا کیتابېن وار اۏلدوسوندان خبرسیز اۏلانلارین سایې‌سې اوتانیلاجاق قدر چۏخـدور.
بیز اۏخوموروق. گنج‌لریمیز اۏخومور. اوشاق‌لارېمېز ایسه، بیزه باخېر!
سۏرون تکجه مادی وضعیتده دَڲیل، اۏخوماق ایسته‌ین، کیتابخانالاردا دا اۏلسا، اۏخویار. آلا بیلمه’سه، کیرایه إدیب اۏخویار. اینسان‌لارېمېزېن اۏخوماغا ماراغی یۏخـدور. وضعیت، آجې دا اۏلسا، بو قدر آیدېن دېر. گۆنۆمۆزۆن گنج‌لری هئچ کیتاب اۏخومورلار. بونون بیر چوخ سببی وار؛ کامپیوتر اۏیون‌لارې و اینترنت بیر چۏخ واخت آلېر. تلویزیون باشقا طرفدن ایچیر واختې. اس ام اس- لره آیرېلان واختې دا بو لیسته‌یه آرتېرساق، گئری قالان واخت آنجاق یاتماغا چاتار!
بیزلرده کیتابا حؤرمت قالمایېب آرتېق. آما کیتاب‌سېز دا هئچ یئره وارېلماز.
اۏخوماق* (مطالعه) اینسانا، توپلوما و گئت-گئده دۆنیایا و إوره‌نه (کائناتا) نه‌لر قازاندېرار؟ بو سؤالېن جاوابې آراشدېرېلار’سا، شۆبهه‌سیز اۏخوماغېن اؤنۆنده‌کی مانع‌لر قالدېرېلاجاق، اۏخوماغا ایلگی آرتاجاق‌دېر.
اۏخوماق* (مطالعه)، اینسانېن سؤز وارلېغېنی گلیشدیرر (توسعه إتدیرر). هر کیمسه سؤز وارلېغی قدر اؤزۆنۆ ایفاده إدر و سؤز وارلیغې قدر اۏخودوق‌لارېنې آنلایا بیلر.
اوخوماق*، اینسانېن عمومی کۆلتۆرۆنۆ (فرهنگینی) آرتېرار. عمومی کۆلتۆر ایسه، یاشامېمېزی آسانلاشدېرار. کۆلتۆرلۆ تۏپلوم‌لار، عمومی بیلگی‌سی و بیلیک‌لری (دانش و آگاهی) یۆکسک اۏلان فردلردن اۏلوشور. کۆلتۆرلۆ تۏپلوم‌لار إنئرژی‌لرینی داوام‌لی اۏلاراق فایدالی، گؤزل و بیلیمسل چالیشمالارا خرجله‌یرلر.
اۏخوماق*، اینسانا قاوراما (ادراک)، یۏروملاما (تفسیر)، فرق‌لی یؤن‌لردن باخما، خیال قۏرما، یئنی اینسان‌لار و فیکیرلر و مکان‌لارې تانېما و … باشارې‌لارې قازاندېرار.
اۏخوماق، اینسان‌لار آراسېندا علاقه‌لری آرتېرماق‌دان علاوه، اینسانا إستئتیک بیلینجی (شعور زیبایی شناختی) ده قازاندېرا بیلر. دیلین و أدبیاتېن گؤزل‌لیک‌لرینی و زنگین‌لیک‌لرینی گؤرن، اۏنا چاتان و اۏنو دادان بیر اینسان حایاتا و إوره‌نه داها إستئتیک آچې‌دان باخاجاق. مطالعه آلېشقان‌لېغی، اوزون مۆدّتـده قازانېلان بیر ثروت دیر. بوندان علاوه، ایز بوراخان اۏخوجو ماهیتینه چاتماق دا اۏلدوق‌جا چتین دیر.
بیزیم اؤلکه کیتاب اۏخوماق‌دا بیر چۏخ آفریقا اؤلکه‌لری‌نین گئری‌سینده قالمېش دورومدا دېر. بیز نه قدر کیتاب اۏخویوروق؟ گۆنده نئچه ساعات؟ دۆشۆندۆک‌لریمیزی بیان إتمه‌ڲه، ایناندېق‌لارېمېزی ساوونماق اۆچۆن تکجه إشیتدیکلریمیزه کیفایت‌لنیریک می، یوخ’سا بو مۏضوع‌لاردا مطالعه ده إدیریک می؟ گۆنده‌کی بۏش واخت‌لارېمېزېن یۆزده نئچه‌سینی یارارلې کئچیردیریک؟ اۏخوماماغېمېز اۆچۆن نه‌دنیمیز وارمې، یۏخ’سا تۏجیه و بهانه‌یه سېغېنېرېق؟… بلکه ده بیر آز دوروخسونورساق (مکث إتسک)، سکوت‌دان باشقا جاوابېمېز اۏلمایاجاق‌دېر؛ سانجې جینسیندن بیر سکوت، إهمال‌کارلېغېمېزدان دوغان آغرې.
کیتاب ایله نامأنوس اۏلماق دردی تۏپلوموموزدا غۏغا إدیر؛ کیتاب اۏخومایان تۏپلومدان قۏرخمالی…
سؤزلۆک
سؤزلۆک
اۆیه Üyə: عضو
سانجې کسیجی Sancı kəsici: مُسکّن
یۏخسون Yoxsun: محروم
آراج Arac: وسیله
*ایرینمک İrinmək: مطالعه کردن
إور‌ن Evrən: کائنات
گلیشمک Gəlişmək: توسعه یافتن
کۆلتۆر Kültür: فرهنگ
بیلیک Bilik: دانش و آگاهی
قاورام Qavram: ادراک
یۏروم Yorum: تفسیر، نظر
إستئتیک بیلینجی Estetik bilinci: شعور زیبایی شناختی
دوروخسونماق Duruxsanmaq: مکث کردن
نه گوزل سایتیز وار .امگی کچنلردن تشکور ادیرم