یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی بير باخېشدېر تۆرک دۆنیاسېنا
ماکسیم گۏرکی و باهائی‌لیک / محمد رحمانی‌فر
بابی‌لیک هابئله باهائی‌لیڲین هم یارانماسېندا هم ده یایېلماسېندا اینگیلتره (انگلستان) دانېلماز رۏل اۏینامېشدې. بونو بوگۆن هامې بیلیر. آنجاق، بو آرادا روس‌لارېن اۏینادېق‌لاری رۏل چۏخ‌‌لارېنا گیزلی قالا بیلر.
مأمون کوان “ایران یهودی‌لری” آدلې کیتابېندا بو حاقدا یازېر: “بو آرادا چارلېق روسیه قۏنسولو اۏلاراق1880-1890 ایل‌لری آراسېندا تهران‌دا گؤرَو‌ده اۏلان ماکسیم گۏرکی‌نین باهائی‌لیڲین اۏلوشماسېندا و اؤرگۆتلنمه‌سینده بؤیۆک رۏل اۏینادېغېندان دانېشماق گره‌کیر. ماکسیم گۏرکی پئیغمبرلیک ایدیعاسی ایله اۏرتایا چېخېب باهائی‌لیڲین ایلک قوروجوسو سایېلان محمد علی باب-ی دستکله‌میشدی.
چارلېق روسیه‌نین آماجی ایران‌داکی ماراق‌لارېنی قۏروماق یۏلوندا باهائی‌لرین مادی و معنوی دستک‌لرینی آلېب اۏنلارې ایرانا قارشې بیر “تروا آتې” کیمی قوللانماق ایدی. روسیه‌نین بو سیاستینده باشقا بیر آماج ایسه چارلېق حکومتی ایله سۆرکلی اۏلاراق دۆشمن‌لیک إدن ایرانېن دین آدام‌لارېنې سېخېشدېرماق ایدی. دۏلایېسې’لا محمد علی باب-ېن چئوره‌سینده ایلک اۏلاراق روس قۏنسوللوغونون أمرینده‌کی آدام‌لار تۏپلانمېشدې.”
( İran Yahudileri, Me’mun Kewaan, Mana Yayınları, S 30)
تاریخیتاریخی قۏن پایلاشدېغېم یازې‌لارې اۏخویان یۏلداش‌لار بیلیرلر کی منیم بو یازې‌لاریم ایکی چئشید ماهیت داشېیېرلار: بیری “مقاله” یا دا أن آزې “آراشدېرما” ماهیتی داشېیان نئچه قایناقلې یازې‌لاردېر. ایکینجی‌سی شخصی باخېش‌لارېما هابئله فردی آراشدیرمالارېما چۏخ یئر وئرمزدن، ساده‌جه اۏخودوغوم کیتاب‌لاردان ماراقلې گؤردۆڲۆم بؤلۆم‌لری سایېن دینله‌ییجی‌لریم’له پایلاشدېغېم یازې‌لاردېر. پایلاشدېغېم “باهائی‌لیک و ماکسیم گۏرکی” آدلې یازې دا إله قېلېغېندان بللی اۏلدوغو کیمی بو “ایکینجی چئشید” پایلاشېم‌لارېمدان سایېلېر. گؤردۆڲۆنۆز کیمی اۏ یازېدا باشقا قایناق‌لارا مراجعه إتمزدن و حتی شخصی باخېش‌لارېمې آچېقلامادان یالنېز “مأمون کوان” آدلې بیر آراشدېرماجې‌نېن “ایران یهودی‌لری” آدلې کیتابې‌نېن نئچه سطرینی سایېن دینله‌ییجی‌لریمه سونموشام. آنجاق، یازېنې پایلاشدېقدان سۏنرا ایکی اؤنملی تنقید’له اۆزلشدیم: یۏلداش‌لارېن بیری یازېدا آدې گئتدیڲی “ماکسیم گۏرکی”نین بو اۏلای’لا ایلگیده اۏلمادېغېنې سؤیله‌دی. آراشدېردېقدان سۏنرا اۏنون حاقلې اۏلدوغونا واردېم. دئمک، مأمون کوان جناب‌لارې وورغولادېغېم کیتابې‌نېن پایلاشدېغېم بؤلۆمۆنده بؤیۆک یانلېش‌لېغا یۏل وئره‌رک “کینیاز دال‌گۏرکی”نین یئرینه آد اۏخشارلېغې اۆزۆندن “ماکسیم گۏرکی” یازمېش، حتی1845 یئرینه 1880 تاریخینی یازماق’لا اولایېن تاریخینی ده یانلېش یازمېش‌دېر! (بو یانلېش بیلگی‌لری پایلاشدېغېما گؤره سایېن دینله‌ییجی‌لریمدن باغېش دیله‌یه‌رک، بئله‌لیک’له کوان جناب‌لارې‌نېن یانلېش‌لېغېنې آچېقلاماق قرارېنا گلدیم) ایکینجی قۏنو باهائی‌لرین ایران‌داکې آجېناجاقلې دوروم‌لارې ایله باغلی‌دېر. پایلاشدېغېم یازې‌نېن تام بیر تاریخی ماهیت داشېدېغېنا باخمایاراق، تانېنمېش میللتچی یۏلداش‌لاردان بیری باهائی‌لرین اینسانی حاق‌لارې‌نېن پۏزولماسېنې وورغولایاراق پایلاشدېغېم یازې‌نېن بیر تهر بو حاق‌سېزلېق‌لارې اۏنایلاماق کیمی گؤرۆنه بیلدیڲینی دیله گتیردی. منجه، تاریخ اؤز گؤره‌وینی یئرینه یئتیرمه‌لی‌دیر. تاریخین گؤره‌وی تاریخی فاکت‌لارا دایاناراق، تاریخده باش وئرمیش اولای‌لارې آراشدېرماق هابئله اۏنلارې آچېقلاماق‌دېر. تاریخ‌دن حاق‌لارې قۏروماق درسی آلماق اۏلسا دا، حاق‌لارې پۏزماق درسی آلماق اۏلماز. اؤزل‌لیک’له دینی دۆشونجه‌لر حاققېندا تاریخه دایاناراق هر هانسې بیر دینی آزېن‌لېغې آغېر دوروم‌لارا سالماق اینسان‌لېغا یاراشان بیر ایش سایېلا بیلمز. آچېقجا دئسم، باهائی‌لیڲین هر هانسې بیر ماهیت داشېدېغېنا باخمایاراق، هر هانسې دورومدا اۏرتایا چېخدېغېندان آسېلې اۏلمایاراق، آرتېق هر هانسې اؤلکه یاخود اؤلکه‌لر’له باغلانتې‌سې اۏلوب اۏلمادېغېنا باخمایاراق، بوگۆنکۆ باهائی‌لریمیزین بۆتۆن باشقا آزېن‌لېق‌لار کیمی بۆتۆن اینسانی حاق‌لارې قۏرونمالی‌دېر.
