سن گۆناهکار دَڲیلسن، زئینب / سارا ایبراهېم (حیکایه)
اۏ گئجه سَحَره‌جن یاغدې.
یاغېش یاغاندا کندیمیزین تۏرپاق یۏل‌لارې کئچیلمز باتاق‌لېغې خاطېرلادېردې. اؤزل‌لیک’له، مکتبه گئتدیڲیمیز شوملانمېش تاخېل ساحه‌سینی ایکی یئره بؤلن إنلی جېغېر’لا لؤهمه‌نی یارا-یارا آغېر چانتا’یلا گئتمک عذابلې’یدې.
گئییندیڲیمیز اوزون، رئزین چکمه‌لر ده ایشه یارامېردې. آیاغېنې جېغېرېن پالچېغې نیسبَتَن بَرک اۏلان یئرلرینه قۏیوب کئچمه‌ڲه چالېشسان دا ساققېز کیمی پالچېق رئزین چکمه‌لریمیزی ده آز قالا چکیب آیاغېمېزدان چېخاردېردې. بئلیمیزده‌کی آغېر چانتا’یلا لؤهمه’یله چارپېشاراق اؤزۆمۆزۆ ایلک دَ‌ر‌سه گۆج’له چاتدېرېردېق. بئله واخت‌لاردا هر زامان کؤمه‌ڲیمه مئهراج چاتېردې. آغېر چانتامې مندن آلېب بیر چیڲنینه اؤزۆنۆنکۆنۆ، اۏ بیرینه منیمکینی کئچیردیردی. بعضن پالچېغا باتېب اۏندان گئری قالېردېم. مئهراج گئری قایېدېب ألیمدن یاپېشاندا آیاغېم پالچېغېن أسارتیندن قورتارېردې.
مئهراج’لا اوشاق‌لېغېمېز بیر یئرده کئچمیشدی. آنا‌سې فیروزه خالا مئهریبان، شیرین‌دیل آدامې’یدې. مئهراجدان یاشدا چۏخ بؤیۆک بیر اۏغلو دا واردې. اۏ، مکتبی چۏخدان بیتیر‌میشدی. باکې’دا عالی تحصیل آلېردې. فیروزه خالا منی مئهراج’لا بیر یئرده گؤرَنده هر زامان:
– مئهراج اؤزۆنه باجې تاپېب، زئینبدن یاخشې کیم اۏنا باجې‌لېق إده‌جک؟ – دئییردی.
اۏ، بیزه گلنده آنام ایکیمیزه ده ایش تاپېب بیزی بویوروردو. دۏغرانمېش اۏدون‌لارې چارداغېن آلتېنا یېغېر، بولاقدان سو داشېتدېرېردې. یایدا بالاجا دۏلچالارې ألیمیزه وئریب بیزی بؤیۆرتکن یېغماغا گؤندَریردی. إویمیزین آرخاسېندان کئچن آرخ‌لارېن یانېندا بیتَن بؤیۆرتکن کۏل‌لارې‌نېن تیکان‌لارې أل‌لریمیزی قاناتسا دا دۏلچالارېمیزی دۏلدورمامېش قایېتمېردېق.
مئهراج اۆزۆیۏلا اوشاق ایدی؛ بعضن بونو قوللانېردېم. تنبل‌لیڲیم توتاندا کیتاب‌لارېمې اۆزله‌دیردیم، کیتاب‌خانادان گؤتۆردۆڲۆم کیتاب‌لارې قایتارماق واختې چاتاندا قۏلتوغونا وئریب اۏنون’لا گؤندَ‌ریردیم. ریاضییّاتدان تاپشېرېق‌لارې مندن کؤچۆردۆڲۆنه گؤره لاپ قۏلوباغلې قول کیمی قوللوغومدا دوروردو.
مئهراج باشقا فنن‌لری یاخشې اۏخوسا دا، ریاضییّاتدان گئری قالېردې. إو تاپشېرېق‌لارېنې چۏخ واخت منیم’له بیر یئرده حاضېرلاماغا گلیردی. منیم حَلّ إتدیڲیم تاپشېرېق‌لارې سلیقه’یله دفترینه کؤچۆرۆردۆ. ریاضییّات اؤرگتمَنیمیزین قۏرخوسوندان کؤچۆرتدۆک‌لرینی اؤرگه‌نیب أزبرله‌مه‌ڲه چالېشېردې. چۏخ کۏبود، قابا خاصيَّتلی بیری اۏلان فرمان اؤرگتمَن إو تاپشېرېق‌لارېمېزې یۏخلا‌یاندا کیمدن’سه کؤچۆرۆب-کؤچۆرمه‌دیڲیمیزی یۏخلا‌ماق اۆچۆن سوال‌لار وئریردی: “بونو نئجه حَلّ إتدین، بو فۏرمولو چېخ لؤوحه‌یه یاز گؤرۆم”
فرمان اؤرگتمندن هامېمېز قۏرخوردوق. ایری، تۆکلۆ آیې پنجه‌سینه اۏخشایان أل‌لری‌نین صینفیمیزده قولاغېنا دَڲمه‌دیڲی اوشاق یۏخ ایدی. اۏ، لؤوحه‌نین قارشې‌سېنا دَرس دانېشماغا چاغېردېغې اوشاقدان ایسته‌دیڲی جاوابې آلا بیلمه‌ینده اۆزۆ دؤنۆردۆ.
هۆندۆر بۏیلو، آرېق آدام ایدی. آغېر، سېغاللې ساچ‌لارې آلنېنا تؤکۆلن فرمان اؤرگتمَن گۆلنده، دانېشاندا یانداکې ایکی قېزېل دیشی پارېلدایېردې. اۏنون ییرمی سککیز-اۏتوز یاشې آنجاق اۏلاردې. بیزیم مکتبه تعیینات’لا باشقا رایۏندان گلمیشدی. کۏبودلوغونا، بیر آز دا شیت‌لیڲینه گؤره کندده چۏخ آدامېن اۏندان خۏشو گلمیردی.
بیز آلتېنجې صینیفه کئچنده بیزیم صینیفی اۏنا وئردیلر. گؤزۆمۆزۆن اۏدونو إله ایلک گۆندن آلمېشدې. قولاغېمې ألینه وئرمه‌مک اۆچۆن اۏنون درسینی اۏ بیری‌لردن داها چۏخ اۏخویوردوم. بیر آز گۆجلۆ کۆلَک أسن کیمی کندده ایشېق سؤنۆردۆ. لامپامېز بیر دَنه’یدی دئیه هامې اۏنون باشېنا یېغېشېردې. إوده‌کی‌لر یاتاندان سۏنرا لامپا ایشېغېندا تاپشېرېق‌لارېمې حاضېرلا‌مامېش یاتمېردېم.
فرمان اؤرگتمَن دَ‌ر‌سه حاضېرلېق‌سېز گلَن اوشاق‌لارې لؤوحه‌نین قارشې‌سېنا چاغېرېب سېرایا دۆزۆردۆ. بیر-بیر اۏنلارا یاخېنلاشېب قولاق‌لارېنې چکیردی. قولاق چکمه‌ڲی ده اؤزۆنه‌مخصوص شکیلده إدیردی: “ سَنین قولاغېن چۏخ بَرکیییب، یومشالتماق لازېم دېر” دئییب ایلک اؤنجه ألینده یاواش-یاواش اۏووشدوروب گئتدیکجه ساغا-سۏلا مؤحکَم بوروردو. اۏ واختا قَدَر کی، قولاغې چکیلن سوچلونون یاناق‌لارېندان اۆزۆآشاغې یاش سۆزۆلۆردۆ.
اۏنون جزالاندېرماغې بونلار’لا بیتمیردی: ایکینجی” قایداسې”شاپالاغې’یدې. یئکه أل‌لری‌نین ایزی سیلّه‌له‌دیڲی اوشاغېن اۆزۆنده بیر-ایکی ساعات خجالت پرده‌سی کیمی قېزارېب دورودو.
مئهراج مکتبه گئدنده سَحَر تئزدن قاپېمېزې کسدیریردی. آنام اۏنو إوه چاغېر‌سا دا ایچه‌ری کئچمیردی؛ قاپې‌نېن آغزېندا دایانېب منیم نه واخت یئمه‌ڲیمی بیتیریب پالتارېمې دَڲیشیب إشیڲه چېخاجاغېمې گؤزله‌ییردی. مکتبه من‌سیز گئتمه‌یه‌جه‌ڲینی بیلدیڲیمدن تلسمیردیم. اؤزۆم دارایېب یېغدېغېم ساچ‌لارېم خۏشوما گلمه‌ینده آناما آچدېرېب تزه‌دن سۆنبۆل هؤردۆرۆردۆم. هردن میدی‌لَنیب مئهراجې قاپېدا گؤزله‌تمه‌ڲیم آنامې حیرص‌لَندیریردی: قۏلومدان چیمدیک گؤتۆرۆب منی دانلایېردې:
– تۏسباغا کیمی ترپه‌نیرسن، بیر آز جلد اۏل دا، یازېق سۏیوقدا قاپېدا قالېب.
همین گۆن فرمان اؤرگتمَن مئهراج’لا ایکیمیزی ده عئینی واختدا لؤوحه‌یه چاغېردې. لؤوحه‌یه اۏنون دیکته‌سی’یله شرط‌لرینی یازدېغېمېز مسأله‌نی حَلّ إتمه‌ڲی تاپشېرېب ایکی جرگه دۆزۆلمۆش اۏتورقالارېن آخېرېنجېسې‌نېن یانېندا دایانېب یازېب قورتارماغېمېزې گؤزله‌دی. گچی گؤتۆرۆب حَلّینی بیلدیڲیم مسأله‌نی یازماغا باشلادېم. مئهراج گؤزۆنۆ قارا رنگلی لؤوحه‌یه آغ‌آپپاق گچ’له یازدېغې مسأله‌یه زیلله‌ییب دورموشدو. نهایت، فیکیرلَشه-فیکیرلَشه، آغېر-آغېر یازماغا باشلادې. اؤزۆنه اینام‌سېز اۏلدوغو حیسّ اۏلونوردو. بیر آز دوروخوب فیکیرلَشیر، سۏنرا یازماغا داوام إدیردی.
فرمان اؤرگتمَن لؤوحه‌یه یاخېنلاشېب منیم یازېب بیتیردیڲیم تاپشېرېغا باخدې:
– آفَرین، زئینب، دۆز یازمېسان. کئچ اۏتور،”بئش” آلېرسان.
مئهراجېن یئنی‌جه یازېب قورتاردېغې مسأله‌یه باخېب اۆز-گؤزۆنۆ تورشوتدو. آلنېنا دۆشن ساچ‌لارېنې گئری سېغاللایېب:
– زایسان، زای! بو بۏیدا بۏی-بوخونون وار، بیر میثقال عاغېلېن یۏخدو. آللاه سنه بو بۏیو، بو گؤرکَمی وئرینجه آزجا عاغېل وئرسه’یدی نه یاخشې اۏلاردې، – دئیه اۏنو دانلاماغا باشلادې. آما بو دفعه قولاغې’یلا ایشی اۏلمادې، نه ده وَل تایېنا اۏخشایان أل‌لرینی هاوایا قالدېرمادې.
صینیف اۏتاغې‌نېن قاپې‌سې’یلا اؤرگتمَن ماساسې‌نېن آراسېندا وار-گل إدیب منیم اۏتوردوغوم اۏتورقایا یاخېنلاشدې.
– زئینب، دور آیاغا، گئت، مئهراجېن دا مسأله‌سینی حَلّ إت، – دئیه هئچ گؤزله‌مه‌دیڲیم حالدا منه دؤندۆ. یئریمدن قالخېب یئنی‌دن لؤوحه‌نین قارشې‌سېنا کئچدیم. مئهراج پرت-پرت گؤزلرینی دؤشه‌مه‌ڲه زیلله‌میشدی. من گچی آلماق اۆچۆن ألیمی اۏنا اوزاداندا قېپ-قېرمېزې پؤرتدۆ. اۆزۆمه باخما‌زدان یازماق اۆچۆن قالا‌ن یئگانه گچی منه اوزاتدې. اینصافَن، مئهراجېن بختینه دۆشن تاپشېرېق منیمکینه نیسبَتَن داها مۆرَکَّب ایدی. اۏنا گؤره بو، ألبتّه چۏخ چتین ایدی؛ بوندان چۏخ آسان اۏلان‌لارې گۆج’له حَلّ إده بیلیردی. مئهراجېن تاپشېرېغېنې دا حَلّ إدیب اؤرگتمنین اۆزۆنه باخدېم. مئهراجا یازېغېم گلیردی: بو آندا اۏنون یئرینده اۏلماق ایسته‌مَزدیم. فرمان اؤرگتمَن اۏنو جزالاندېرمامېشدې، آما چۏخ پرت، پیسیکمیش گؤرۆنۆردۆ.
گؤزله‌ییردیم کی، فرمان اؤرگتمَن منی یئریمه گؤندَ‌ریب یئنه مئهراجې دانلایاجاق. آما بئله اۏلمادې. اۏ، أل‌لرینی قۏینوندا چاتاقلایېب نه‌سه دۆشۆنۆردۆ: گاه منه، گاه دا مئهراجا باخېردې. بیردن قۏل‌لارېنې سینه‌سیندن گؤتۆرۆب ساغ ألینی منه اوزادېب گؤزۆنۆ قېیدې. یئنی بیر شئی کشف إله‌میش آدام‌لار کیمی نشه’یله:
– زئینب، بو گۆن مئهراجېن جزاسېنې من وئرمه‌یه‌جم: ایکی مسأله‌نی حَلّ إتدیڲینه گؤره اۏنو سن جزالاندېراجاقسان.
مئهراج’لا ایکیمیز ده تعجّۆب’له اۏنا باخدېق. صینیفده‌کی ییریمی سککیز اوشاق نَفَسینی چکیب فرمان اؤرگتمَنه، لؤوحه‌نین قاباغېندا چاش-باش قالمېش مئهراج’لا منه باخېردې.
فرمان اؤرگتمَن شهادت بارماغېنې مئهراجا توشلادې:
– قېزېن اۏغلانې دؤڲمه‌یی آغېر دېر، بونو هئچ واخت یادېندان چېخارتمایاجاقسان. بلکه بوندان نتیجه چېخاردا بیلدین. منه طرف دؤندۆ، دئیه‌جه‌ڲی سؤز‌لردن لَذَّت آلا-آلا:
– زئینب، مئهراجا اۆزۆنه یاغلې بیر سیلله چَک: إله وور کی، سَسی کۏریدۏرون اۏ بیری باشېنا کیمی گئدیب چاتسېن.
حئیرت’له اؤرگتمَنه باخدېم: بونو إشیده‌جه‌ڲیمی هئچ عاغلېما دا گتیرمزدیم. دوروخوب مئهراجا باخدېم: رنگی بایاق یازدېغې گچ کیمی آغارمېشدې. اۏنو وورماغې عاغلېمدان دا کئچیرتمیردیم. اؤرگتمنین هَنَک إتدیڲینی دۆشۆنۆب ایندیجه منه یئریمه کئچیب اۏتورماغا ایجازه وئره‌جه‌ڲینی گؤزله‌ییردیم. فرمان اؤرگتمَن آسان‌لېق’لا أل چکه‌نه اۏخشامېردې. منیم دوروخوب قالدېغېمې، قېزارېب-بۏزاردېغېمې گؤرَنده شیت-شیت ایریشیب منه یاخېنلاشدې. أل‌لرینی بئلینه قۏیوب خۏروز دؤڲۆشدۆرَن آدام‌لار کیمی ایکیمیزی ده سېنایېجې نظر’له سۆزدۆ. اۆزۆنده‌کی شیت گۆلۆشۆ جیدّی، زَهملی ایفاده عَوض إله‌دی. حیسّ اۏلونوردو کی بونو قصدَن إدیر.
– هه، زئینب، نه دورموسان، باشلا گؤرَک، – گؤزلریمی دۏلاندېرېب مئهراجېن آوازېمېش بَنیزینه، سۏنرا تأکید’له منیم حرکته کئچمه‌ڲیمی گؤزله‌یَن اؤرگتمَنه باخدېم. اودقونوب یاواشدان:
– خئیر، اؤرگتمَن، اۏنو وورا بیلمه‌رَم، – دئدیم. فرمان اؤرگتمَن سَسینی اوجالتدې:
– نئجه یانې وورا بیلمه‌رَم، بونو سنه من دئییرَم. اؤزۆن بیل، مئهراجې جزالاندېرماقدان بۏیون قاچېرسان، اؤزۆن جزالاناجاقسان، – سوال‌إدیجی نظرلر’له آزقېنلاشمېش اؤرگتمَنه باخدېم، – سنه یازدېغېم بئشی ایکی’یله عَوض إده‌جم.
راحات نفس آلدېم: جهنَّمه کی، اۏلسون. بیر دَنه ایکی’یله هئچ نه اۏلماز. اۏ، اۆره‌ڲیمدن کئچن‌لری حیسّ إدیرمیش کیمی:
– هم ده مئهراجا وورمادېغېن سیلله‌یه گؤره اۏ بالاجا قولاق‌لارېنې بیر آز یومشالتمالې اۏلاجاغام، – دئدی.
ایندی اۆز-گؤزۆندن زهریمار یاغان اؤرگتمَنه قۏرخاق بیر نظر سالدېم. یۏخ، اۏ هَنَک إده‌نه اۏخشامېردې. قولاق‌لارېم میس کیمی قېزارېب یاندې، أن قۏرخدوغوم شئی بیر گۆن منیم ده قولاغېمېن اۏنون ألینه کئچمه‌سی’یدی. بو قَدَر اوشاق‌لارېن ایچینده قولاغېمېن چکیلمه‌سینی هئچ واخت اؤزۆمه سېغېشدېرمامېشدېم. هم ده قولاغې چکیلن‌لرین اۆز‌لری‌نین نئجه عذابلې ایفاده آلدېغېنې گؤرمۆشدۆم.
بۆتۆن صینیف نَفَسینی ایچینه چکیب ایشین سۏنونون نه’یله بیته‌جه‌ڲینی گؤزله‌ییردی.
مئهراجا طرف باخمېردېم، بایاقدان گؤزۆم اؤرگتمنده’یدی. مئهراجېن باشې لاپ سینه‌سینه أڲیلمیشدی. فرمان اؤرگتمَن باش بارماغې’یلا شهادت بارماغېنې بیر-بیرینه سۆرته‌رَک منه یاخېنلاشېردې. ألینی یوخارې قالدېرېب قولاغېما اوزاداندا قفیل آچېلان سیلله سَسیندن اؤزۆم ده دیکسیندیم. کیمین کیمی ووردوغونو آنلایا بیلمیردیم. قولاق‌لارېم اوغولدایېر، باشېم گیجَلله‌نیردی. اۆزۆم اۏد توتوب یانېردې. مئهراجا باخدېم: اۆزۆنده بئش بارماغېن ایزی گؤرۆنۆردۆ. اۏنون گؤز‌لری یاش’لا دۏلموشدو، گؤزلرینده هئچ بیر سؤز’له تصویر اۏلونمایاجاق ایفاده واردې: خجالت، نیفرت، تأسّۆف دۏلو گؤز‌لری’یله منه باخېردې. بلکه ده بئله دَڲیلدی: اۏ دقیقه‌لرده منه بئله گلیردی. ساغ ألیمین ایچی‌نین آغرېدېغېنې حیسّ إتدیم. اۏنو قۏرخودان یارانان اینستینکت’له نئجه ووردوغومدان هئچ خبریم اۏلمامېشدې. ألیمین گیزیلده‌مه‌ڲیندن اۏنو مؤحکَم ووردوغومو باشا دۆشدۆم.
اۏ گۆندن سۏنرا مئهراج’لا بیر-بیریمیزدن قاچماغا باشلادېق. داها بیزه گلمیردی. دَ‌ر‌سه هر زامان حاضېرلېق‌لې گلیردی. کیمدن کؤچۆردۆڲۆنۆ بیلمیردیم. اۏنا همین گۆن ووردوغوم سیلله مئهراج’لا بیزیم آرامېزا دووار چکمیشدی. بیز هئچ واخت اۏ دووارې کئچیب بیر ده اؤنجه‌کی کیمی دۏست اۏلا بیلمه‌دیک.
فرمان اؤرگتمَنی اۏ اۏلای‌دان هئچ آلتې آی کئچمه‌میش ناقیص بیر حرکتینه گؤره مکتبدن قۏودولار.
اۏرتا مکتبی بیتیردیک. من شَهَره اۏخوماغا، مئهراج عسگرلیڲه گئتدی. سۏنرا‌لار إشیتدیم کی، عسگر‌لیک سۆره‌جی بیتَندن سۏنرا گئری قایېتمایېب: سرحَد رایۏن‌لارې‌نېن بیرینده خیدمتینی داوام إدیب تانکچې کیمی پیشمیشدی. اۏنون سۏراغې سۏنرا‌لار دؤڲۆش بؤلگه‌‌لریندن گلمه‌ڲه باشلادې. دؤڲۆش‌لرین بیرینده تانکې’یلا مینایا دۆشۆب آغېر یارالانمېشدې؛ تصادۆف سۏنوجوندا ساغ قالدېغېنې دئییردیلر.
مئهراج’لا ایل‌لر سۏنرا کندده، منیم نیشانلاندېغېم عَرَفه‌ده راستلاشدېق. حَیَط قاپې‌سې‌نېن قارشې‌سېندا اۏنون’لا اۆز – اۆزه گلدیک. چۏخ دَڲیشمیشدی: قۏلتوق آغاجېنا سؤیکنمیشدی، اۆزۆنۆن بیر طرفینده یانېق ایزلری گؤرۆنۆردۆ. اۆز- اۆزه گله‌جه‌ڲیمیزی هئچ بیریمیز گؤزله‌میردیک. ایکیمیز ده کارېخېب قالمېشدېق. اۏنون اۆزۆنه باخا بیلمیردیم. ایختییارسېز ألیمی پالتارېمېن جیبینده اۏندان گیزله‌مه‌ڲه چالېشدېم. مندن قاباق اۏ دیللَندی:
– خۏش گؤردۆک، زئینب.
منی دانېشدېردېغېنا سئوینیب اۆزۆنه باخدېم: گؤز‌لری کَدَر‌لی اۏلسا دا، گۆلۆمسه‌ییردی.
– بیلیر‌سن…من اۏ واخت …ایسته‌میردیم… – نه‌سه دئمه‌ڲه چالېشدېم. اۏ، سؤزۆمۆ آخېراجان دئمه‌ڲه ایمکان وئرمه‌دی:
– بیلیرم، کیم اۏلسایدې سَنین کیمی إدَردی. سن اؤزۆنۆ گۆناهکار حئساب إتمه‌لی دَڲیلسن، زئینب. هم ده باجې‌نېن قارداشې وورماغا ایختییارې چاتېر، – دئدی.
ایره‌لی یئریییب بۏینونو قوجاقلادېم. دۏداق‌لارېمې بیر واخت ألیمین ایزی دۆشن، خجالتدن باخا بیلمه‌دیڲیم، ایندی یانېق یئری قالا‌ن اۆزۆنه تۏخاندېردېم. دۏداق‌لارېمدا دوزلو، تورش داد حیسّ إتدیم و بو شۏر، تورش دادې اوزون سۆرَج اونودا بیلمه‌دیم.
