یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی بير باخېشدېر تۆرک دۆنیاسېنا
کؤچۆرۆب اویقونلاشدېران: آیهان میانالې
مین مؤحتشَم گۆنَش / خا‌لید حۆسئینی (رۏمانېن بۆتۆنۆ)
بیرینجی حیصّه
1.
مریم ایلک دفعه “حرامی” سؤزجۆڲۆنۆ إشیدنده بئش یاشېندا ایدی.
گَرَک کی، جۆمعه آخشامې گۆنۆ ایدی. همین گۆن اۏ، چۏخ ناراحات ایدی، اؤزۆنه یئر تاپمېردې. آخې جلیل هفته‌نین همین گۆن‌لری اۏنلارا گلیردی. واختې تَلَسدیرمک اۆچۆن (باخ، ایندی جلیل گؤرۆنه‌جک، اوزاقدان اۏنا أل إله‌ییب، دیزه‌جن قالخان اۏت‌لار آراسېندان کئچیب یاخېنلاشاجاق) مریم اۏتورقانېن اۆستۆنه چېخېب رفدَ‌ن آناسې‌نېن چینی چای سئرویسینی گؤتۆرمک ایسته‌دی. سئرویس آناسېنا (اۏنون آدې نانا ایدی) ننه‌سیندن قالمېش یئگانه یادیگار ایدی. ننه‌سی اؤلنده آناسې‌نېن ایکی یاشې وارمېش. نانا سئرویسین اۆستۆنده أسیردی، قوش و نباتی رسم‌لر’له بزه‌دیلمیش آغ-ماوی چینی سئرویسین هر بیر فینجانېنې، گؤز اۏخشایان، اینجه لۆله‌لی نفیس چایدانېنې، شر روح‌لارې قۏوان أژدها تصویر اۏلونموش قنددانېنې سیلیب پارېلدا دېردې.
آما إله همین قنددان مریمین ألیندن دۆشۆب سېندې – داخما‌نېن تاختا دؤشه‌مه‌سینه دَڲیب چیلیک-چیلیک اۏلدو.
قنددانېن قېرېق‌لارېنې گؤرَنده نانا‌نېن رنگی قېزاردې، اۆست دۏداغې أسدی، عادَتَن، یۏرقون و لۆطف‌کار اۏلان باخېش‌لارې مریمه زیللَندی. نانا إله باخېردې کی، قېزې دَهشَت بۆرۆدۆ – ایندی یئنه آناسې‌نېن جینی توتاجاق. آما، دئیه‌سن، بو دفعه یاخشې قورتاردې. آنا‌سې بیلَک‌لریندن توتوب اۏنو اؤزۆنه طرف چَکدی، دیش‌لرینی قېجایېب دئدی:
– گیج‌به‌سَرین بیری، یاواش ترپَنه بیلمیر‌سن؟ عذاب‌لارېمېن عَوَضی بو دېر؟ بئله شئیی سېندېرار‌لار!
اۏندا مریم بو سؤزۆ باشا دۆشمۆردۆ. بیلمیردی کی، “حرامی”، “بیج” نه دئمکدی. یاشېنا گؤره، طیفیل بو حاق‌سېز‌لېغې قیمَت‌لَندیره ده بیلمیردی کی، دئسین
– حرامېنې گۆناه‌کارلار گتیریر دۆنیایا، حرامې نئیله‌سین؟ آما فهم إدیردی کی، آنا‌سې بو سؤزۆ بو سایاق دئییر’سه، دئمک نه‌سه پیس سؤزدۆ. “حرامې” نه‌سه حشرات کیمی، تاراکان کیمی ایرگنج بیر شئیدی، نانا دا هر زامان اۏنلارې دئیینه-دئیینه داخمادان سۆپۆرۆب آتېر.
سۏنرا‌لار، مریم بیر آز بؤیۆیَنده باشا دۆشدۆ. آناسې‌نېن سَسینده إله بیر حیدَّت واردې کی، إله بیل اۏ، بو سؤزۆ قېزجېغازېن اۆزۆنه تۆپۆرۆب دئییردی – “حرامی”، یانې، هئچ کیمه لازېم اۏلمایان بیر شئی، یانې، اۏ – مریم اؤزۆ، باشقالارې‌نېن هر شئیه حاقّې اۏلدوغو حالدا، اۏنون هئچ نه‌یه حاقّې یۏخ دېر – نه سئوگییه، نه عائله‌یه، نه إو-إشیڲه. اۏنو هئچ کیم قبول إتمیر.
جلیل مریمه هئچ واخت بئله دئمیردی. جلیل اۏنا “گۆلۆم”، “چیچه‌ڲیم” دئییردی. دیزلری اۆسته أڲلَشدیریب هئراتدان دانېشېردې اۏنا. اۏ شَهَردن کی، 1959-نجو ایلده مریم اۏرادا آنادان اۏلموشدو. جلیل دئییردی کی، بیر زامان‌لار هئرات فارس مدنیيَّتی‌نین بئشییی اۏلوب، یازېچې‌لارېن، رسّام‌لارېن، هم ده صوفی‌لرین وطنی دیر بو شَهَر.
– بورادا قَدَمینی آتېرسان، آیاغېن هانسې’سا بیر شاعیرین بؤیرۆنه ایلیشیر، – گۆله-گۆله دئییردی جلیل.
جلیل اۏنا اۏن بئشینجی عصرده اؤزۆنۆن هئراتا سئوگی‌سینی أبَدیلشدیرمک اۆچۆن بورادا مؤحتشَم میناره‌‌لر اوجالتمېش مَلیکه گؤوهرشاد خاتوندان دانېشېردې. گاه دا هئراتېن یاشېل بوغدا زمی‌لریندن، مئیوه، اۆزۆم باغ‌لارېندان، شَهَرین ایزدیحاملې بازار‌لارېندان صؤحبَت آچېردې.
– تَصَوّۆر إدیرسن، اۏرادا بیر پۆسته آغاجې وار، – جلیل بیر دفعه دانېشېردې،
– آلتېندا بیلیر‌سن کیم دَفن اۏلونوب، مریمجان؟ بؤیۆک شاعیر جامی… – قېزا طرف أڲیلیب پېچېلتې ایله: – جامی بئش یۆز ایل قاباق یاشایېب. سنی بیر دفعه آپارمېشدېم اۏرا، آغاجېن یانېنا. بالاجا اۏلاندا. یادېنا گلمز.
مریم، ألبتّه، خاطېرلامېردې. عؤمرۆنۆن ایلک اۏن بئش ایلینی هئراتدا یاشاسا دا، حاققېندا دانېشېلان اۏ آغاجې هئچ واخت گؤرمه‌دی. مشهور میناره‌لری ده یاخېندان گؤرمه‌دی. نه هئراتېن مئیوه باغ‌لارېندان مئیوه دردی، نه ده تاخېل زمی‌لرینین یانېندان کئچدی. آما جلیل بونلاردان سؤز آچاندا مریم حئیران‌لېق’لا قولاق آسېردې. آتاسې‌نېن بئله بیلیکلی، دۆنیادان خبردار اۏلماسې ایله فخر إدیر، اۆره‌ڲی فرح’له چېرپېنېردې.
– وار‌لې‌لار نه یالان‌لار دئییر؟! – جلیل گئدندن سۏنرا نانا دئیَردی. –
وار‌لې‌لار بۏل یالان‌لار دئییر. سنی آغاجېن-زادېن دا یانېنا آپارمایېب. قۏی باشېنې آلداتماسېن. اۏ، بیزه خیانت إتدی، سَنین سئویملی آتان. بیزی آتېب گئتدی.
بیزی اؤز جاه-جلاللې إویندن قۏودو، إله بیل یاد ایدیک اۏنا. گؤزۆنۆ ده قېرپمادې.
مریم دینمز-سؤیله‌مز آناسېنا قولاق آسېردې، آما جلیل حاققېندا دئدیک‌لرینه گؤره اۆره‌ڲینده اۏنون’لا راضې دَڲیلدی. آخې جلیلین یانېندا اۏ، اؤزۆنۆ هئچ حرامی کیمی حیسّ إتمیردی. جۆمعه آخشامې گۆن‌لری جلیل بیر-ایکی ساعات‌لېغا اۏنون یانېندا اۏلاندا، قېزجېغاز اۏندان هديه‌لر و نوازیش گؤرۆب یاشامېن بۆتۆن گؤزَل‌لیڲینی و ایلتیفاتېنې یاشایېردې. بونا گؤره مریم جلیلی چۏخ سئویردی.
حتتا آتاسې‌نېن باشقا اوشاق‌لارې اۏلسا دا.
جلیلین اۆچ آروادې، دۏققوز اوشاغې واردې. دۏققوز قانونی اوشاغې. اۏنلارېن هامېسې مریمه یاد ایدی. آتاسې هئراتېن وار‌لې آدام‌لارېندان بیری ایدی. اؤزۆنۆن کینۏ-تئاترې واردې. آما مریم اۏرایا هئچ واخت گئتمه‌میشدی. قېزېن تأکیدی ایله جلیل کینۏ-تئاترې اۏنا یان-یؤوره‌لی تصویر إتمیشدی. مریم بیلیردی کی، کینۏ-تئاترېن فاسادې گؤڲ-قهوه‌یی کافه‌ل’له اۆزلنیب، بیلیردی کی، سالۏندا اؤزل بالکۏن‌لار، اۏتوراجاق‌لار وار؛ بیلیردی کی، هر ایکی طرفه آچېلان قاپې‌لار کافه‌ل دؤشَنمیش وئستیبۆ’له چېخېر، اۏرادا هیند فیلم‌لری‌نین پوستئری نۆماییش إتدیریلیر. بیر دفعه جلیل قېزا دانېشېردې کی، هفته‌نین ایکینجی گۆن‌لری اوشاق‌لارا بوفه‌ده پولسوز دۏندورما وئریلیر.
پولسوز دۏندورما حاققېندا إشیدنده نانا خفیفجه گۆلۆمسۆندۆ. جلیل داخمانې ترک إدَندَن سۏنرا ایستئهزا ایله:
– باشقالارې‌نېن اوشاغې دۏندورما یئییر. سن نه یئییرسَن، مریم؟ دۏندورما حاققېندا ناغېل‌لارې..؟
کینۏ-تئاتردان باشقا، جلیلین کاروه‌دا، فرحده تۏرپاق‌لارې، اۆچ خالچا آنبارې، پال-پالتار دۆکانې، 1956-نجې ایلین ایستئحصالې اۏلان قارا رنگلی “بۆیک رۏادماستئر” مینیک ماشېنې واردې. یاخشې دا ایلگی‌لری واردې – هئرات شَهَری‌نین مئری و عیالتین قوبئرناتۏرو ایله یاخېن دۏست ایدی. یئمک پیشیره‌نی، سۆرۆجۆسۆ و اۆچ قوللوقچوسو واردې.
نانا دا قوللوقچولاردان بیری ایدی. اۏ واختا قَدَر کی، قارنې بورنونا دَڲمیردی.
نانا‌نېن دئدیڲینه گؤره، بو، باش وئرَنده جلیلگیلین عائله‌سی بۆتۆن هئرات هاواسېنې اودوب حیدَّتدن پارتلاماق دَرَجه‌سینه گلدی. آز قالدې قان تؤکۆ’له.
آرواد‌لارې طلب إدیردی کی، نانانې قۏوسون. گۆل دامان کندینده یاشایان داش‌یۏنان آتاسې دا نانادان اۆز دؤندردی. رۆسوایچې‌لېقدان شه’له-کۆله‌سینی یېغېب ایرانا طرف یۏل آلدې. اۏ گۆندن اۏنو گؤردۆم دئیَن اۏلمادې.
– هردن اؤز-اؤزۆمه دئییرَم کی، – بیر گۆن نانا تۏیوق-نجۆجه‌یه دن سه‌په-سه‌په دئییردی، – کاش آتامېن جۆرأتی چاتایدې، پېچاغېنې ایتیله‌ییب ناموسلو بیر ایش گؤره’یدی. بئله داها یاخشې اۏلاردې منیم’چۆن. – تۏیوق‌لارا بیر اۏووج دا دن سَپیب سوسدو، سۏنرا اۆزۆنۆ مریمه توتدو:
– إله سنین’چۆن ده یاخشې اۏلاردې. کیم اۏلدوغونو، قانونسوز دۏغولدوغونو درد إله‌مزدین بارې. آما اۏ، قۏرخاق ایدی – منیم آتام. اۏ، بونا اۆرَک إله‌مزدی.
جلیلین ده لیاقتی چاتمادې، اۏ دا عائله‌سینه، آروادلارېنا قارشې چېخا بیلمه‌دی، بئله بیر آغېر یۆکۆ عؤهده‌سینه گؤتۆرمک ایسته‌مه‌دی. هر شئی باغلې قاپې‌لار آرخاسېندا، گیزلیجه حَلّ اۏلوندو. إرته‌سی گۆن اۏ، نانایا شئی‌لرینی یېغېشدېرېب إودن گئتمه‌ڲی تکلیف إتدی.
– بیلیر‌سن، اۏ، اؤزۆنه براعَت اۆچۆن آروادلارېنا نه دئییب؟ إله‌بیل، تقسیر منده دیر. من اۏنو یۏلدان چېخارتمېشام. تَصَوّۆر إدیرسن؟ گؤرۆر‌سن‌می، بو دۆنیادا قادېن اۏلماق نه دئمکدی؟
نانا تۏیوق‌لارا دن سپدیڲی قابې یئره قۏیوب بارماغې ایله مریمین چنه‌سینی قالدېردې.
– منه باخ، مریم. – مریم گؤڲۆلسۆز-گؤڲۆلسۆز باخېش‌لارېنې قالدېردې.
نانا دئدی:
– همیشه‌لیک یادېندا ساخلا، قېزېم، قوزئی سمتی گؤرسه‌دن کۏمپاسېن عقربی کیمی، کیشی‌لرین گۆناهکار آختاران بارماغې هر زامان قادېنا توشلانېر. هر شئیده. هئچ واخت یاددان چېخارتما.
2.
جلیل و آرواد‌لارې اۆچۆن من، نه‌سه قانقال کیمی بیر شئی ایدیم. جنگه‌للیکده بیتَن قانقال. إله سن ده. هله دۏغولمامېشدان یامانلایېردېلار سنی.
– قانقال نه‌دیر؟ – مریم سۏروشدو.
– آلاق اۏتو، – نانا دئدی، – کؤکۆندن قۏپارېب آتېرسان.
بو سؤز مریمین خۏشونا گلمه‌دی. جلیل اۏنا آلاق اۏتو کیمی یاناشسېن؟ هئچ واخت بئله شئی اۏلمامېشدې. آما یاخشې اۏلاردې کی، سوسسون.
– آما آلاقدان فرقلی اۏلاراق، منی بئجرمک، یئدیریب-ایچیرمک لازېم ایدی. آخې ألیمده، سن واردېن. هئچ اۏلماسا، عائله‌سی ایله بونو راضېلاشمېشدې جلیل.
نانا‌نېن سؤز‌لرینه گؤره، اۏ، هئراتدا یاشاماق ایسته‌مه‌میشدی.
– نه‌یه گؤره؟ اۏنون بۆتۆن گۆنۆ قانجېق آرواد‌لارې ایله شَهَرده گزمه‌ڲینه باخماق اۆچۆن؟
دئییردی کی، آتاسې‌نېن گۆل دامان کندینده‌کی بۏش داخماسېنا دا گئتمه‌یه‌جَک. کند هئراتدان ایکی کیلومئتر قوزئی‌ده، داغ‌لارېن دؤشۆنده ایدی. ایسته‌ییردی خلوتی بیر یئرده یاشاسېن، کیمسه اۏنو تانېماسېن، قۏنشولار قارنېنې گؤرمه‌سین، اۏنو بارماق’لا گؤرسَتمه‌سین‌لر، ایستئهزا إتمه‌سین‌لر، یا دا أن پیسی، یالاندان قایغې‌کئش‌لیک إتمه‌سین‌لر اۏنا.
– اینان منه، قېزېم، – نانا مریمه دئییردی، – آتان چۏخ ایسته‌ییردی کی، مندن تئزلیک’له یاخاسېنې قورتارسېن. اۏنون ألیندن آنجاق بو گَلردی.
سۏنرا جلیلین بیرینجی آروادې خدیجه‌دَن اۏلان بؤیۆک اۏغلو موهسین گۆل دامان کندی‌نین یاخېن‌لېغېندا بیر یئر تاپدې. اۏرایا گئتمک اۆچۆن هئرات – گۆل دامان شۏسه‌سینده‌ن آیرېلان کۏل-کۏس باسمېش تۏرپاق جېغېر’لا گئتمه‌لی ایدین. أڲری-اۆیرۆ جېغېر هۆندۆر اۏت‌لار، سارې-آغ چېچک‌لر بیتَن داغېن دؤشۆ ایله قالخېر، یاستې بیر دۆزن‌لیڲه گلیب چېخېردې. یان-یؤوره‌ده هۆندۆر قۏواق آغاج‌لارې، سېخ، یابانې کۏل‌لار بیتمیشدی. سۏل طرفده، آشاغېدا یئل دَ‌ڲیرما‌نېنېن پاسلې پر‌لری، ساغ طرفده ایسه بۆتۆن هئرات اۏووجون ایچینده‌یمیش کیمی گؤرۆنۆردۆ. جېغېر، گۆل دامان کندینی دؤوره‌یه آلمېش، صفیدکوه داغ‌لارېندان آخېب گلَن نیسبَتَن گئنیش، فۏرئل’له دۏلو چایا گلیب یئتیشیردی. آخېن’لا اۆزۆیوخارې، داغ‌لارا طرف ایکی یۆز مئتر گئدیب سؤیۆد آغاج‌لارې آراسېندا بیر تالایا چېخېردېن.
جلیل اؤزۆ اۏ یئره باخماغا گئدیب. گئری قایېداندا إله دانېشېرمېش کی، إله بیل تۆرمه رئیسی تۆرمه‌سینی تعریفله‌ییرمیش.
– باخ، اۏ واختدان آتان بو سیچان دئشیڲینی بیزه روا گؤرۆب، – نانا دئدی. اۏن بئش یاشې اۏلاندا نانا آز قالېب کی، شینداندان اۏلان جاوان توتوقوشو
آل‌وئر‌چیسینه أره گئتسین. آنا‌سې بونو مریمه اؤزۆ دانېشمېشدې، بعضن قصدَن لاقئید دانېشسا دا، مریم اۏنون پارېلدایان گؤزلریندن گؤرۆردۆ کی، نانا، دۏغرودان دا، بیر نئچه گۆن خۏشبخت اۏلوب. اۏ گۆن‌لر تئز اؤتۆب کئچسه ده.
نانا‌نېن دیزلری اۆسته أڲله‌شن مریم چالېشېردې کی، آناسېنې تۏی پالتارېندا تَصَوّۆر إتسین – آت اۆستۆنده، یاشېل دوواق آلتېندا اوتانجاق تَبَسّۆمۆ ایله، اۏووج‌لارې قېرمېزې خېنالې، هؤرۆک‌لره آیرېلمېش ساچ‌لارېنا گۆمۆشۆ پودرا سه‌پیلیب. موسیقیچی‌لر سهاهنای چالېر، دۏهۏل‌لار گۆمبۆلده‌ییر، گلین آتې‌نېن آرخاسېنجا دۆشن اوشاق‌لارېن های-کۆیۆ کۆچه‌نی باشېنا گؤتۆرۆب.
سۏنرا، تۏیدان بیر هفته قاباق نانا‌نېن جینی توتور. بونون نه دئمک اۏلدوغونو مریمه ایضاح إتمک لازېم دَڲیل. اۏ، بونو دؤنه-دؤنه گؤز‌لری ایله گؤرمۆشدۆ: بیردن نانا تیر-تاپ یئره یېخېلېر، بَدَنی قېج اۏلور، گه‌ریلیر، گؤز‌لری سۏن، أل‌لری-آیاق‌لارې إله تیتره‌ییر کی، إله بیل ایچیندن اۏنو بۏغور‌لار، آغزې‌نېن جَه‌نگ‌لریندن آغ، هردن ده قانا بولاشمېش کؤپۆک گلیر. سۏنرا اۏ، هوشونو ایتیریر، اؤزۆنه گلنده ایسه هئچ نه خاطېرلامېر، بیلمیر کی، هاردا دېر، رابیطه‌سیز سؤزلر دئییر.
خبر شیندانا چاتاندا توتوقوشو آل‌وئر‌چی‌سی‌نین عائله‌سی تۏیو لغو إتدی.
– دَهشَت قۏرخموشدو‌لار، – نانا صؤحبَتینی بیتیردی.
تۏی پالتارېنې بۆکۆب گیزلَتمک لازېم گلدی. بوندان سۏنرا آداخلې-زاد اۏلمادې.
آغاج‌لار آراسېندا‌کې تالادا جلیل، اۏغلان‌لارې فرهاد و موهسین’له بیرلیکده همین بو میسکین داخمانې یاپدېلار. مریم یاشامې‌نېن ایلک اۏن بئش ایلینی بورادا یاشایاجاقدې. داخما گۆنَشده قورودولموش کرپیجدن، سامان و پالچېقدان تیکیلمیشدی. ایکی یاتاق، تاختا ماسا، ایکی اۏتورقا، نانا‌نېن اؤز گیل قاب‌لارېنې و چۏخ سئودیڲی چینی چای سئرویزینی قۏیدوغو دووار رَف‌لری – تکپنجره‌لی داخما‌نېن مۆخَلَّفاتې بونلار ایدی. جلیل داخمادا بیر چوقون پئچ قۏیدو، قېشا اۏدون تَدارۆک إتدی. اۏدون‌لار داخما‌نېن آرخاسېندا یېغېلمېشدې. داخما‌نېن یانېندا بیر تندیر قۏیدولار، تۏیوق‌لار اۆچۆن یئر، قۏیون‌لا‌ر اۆچۆن مه‌رَک دۆزَلتدیلر. فرهاد’لا موهسین یۆز مئتر آرالېدا، سؤیۆد‌لرین آرخاسېندا چوخور قازېب توالئته اۏخشایان بیر شئی قارالادېلار.
نانا دئییردی کی، جلیل داخمانې تیکمک اۆچۆن فهله توتا بیلَردی، آما توتمادې.
– پئشمانچې‌لېغېنې بو یۏل’لا گؤرسه‌دیردی، – نانا دئدی.
دئدیڲینه گؤره، مریمی تک دۏغموشدو. یانېندا هئچ کیم اۏلمایېب. 1959-نجو ایلین چیسگینلی بیر یاز گۆنۆنده، ظاهیر شاهېن ساکیت کئچن قېرخیل‌لیک حاکیمییَتی‌نین ییرمی آلتېنجې ایلینده. دئییردی کی، جلیل حکیم، یا دا ماماچا چاغېرماق فیکرینده هئچ اۏلمایېب، حال‌بوکی بیلیردی کی، دۏغوش زامانې نانا‌نېن جینی توتا بیلَر. تک-یالقېز، بَدَنی تر-قان ایچینده، دؤشه‌مه‌ده اوزانېب قالمېشدې. یانېنا تکجه پېچاق قۏیموشدو.
– آغرې‌لارېم شیدَّت إدَنده دیش‌لری‌م’له یاستېغې آغزېما توتدوم، اۏ قَدَر
چېغېرمېشدېم کی، سَسیم باتمېشدې. تریمی سیلن یۏخ، بیر قورتوم سو وئرَن یۏخ…
سن’سه، مریمجان، هئچ حرکت إله‌میردین. دئمک اۏ‌لار، ایکی گۆن سۏیوق، یالېن دؤشه‌مه‌ده اوزانېب قالدېم، یئمه‌دیم، یاتمادېم، إله هئی گۆجه‌نیر، آللاها دوعا إدیردیم کی، سن تئز گلیب چېخا‌سان.
– باغېشلا منی، نانا.
– جیفتی اؤزۆم کَسدیم. پېچاغې اۏنا گؤره یانېمدا ساخلایېردېم.
– باغېشلا منی.
بو یئرده نانا‌نېن اۆزۆند‌ن گۆجسۆز بیر تَبَسّۆم کئچدی. بیلمک اۏلموردو، قېزېنې باغېشلایېرمې، یۏخ’سا تَرَدّۆد’له ده اۏلسا قېنایېر، ایندییه کیمی حیرصی سۏیومایېب. آما دۏغولان زامان آنانېن چکدیڲی آغرې‌لارا گؤره باغېشلانماغېنې ایسته‌مک نه قَدَر دۏغرو دېر؟
اۏن یاشې اۏلاندا مریم آناسې‌نېن تک-یالقېز دۏغماق ناغېل‌لارېنا داها اینانمېردې. ایندی جلیلین سؤز‌لری داها ایناندېرېجې گلیردی اۏنا. اۏ ایسه دئییردی کی، اؤزۆ اوزاقدا اۏلسا دا، نانانې هئراتدا خسته‌خانایا گؤندَ‌ریب، اۏرادا اۏ، تمیز، ایشېقلې پالاتا‌دا، حکیمین نظارَتی آلتېندا اۏلوب. آما مریم پېچاقدان صؤحبَت سالاندا جلیل کَدَر‌لی-کَدَر‌لی باشېنې بولایېردې.
مریم گئت-گئده آناسې‌نېن دۏغوش آغرې‌لارېنېن ایکی گۆن چکمه‌سینه ده شۆبهه إدیردی.
– منه دئدیلر کی، دۏغوش هئچ بیر ساعات دا چکمه‌ییب، – جلیل دئییردی. – مریمجان، سن یاخشې قېزسان، آتا-آنانې دا هئچ واخت اینجیتمه‌میسَن. حتتا دۆنیایا گلنده ده.
– آخې اۏ هئچ اۏرادا اۏلمایېب، – نانا حیرص‌لَنیردی. – اۏ، ته‌ختی-سفرده کئف إله‌ییر، دۏست‌لارې ایله آت چاپېردې.
نانا‌نېن دئدیڲینه گؤره، داها بیر قېزې اۏلدوغونو جلیله خبر وئرَنده اۏ، یالنېز چیڲین‌لرینی چکیب، آتې‌نېن یالېنې تومارلایېرمېش. سۏنرا دا ته‌ختی-سفرده داها ایکی هفته قالېب.
– دۏغروسو بو دېر کی، اۏ، سنی یالنېز بیر آی‌لېغېندا گؤرۆب. بیرجه دفعه باخدې، صیفَتی‌نین اوزون اۏلدوغونو دئدی، سۏنرا سنی منه قایتاردې، والسّلام.
مریم حیکایَتین بو حیصّه‌سینه ده اینانمېردې. هه، جلیل تصدیق إدیردی کی، ته‌ختی-سَفَره آت چاپماغا گئدیب، آما اۏنون دۏغوم خبرینی إشیدنده چیڲنینی چکیب-إله‌مه‌ییب. عکسینه، درحال یَهَره قالخاراق، هئراتا قایېدېب، قېزېنې قوجاغېنا آلېب، یئل‌له‌ییب، بارماق‌لارې ایله قاش‌لارېنې سېغاللایېب، لایلا دئییب. مریم عاغلېنا دا گتیرمیردی کی، جلیل اۏنون حاققېندا – “نه اوزون صیفَتی وار؟”
– دئسین. أصلینده، دۏغرودان دا، اۏنون اۆزۆ اوزون‌سۏو ایدی.
نانا دئییردی کی، قېزا “مریم” آدېنې اؤزۆ قۏیوب، چۆنکی آناسې‌نېن آدې مریم اۏلوب، جلیلسه دئییردی کی، اۏنون آدېنې اۏ قۏیوب – عطیر‌لی گۆل‌لردن بیری‌نین آدې دېر مریم – توبئرۏزا.
– سن اۏ گۆلۆ چۏخ سئویرسن؟ – مریم سۏروشدو.
– هه، چۏخ سئودیڲیم گۆل‌لردن بیری دیر، – دئیه جلیل گۆلۆمسۆندۆ. 3.
مریمین ایلک خاطیره‌لرینده‌ن بیری دَمیر چرخ‌لی آرابانېن داشلې جېغېردا چېخارتدېغې سَس ایدی. اۏنون آتابیر قارداش‌لارې موهسین و رامین، هردن ده رامین و فرهاد آیدا بیر دفعه همین آرابا ایله اۏنلارا دۆڲۆ، اون، چای، قند، بیتکی یاغې، صابېن، دیش پاستاسې گتیرَردیلر. أڲری، داشلې-چېنقېللې، چالا-چوخور یۏلدا ایری داش و قایا‌لارې، کۏل-کۏس و جنگه‌ل‌لیڲی کئچن اوشاق‌لار نؤوبه ایله آرابانې چایا قَدَر دارتېر، اۏرادا کیسه‌لری، قوطو‌لارې أل‌لرینده چایدان اۏ تایا داشېما‌لې اۏلوردولار. سۏنرا بۏش آرابانې چایدان کئچیردیب، اۏ تایدا تزه‌دن شئی‌لری اۏنا یېغېردېلار. داها سۏنرا یئنه هۆندۆر اۏتلو، کۏل-کۏسلو جېغېر’لا ایکی یۆز مئتر گئدیب – آیاق‌لارې آلتېندان قورباغا‌لار هۏپپانېر، آغجاقاناد‌لار دیشله‌ییر، تر گؤزلرینی یاندېرېردې – داخمایا یئتیشیردیلر.
– آخې اۏنون قوللوقچولارې وار، نییه گؤندرمیر بیزه؟ – مریم تعجّۆب’له سۏروشوردو.
– اۏ، پئشمانلېغېنې بو جۆر باشا دۆشۆر ده، – نانا دئییردی.
آرابا چرخېنېن سَسینی إشیدن نانا ایله مریم داخمادان بایېرا چېخېردې. بو زامان آناسې‌نېن نئجه دوروش’لا دوردوغونو مریم هئچ واخت اونودا بیلمیردی: اوجابۏیلو، سۆمۆک‌لری چېخمېش، یالېن آیاقلې قادېن قاپې‌نېن چرچیوه‌سینه سؤیکَنیب، گؤزلرینی ایستئهزا ایله قېیېب… قۏل‌لارېنې حیکّه ایله سینه‌سینده چارپازلایېب، باشې آچېقدې، قېسا وورولموش، گۆنَشده یانمېش ساچ‌لارې دارانمایېب. بۏغازېنا قَدَر دۆڲمه‌لَنمیش بۏز کۏفتاسې اۏنا هئچ یاراشمېردې. جیب‌لری خېر‌دا داش‌لار’لا دۏلو ایدی.
مریم’له نانا أرزاقې إوه داشېیانا قَدَر قارداش‌لار چایېن یانېندا، داخمادان اۏتوز مئتر آرالېدا اۏتوروب گؤزله‌ییردیلر. نانا‌نېن آتدېغې داش‌لار اۏنسوز دا هر زامان یان کئچیر، اۏنلارا دَڲمیردی. دۆڲۆ کیسه‌لرینی ایچه‌ری سۆرۆیه-سۆرۆیه نانا اۏنلارېن اۆستۆنه چېغېرېر، آنالارېنا اۏلمازېن سؤزلر دئییردی. مریم بو سؤز‌لری باشا دۆشمۆردۆ. آما اۏغلان‌لار دا جاواب قایتارمېردې‌لار.
مریمین هر زامان اۏنلارا یاز‌لېغې گلیردی. آرابا آغېر ایدی، اۏنلارېن قۏل‌لارې آغرېیېر، یۏرولوردولار. آنا‌سې، هئچ اۏلماسا، سو وئرمه‌ڲه ایجازه وئرسه’یدی! آما قېز هئچ نه دئمیر، اۏغلان‌لار أل إله‌ینده اۏ، جاواب وئرمیردی. بیر دفعه مریم نانایا خۏش اۏلسون دئیه موهسینه قېشقېردې کی، إله‌بیل اۏنون آغزې کرتن‌کله‌نین دالېنا اۏخشایېر. سۏنرا دئدیڲی سؤز‌لردن چۏخ اوتاندې. هم ده قۏرخدو کی، اۏغلان‌لار بونو جلیله خبر وئرَر. نانا ایسه کؤکَلمکدن اوغونوب گئتدی، آز قالا، چۆرۆک دیش‌لری آغزېندان تؤکۆله‌جَکدی. گۆلمه‌ڲینی قورتاراندان سۏنرا مریمه دئدی:
– سن یاخشې قېزسان.
آرابا بۏشالاندان سۏنرا اۏغلان‌لار ساکیتجه گئری دؤنۆب هۆندۆر اۏت‌لارېن، کۏل‌لارېن آرخاسېندا گؤزدن ایتدیلر. مریم اۏ قَدَر گؤزله‌دی کی، اۏنلار تامام گؤرۆنمز اۏلدولار.
– گلیرسن، مریم؟
– هه، نانا.
– اۏنلار سنه گۆلۆرلر. سئوینیرلر. قولاق‌لارېم’لا إشیتدیم.
– گلیرَم، آنا.
– اینانمېرسان منه؟
– باخ، گلدیم.
– بیلیر‌سن، سنی نه قَدَر سئویرَم، مریمجان؟
سَحَرلر اۏنلارې اوزاقدان گلَن قۏیون-قوزو ملشمه‌سی، گۆل دامان چۏبان‌لارې‌نېن سَس-کۆیۆ یوخودان اۏیادېردې. اۏنلار سۆرۆنۆ اۏتلو یاماج‌لارا قالدېرېردې‌لار. نانا مریم’له بیرگه کئچیله‌ری ساغېر، تۏیوق-نجۆجه‌نی یئمله‌ییر، یومورتالارېنې یېغېردېلار. چؤره‌ڲی ده بیرلیکده پیشیریردی‌لر. آنا‌سې خمیری نئجه یۏغورماغې، تندیری نئجه یاندېرماغې، کۆنده‌لری تندیرین دووار‌لارېنا نئجه یاپماغې مریمه گؤرسه‌دیردی. آنا‌سې اۏنا تیکیش تیکمه‌یی، دۆڲۆ پیشیرمه‌ڲی، بیر چۏخ باشقا شئی‌لر ده – ایچی دۏلدورولموش شالغام، سبزی-ایسپاناق، زنجفیللی کلم پیشیرمه‌ڲی ده اؤرگه‌دیردی.
نانا إوه کیمسه‌نین گلمه‌سینی ایسته‌میردی. هم ده تکجه جلیلین آدام‌لارېنې یۏخ. هئچ بونو گیزلَدیب-إله‌میردی ده. یالنېز بیر نئچه نفر بو إوه گئدیب-گلیردی. کندین أربابې – اوجابۏی، آغ ساققاللې، کیچیک باشلې، یئکه‌قارېن حبیب خان آیدا بیر دفعه اۏنلارا گلیر، یانېنداکې خیدمتچی ألینده بیر چۏلپا، بیر بارداق کیچیری دۆڲۆسۆ، یا دا مریمه بیر سبَد رنگلی یومورتا گتیریردی.
إولرینه بیر ده بیر قۏجا آرواد گلیردی. نانا اۏنا بیبیجان دئییردی. مرحوم داش‌یۏنان أری نانا‌نېن آتاسې‌نېن دۏستو اۏلموشدو. آروادېن یانېندا حؤکمن آلتې گلینیندن بیری، نوه‌لریندن ده بیری، یا ایکی‌سی اۏلوردو. “بیبیجان” آیاق‌لارېنې چکه-چکه داخمایا یاخېنلاشېر، نانا‌نېن وئردیڲی کتیلده اۏتوروب آه-اوف’لا آیاق‌لارېنې اۏووردو. ألینده آیېندان-اۏیوندان دا گتیریردی – مریم اۆچۆن بیر قوطو دیشلَمه کانفئتی، بیر سبَد هئیوا. نانایا ایسه گۆندن-گۆنه ضعیف‌له‌ین صَحَّتیندن شیکایت‌لَنیر، آیاق آغرې‌لارېندان، هئراتدا و گۆل داماندا سؤیله‌نه‌ن دئدی-قۏدو‌لاردان اوزون-اوزادې، شؤوق’له دانېشېردې. گلینی آرخادا دینمَزجه اۏتوروب قولاق آسېردې.
آما مریمین أن چۏخ خۏشلادېغې – ألبتّه، جلیلدن سۏنرا – کندین آخوندو، “قوران” اؤیردیجیسی مۏللا فئیضول’لا ایدی. مۏللا هفته‌ده بیر، یا ایکی دفعه گلیر، مریمه بئش رۆکت نامازې، “قوران” قیراعَتینی اؤرگه‌دیردی. نانا اوشاق اۏلاندا، اۏ، بونلارې اۏنا دا اؤرگتمیشدی. مریم سَس‌سیزجه سؤز‌لری هؤجّه‌له‌ینده مۏللا فئیضول’لا اۏنون چیڲنی اۆزه‌ریندن صبیر’له باخېر، قېز شهادت بارماغېنې بیر-بیر سؤز‌لرین آلتېندان با‌سا-با‌سا سۆرۆشدۆررکن، آز قالا، دېرناغې آغارېردې. بارماغېنې إله بَرک باسېردې کی، سانکی سؤز‌لرین آنلاشېلماز آنلامېنې بو یۏل’لا سېخېب چېخارداجاقدې. مۏللا اۏنون ألینی توتوب قلمی دۆز ساخلاماسېنا کؤمَک إدیر، شاقولی “أ‌لیف”لری، أڲری “بئ”لری، اۆچ نؤقطه‌لی “جیم” حرف‌لرینی یازدېرېردې.
مۏللا آرېق، بئلی‌بۆکۆک، ساققا‌لې سینه‌سینه قَدَر اوزانان بیر کیشی ایدی، دۏداغېندا هر زامان گۆجسۆز تَبَسّۆم اۏلاردې. چۏخ واخت تک، هردن ده مریمدن آزجا بؤیۆک اۏلان سارې‌شېن ساچلې اۏغلو همزه ایله گلیردی. مۏللا فئیضول’لا داخما‌نېن کاندارېندا گؤرۆننده مریم اۏنون سۆمۆک‌لری چېخمېش ألیندن، مۏللا ایسه قېزېن آلنېندان اؤپۆر، سۏنرا دَ‌ر‌سه باشلایېردېلار. داخما‌نېن حَیَطینده اۏتوروب آراخیس یئییر، یاشېل چای ایچه-ایچه بوداقدان-بوداغا اوچان بۆلبۆل‌لره تاماشا إدیردیلر. هردن قېزېلې یارپاق‌لار تؤکۆلمۆش چای بۏیونجا گزیشیر، قېزېل‌آغاج کۏل‌لارې‌نېن یانېندان کئچیب یاماج’لا یوخارې قالخېردېلار. مۏللا تَسبئحی‌نین دَنه‌لرینی بیر-بیر چئویریر، تیترک سَسی ایله گنج‌لیڲیندن غریبه حیکایَت‌لر سؤیله‌ییردی. ایصفاهاندا، اۏتوز اۆچ تاغلې کؤرپۆده گؤردۆڲۆ ایکی‌باشلې ایلاندان، مزاری-شریفده‌کی گؤڲ مسجیدین قاباغېندا کسدیڲی قارپېزدان دانېشېردې. دئییردی کی، قارپېزېن بیر پارچاسېندا “آللاه”، اۏ بیری‌سینده “أکبر” سؤزۆ یازېلمېشدې.
مۏللا بۏینونا آلېردې کی، “قوران”داکې بعضی سؤز‌لرین آنلامېنې بیلمیر، آما اۏنلار دیلده إله مؤحتشَم سَسلَنیر کی، تلفّۆظ إدَرکن آدامېن روحو دینجه‌لیر، راحات‌لېق تاپېرسان.
– اۏنلار سنی ده ته‌سکین إدَر، مریمجان. دوعا إله، هئچ واخت اومودسوز قالمازسان. آللاهېن سؤز‌لرینده سن ایسته‌دیڲین تَسَلّینی تاپارسان، قېزېم.
مۏللا یاخشې نقل إدیردی، یاخشې دا دینله‌مه‌ڲی باجارېردې. مریم دانېشاندا اۏ، هوش-گوش’لا قولاق آسېر، میننتدار‌لېق’لا گۆلۆمسۆنۆر، باشېنې یئلله‌ییردی، سانکی قېز اۏنا بؤیۆک بیر ایلتیفات گؤرسه‌دیردی. نانایا دئیه بیلمه‌دیڲی سؤز‌لری مریم مۏللا فئیضوللایا دانېشا بیلیردی.
بیر گۆن گزینتی واختې مریم اۏنا دئدی کی، مکتبه گئتمه‌ڲی آرزېلایېر.
– من أصل مکتبدن دانېشېرام، آخوند صاحیب.
صینیف‌لری اۏلسون. آتامېن باشقا اوشاق‌لارې کیمی.
مۏللا فئیضول’لا دایاندې.
بیر هفته قاباق بیبیجان خبر گتیر‌میشدی کی، جلیلین قېز‌لارې سعیده و ناهید هئراتداکې “مئهری” قېز مکتبینه گئدیرلـر. اۏ واختدان مکتب و اؤرگتمن‌لرین فیکری قېزېن بئینیندن چېخمېردې. کیتاب‌لار، میل-میل دفترلر، رقم سوتون‌لارې، قشنگ و سلیقه‌لی یازان قَلَم‌لر إله هئی گؤزلرینده جانلانېردې. اؤزۆنۆ یاشېد‌لارې آراسېندا، صینیفده تَصَوّۆر إدیر، خیالَن خط‌کئشی کاغېذ وَرَقینده قۏیوب جۆربه‌جۆر خط‌لر چکیردی.
– سن دۏغرودان مکتبه گئتمک ایسته‌ییرسَن؟ – أل‌لرینی آرخاسېندا قۏشالاشدېران مۏللا فئیضول’لا دوروخوب قېزېن یاش’لا دۏلان گؤزلرینه باخدې. اۏنون چالماسېنېن کؤلگه‌سی یئرده‌کی اۏت‌لارېن اۆستۆنه دۆشمۆشدۆ.
– بَلی.
– و ایسته‌ییرسَن من بونو آناندان خواهیش إدیم؟
مریم گۆلۆمسۆندۆ. یَقین، آنجاق جلیل اۏنو بو جۆر، قۏجا شریعَت اؤرگتمَنی کیمی دۆزگۆن باشا دۆشه بیلَردی.
– نه إتمک اۏ‌لار، مریمجان؟! بؤیۆک آللاه هر بیریمیزه بیر گۆجسۆز جَهَت بخش إدیب. منیم ده أن گۆجسۆز جَهتیم اۏ دېر کی، سَنین خواهیشینی ردّ إتمه‌ڲه گۆجۆم چاتماز، – دئییب، مۏللا بیر بارماغې ایله قېزېن یاناغېنې تومارلادې.
آما بیر آز سۏنرا مطبخده سۏغان دۏغرایان نانایا بو حاقدا دئیَنده حتتا پېچاق اۏنون ألیندن دۆشدۆ.
– بو هاردان چېخدې؟
– قېز اۏخویوب-اؤرگنمک ایسته‌ییر’سه، ایذن وئرمک لازېم دېر. قۏی تحصیل آلسېن.
– اؤرگنمک؟ نه‌یی اؤرگه‌نه‌جک، مۏللا صاحیب؟ – نانا مریمه طرف قېیقاجې باخېب دئدی.
قېز توتولدو.
– سَنین کیمی قېز‌لارېن اۏخوماسېندان نه فایدا؟ تۆپۆره‌جَکقابېنې سیلیب پارېلداتماق؟ سن بو مکتب‌لرده هئچ نه اؤرگه‌نه بیلمَز‌سن. سَنین کیمی، منیم کیمی قادېن‌لارېن یاشامدا بیر شئیی اؤرگنمه‌ڲه إحتیاجې وار. اۏنو ایسه مکتبده اؤرگتمیرلـر. گؤزۆمۆن ایچینه باخ!
– سن بئله دئیه بیلمَز‌سن، اؤولادېم، – مۏللا فئیضول’لا دیللَندی.
– منه باخ! مریم آناسېنا باخدې، یالنېز بیر شئی. دؤزۆم. ته‌ههممۆل.
– نه‌یه دؤزمک لازېم دېر کی، نانا؟
– اۏنا گؤره ناراحات اۏلما، – نانا دئدی. – هر شئیه دؤزه‌رم!
سۏنرا نانا جلیلین آروادلارې‌نېن اۏنو نئجه آلچالتدېغېندان دانېشدې – “موردار، رذیل داش‌یۏنان کیشی‌نین قېزې”. اۏنو سۏیوق هاوا‌دا جاماشېر‌لارې یوماغا نئجه مجبور إدیبلر، سۏیوقدا نئجه دۏنوب.
– بو، بیزیم قیسمتیمیزدیر، مریم. بیزیم کیمی قادېن‌لارېن. بیز دؤزۆرۆک. ألیمیزدن آنجاق بو گلیر. باشا دۆشۆرسَن؟ هله مکتبده سنه گۆله‌جَک‌لر ده. حؤکمن. “حرامی” دئیه‌جَکلر سنه. حاققېندا أن ایرگنج شئی‌لر اویدوراجاقلار. من بونو ایسته‌میرم.
مریم باشې ایله تصدیقله‌دی.
– بیر ده مکتب صؤحبَتی اۏلماسېن. دۆنیادا وارېم-یۏخوم سن‌سن. سنی هئچ کیمه وئرمه‌رم. منه باخ، بیر ده مکتب صؤحبَتی إشیتمه‌ڲیم.
– عاغلېنې باشېنا یېغ. قېز ایسته‌ییر’سه… – مۏللا آغزېنې آچماق ایسته‌ییردی کی، نانا اۏنا طرف دؤندۆ.
– سیز’سه، آخوند صاحیب، حؤرمَتیمیز اؤز یئرینده، سیز بونو داها یاخشې بیلمه‌لی‌سیز، نه‌ینکلی اۏنون سفئح فیکیر‌لرینی هَوَس‌لَندیرمک. أڲر قایغې‌سېنا قالېر‌سېنېزسا، بیلین کی، اۏنون یئری بوردا دېر، آناسې‌نېن یانېندا. اۏ، هئچ هارا گئتمه‌لی دَڲیل. هارا گئتسه، ردّ اۏلوناجاق، قلبی سېزېلدایاجاق. من کی بونو بیلیرم، آخوند صاحیب.
4.
إوه قۏناق گلنده مریم سئوینیردی. کندین أربابې، اۏنون هديه‌لری، بیبیجان – اؤز غئیبت‌لری، آیاق آغرې‌لارې ایله و ألبتّه، مۏللا فئیضول’لا. آما مریم هامېدان، هامېدان چۏخ جلیل اۆچۆن دارېخېردې.
هفته‌نین ایکینجی – چرشنبه آخشامې گۆنۆ مریم هله گئجه‌دن ایچینده نه‌سه بیر ناراحات‌لېق دویوردو. چۏخ پیس یاتدې، قۏرخوردو کی، نه‌سه بیر ایش چېخا بیلَر، جلیل گله بیلمَز، سۏنرا دا گل داها بیر هفته گؤزله. بۆتۆن بیر هفته، گلَن جۆمعه آخشامېنا قَدَر. هله بیر گۆن قاباق مریم إوده اؤزۆنه یئر تاپمېر، بایېرا چېخېب یان-یؤوره‌ده وار-گل إدیر، گاه دا لازېم‌سېز یئره تۏیوق‌لارا دن سه‌پیردی. آیاغې هارا آپارېردې، اۏ یانا گئدیردی، چیچک‌لرین لچک‌لرینی یۏلور، أل‌لرینه قۏنان آغجاقاناد‌لارې حیرص’له اؤلدۆرۆردۆ. جۆمعه آخشامې گۆنۆ ألی هئچ نه‌یه یاتمېردې. جلیل گئج گلنده نیگاران‌لېق قلبینی دیدیر، ایچی تیتره‌ییردی. حیسّ إدیردی کی، دیزلری طاقتدن دۆشۆر، ایسته‌ییردی هارا’سا قاچېب گئتسین، آما گئده بیلمیردی.
بیردن نانا‌نېن سَسی إشیدیلدی:
– اۏدئی، گلیر، سَنین گۆلمه‌شَکَر آتان…
مریم یئریندن دیک قالخدې، چایدان اۏ تایدا جلیلی گؤردۆ. اۏ، چایداکې داش‌لار اۆسته توللا‌نا-توللا‌نا گلیر، گۆلۆمسۆنۆر و أل إله‌ییردی. مریم بیلیردی کی، نانا اۏنا باخېر، اۏنون حرکت‌لرینی ایزله‌ییر، اۏنا گؤره ده قېز آتاسې‌نېن قاباغېنا قاچماقدان اؤزۆنۆ گۆج’له ساخلایېردې. یئرینده دۏنوب، قالا‌ن مریم آنجاق باخېردې. هۆندۆر اۏت‌لار آراسېندان کئچیب گلَن آتاسې پئنجه‌ڲینی چیڲنینه آتمېشدې، کۆلَک قېرمېزې کراواتېنې یئلله‌دیردی.
جلیل تالایا یاخېنلاشاندا پئنجه‌ڲینی تندیرین اۆستۆنه آتېب قۏل‌لارېنې گئنیش آچدې. قېز بیر-ایکی آددېم آتدې، سۏنرا اۏنا دۏغرو گؤتۆرۆلدۆ. جلیل اۏنو قۏل‌لارې اۆسته آلېب یوخارې قالدېردې. مریم سئوینج’له چېغېردې.
آتاسې‌نېن گۆجلۆ أل‌لری’له باشې اۆزه‌رینه قالدېردېغې مریم یوخارېدان اۏنون اۆزۆنۆ گؤرۆردۆ – گۆلۆشۆ، اۆچ‌بوجاق شکلینده آلنې‌نېن اۏرتاسېنا إنمیش سا‌چې، قېزېن چئچه‌له بارماغې‌نېن اوجو ایله تۏخاندېغې باتېق چنه‌سینده آغ‌آپپاق دیش‌لری –
بو شَهَرده بئله ساغلام دیش‌لر آز تاپېلاردې، آتاسې‌نېن قېسا وورولموش بېغ‌لارې، تۆند-قهوه‌یی کۏت‌شالوارې (هاوا نئجه اۏلسا دا، آتاسې اۏنلارا کۏت‌شالواردا گلیر، هر زامان ده پئنجه‌ڲی‌نین دؤش جیبیندن اۆچ‌کۆنج دستمالې گؤرۆنۆردۆ)، زاپۏنکالارې، سلیقه‌سیز باغلانمېش قېرمېزې کراواتې. مریم یوخارېدان آتاسې‌نېن قۏنور گؤزلرینده اؤزۆنۆ ده گؤرۆردۆ – ساچ‌لارې داغېنېق، هَیَجاندان پؤرتمۆش اۆزۆ، باشې اۆزه‌رینده ماوی سما.
نانا دئیینیردی کی، بیر گۆن جلیل قېزې یئره سالاجاق، أل-آیاغېنې شیکست إده‌جک. مریم بونا اینانمېردې. یۏخ، آتاسې‌نېن گۆجلۆ أل‌لری اۏنو هئچ واخت یئره سالمازدې.
داخما‌نېن یانېنداکې کؤلگه‌لیکده نانا اۏنلارا چای وئردی. آتا ایله قېز بیر-بیرینه باخېب یاواشجا گۆلۆمسۆنۆر، باش‌لارېنې یېرغالایېردېلار. جلیل نانا‌نېن اۏغلان‌لارېنې داشلادېغېنې، سؤیدۆڲۆنۆ هئچ واخت اۆزه وورموردو.
نانا آرخادا نه قَدَر دئیینسه ده، جلیلین یانېندا اؤزۆنۆ ساکیت و جیدّی آپارېردې؛ یویونور، دارانېردې. دیش‌لرینی تمیزله‌ییر، أن یاخشې حیجابې گئیینیر، أل‌لرینی دیزلری اۆسته قۏیوب اۏتوروردو. هئچ واخت دۆز گؤزلرینه باخمېر، کۏبود سؤزلر دئمیردی، گۆلنده ایسه ألینی آغزېنا توتوردو کی، سلیقه‌سیز دیش‌لری گؤرۆنمه‌سین.
نانا اۏندان ایش‌لری حاققېندا سۏروشدو. آروادلارېنې دا یاددان چېخارتمادې. نانا دئیَنده کی بیبیجاندان إشیتدیم، جلیلین سۏنونجو آروادې نرگیز اۆچۆنجۆ اوشاغا حامیله‌دیر، جلیل یاواشجا گۆلدۆ، باشې ایله تصدیقله‌دی.
– هه، یَقین، سئوینیرسَن، – نانا دئدی. – ایندی نئچه اوشاغېن اۏلدو؟ دئیه‌سن، اۏن. ماشاللاه. اۏن؟
– هه، اۏن، – جلیل دئدی.
– یۏخ، مریمی ده سایساق، اۏن بیر اۏلور.
جلیل گئدندن سۏنرا آنا ایله قېزې سؤز’له‌شدیلر. مریم دئییردی کی، نانا بو یۏل’لا جلیلی أله سالېردې.
نانا ایله بیرلیکده چای ایچَندَن سۏنرا مریم’له جلیل با‌لېق توتماغا گئتدیلر. آتاسې تیلۏوو نئجه آتماغې، بالېغېن ایچالاتېنې نئجه تمیزله‌مه‌ڲی، أتی سۆمۆکدن نئجه چېخارتماغې اۏنا اؤرگه‌دیردی. قارماق‌لارې آتاندان سۏنرا جلیل اۏنا چئشیدلی شکیل‌لر چکیر، وَرَقدن ألینی آیېرما‌زدان فیلین شکلینی نئجه چکمه‌ڲی گؤرسه‌دیردی. سؤز‌لره قافییه تاپېر، ماهنې اۏخویوردولار:
سئرچه چوخوردا چیمیر،
إله بیلیر حامامدې.
با‌لېق چایدا سۆرۆشدۆ
سۆرۆشدۆ، سویا دۆشدۆ.
جلیل هئراتدان “ایتّیفاقی-ایسلام” قزئتیندن کسیلمیش پارچا‌لار گتیریر، مریمه اۏخویوردو. مریم اۏنون واسیطه‌سی’له بیلیردی کی، داخمادان اۏ یاندا، گۆل دامان کندیندن، هئراتدان اوزاق‌لار‌دا بؤیۆک بیر دۆنیا وار، بو دۆنیانې ایداره إدَن، آد‌لارې دیله یاتمایان پرئزیدئنت‌لر وار، همین دۆنیادا قاطار‌لار حرکت إدیر، فوتبالچې‌لار اۏینایېر، راکئت‌لر اوچوب آیا گئ دیر. جلیل هر دفعه گلنده همین دۆنیا‌نېن بیر پارچاسېنې اؤزۆ ایله گتیریردی.
1974-نجۆ ایلین یایېندا، مریمین اۏن دؤرد یاشې اۏلاندا ظاهیر شاهېن قېرخیل‌لیک حاکیمییَتی‌نین قان‌سېز-قاداسېز دئوریلمه‌سینی ده ایلک دفعه جلیل اۏنا خبر وئرمیشدی.
– ظاهیر شاه ایتالییادا مۆعالیجه اۏلونارکن اۏنون عمی‌سی اۏغلو داوود خان حاکیمییَتی أله کئچیرتدی. داوود خان یادېندادې؟ اۏنون حاققېندا سنه دانېشمېشام. سن دۆنیایا گلنده اۏ، کابولدا باش ناظیر ایدی. هه، مریم،
أفغانېستان داها مۏنارخییا دَڲیل. ایندی اؤلکه‌میز رئسپوبلیکادېر، داوود خان دا پرئزیدئنت. دئییرلر، حاکیمییَته گلمکده اۏنا سۏسیالیست‌لر کؤمَک إدیب. تَصَوّۆر إدیرسن، اۏ اؤزۆ آخې هئچ سۏسیالیست دَڲیل، آما إله‌بیل کی، اۏنلار اۏنا کؤمَک إدیبلر. بئله دئییرلر.
مریم آتاسېندان سۏروشدو کی، “سۏسیالیست” نه دئمک دیر؟ جلیل ایضاح إتسه ده، قېز هئچ قولاق آسمېردې.
– إشیدیرسَن منی؟
– هه.
آما گؤز‌لری آتاسې‌نېن شیشمان یان جیبینه زیللَنمیشدی.
– هه، دۏغرودان، لاپ یادېمدان چېخمېشدې. – جلیل پئنجه‌ڲی‌نین جیبیندن بیر قوطو چېخاردېب مریمه وئردی. هردن آتاسې اۏنا هديه‌لر گتیریردی. بیر دفعه
عقیقدن قایېرېلمېش بیلرزیک، بیر دفعه لازوریت بۏیون‌باغې… همین گۆن ایسه قوطودان اۆستۆنده اولدوز-آی‌پارا رسم إدیلمیش خېر‌دا پول‌لار اۏلان یارپاقشکیللی کولۏن چېخدې.
– یۏخلا بیر، مریمجان.
مریم کولۏنو بۏینوندان آسدې.
– هه، نئجه دیر؟
جلیلین اۆزۆ ایشېق’لاندې.
– بو ساعات لاپ شازدایا اۏخشایېرسان!..
جلیل گئدندن سۏنرا نانا قېزېن بۏینونداکې کولۏنو گؤردۆ.
– کؤچه‌ری‌لرین اېشی دیر، – آنا‌سې دئدی. – بیلیرم نه‌دن دۆزَلدیرلر. آدام‌لار اۏنلارا سیکّه‌‌لر وئریر، اۏنلار دا اۏندان داش-قاش دۆزَلدیرلر. قۏی گلَن دفعه سنه قېزېل بیر شئی گتیرسین سَنین گۆلمه‌شَکَر آتان. أڲر گتیرسه…
جلیل گئتمه‌ڲه حاضېرلاشاندا مریم هر زامان قاپېدا دایانېب باخېش‌لارې ایله اۏنو یۏلا سالېردې، تا کی آتاسې تالادان چېخېب آغاج‌لار آرخاسېندا گؤزدن ایتیردی. قېز، گلَن چرشنبه آخشامې گۆنۆنه قَدَر اۏنو آتاسېندان آیېراجاق بۆتۆن بیر هفته حاققېندا دَهشت’له فیکیرلَشیردی. آتاسېندان آیرېلاندا نفس بئله آلمېردې. نفس آلمادان دا اۆره‌ڲینده آن‌لارې سایېردې. حئساب إدیردی کی، هر نفس آلمادېغې آن اۆچۆن آللاه اۏنا آتاسې ایله گؤرۆشمه‌ڲه یئنه ایمکان وئرَر.
“گؤره‌سن، آتامېن هئراتداکې إوی نئجه دیر؟” – گئجه‌لر یئرینه اوزانان مریم فیکیرلَشیردی. کاش اۏنون’لا بیر یئرده یاشایایدېم، هر گۆن اۏنو گؤره’یدیم، اۆزۆنۆ قېرخاندان سۏنرا دستمالې وئره’یدیم، اۆزۆنۆ کسیب-کسمه‌دیڲینی خبر وئره’یدیم. چای وئرَردیم اۏنا، قېرېلمېش دۆڲمه‌لرینی تیکردیم، هئراتدا بیرلیکده گزَردیک، تاغلې-قۆببه‌لی بازاردا آل-وئر إدَردیک. جلیل دئییردی کی، اۏرادا ایسته‌دیڲین شئی وار. ماشېنېندا گزَردیک – هامې دئیَردی کی، “باخېن، بو، جلیل خاندې، اۏ دا قېزې”. آتاسې، آلتېندا مشهور شاعیرین دَفن اۏلوندوغو آغاجې گؤرسه‌دَردی اۏنا.
هاچانسا مریم بونلار حاقدا آتاسېنا دئیه‌جَک. هم ده تئزلیک’له. باشا دۆشنده کی قېز اۏنون اۆچۆن نئجه دارېخېر، اۏ، یَقین کی، اۏنو دا اؤزۆ ایله هئراتا آپاراجاق. مریم اۏنون إوینده یاشایاجاق. اۏ بیری اوشاق‌لارې کیمی.
5.
من بیلیرم نه ایسته‌ییرم، – مریم جلیله دئدی.
1974-نجۆ ایلین یازې ایدی، مریمین اۏن بئش یاشې تامام اۏلوردو. هر اۆچۆ داخما‌نېن حَیَطینده سؤیۆد کؤلگه‌سینده اۏتورموشدو. آچېلېب-یېغېلان اۏتورقالار اۆچ‌بوجاق شکلینده قۏیولموشدو.
– آد گۆنۆمه… من بیلیرم نه ایسته‌ییرم.
– دۏغرودان؟ – جلیل شؤوق’له گۆلۆمسۆندۆ.
ایکی هفته قاباق جلیل مریمه (آخې اۏ، هر شئیی بیلمک ایسته‌ییر!) دئمیشدی کی، اۏنون کینۏ-تئاترېندا آمریکا فیلمی گئ دیر. بو، اؤزل بیر فیلم – مولتفیلم ایدی. دئییردی کی، چۏخلو-چۏخلو شکیل‌لر بیر-بیری‌نین آردېنجا إکراندان سۆرعت’له گلیب-کئچیر، تاماشا‌چېیا دا إله گلیر کی، شکیل‌لر حرکت إ دیر. مولتفیلم یالقېز، اۏیونجاق دۆزَلدن قۏجا بیر کیشی حاققېندا دېر. اۏنون اوشاغې یۏخ دېر، چۏخ ایسته‌ییر کی، اۏغلو اۏلسون. اۏنا گؤره ده قۏجا کیشی تاختادان اؤزۆنه بیر اۏغلان قۏلچاغې دۆزَل دیر. قۏلچاق دا مؤعجۆزه‌لی شکیلده جانا گلیر. مریم آتاسېندان خواهیش إتدی کی، اۏ قۏلچاق اۏغلاندان داها چۏخ دانېشسېن. جلیل دئدی کی، سۏنرا اۏ قۏجا کیشی‌نین و اۏنون قۏلچاق اۏغلونون باشېنا چۏخلو ماجرا‌لار گلیر. اۏنلار حتتا خۏشبخت‌لیک آداسېنا گئدیب چېخېر‌لار، بورادا ایسه پیس اۏغلان‌لار یاشایېر، اۏنلارې سؤزه باخمادېق‌لارې اۆچۆن اوزونقولاغا چئویریب‌لر. آخېردا کیشی ایله اۏغلونو بالینا اودور. مریم قۏجا کیشی و اۏنون قۏلچاق اۏغلو حاققېندا حتتا مۏللا فئیضوللایا دا دانېشمېشدې.
– آتا، ایسته‌ییرم کی، سَنین کینۏ-تئاترېنا گلیم، – مریم دئدی. – اۏ فیلمه باخېم، قۏلچاق اۏغلانې گؤرۆم.
مریم آغزېنې آچمېشدې کی، آتا-آناسې‌نېن أحوالې دَڲیشدی. اۏنلار یئرلرینده قورجوخدو‌لار، بیر-بیرینه باخدېلار.
– بو، یاخشې فیکیر دَڲیل، – نانا ساکیت و جیدّی طرزده دئدی. جلیل یان‌لارېندا اۏلاندا اۏ، هر زامان بو جۆر نزاکت’له دانېشېردې. آما مریم اۏنون آجېقلې، تنه‌لی باخېش‌لارېنې سئزدی.
جلیل یئنی‌دن قورجوخدو، بۏغازېنې آرېتلادې.
– بیلیر‌سن، مریمجان، بو لئنت اۏ قَدَر ده کالیته‌لی دَڲیل. إله سَسی ده.
فیلماپاراتې تعمیره وئرمک ایسته‌ییریک. بلکه ده، آنان دۆز دئییر، یاخشې اۏ‌لار کی، باشقا بیر هديه حاققېندا فیکیرلَشه‌سن.
– باخ گؤردۆن؟ – نانا تله‌سیک دئدی. – آتان دا من دئیه‌نی دئییر.
سۏنرا جلیل’له مریم چایا چاتاندا قېز بیر ده آتاسېندان خواهیش إله‌دی:
– منی فیلمه آپار.
– یاخشې، – جلیل دئدی. – بیر آدام گؤندَره‌رَم، سنی فیلمه گتیرَر. سنه یاخشې یئر وئره‌جکلر، کانفئت ده یئیه‌جَکسَن.
– یۏخ، سنین’له گئتمک ایسته‌ییرم.
– مریمجان…
– قارداش‌لارېمې دا، باجې‌لارېمې دا گتیر. من اۏنلارې گؤرمَک ایسته‌ییرم.
هامېمېز بیر یئرده گئد‌ک. نه اۏ‌لار، آتا؟
جلیل دریندن کؤکس اؤتۆردۆ، باخېش‌لارېنې یایېندېرېب، إله‌بیل کی، داغ‌لارا باخېردې.
مریمین یادېنا دۆشدۆ کی، جلیلین دئدیڲینه گؤره، إکراندا آدامېن اۆزۆ إو بۏیدا اۏلور. ماشېن‌لار تۏققوشاندا گومبولتو سَسینی بَدَنینده حیسّ إدیرسن. تَصَوّۆر إتدی کی، جلیل’له، آتابیر قارداش-باجې‌لارې ایله کینۏ-تئاترېن بالکۏنوندا اۏتوروب فیلمه باخېر، دۏندورما یئییر.
– چۏخ ایسته‌ییرم، آتا، – مریم بیر ده دئدی.
جلیلین گؤزلرینده سۏنسوز کَدَر واردې.
– صاباح… گۆن‌اۏرتا واختې. من سنی بوردا گؤزله‌یه‌جه‌ڲم. یاخشې؟ صاباح.
– صاباح بورا گلرسن، – جلیل دئدی، یئره چؤمبه‌لیب قېزېنې سینه‌سینه سېخدې.
و اوزون سۆرَج بوراخمادې.
. . .
ایلک اؤنجه نانا داخما‌نېن کاندارېندا گؤرۆندۆ. یومروغونو غئیض’له آچېب-بۆکۆردۆ.
– آللاه نییه سَنین کیمی نانکۏر قېزې وئردی منه؟ سنه گؤره نه‌لر چکدیم؟ نئجه جۆرأت إدیرسن؟ سن، نانکۏر حرامی، منی قۏیوب گئتمک ایسته‌ییرسَن؟!
سۏنرا ریشخند إله‌دی قېزېنا.
– نه سفئح قېزسان!؟ إله بیلیر‌سن اۏنا لازېمسان؟ إله‌بیل کی، گؤزله‌ییرلر سنی اۏنون إوینده! إله بیلیر‌سن، اۏ سنی قېزې حئساب إدیر؟ سنی آپاراجاق إوینه؟ گؤر نه دئییرَم. کیشی‌لرین قلبی یۏخ دېر، مریم. داشدېر اۏنلارېن اۆره‌ڲی. بو، آنا بطنی دَڲیل سَنین اۆچۆن. اۏنون قلبینده سَنین یئرین یۏخدو. سَنین دۆنیادا بیر آدامېن وار’سا، اۏ دا منم. من ده اۏلماسام، یئتیم، کیمسه‌سیز قالا‌جاقسان. تک-یالقېز.
سۏنرا قېزې‌نېن ویجدانېنې اۏیاتماق ایسته‌دی.
– سن گئتسن، من اؤله‌رَم. توتمام توتاجاق… گؤرَرسَن، دیلیمی اودوب اؤله‌رَم. گئتمه، مریمجان. یالوارېرام، منیم’له قال. سن گئتسن، من بونا دؤزه بیلمه‌رَم.
مریم سوسوردو.
– بیلیر‌سن، نه قَدَر سئویرَم سنی، مریم؟
– گئدیم بیر آز گزیم، – مریم دئدی. قۏرخوردو کی، بیر آز دا قالسا، آناسې‌نېن قلبینه دَڲَن سؤزلر دئیه‌جَک. بیلیردی کی، جین-شئیطان سؤز‌لری یالاندې. جلیل اۏنا دئمیشدی کی، بو دا عادی بیر خسته‌لیکدی، أڲر نانا لازېمې حَب‌لری قبول إتسه کئچیب گئد‌ر. آناسېندان سۏروشا بیلَردی کی، جلیل اۏنو حکیمه آپارماق ایسته‌یَنده نییه گئتمه‌ییب، جلیلین آلدېغې درمان‌لارې نییه قبول إتمه‌ییب؟ أڲر مۆوافیق سؤزلر تاپا بیلسه’یدی، آناسېنا دئیَردی کی، باشقا أل‌لرده اۏیونجاق اۏلماقدان بئزیب داها، یالان‌لاردان، شیکایت‌لردن، قارشې‌لېقلې ایدّیعا‌لاردان یۏرولوب داها. آناسې‌نېن یاشامدان ناراضې‌لېغې، گیلئی-گۆذارې اۏنو چۏخ بئزدیریب.
دئیَردی کی، سن قۏرخورسان، نانا. قۏرخورسان کی، من خۏشبخت اۏلارام، چۆنکی سن هئچ واخت خۏشبخت اۏلمامېسان. اۏنا گؤره ده، ایسته‌میرسن کی، من خۏشبخت اۏلوم. سَنین قلبین داشدېر، سَنین قلبین قارا دېر.
تالانېن یانېندا بیر یئر واردې، مریم اۏرانې چۏخ خۏشلایېردې. بوردان گؤزَل مَنظَره آچېلېردې. قېز بورادا – قورو، ایستی اۏت‌لار اۆسته اۏتوروب اوزاق‌لارا باخېردې. هئرات اۏووجون ایچینده‌کی کیمی گؤرۆنۆردۆ – شَهَرین قوزئی سمتینده قادېن‌لار باغې، چار-سوق بازارې، گۆنئی‌ده بؤیۆک ایسگندر قالا‌سې‌نېن خرابه‌لری. اوزاقدان گؤرۆنن میناره‌‌لر أفسانه‌وی نهنگ‌لرین بارماق‌لارې کیمی گؤڲه اوجالېردې. یَقین، کۆچه‌لر آدام’لا قایناشېر، هر یاندا آردې-آرا‌سې کسیلمه‌ڲن، قاطېر قۏشقولو، هارا’سا یۆک داشېیان آرابا‌لار. قېزېن باشې اۆسته قارانقوش‌لار اوچوشوردو – مریم اۏنلارا غیبطه إدیردی. آخې اۏنلار ایسته‌یَنده هئراتا اوچوب گئدیردیلـر، مسجید‌لرین، بازار‌لارېن اۆستۆند‌ن اوچوردو‌لار، بلکه لاپ جلیلگیلین حاصارې اۆسته اۏتورور، اۏنون کینۏ-تئاترې‌نېن پیلله‌لرینه قۏنوردو‌لار.
اۏن دَنه داش گؤتۆرۆب اۏنلارې اۆچ سۆتون شکلینده اۆست-اۆسته قۏیدو. بو اۏیونو هردن، هم ده نانادان گیزلین اۏینایېردې. بیرینجی سۆتوندا دؤرد داش
قۏیوردو – خدیجه‌نین اوشاق‌لارې اۆچۆن. سۏنراکې سوتون‌لارېن هر بیرینه اۆچ داش قۏیوردو – أفسونون و نرگیزین اوشاق‌لارې اۆچۆن. سۏنرا تک، بیرجه داشدان عیبارت دؤردۆنجۆ سۆتون – اۏن بیرینجی – اۏ اؤزۆ.
إرته‌سی گۆن سَحَر مریم آچېق-سارې رنگلی، دیزینه چاتان پالتارېنې، پامبېق پارچادان تیکیلمیش شالوارېنې گئیدی، باشېنا حیجاب باغلادې. یاشېل رنگلی حیجابې پالتار‌لارېنا هئچ یاراشمېردې، آما نئیله‌یه بیلَردی، آغ رنگلی حیجابېنې گۆوه دئشیک-دئشیک إتمیشدی.
ساعاتا باخدې. أل’له قورولان، آچېق-یاشېل سیفئربلاتلې، قارا رقملی بو ساعاتې اۏنا مۏللا فئیضول’لا باغېشلامېشدې. سَحَر ساعات دۏققوز ایدی. گؤره‌سن، نانا ایندی هاردادې؟ بلکه گئدیب بایېردا اۏنو آختارسېن؟ ریشخند’له‌رینی، ایتّیهام‌لارېنې یئنه إشیتسین؟ درد‌لی گؤزلرینه یئنه باخسېن؟
واختې کئچیرتمک اۆچۆن مریم اۏتورقادا أڲلَشدی، قلم گؤتۆرۆب جلیلین اؤرگتدیڲی کیمی، ألینی کاغېذدان آیېرما‌زدان چۏخلو فیل شکلی چَکدی. اۏتورماقدان بئزدی، آما اوزانماغا قۏرخوردو کی، پالتارې أزی‌لر.
ساعات اۏن ایکی‌نین یارې‌سې اۏلاندا مریم اۏن بیر داشېنې دا جیبینه قۏیوب بایېرا چېخدې. چایا طرف گئدنده نانانې سؤیۆد کؤلگه‌سینده، آچېلېب-یېغېلان اۏتورقاسېندا أڲله‌شن گؤردۆ. گؤره‌سن، اۏنو گؤرمه‌دی کی؟
چایېن یانېندا، دانېشدېق‌لارې یئرده گؤز‌له‌مه‌ڲه باشلادې. گؤڲ اۆزۆند‌ن تۏپا-تۏپا، رنگلی کلم‌لر کیمی توتقون-بۏز بولود‌لار آخېب کئچیردی. جلیل اۏنا دئمیشدی کی، بولود‌لار اۏنا گؤره بئله قارا اۏلور کی، اۏنلارېن یوخارې حیصّه‌سی چۏخ سېخدې، گۆنَش شۆعاع‌لارېنې بوراخمېر، بولود‌لارېن کؤلگه‌سی اۏنلارېن دیبینه دۆشۆر. “باخ، اۏنا گؤره ده، مریمجان، بولود‌لارېن آشاغېسې بئله قارا اۏلور”.
دقیقه‌لر کئچیردی.
مریم داخمایا قایېتدې. بو دفعه تالانېن عکس طرفیندن گئتدی، نانا اۏنو گؤره بیلمَزدی. قېز ساعاتا باخدې. آرتېق ساعات بیر ایدی.
“آخې اۏ، بیزنئسمئندیر، یَقین، نه ایسه بیر ایشی چېخېب”.
چایا قایېتدې، گؤز‌له‌مه‌ڲه باشلادې. یان-یؤوره‌ده قاراتۏیوق‌لار دؤوره وورور، هردن ده هۆندۆر اۏت‌لارېن ایچینه إنیردیلر. قانقالېن تیکانلې گؤوده‌سینده کپه‌نک تېرتېلې سۆرۆنۆردۆ.
مریم اۏ قَدَر گؤزله‌دی کی، آیاق‌لارې کئییدی.
یۏخ، اۏ، إوه قایېتمایاجاق. شالوارې‌نېن بالاق‌لارېنې دیزه‌جن چېرمالادې، چایې کئچدی، داغ‌لاردان إنیب، یاشامېندا ایلک دفعه هئراتا دۏغرو یۏل آلدې.
نانا هئرات حاققېندا دا یالان دئمیشدی. هئچ کیم قېزې بارماق’لا گؤرسَتمیردی. هئچ کیم اۏنا گۆلمۆردۆ. مریم سَس-کۆیلۆ، ایزدیحاملې، هر ایکی طرفینده سَرو آغاج‌لارې أکیلمیش بولوار’لا گئدیر، هارا ایسه تله‌سن پییادا‌لار، چرخچی‌لر، قاطېر آرابا‌لارې اۏنون یانېندان اؤتۆب-کئچیردی. هئچ کیم اۏنا داش آتمېر، “حرامی” دئمیردی. هئچ اۆزۆنه باخان دا یۏخدو. اۏ دا بو ایزدیحامېن ایچینده عادی بیر آدام ایدی.
مریم بؤیۆک بیر پارکدا، چېنقېل دؤشَنمیش جېغېرلارېن کسیشدیڲی داییره‌وی حۏووضون یانېندا بیر آن‌لېق دایاندې. ألی ایله حۏووضون یانېندا گؤزلرینی سویا دیکیب بَرَلتمیش مرمر آت‌لارې سېغاللادې. کاغېذدان گمی‌لر دۆزَلدیب سویا بوراخان اۏغلان‌لارا باخدې. هر یاندا گۆل‌لر، چېچک‌لر – زانباق، لاله، پئتونییا گۆل‌لری… إله بیل لچک‌لری گۆن ایشېغېندا چیمیردی. آدام‌لار جېغېر‌لار’لا گزیشیر، اۏتورقادا اۏتورور، چای ایچیردیلر.
بورادا اۏلدوغونا اینانمېردې. اۆره‌ڲی هیجان’لا چېرپېندې. کاش ایندی مۏللا فئیضول’لا اۏنو بوردا گؤره’یدی. گؤر نئجه سئوینَردی. “سن جسارتلی قېزسان!” – دئیَردی. قۏرخمایېب، بؤیۆک بیر شَهَره گلیب، بوردا یئنی بیر یاشاما باشلایاجاق. آتاسې، باجې-قارداش‌لارې ایله بیرلیکده یاشایاجاق. اۏنلارې سئوه‌جک، اۏنلار دا اۏنو سئوه‌جک. بیر ده هئچ واخت تنه، خجالت بیلمه‌یه‌جک.
دۆشۆنجه‌لرین قانادېندا پارکدان چېخېب گئنیش پرۏسپئکته چېخدې. چینار‌لارېن کؤلگه‌سینده پیش‌تاختا آرخاسېندا اۏتوروب آلبالې، اۆزۆم ساتان، اۆزۆ گۆنَشده یانېب قارالمېش کۆچه تیجارتچی‌لری‌نین یانېندان کئچدی. هئچ کیم اۏنا محل قۏیموردو. آیاق‌یالېن اۏغلان اوشاق‌لارې هئیوا دۏلو سبَد‌لرینی یئلله‌یه‌رَک ماشېن‌لارېن، اوتوبوس‌لارېن دالېنجا یۆیۆرۆردۆ. کۆچه‌نین تینینده یئنه آیاق ساخلادې. یۏلدان اؤتن‌لره باخېر، فیکیرلَشیردی: یان-یؤوره‌ده بو قَدَر مؤعجۆزه‌لر وار ایکن، نییه آخې بو آدام‌لار هامېسې بونجا لاقئید دیر‌لر؟
جۆرأتینی تۏپلایاراق، باشېنا گؤڲ قورشاغې کیمی ألوان چاپان قۏیموش، شیشمان یاناقلې، قۏجا فایتۏنچودان سۏروشدو کی، اۏ، جلیلی تانېیېرمې، هارادا یاشادېغېنې بیلیرمی؟
– گؤرۆنۆر هئراتدان دَڲیلسن؟ – فایتۏنچو جانې‌یانان‌لېق’لا دئدی. – هر کس بیلیر کی، جلیل خان هارادا یاشایېر.
– إولرینی گؤرسه‌ده بیلر‌سیزمی؟
فایتۏنچو جیبیندن بیر ایریس چېخاردېب دئدی:
– تکسیز؟
– بَلی.
– اۏتورون. من سیزی آپارارام.
– آما منیم پولوم یۏخ دېر.
فایتۏنچو ایریسی قېزا اوزاتدې. دئدی کی، ایکی ساعات اۏ‌لار کی، مۆشتری‌سی یۏخ دېر، اۏنسوز دا إوه گئدیر، جلیلین إوی ایسه یۏلونون اۆستۆنده دیر.
مریم فایتۏنا قالخدې. اۏنلار یاناشې اۏتوروب دینمَزجه گئدیردیلـر. یۏلون هر ایکی طرفینده داواخانا‌لر واردې، خېر‌داوات دۆکان‌لارېندا ماندارین، آرمود، کیتاب‌لار، شال، حتتا اۏوچو قوش‌لارې – شاهین‌لر ساتېلېردې. چای‌خانا‌لارېن یانېندا، خالچا دؤشَنمیش تاختا سکی‌لرده کیشی‌لر چای ایچیر، قلیان چکیر. اوشاق‌لار تۏرپاق اۆسته جېزېق چکیب اؤز اۏیون‌لارېنې اۏینایېردېلار.
فایتۏن، شام و سیدر آغاج‌لارې أکیلمیش گئنیش بیر کۆچه‌یه بورولدو. بیر آز دا گئدیب دایاندې.
– چاتدېق. دئیه‌سن، بختین گتیریب، دۏختر جان. صاحیب إوده‌دیر، بو، اۏنون ماشېنېدېر، – فایتۏنچو دئدی.
مریم یئره توللاندې. فایتۏنچو گۆلۆمسۆندۆ، سۏنرا یۏلونا داوام إتدی. مریم أوّل‌لر هئچ واخت ماشېنا أل وورمامېشدې. بو، جلیلین ماشېنې ایدی: قارا رنگده، تَکَر‌لرینین پار-پار پارېلدایان سطحینده مریم اؤز عکسینی گؤردۆ. اۏتوراجاق‌لارې آغ دریدن ایدی. مریم ایچه‌ریده، سۆکانېن یانېندا برق
ووران جیهاز‌لار، عقربلی، شۆشه سیفئربلات‌لار گؤردۆ.
بیر آن‌لېغا مریم قولاق‌لارېندا نانا‌نېن ایستئهزالې سَسینی إشیتدی – إله بیل اۆستۆنه سۏیوق سو تؤکدۆلر. آیاق‌لارې گئتمه‌سه ده، حَیَط قاپې‌سېنا یاخېنلاشېب حاصارا سؤیکَندی. حاصارېن هۆندۆر دووار‌لارې نه‌سه بد بیر شئیدن خبر وئریردی. دووار‌لار آرخاسېندان سَرو آغاج‌لارې‌نېن یالنېز تپه‌سینی گؤرمَک اۏلوردو. آغاج‌لار حاصارېن اۏ اۆزۆنده یېرغالاندېقجا قېز خیال إدیردی کی، اۏنو سلاملایېر‌لار.
نه اۏلدو؟ جسارتلی اۏل، مریم.
قاپېنې آیاق‌یالېن، جاوان بیر قادېن آچدې، اۏنون آلت دۏداغېندا دؤڲمه رسم واردې.
– من جلیل خانې گؤرمَک ایسته‌ییرم. من اۏنون قېزې‌یام. مریم.
– قوللوقچو قادېنېن اۆزۆنده ایلک اؤنجه آنی بیر چاشقېن‌لېق ایفاده‌سی گؤرۆندۆ، سۏنرا نه‌سه خاطېرلادې، إله بیل تانېدې. گۆلۆمسۆندۆ.
– گؤزله‌یین، – دئییب تله‌سیک قاپېنې اؤرتدۆ.
بیر نئچه دقیقه کئچدی. سۏنرا اوجابۏی، إنلی‌کۆرَک بیر کیشی قاپېدا گؤرۆندۆ.
یوخولو، لاقئید باخېش‌لارېنې مریمه دیکیب مئهریبان سَسله:
– من جلیل خانېن شۏفئرییم، – دئدی..
– باغېشلایېن، جلیل خانېن “نه‌یی”سیز؟
– سۆرۆجۆسۆ. جلیل خان بورادا یۏخ دېر.
– آخې ماشېنې بورادا دېر، – مریم دئدی.
– تعجیلی ایش‌لر’له باغلې گئدیب.
– بس نه واخت قایېداجاق؟
– دئمه‌ییب.
مریم دئدی کی، گؤزله‌یه‌جک.
سۆرۆجۆ قاپېنې باغلادې. مریم یئره اۏتوردو، دیزلرینی قوجاقلادې. آخشام یاخېنلاشېردې، اۏ آجېخمېشدې. فایتۏنچونون وئردیڲی ایریسی آغزېنا آتدې. بیر آزدان سۆرۆجۆ یئنی‌دن قاپېدا گؤرۆندۆ.
– إوه گئتسه’یدینیز، یاخشې اۏلاردې، – دئدی. – بیر ساعاتدان سۏنرا آخشام دۆشه‌جک.
– من قاران‌لېغا اؤرگشمیشَم.
– هاوا دا سۏیویور. اۏندا قۏی سیزی إوینیزه آپارېم. صاحیبه دئیه‌رَم کی، سیز گلمیشدینیز.
مریم دینمَزجه اۏنا باخېردې.
– من سیزی هۏتئله آپارا بیله‌رَم. یاتېب دینجه‌لرسیز. گؤرَک سَحَر نئیله‌یه بیله‌ریک.
– اۏندا منی ایچه‌ری بوراخېن.
– بوراخا بیلمه‌رَم. اۏنون نه واخت قایېداجاغېنې هئچ کیم بیلمیر. صاحابېن گلمه‌سی بیر نئچه گۆن ده چکه بیلَر.
مریم أل‌لرینی سینه‌سینده چارپازلادې.
سۆرۆجۆ کؤکسۆنۆ اؤتۆرۆب یومشاق بیر مذمَّت’له اۏنا باخدې.
ایل‌لر سۏنرا مریم تئز-تئز فیکیرلَشه‌جکدی کی، أڲر اۏ واخت اۏ، سۆرۆجۆنۆن سؤزۆنه باخېب داخما‌لارېنا قایېتسایدې، گؤره‌سن، اۏنون یاشامې نئجه کئچه‌جکدی. آما اۏ قایېتمادې. بۆتۆن گئجه‌نی جلیلین إوی‌نین یانېندا کئچیرتدی. گؤڲ‌لر قارالېر، کؤلگه‌لر هر یانې بۆرۆیۆردۆ. قوللوقچو قادېن کاسا‌دا اۏنا پیشمیش دۆڲۆ، بیر پارچا چؤرک گتیردی. مریم دئدی کی، ایسته‌میر. قوللوقچو کاسانې اۏنون یانېندا یئره قۏیوب گئتدی. آرا-سېرا کۆچه‌دن آیاق سَس‌لری گلیر، قاپې‌لار آچېلېر، یاواشدان سلام-کالام سؤز‌لری إشیدیلیردی. ایشېق‌لار یاندې، هارادا’سا ایت هۆردۆ. مریم آج‌لېغا دؤزمه‌دی، کاسا‌داکې دۆڲۆنۆ، چؤره‌ڲی یئدی. باغلاردا جېرجېراما‌لار اۏخوماغا باشلادې، گؤڲ اۆزۆنده سۏلقون آی ایشېغېندا بولود‌لار آخېب کئچیردی.
سَحَر اۏیاناندا گؤردۆ کی، کیمسه اۏنون اۆستۆنه بیر پتو آتېب. سۆرۆجۆ اۏنو اۏیادېردې.
– یاخشې، بس دیر. اۏیون چېخارتما. داها گئت إوینیزه.
مریم گؤزلرینی اۏووشدوردو. بۏینو، کۆره‌ڲی آغرېیېردې.
– من اۏنو گؤزله‌یه‌جه‌ڲم.
– منه باخېن. جلیل خان دئدی کی، سیزی درحال إوینیزه آپارېم. بو ساعات. باشا دۆشدۆنۆز؟ جلیل خان بئله دئییر، – سۆرۆجۆ ماشېنېن آرخا قاپې‌سېنې آچدې. – بیا. تئز اۏل، ماشېنا اۏتور!
– من اۏنو گؤرمَک ایسته‌ییرم، – مریم دئدی. قېزېن گؤزلریندن یاش آخماغا باشلادې.
– قۏی سنی إوینیزه آپارېم، دۏخترجان. گل، گئد‌ک.
مریم قالخېب اۏنا طرف یئریدی. آما سۏن آندا، سمتی دَڲیشیب دروازا‌نېن آچېق قاپې‌سېنا طرف قاچدې. حیسّ إتدی کی، سۆرۆجۆنۆن ألی اۏنون چیڲنیندن توتماق ایسته‌ییر، آما قورتولدو و حَیَطه گیردی.
بیر آن سۏنرا اۏ، آرتېق جلیلین حَیَطینده ایدی. پارېلدایان شۆشه دووار‌لار آرخاسېندا هانسې’سا بیتکی‌لر أکیلمیشدی، هر یاندا آغاج دیرک‌لردن آسېلمېش اۆزۆم تَنَک‌لری، اۏ یاندا بۏز داش’لا اۆز‌لَنمیش با‌لېق حۏووضو، مئیوه آغاج‌لارې، آل-ألوان گۆل کۏل‌لارې…
و بیردن یوخارېدا، ایکینجی مرتبه‌نین پنجره‌سینه گؤزۆ ساتاشدې. اۏر‌دا کیمین’سه اۆزۆنۆ گؤردۆ. یالنېز بیر آن‌لېغا، اؤته‌ری گؤردۆ. آما بو بیر آن بس ایدی. بو بیرجه آن مریمه بس ایدی کی، پنجره‌ده تعجّۆبدن گئنیش آچېلمېش گؤز‌لری، آچېلا قالمېش آغزې گؤرسۆن، تانېسېن. سۏنرا پنجره‌ده‌کی اۆز ایتدی، تله‌سیک إندیریلن پرده‌نین آرخاسېندا یۏخ اۏلدو.
سۏنرا کیمین’سه أل‌لری قېزېن قۏلتوق‌لارېندان توتوب آیاق‌لارېنې یئردن اۆزدۆ. مریم چېرپېندې، جیب‌لرینده‌ن داش‌لار تؤکۆلدۆ. اۏنو ماشېنا آپارېب آرخادا سۏیوق، دری اۏتوراجاغا أڲلَشدیرنه قَدَر قېز چېرپېنېر، آغلایېردې.
. . .
سۆرۆجۆ یاواشدان، لاپ پېچېلتې ایله دانېشېر، اۏنو ساکیت‌لَشدیرمه‌ڲه چالېشېردې. مریم اۏنو إشیتمیردی. بۆتۆن یۏل بۏیو آغلادې. آغرېدان، درددن، اومودسوز‌لوقدان هېچقېردې، هېچقېردې… چۏخ اوتانېر، خجالت چکیردی – گؤر نئجه آخماق اۏلوب، جلیل’له گؤرۆشمه‌ڲه حاضېرلاشېردې. حیجابې پالتارې‌نېن رنگینده اۏلمادېغې اۆچۆن بونو اؤزۆنه نئجه درد إله‌ییردی. هئراتا قَدَر پییادا گلدی. قایېتماقدان نئجه واز کئچدی، صاحاب‌سېز ایت‌لر کیمی کۆچه‌ده گئجه‌له‌دی.
آخې نانا دئمیشدی. خبردار إتمیشدی اۏنو. دۆزۆنۆ دئمیشدی اۏنا.
بس ایندی آناسې‌نېن گؤزلرینه نئجه باخاجاق!؟
مریم پنجره‌ده گؤردۆڲۆ اۆزۆ اونودا بیلمیردی. اۏ، مریمین کۆچه‌ده یاتماسېنا راضې اۏلموشدو. کۆچه‌ده! قېز اۆزۆقۏیلو ماشېنېن دری اۏتوراجاغېنا اوزانېب یئنی‌دن هؤنکۆردۆ. اۆزۆنۆ قالدېرماق ایسته‌میردی، هئچ کیمین اۏنو گؤرمه‌سینی ایسته‌میردی. دۆشۆندۆ کی، یَقین بۆتۆن هئرات بوندان خبر توتوب – اۏ، اؤزۆنۆ نئجه رۆسوای إدیب. حئییف کی، مۏللا فئیضول’لا یانېندا دَڲیل. اۏ، قېزېن باشېنې دیزینه قۏیوب ساکیت‌لَشدیرَر، ته‌سکین إدَردی.
بیر آزدان یۏل داغا قالخماغا باشلادې. ماشېن چتین‌لیک’له گئدیردی. اۏنلار هئرات’لا گۆل دامان آراسېندا‌کې یۏلو یارې إتمیشدیلر.
ایندی نانایا نه دئیه‌جَک؟ نئجه عۆذر ایسته‌یه‌جک؟ اۏنون اۆزۆنه نئجه باخاجاق؟ ماشېن دایاندې. سۆرۆجۆ اۏنا دۆشمه‌ڲه کؤمَک إتدی.
– من کؤمَک إده‌رم سنه، – یاواشدان قېزا دئدی. اۏنلار دیکه قالخان جېغېر’لا اۆزۆیوخارې یئریدیلر. جېغېرېن هر ایکی طرفینده شیره‌لی سارماشېق اۏت‌لارې
بیتمیشدی. اۏر‌دا-بوردا سایرېشان یابانې چیچک‌لرین لچک‌لرینده آرې‌لار وېزېلداشېردې. سۆرۆجۆ اۏنون ألینی توتوب چایې کئچمه‌ڲه کؤمَک إتدی. اۏ بیری ساحیلده مریم ألینی چکیب اؤزۆ گئتمه‌ڲه باشلادې. سۆرۆجۆ دانېشېردې کی، تئزلیک’له ایلده یۆز ییرمی گۆن، سَحَردن آخشاما قَدَر أسن مشهور هئرات کۆلَک‌لری باشلایاجاق، سۏنرا دا کی، آغجاقاناد‌لار آمان وئرمه‌یه‌جَک… اۏ، قفیلدن دایاندې، مریمین قاباغېنې کسیب أل‌لری ایله اۏنون گؤزلرینی توتماغا، قارشې‌سېنې کسمه‌ڲه، قېزې گلدیک‌لری طرفه، گئرییه قایتارماق ایسته‌دی.
– قایېت گئری! یۏخ! باخما! اۆزۆنۆ چئویر و قاچ بوردان! آما اۏ گئجیکمیشدی. مریم هر شئیی گؤردۆ.
کۆلَک سؤیۆد‌لری یئلله‌ییر، باشېنې آشاغې سالمېش بوداق‌لارې هردن پرده
کیمی ترپه‌دیر، آرالایېردې. مریم آغاجېن آلتېندا‌کې تۆکۆرپه‌ردیجی مَنظَره‌نی گؤردۆ: چئوریلمیش اۏتورقا، هۆندۆر بوداقدان آسېلمېش کندیر، نانا‌نېن کندیردن آسېلمېش مئییتی.
6.
نانا‌نېن مئییتینی گۆل دامان کندی‌نین قبریستان‌لېغېندا دَفن إتدیلر. مریم قادېن‌لار آراسېندا، بیبیجا‌نېن یانېندا دایانمېشدې، مۏللا فئیضول’لا بیر یاندا دوروب یاسین اۏخویوردو، کیشی‌لر نانا‌نېن مئییتینی قبیره ساللادېلار.
دَفندن سۏنرا جلیل مریمی داخمایا آپاردې. اۏنلارېن آرخاسېنجا گلَن آدام‌لارېن گؤزۆنده درد چَکَن، قایغې‌کئش، مئهریبان آتا رۏلونو اۏینادې. مریمی یاتاغېنا اوزاندېرېب یانېندا اۏتوردو، جانی-دیلدن اۆز-گؤزۆنۆ یئلپیکله‌دی، ألینی آلنېنا چَکدی. سۏنرا آیاغا قالخېب قېزې‌نېن شئی‌لرینی بیر چمدانا یېغدې. اۆز-گؤزۆنه حۆزن ایفاده‌سی وئریب تکرار-تکرار سۏروشدو کی، “سنه بیر شئی لازېم دَڲیل کی؟ بیر شئی لازېم دَڲیل کی؟”
– مۏللا فئیضوللانې منیم یانېما چاغېر، – مریم خواهیش إتدی.
– هه، ألبتّه. اۏ، حَیَطده دیر. بو ساعات.
مۏللا فئیضوللا‌نېن آرېق، چلیم‌سیز وۆجودو قاپېدا گؤرۆننده مریم همین گۆن ایلک دفعه آغلادې.
– آه، مریمجان…
اۏ، مریمین یانېندا اۏتوردو، اۏنون یاناغېنې سېغاللادې.
– آغلا، مریمجان، بیر آز آغلا. اوتانما. آما، قېزېم، یادېندا ساخلا. “قوران” دئییر کی، “هر شئیین ایختییارې ألینده اۏلان آللاه اوجادېر، اولودور. اۏ، هر شئیه قادیر دیر. بیزی سېناق‌لارا چکمک اۆچۆن یاشامې و اؤلۆمۆ یارادان اۏ دېر. اۏ، یئنیلمز قۆوّت صاحابې دېر، باغېشلایاندېر”. “قوران” حقیقتی دئییر، قېزېم.
هر سېناغېن، هر دردین بیر نه‌دنی وار. قۏی آللاه سنه یاردېمچې اۏلسون، هر شئی اۏنون ألینده دیر.
آما مریم آللاهېن سؤز‌لرینده تَسَلّی تاپمېردې. همین گۆن تاپمېردې. اۏنون قولاق‌لارېندا یالنېز نانا‌نېن سؤز‌لری عکس-صَدا وئریردی. نانا‌نېن دئدیک‌لری. “سن گئتسن، من اؤله‌رَم. ساده‌جه، اؤله‌رَم”. قېزېن گؤز یاش‌لارې دایانماق بیلمیر، آخېب مۏللا فئیضوللا‌نېن خال-خال اۏلموش أل‌لری‌نین کاغېذ کیمی آغ، سۏلقون دری‌سینی ایسلادېردې.
إوه قایېدارکن جلیل ماشېنېن آرخا اۏتوراجاغېندا مریم’له یاناشې اۏتورموش، قۏلونو اۏنون چیڲنینه آشېرمېشدې.
– سن منیم’له یاشایا بیلَر‌سن، مریمجان. دئمیشَم، بیر اۏتاق حاضېرلاسېن‌لار سنین’چۆن. ایکینجی مرتبه‌ده. إله بیلیرم، خۏشونا گله‌جَک. پنجره‌لری باغا آچېلېر.
ایلک دفعه آتاسېنا نانا‌نېن قولاق‌لارې ایله قولاق آسدې. أوّل‌لر گیزلَدیرمیش، سؤزلری‌نین بۆتۆنلۆک’له ساختا و یالان اۏلدوغو ایندی اۆزه چېخېردې. ایندی اۏنو گؤرمه‌ڲه گؤزۆ یۏخدو.
ماشېن جلیلین إوی‌نین یانېندا دایاناندا شۏفئر اۏنلار اۆچۆن ماشېنېن قاپې‌سېنې آچدې، یۆک یئریندن مریمین چمدانېنې دۆشۆردۆ. جلیل قېزېن چیڲنیندن توتوب ایکی گۆن قاباق مریمین بۆتۆن گئجه اۏنو گؤزله‌یه‌رَک یانېندا یاتدېغې همین قاپې‌دان حَیَطه گیردی. ایکی گۆن قاباق – اۏندا، بو باغدا جلیل’له یاناشې گزمکدن باشقا مریم دۆنیادا هئچ نه ایسته‌میردی. ایکی گۆن ایچینده یاشامې نئجه ده آلت-اۆست اۏلدو!؟ بۏز، چېنقېل دؤشَنمیش جېغېر’لا یئریییر، باخېش‌لارېنې یئردن آیېرا بیلمیردی. بیلیردی کی، باغدا آدام‌لار وار، یاواشدان نه ایسه دانېشېر، اۏنلارا یۏل وئریردیلـر. اۏنلارېن نظرلرینی اؤز اۆزه‌رینده حیسّ إدیر، پنجره‌لردن باخدېق‌لارېنې سئزیردی.
إوه داخیل اۏلاندا دا مریم باشېنې آشاغې سالمېشدې. آیاق‌لارې آلتدا سککیزگوشه‌لی، سارې-گؤڲ ناخېش‌لارې اۏلان تۆند-قېرمېزې رنگلی خالچا سریلمیشدی. گؤزلری‌نین اوجو ایله مرمر هئیکَلجیک‌لرین آیاق‌لارېنې، وازا‌لارېن آشاغې حیصّه‌سینی، دوواردان آسېلمېش خالې‌نېن نه‌فیس ساچاق‌لارېنې گؤره بیلیردی. عئینی’له بو جۆر بیر خالچا دا اۏنلارېن یوخارې قالخدېغې گئنیش پیلله‌کن‌لره سریلمیشدی. پیلله‌کَنین باشېندا جلیل سۏلا بورولدو، اۏنلار اوزون، خالچا دؤشَنمیش کۏریدۏر‌دان کئچیب گئتدیلر. آتاسې قاپې‌لارېن بیری‌نین قاباغېندا آیاق ساخلایېب اۏنو آچدې و اۏنلار ایچه‌ری گیردیلـر.
– باجې‌لارېن نیلوفر و آتی هردن بو اۏتاقدا اۏینایېرلار، – جلیل دئدی. آما، عۆمومییَّت’له، بو اۏتاق قۏناق‌لار اۆچۆن نظرده توتولوب. سَنین اۆچۆن بوردا راحات اۏلاجاق. یاخشې دېر، یۏخ؟
یاتاغې‌نېن اۆستۆنده‌کی یاشېل گۆللۆ پتونون اۆزۆ آرې شانې‌نېن ناخېش‌لارېنې خاطېرلادېردې.
پرده‌لری ده عئینی ناخېش‌لار بزه‌ییردی. پنجره‌لردن باغېن فۆسونکار مَنظَره‌سی آچېلېردې. یاتاغې‌نېن یانېندا اۆستۆنده گۆل وازاسې اۏلان اۆچ سیییرمه‌لی کامۏد قۏیولموشدو. دووار‌لار بۏیو رَف‌لر دۆزۆلمۆش، دووارلاردا مریمین تانېمادېغې آدا‌لارېن شکیل‌لری آسېلمېشدې. رَف‌لرین بیرینده مریم عئینی رنگلی، عئینی فۏرما‌لې، بیر-بیرینه اۏخشار، آما چئشیدلی اؤلچۆلۆ آغاج قۏلچاق‌لارېن دۆزۆلدۆڲۆنۆ گؤردۆ. قۏلچاق‌لار بیری اۏ بیریندن کیچیک اۏلماق’لا بؤیۆکدن کیچییه دۏغرو دۆزۆلمۆشدۆ.
جلیل مریمین باخېش‌لارېنې توتوب دئدی:
– بونلار ماتریۏشکادې. مۏسکۏدان گتیرمیشَم. ایسته‌سن، گؤتۆرۆب اۏینایا بیلَر‌سن. هئچ کیم هئچ نه دئیه بیلمَز.
مریم یاتاقدا اۏتوردو.
– ایندی سنه بیر شئی لازېم دَڲیل کی؟ – جلیل سۏروشدو.
مریم اوزاندې، گؤزلرینی یومدو. بیر آزدان إشیتدی کی، آتاسې یاواشجا قاپېنې اؤرتدۆ.
مریم بۆتۆن گۆنۆ اۏتاغېندان چېخمېر، بیرجه توالئته دۆشۆردۆ. ایلک دفعه قاپېنې اۏنون اۆزۆنه آچمېش دۏداغې دؤڲمه رسملی قوللوقچو قېز پۏدنۏسدا اۏنا یئمک گتیریردی: قوزو أتیندن کاباب، سبزی، آش، شۏربا. مریم، دئمک اۏ‌لار کی، هئچ نه یئمیردی. جلیل گۆنده نئچه دفعه اۏنا باش چکیر، یاتاقدا یانېندا اۏتورور، اۏنو ناراحات إدَن بیر شئیین اۏلوب-اۏلمادېغېنې سۏروشوردو. “سن بۆتۆن
عائله ایله آشاغېدا اۏتوروب ناهار إله‌یه بیلَر‌سن”، – جلیل بیر دفعه دئدی. دئسه ده، اینانمېردې. مریم دئدی کی، یۏخ، آیرېجا یئسه یاخشېدې. جلیل تله‌سیک راضېلاشدې.
پنجره‌دن حَیَطه باخاندا مریمین ایستر-ایسته‌مَز ماراق’لا مۆشاهیده إتدیڲی و هر شئیدن چۏخ گؤرمَک ایسته‌دیڲی جلیلین هر گۆن ایشه گئتمه‌سی و گلمه‌سی ایدی. قوللوقچولار اۏرا-بورا وورنوخور، باغمان اۏرانژئرئیادا کۏل‌لارېن باشېنې وورور، آغاج‌لارې سووارېردې. حَیَط قاپې‌سېنا تئز-تئز اوزون، پار-پار پارېلدایان ماشېن‌لار یاخېنلاشېر، ماشېن‌لاردان کۏت‌شالوار، چاپان، یا دا قاراگۆل پاپاق‌لار گئیمیش کیشی‌لر، حیجابلې قادېن‌لار، ساچ‌لارې سلیقه ایله دارانمېش اوشاق‌لار دۆشۆردۆ. مریم گؤرۆردۆ کی، جلیل قۏناق‌لار’لا نئجه گؤرۆشۆر، ألینی سینه‌سینه قۏیوب اۏنلارېن آروادلارېنا نئجه تعظیم إدیر، سلاملا‌شېر، باشا دۆشۆردۆ کی، نانا هر شئیی دۆز دئییب. اۏ، بورادا یاد ایدی.
“بس من هارادا یاد دَڲیلم؟ ایندی نه إتمه‌لی؟”
“سَنین دۆنیادا وارېن-یۏخون منم، مریم. من اۏلماسام، سن تک-یالقېز قالا‌جاقسان. هئچ کیمین اۏلمایاجاق. سن اؤزۆن ده هئچ کیم اۏلاجاقسان.”
داخما‌نېن یان-یؤوره‌سینده‌کی سؤیۆد‌لری یالایېب کئچن کۆلَک کیمی، قېزېن وۆجودونو اینتهاسېز، قارا-قورا فیکیرلـر چولقایېردې.
جلیلین إوینده اۏلدوغو ایکینجی گۆن اۏنون یانېنا بالاجا بیر قېز گلدی.
– من بورادان بیر شئی گؤتۆرمه‌لی‌یم، – دئدی.
مریم یاتاقدا اۏتوروب پتونو آیاق‌لارې‌نېن اۆسته چَکدی.
بالاجا قېز اۏتاقدان کئچیب دۏلابېن قاپې‌سېنې آچدې، اۏردان کوادراتشکیللی، بۏز بیر قوطو گؤتۆردۆ.
– بیلیر‌سن، بو نه‌دیر؟ – قېز قوطونون آغزېنې آچدې. – بو، قرامافۏندور. قرام-اۏ-فۏن. اۏنون اۆستۆنده وال اۏخودور‌لار، موسیقییه قولاق آسېر‌لار.
– سَنین آدېن نیلوفه‌ردی؟ سککیز یاشېن وار؟
بالاجا قېز گۆلۆمسۆندۆ. عئینَن جلیل کیمی گۆلۆردۆ. چنه‌سی ده اۏنونکو کیمی باتېق ایدی.
– سن هاردان بیلیر‌سن؟
مریم چیڲین‌لرینی چَکدی. نئجه دئسین کی، بیر زامان بالاجا بیر داشا بو قېزېن دا آدېنې وئرمیشدی.
– ماهنېیا قولاق آسماق ایسته‌ییرسَن؟ مریم یئنه چیڲین‌لرینی چَکدی.
نیلوفر قرامافۏنو شبکه‌یه تاخدې. قوطونون قاپاغې آلتېندان والاۏخشار
بیر شئی چېخارتدې، فېرلانان دیسکین اۆستۆنه قۏیوب ایڲنه‌نی آشاغې إندیردی. موسیقی سَسلَندی.
چیچک لچیینده مکتوب یازاردېم،
أن شیرین سؤز‌لری دئیَردیم سنه.
سؤیله، هاردا قالمېسان،
آی قلبیمین سولطانې؟
آی قلبیمین سولطانې…
– بو ماهنېنې إشیتمیسَن؟
– یۏخ.
– بیر ایران فیلمینده‌ن دیر. آتامېن کینۏ-تئاترېندا باخمېشام اۏ فیلمه. سن فیلمه باخماق ایسته‌ییرسَن؟
مریم دینمه‌میش نیلوفر أل‌لرینی، آلنېنې دؤشه‌مه‌ڲه قۏیوب آیاق‌لارېنې یوخارې قالدېردې، باشې اۆسته دایاندې.
– سن بئله إله‌یه بیلیر‌سن؟
– یۏخ.
نیلوفر آیاق‌لارېنې آشاغې سالېب دوردو، کۆره‌ڲیندن کۏفتاسېنې آشاغې چَکدی.
– من اؤرگه‌ده‌رم سنه، – قېز پؤرتمۆش اۆزۆند‌ن ساچ‌لارېنې یېغدې. – سن بورادا چۏخ قالا‌جاقسان؟
– بیلمیرَم.
– سن دئمیسَن کی، منیم باجېمسان، آما آنام بئله دئمیر.
– من هئچ واخت بئله شئی دئمه‌میشم، – مریم یالاندان دئدی.
– آنام دئییر کی، دئمیسَن. آما باجېمسان، یا یۏخ، منیم’چۆن فرقی یۏخدو.
مریم یئرینده اوزاندې.
– من یۏرولموشام.
– آنام دئییر کی، سَنین آنانې جین توتوب، اۏ دا اؤزۆنۆ اؤلدۆرۆب.
– بس دیر، اۏنو دا سؤندۆر، – مریم قېزا سارې دؤندۆ. – موسیقینی دئییرَم.
همین گۆن بیبیجان اۏنو یۏلوخماغا گلدی. اۏ گلنده یاغېش یاغېردې. أتلی-جانلې آرواد اؤزۆنۆ یاتاغې‌نېن یانېنداکې اۏتورقایا یېخېب اۆز-گؤزۆنۆ تورشوتدو.
– بو یاغېشلې هاوا آیاق‌لارېمېن دۆشمنی’دی، مریمجان. لاپ اؤلدۆرۆر منی. بیر بورا گل گؤرۆم. بیبیجا‌نېن یانېنا گل، قېزېم. آغلاما آنجاق. گل گؤرۆم. سن… زاواللې بالام. بو نئجه درددی، ایلاهی؟ طیفیل نئیله‌سین؟
همین گئجه مریمین گؤزۆنه یوخو گئتمه‌دی، پنجره‌دن قاران‌لېق گؤڲ‌لره باخدې، باخدې… بیرینجی مرتبه‌ده‌کی آیاق سَس‌لرینی، پنجره‌نی دؤڲه‌جله‌ین یاغېشېن شېرېلتې‌سېنې، إوه گلَن قۏناق-قارانېن دووارېن اۏ اۆزۆنده‌کی بۏغوق دانېشېق سَس‌لرینی إشیدیردی. مۆرگۆ‌له‌مک ایسته‌ییردی کی، آشاغېدان قېشقېرېق سَس‌لری إشیتدی. بیرینجی مرتبه‌ده کیمسه حیرص’له، غضب’له دانېشېردې. آیېرد إده بیلمه‌دی. سۏنرا چېرپېلان قاپې‌نېن سَسی گلدی.
سَحَری گۆن مۏللا فئیضول’لا اۏنا باش چکمه‌ڲه گلدی. کؤهنه دۏستونو، اۏنون آغ ساققالېنې، مئهریبان، دیش‌سیز تَبَسّۆمۆنۆ گؤرَن کیمی مریمین گؤز‌لری یئنی‌دن یاشاردې. یاتاقدان دیک دوردو، تله‌سیک اۏنون قاباغېنا یۆیۆردۆ. مۏللا‌نېن ألینی اؤپدۆ، مۏللا دا اۏنون آلنېنې اؤپدۆ. اۏنا اۏتورماغا اۏتورقا وئردی.
مۏللا ألینده‌کی “قوران”اې مریمه گؤرسه‌دیب کیتابې آچدې.
– إله بیلیرم، دَرس‌لریمیزه داوام إده‌جه‌ییک، إله‌می؟
– بیلیر‌سیز، مۏللا صاحیب، من داها دَرس اۏخوماق ایسته‌میرم. سیز منه بو ایل‌لر عرضینده “قوران”اېن بۆتۆن سوره‌لرینی، آ‌یه‌‌لرینی اؤرگتمیسیز.
مۏللا فئیضول’لا گۆلۆمسۆندۆ، أل‌لرینی یوخارې قالدېردې – “من تسلیم”.
– یاخشې یئرده توتدون منی. بس سنه دَڲمه‌ڲه نه بهانه تاپېم؟
– بهانه-زاد لازېم دَڲیل. ساده‌جه گلین، والسّلام.
– سن منه قارشې چۏخ مئهریبانسان، مریمجان.
مۏللا “قوران”اې اۏنا وئردی. اؤرگتدیڲی کیمی، قېز “قوران”اې اۆچ دفعه اؤپدۆ.
هر دفعه ده آلنېنا یاپېشدېراراق. سۏنرا اۏنو شریعَت اؤرگتمنینه قایتاردې.
– نئجه‌سن، قېزېم؟
– دؤز‌مه‌ڲه چالېشېرام، – دئمیشدی کی، بۏغازېندا داش کیمی بیر شئی ایلیشیب قالدې. – داخمادان گئتمزدن قاباق اۏنون منه دئدیڲی سؤزلر إله هئی یادېما دۆشۆر. دئییردی کی…
– یۏخ، یۏخ، یۏخ… – مۏللا فئیضول’لا ألینی قېزېن دیزینه ووردو. – سَنین آنان، آللاه باغېشلاسېن اۏنو، ناراحات و بدبخت قادېن ایدی، مریمجان. اۏ، چۏخ دَهشَتلی بیر ایش گؤردۆ. اؤزۆنه قېیدې. سنه ده. آللاها دا خۏش دَڲیل بو. آللاه اۏنو باغېشلایار، چۆنکی اۏ، هر شئیی باغېشلایان دېر. آما آللاه اۏنون إتدیڲی ایله راضې دَڲیل. یاشام مۆقَدَّسدیر، اۏنا قېیان – اؤزۆنۆن، اۏلسون یا باشقا‌سې‌نېن، فرقی یۏخ دېر – آللاهېن نظرینده بؤیۆک گۆناه ایشله دیر. بیلیر‌سن… – مۏللا فئیضول’لا اۏتورقاسېنې یاخېنا چَکدی، مریمین ألیندن توتدو – سَنین آنانې سن هله دۏغولمامېشدان، کیچیک یاش‌لارېندان تانېیېردېم من. هله اۏ واختدان بدبخت ایدی. بو قارا عَمَلین تۏخومو چۏخدان أکیلمیشدی. من سنه گؤره قۏرخورام. دئدیڲیم اۏ دېر کی، سَنین بوندا هئچ بیر تقسیرین یۏخ دېر، قېزېم.
– من اۏنون یانېندان گئتمه‌مه‌لی ایدیم. من…
– بئله دانېشما. بو سؤز‌لرین فایداسې یۏخدو، مریمجان. منی إشیدیرسَن؟ بئله شئی‌لر آداما عذاب وئریر. سَنین هئچ بیر گۆناهېن یۏخدو. یۏخدو، دئییرَم.
مریم باشې ایله تصدیق إتدی. چۏخ ایسته‌ییردی کی، مۏللا فئیضوللایا اینانسېن. آما اینانمېردې.
بیر هفته کئچدی. بیر گۆن مریمین قاپې‌سېنې دؤڲدۆلر. اوجابۏی، آغ بَدَن‌لی، سارې‌شېن ساچلې بیر قادېن ایچه‌ری گیردی. اۏنون اوزون بارماق‌لارې مریمین گؤزۆندن یایېنمادې.
– منیم آدېم أفسوندور، – قادېن دئدی. – نیلوفرین آنا‌سې. گل آشاغې، مریم، گل، یویون، یانېمېز‌دا اۏتور.
مریم دئدی کی، یوخارېدا اۏلسا، یاخشې دېر.
– نا فاهمیدی، یۏخ، باشا دۆشمه‌دین. دانېشما‌لې‌یېق. بو، چۏخ واجیب دیر.
7.
جلیل’له آرواد‌لارې اوزون‌سۏو تۆند-شابالېدې رنگلی میزین یان-یؤوره‌سینده اۏتورموشدولار. مریم اۏنلار’لا اۆزبه‌ۆز اۏتوردو. میزین اۏرتاسېندا بولور واز، اۏنون دا ایچینده گۆل‌لر واردې. بونلارېن یانېندا سو بارداغې قۏیولموشدو. نیلوفرین آنا‌سې، سارې‌شېن ساچلې أفسون جلیلین ساغېندا اۏتورموشدو. خدیجه و نرگیز اۏنون سۏل طرفینده اۏتورموشدولار. قادېن‌لار بۏیون‌لارېنا – باش‌لارېنا یۏخ – سلیقه‌سیز شکیلده نازیک قارا یای‌لېق باغلامېشدېلار.
هه، نانا‌نېن اؤلۆمۆنۆ نه ایسه خاطېرلاتمالېدې آخې! إله‌بیل یاس ساخلایېرلار. یَقین، إله ایندیجه باغلایېبلار. جلیل دئمیش اۏ‌لار – مریم اؤزۆلۆڲۆنده بونلارې فیکیرلَشیردی.
أفسون بارداقدان ایستیکانا سو سۆزۆب مریمین قاباغېنا – داما-داما مندیلین اۆستۆنه قۏیدو.
– یاز هله ایندی گیریب، آما هاوا‌لار آرتېق ایستیدی، – أفسون دئدی و ألی‌نین حرکتی’له اۆزۆنه یئلپیک ووردو.
– اؤزۆنۆ نئجه حیسّ إدیرسن؟ – نرگیز دئدی. – اۏنون بالاجا چنه‌سی، قېورېم، قارا ساچ‌لارې واردې. – إله بیلیرم، اؤزۆنۆ راحات حیسّ إدرسن بیز‌ده. آغېر سېناقدې، ألبتّه. چۏخ چتیندی…
اۏ بیری ایکی قادېن باش‌لارې ایله تصدیق إتدی. قاش‌لارېنې چاتېب جانې‌یانان‌لېق’لا
مریمه گۆلۆمسه‌دیلر.
مریمین قولاق‌لارې گوپپولدایېر، بۏغازې آجېشېردې. بیر قورتوم سو ایچدی.
جلیلین آرخاسېندا‌کې إنلی پنجره‌دن چیچک‌لَمیش آلما آغاج‌لارې گؤرۆنۆردۆ. پنجره‌نین یانېنداکې دوواردا بالاجا آغاج دۏلاب، اۏنون دا ایچینده ساعات و
جلیلین اۆچ اۏغلو ایله بیرلیکده با‌لېق توتان یئرده چکیلمیش شکلی واردې. اۏنلار أل‌لرینده گۆنَشده برق ووران ایری بیر با‌لېق توتموشدولار، گۆلۆردۆلر.
– دئمک، بئله، – أفسون دیللَندی. – من، یانې، بیز سنی بورا گتیرمیشیک کی، سنه دئیه‌جک‌لریمیز وار. خئییردیر، ألبتّه.
مریم گؤزلرینی قالدېراندا حیسّ إتدی کی، قادېن‌لار بیری-بیری ایله باخېشدېلار. جلیل بونلارې گؤرمۆرمۆش کیمی نظرلرینی سو بارداغېنا دیکمیشدی. ایندی ده، یَقین کی، هامېدان یاشجا بؤیۆک اۏلان خدیجه باشلادې. و مریم حیسّ إتدی کی، بو وظیفه بؤلگۆسۆ ده ایلک اؤنجه‌دن، اۏنو بورا چاغېرمامېشدان قاباق مۆذاکیره اۏلونوب. اۏ، مریمه سارې دؤندۆ:
– سَنین آداخلېن وار.
مریمین دالاغې سانجدې.
– نه‌ییم… وار؟ – قېزېن دۏداق‌لارې سؤز توتموردو.
– خسته‌قار. آداخلې. آدې رشیددیر، – خدیجه دئدی. – سَنین آتانېن بیزنئس اۏرتاغې اۏنو یاخشې تانېیېر. رشید پوشتوندور، قندهاردا آنادان اۏلوب، آما کابولدا یاشایېر. دئه مازانق رایۏنوندا. اؤزۆنۆن ایکی‌مرتبه‌لی إوی وار.
أفسون باشې ایله تصدیقله‌دی.
– اۏ، فارسجا دا دانېشېر، بیزیم کیمی، سَنین کیمی. پوشتون دیلینی اؤرگنمه‌ڲه ده إحتیاجېن اۏلماز.
اۏتاق مریمین باشېنا فېرلاندې، یئر آیاغې‌نېن آلتېندان قاچېردې.
– رشید چکمه‌چی دیر، – خدیجه دئدی. – آما عادی پین‌ه‌چی دَڲیل. یۏخ، یۏخ. اۏنون اؤز دۆکانې وار، یاخشې اوستادېر، کابولدا هامې اۏنون یانېنا گلیر. دیپلۏمات‌لار، پرئزیدئنت عائله‌سی‌نین عۆضو‌لری اۏنا سیفاریش‌لر وئریر. اۏ جۆر بؤیۆک آدام‌لار… اۏنا گؤره اۏ، سنی ده یاخشې ساخلایا بیلَر.
مریم گؤزلرینی جلیله دیکدی. اۆره‌ڲی کؤکسۆنده‌ن قۏپوب دۆشه‌جکدی.
– بو، دۏغرو دېر؟ اۏنون دئدیڲی دۏغرو دېر؟
آما جلیل اۏنا باخمېردې. آلت دۏداغې‌نېن اوجونو چئڲنه‌ییر، گؤزلرینی بارداقدان آیېرمېردې.
– اۏ، ألبتّه، سَندَن بیر آز یاشلېدېر، – أفسون دئدی. – دئیه‌سن، قېرخې کئچیب.
إله دَڲیل، نرگیز؟
– هه، إله دیر. آما من گؤرمۆشَم کی، دۏققوز یاشلې قېز‌لارې آلتمېش یاشلې کیشی‌لره أره وئریرلـر. هامېمېزېن باشېنا گلیب. سَنین نئچه یاشېن وار؟ اۏن بئش؟ یئتیشمیش قېزسان. أره گئتمک اۆچۆن أن یاخشې واخت دېر.
قادېن‌لار یئر به یئردن تصدیق إتدیلر. بس مریمین باجې‌لارې – سعیده،
ناهید؟ آخې اۏنلارېن دا اۏن بئش یاشې وار؟ ایکی‌سی ده هئراتدا، “مئهری” قېز مکتبینده اۏخویور. سۏنرا دا کابولدا بیل‌یوردا گیرمک ایسته‌ییر‌لر. بس نه
عجب، اۏنلار اۏن بئش یاشدا أره گئتمک اۆچۆن یئتیشمه‌ییبلر؟
– اۏنو دا دئییم کی – نرگیز داوام إتدی، – رشیده ده بؤیۆک ایتکی اۆز وئریب. اۏن ایل قاباق آروادې دۏغوش زامانې اؤلۆب. اۆچ ایل أوّل ایسه اۏغلو گؤلده باتېب.
– بؤیۆک درد دیر، ألبتّه. سۏن ایل‌لر إولنمک ایسته‌سه ده، مۆناسیب قېز تاپمایېب.
– من ایسته‌میرم، – مریم دئدی. سۏنرا جلیله باخدې. – أره گئتمک ایسته‌میرم من! منی مجبور إتمه‌ڲین.
اؤز سَسیندن زهله‌سی گئتدی. بو، نه یالوارماقدې؟ خواهیش یۏخ، طلب إتمک لازېم دېر!
– اؤزۆنۆ عاغېللې آپار، مریم.
قادېن‌لاردان کیم ایدی بو سؤز‌لری دئیَن – آیېرد إده بیلمه‌دی. گؤزله‌دی کی، گؤرسۆن، جلیل نه دئییر.
بۆتۆن بونلار آخې دۏغرو اۏلا بیلمَز!
– بوندان سۏنراکې یاشامېنې بورادا یاشایا بیلمَز‌سن، آخې.
– ایسته‌میرسن اؤز عائله‌ن اۏلسون؟
– هه ده، اؤز إوین، اؤز اوشاق‌لارېن…
– سن ایره‌لی باخما‌لې، یاشاما‌لېسان.
– یاخشې اۏلاردې کی، سن یئرلی‌لردن بیرینه – تاجیکه أره گئده’یدین، آما رشید ساغلامدې، هم ده سنی ایسته‌ییر. إوی، ایشی وار. أساس دا بو دېر، إله دَڲیل؟ کابول ایسه گؤزَل، فۆسونکار شَهَر دیر. بیر ده بئله ایمکان أله دۆشمز، قېز.
– من مۏللا فئیضوللا‌نېن إوینده یاشایاجاغام – ایندی مریم قادېن‌لارا دئدی. – اۏ راضې اۏ‌لار. بیلیرم، راضې اۏ‌لار.
– بونون نه فایداسې؟ – خدیجه دئدی. – اۏ، قۏجا دېر، هم ده… – قادېن فیکرینی ایفاده إتمک اۆچۆن دۆرۆست سؤز آختاردې. مریم بونو باشا دۆشدۆ و اؤزۆلۆڲۆنده اۏنون فیکرینی تاماملادې “…هم ده بیزه یاخېن دېر”. باشا دۆشدۆ کی، “بیر ده بئله ایمکان أله دؤشمه‌یه‌جَک” سؤز‌لری نه دئمک دیر. یَقین، اؤز ایمکان‌لارېنې دا نظرده توتورلار. مریمین دۏغولماسې اۏنلارا رۆسوایچې‌لېق گتیر‌میشدی. بو ایسه رۆسوایچې‌لېغې تمیزله‌مه‌ڲه فۆرصَت ایدی، اۆسته‌لیک جلیلین رۆسوایچې
عَمَلینین ایزینی بیردفعه‌لیک ایتیرَردی‌لر. آخې مریم بو آبرې‌سېزچې‌لېغېن جانلې مۆجسَّمه‌سی ایدی. یۏخ، اۏنو بورا‌لاردان ردّ إله‌مک لازېم دېر.
– اۏ، قۏجا دېر، هم ده أپریمیش کیشی دیر، – خدیجه حؤکم’له دئدی. اۏ اؤلسه، سن نئیله‌یه‌جکسن؟ اۏنون عائله‌سینه یۆک اۏلاجاقسان؟
“نئجه کی، سن ایندی بۆزۆم اۆچۆن یۆکسن”، – مریم اۏنون فیکرینی تاماملادې. بَلی، محض بونو دئمک ایسته‌ییردی بو قادېن.
مریم اؤزۆنۆ کابولدا تَصَوّۆر إتمه‌ڲه چالېشدې: بؤیۆک، یاد، ایزدیحاملې بیر شَهَر. جلیلین دئدیڲینه گؤره، تَخمینَن آلتې یۆز أللی کیلومئتر هئراتدان
دۏغو طرفده. مریم ایسه اؤز داخما‌لارېندان ایکی کیلومئتردن اوزاغا گئتمه‌میشدی – اۏ دا سۏن گۆن‌لر جلیلین إوینه گلمیشدی. تَصَوّۆر إتدی کی، کابولدا یاشایېر، بئله اوزاق بیر یئرده، رشید آد‌لې یاد بیر کیشی‌نین إوینده. اۏنون ایستک‌لرینی، دئدیک‌لرینی یئرینه یئتیرمه‌لی دیر. اۏنون إوینی یېغېب-یېغېشدېرمالې، یئمه‌ڲینی پیشیرمه‌لی، پالتارېنې یومالې دېر. هله داها نه‌لر – نانا دئمیشدی اۏنا: أرلری آروادلارې‌نېن باشېنا نه اۏیون‌لار آچېر… فیکیرلَشدیکجه، جانېنا لرزه دۆشۆردۆ.
یئنی‌دن جلیله طرف دؤندۆ.
– اۏنلارا دئ. دئ کی، سن بونا ایمکان وئرمزسن.
– أصلینده، آتان راضې‌لېغېنې وئریب، – أفسون دئدی. – رشید هئراتدادېر،
کابولدان دوروب گلیب. نیککا1 صاباح سَحَر اۏلاجاق. سۏنرا اوتوبوس سیزی کابولا آپاراجاق.
– دئ اۏنلارا! – مریم چېغېردې. ایندی قادېن‌لار دا سوسوب جلیله باخېردېلار. اۏتاغا سۆکوت چؤکدۆ. جلیل بارماغېن‌دا‌کې اۆزۆڲۆ فېرلادېردې. کارېخېب قالمېشدې، علاج‌سېز‌لېغې اۆزۆند‌ن اۏخونوردو. دووارداکې ساعاتېن سَسی بَرکدن إشیدیلیردی.
– جلیلجان، – قادېن‌لاردان بیری سۏن کی، دیللَندی.
جلیل باخېش‌لارېنې آغېر-آغېر قالدېردې، مریمین باخېش‌لارېنې توتاندا یئنه گؤزلرینی یئره دیکدی. آغزېنې آچدې کی نه‌سه دئسین، دئیه بیلمه‌دی، آنجاق آغرې ایله اینیلدیه بیلدی.
– بیر شئی سؤیله، – مریم دئدی.
اۏندا جلیل دیللَندی، نازیک، تیترک سَسله دئدی:
– هر شئی جهنَّم اۏلسون، منه عذاب وئرمه، مریم. إله‌بیل کی، مریم اۏنا نه ایسه إدیردی.
إله بونون’لا دا اۏتاقداکې گرگین‌لیک أریدی – مریم حیسّ إتدی.
جلیلین آرواد‌لارې یئنی‌دن آداخلې‌نېن مزییت‌لرینی سایماغا باشلادېلار.
مریم باخېش‌لارېنې یئره دیکمیشدی. میزین أڲری، اینجه آیاق‌لارېنا، اۏوال بوجاق‌لارېنا باخېر، تۆند-شابالېدې اۆزۆنۆن جیلاسېنې سئیر إدیردی. دیققت وئردی کی،
هر دفعه نفس آلاندا میزین پارلاق سطحینه “دومان” چؤکۆر، اۏرادا عکس اۏلونان شکلی ایتیردی.
أفسون اۏنو یوخارېداکې اۏتاغېنا اؤتۆردۆ. قاپې اؤرتۆلن کیمی مریم قاپې‌نېن آچار’لا باغلاندېغېنې إشیتدی.
8.
سَحَر مریمه اوزون قۏللو، تۆند-یاشېل پالتار، آغ شالوار گئییندیردیلـر.
أفسون اۏنا یاشېل حیجاب و صندَل وئردی.
مریمی آرتېق اۏنا تانېش اۏلان همین اۏتاغا گتیردیلر. اوزون‌سۏو، شابالېدې میزین اۆستۆنده ایندی کِرِملی بادام کانفئت‌لری اۏلان واز قۏیولموش، یانېندا “قوران”، یاشېل دوواق و گۆزگۆ واردې. میزین آرخاسېندا مریمین أوّل هئچ واخت گؤرمه‌دیڲی ایکی کیشی – گؤرۆنۆر، شاهید‌لر ایدی – و تانېمادېغې مۏللا اۏتورموشدو.
جلیل مریمه اۏتورقا گؤرسَتدی. آتاسې‌نېن أڲنینده سۆرمه‌ڲی کۏت‌شالوار واردې، قېرمېزې کراوات باغلامېشدې. باشېنې تزه‌جه یوموشدو. اۏتورقانې چکیب مریمه یئر گؤرسه‌دنده گۆلۆمسه‌مه‌ڲه چالېشدې. خدیجه ایله أفسون دا ایندی مریم طرفده اۏتورموشدولار.
مۏللا دوواغا ایشاره إتدی، نرگیز درحال دوواغې مریمین باشېنا اؤرتدۆ.
– اۏنو دا چاغېرېن، – جلیل کیمه‌سه دئدی.
مریم هله آداخلې‌سېنې گؤرمه‌میشدی، آما سیقار تۆستۆسۆنۆن تۆند اییی و خۏش اۏدئکۏلۏن اییی اۏنو ووردو. جلیل هئچ واخت بئله تۆند عطیر وورموردو. مریم دوواغېن آلتېندان، گؤزلری‌نین اوجو ایله آستانادا اوجابۏی، إنلی‌کۆرَک، یئکه‌قارېن بیر کیشی‌نین دایاندېغېنې گؤردۆ. گؤردۆ و بۏغازې قورودو. باخېش‌لارېنې آشاغې سالدې. اۆره‌ڲی نئجه چېرپېنېردې؟! کیشی آغېر-آغېر یئرییه‌رَک – یئریدیکجه کانفئت وازې قۏیولموش میز تیتره‌ییردی – گلیب میزین آرخاسېندا، اۏنون یانېندا اۏتوردو. فېسېلتېیاۏخشار بیر سَسله کؤکسۆنۆ اؤتۆردۆ.
مۏللا اۏنلارا تعظیم إتدی. دئدی کی، نیککا بیر آز غئیری-عادی اۏلاجاق.
– بیلیرم کی، رشید آغا اوتوبوسا بیلیت آلېب، بیر آزدان کابولا یۏلا دۆشمه‌لیدی. اۏ دېر کی، مراسیمین بعضی حیصّه‌لریندن واز کئچمه‌لی اۏلدوق.
مۏللا خئییر-دوعا وئردی، نیکاحېن اؤنَمیندن دانېشدې. جلیلدن بو نیکاحا إعتیراضې اۏلوب-اۏلمادېغېنې سۏروشدو. جلیل باشېنې بولادې – “یۏخ”. سۏنرا مۏللا رشیددن سۏروشدو کی، مریم’له إولَنمه‌ڲه حقیقتن راضې دېرمې. رشید “هه” دئدی. اۏنون سَسی قورو پایېز یارپاق‌لارې‌نېن آیاق آلتدا خېشېلتې‌سېنې آندېرېردې.
– سن نئجه، مریمجان، بو ایزدیواجا راضېسان‌مې؟
مریم دینمه‌دی. بۏغازېنې آرېتلادې.
– راضې دېر، – قادېن‌لاردان هانسې ایسه دئدی.
– أصلینده، اۏ اؤزۆ جاواب وئرمه‌لی دیر، – مۏللا إعتیراض إتدی. – هم ده من اۆچ دفعه سۏروشاندان سۏنرا. آخې رشید اۏنون’لا إولنمک ایسته‌ییر، اۏ یۏخ کی.
مۏللا سوالېنې ایکی دفعه ده تکرار إتدی. هر دفعه داها بؤیۆک تأکید’له. مریم یئنه دینمه‌دی. جلیل یئرینده قورجالاندې، میزین آلتېندا آیاق‌لارېنې حیرص’له اۏیناتماغا باشلادې. بۏغازېنې آرېتلایان‌لارېن سایې آرتدې، دئیه‌سن.
کیچیک، آغ بیر أل میزین اۆستۆنۆن تۏزونو سیلدی.
– مریم، – جلیل پېچېلدادې.
– هه – قېزېن سَسی تیتره‌دی.
گۆزگۆنۆ دوواغېن آلتېندان اۏنا وئردیلر. مریم گۆزگۆده اؤزۆنۆ گؤردۆ
– قارېشمېش کیرپیک‌لرینی، هامار ساچ‌لارېنې. غملی، یاشېل گؤز‌لری اۏ قَدَر یاخېن ایدی کی، دئییردین، چپ‌گؤزدۆر. دری‌سی کۏبود ایدی، اۏر‌دا-بوردا لکه‌لر گؤرۆنۆردۆ.
آلنې گئنیش، چنه‌سی چۏخ بالاجا، دۏداق‌لارې نازیک ایدی. بۆتؤولۆکده اۆزۆ اوزون‌سۏو، اۆچ‌کۆنج گؤرۆنۆردۆ. گؤزَل اۏلماسا دا، سویوشیرین قېز ایدی مریم.
گۆزگۆده مریم ایلک دفعه رشیدین عکسینی گؤردۆ: ایلک باخېشدا ساده، حلیم گؤرکَمی واردې، مۆتناسیب، دۆزخطلی اۆزۆ، آزاجېق دۏنقار بورنو، بیر آز قان چکمیش گؤز‌لری، آل یاناق‌لارې، اۏ بیری دیش‌لریندن سئچیلن، بیر آز قاباغا چېخدېغې سئزیلن ایکی ایری دیشی، سېخ، جۏد قاش‌لارې اۆستۆنده، آز قالا، ایکی بارماق إ‌نینده اۏلان إنسیز آلنې، سئیرَک دن دۆشمۆش، سېخ، قارا ساچ‌لارې…
گۆزگۆده باخېش‌لارې آنی تۏققوشدو.
بو آدام منیم أریم اۏلاجاق – مریم حئیرت’له دۆشۆنۆردۆ.
اۏنلار رشیدین پئنجه‌ڲی‌نین جیبیندن چېخارتدېغې اۆزۆک‌لری بارماق‌لارېنا تاخدېلار. مریم فیکیر وئردی کی، رشیدین دېرناق‌لارې سارېمتېل-قهوه‌یی ایدی، لاپ چۆرۆمکده اۏلان آلمانېن ایچی کیمی. بیر-ایکی دېرناغې‌نېن اوجو أڲری-اۆیرۆ ایدی. اۆزۆڲۆ رشیدین بارماغېنا تاخاندا مریمین أل‌لری إله أسیردی کی، رشید اۏنا کؤمَک إتمه‌لی اۏلدو. قېزېن اؤز اۆزۆڲۆ دار اۏلسا دا، رشید اۏنو بیر حرکت’له مریمین بارماغېنا کئچیرتدی.
– کئچدی، – رشید خېرېلتې ایله دئدی.
– قشنگ اۆزۆکدۆر، مریم، – قادېن‌لاردان کیمسه دئدی. – هم ده چۏخ اینج دیر.
– ایندی قالېر مۆقاویله ایمضالاماق، – مۏللا دئدی.
مریم قۏل چَکدی – میم، رئه، یا، سۏنرا یئنه میم حرف‌لرینی یازاندا هامې‌نېن گؤزۆ اۏنون ألینده ایدی. ایکینجی دفعه مریم ییرمی یئددی ایل سۏنرا بیر سَنَده قۏل چکه‌جک، یئنه ده مۏللا‌نېن حۆضوروندا.
– بو گۆندن سیز أر-آرواد‌سېنېز، – مۏللا تنتَنه ایله دئدی. – تبریک إدیرم. رشید آلابَزک اوتوبوسدا اۏتوروب سیقار چکیردی. سیقار تۆستۆسۆ
اوتوبوسون آچېق پنجره‌سیندن بورولوب هاوایا چېخېردې. مریم اوتوبوسون آرخاسېندا، جلیلین یانېندا دورموشدو. آدام‌لار ساغ‌اۏللاشېر، بیری-بیری‌نین ألینی سېخېر، ویداع سؤز‌لری دئییردیلر. “قوران”اې اؤپۆر، آلتېندان کئچیردیلـر. باشېندا ساققېز، سیقار’لا دۏلو ایری تاباق‌لاردان اۆز‌لری گؤرۆنمه‌ڲن آیاق‌یالېن اۏغلان اوشاق‌لارې آدام‌لارېن آراسېندا وورنوخور، خېر‌داوات تکلیف إدیردیلر.
جلیل دیل آچېب دانېشېردې. دئییردی کی، کابول اۏ قَدَر گؤزَل شَهَردی کی، مۏغۏل امپراطورو بابور اؤلنده وصيّت إدیب کی، اۏنو بو شَهَرده دَفن إتسینلر. مریم بیلیردی کی، جلیل ایندی ده کابولون گؤزَل باغ‌لارېندان، زنگین دۆکان‌لارېندان، آغاجېندان، هاواسېندان دانېشاجاق – سۏنرا ایسه اوتوبوس اۏنو
اوزاق‌لارا آپاراجاق. جلیل ده اۏنا تَبَسّۆم’له أل إله‌یه‌جک، هئچ نه اۏلمامېش کیمی ردّ اۏلوب گؤزدن ایته‌جَک.
مریم بونا راضې اۏلا بیلمَزدی:
– من، آز قالا، سنه سیتاییش إدیردیم، – مریم آچېلدې.
جلیلین سؤزۆ آغزېندا قالدې. قۏل‌لارېنې سینه‌سینده چارپازلادې، سۏنرا یئنه آچدې. بیر هیندو عائله‌سی، آز قالا، اۏنلارا تۏخاناراق عۆذرخاه‌لېق إله‌یه-إله‌یه یان‌لارېندان کئچدی. أر ألینده چمدان آپارېر، قادېن ایسه اوشاغېن ألیندن توتموشدو. جلیل نزاکت’له گۆلۆمسۆندۆ.
– جۆمعه آخشامې گۆن‌لری صبیرسیز‌لیک’له گؤزله‌ییردیم سنی. حؤوصله‌م
چاتمېردې – گؤره‌سن، سنه بیر شئی اۏلمادې کی؟ گله‌جک‌سنمی؟ – مریم دئییردی.
– اوزاق یۏلدو، نه ایسه آلېب یئیَرسَن. بلکه چؤرک، پئندیر آلېم سنه؟ – آتاسې دئییردی.
– یالنېز سَنین حاققېندا دۆشۆنۆردۆم. دوعا إله‌ییردیم کی، سن یۆز ایل یاشایاسان. بیلمیردیم، عاغلېما دا گلمیردی کی، سن منه گؤره خجالت چکیر‌سنمیش.
جلیل باخېش‌لارېنې یئره دیکدی، یئنی‌یئتمه اوشاق‌لار کیمی آیاق‌قابې‌سې‌نېن بورنو ایله یئری إشمه‌ڲه باشلادې.
– هئچ دئمه، سن منه گؤره اوتانېرسانمېش.
– گَله‌جه‌یم یانېنا، – جلیل مېزېلداندې. – کابی’له، یانېنا گَله‌جه‌یم. بیز…
– یۏخ، لازېم دَڲیل. گلمه. تانېماق ایسته‌میرم سنی. گلمه. هئچ واخت! اۏ، یالوارېجې باخېش‌لار’لا مریمه باخدې.
– هر شئی قورتاردې. بیزیمکی بوردا قورتاردې. ألویداع.
– بئله یاراماز، – جلیل سَسینی قېسېب دئدی.
– هئچ اۏلماسا، مۏللا فئیضول’لا ایله ساغ‌اۏللاشماغا ایمکان وئرمه‌دین منه. مریم چئوریلیب اوتوبوسا سارې گئتدی. حیسّ إدیردی کی، جلیل آردېنجا باخېر.
سَس‌سیز-سمیرسیز. آیاغېنې اوتوبوسا قۏیاندا آرخادان اۏنون سَسینی إشیتدی.
– مریمجان.
قېز پیلله‌لری قالخېب سالۏنون آرخاسېندا، چمدانېنې آیاق‌لارې آراسېندا قۏیوب اۏتورموش رشیدین یانېندا اؤز یئرینه دۏغرو گئتدی. گؤزلری‌نین اوجو ایله گؤرۆردۆ کی، آتاسې ترۏتواردا اوتوبوس بۏیو آرخایا یئریییر، آما دؤنۆب اۏنا طرف هئچ باخمادې. جلیل اوتوبوسون پنجره‌سینی تاققېلداتدې. مریم یئنه باخمادې.
اوتوبوس ترپه‌ننده جلیل آرخاسېنجا بیر آز یۆیۆر’سه ده، قېز دؤنۆب باخمادې. بیر آزدان جلیل تۏز دومانې آرخاسېندا گؤزدن ایتدی.
مریم یئرینه کئچیب اۏتوردو. رشید ایری، قالېن ألینی اۏنون ألی اۆسته قۏیدو.
گؤزۆنۆ قېیېب اوتوبوسون شۆشه‌سیندن بایېرا باخا-باخا دئییردی:
– یاخشې، قېز، یاخېن گل. یاخشې. بئله… – إله‌بیل کی، بایېردا نه ایسه ماراقلې بیر شئی گؤرمۆشدۆ.
9.
إرته‌سی گۆن گۆن‌اۏرتا چاغې اۏنلار رشیدگیلین إوینه چاتدېلار.
– بو دا بیزیم دئه مازانق، – رشید گۆر سَسله دئدی. بیر ألینده چمدان توتموش، اۏ بیری ألی ایله تاختا قاپې‌نېن جفته‌سینی آچېردې. – بورا شَهَرین گۆنئی-باتې طرفیدی. یاخېن‌لېقدا حئیوان‌لار پارکې، بیل‌یورد وار.
مریم یۏرقون حالدا باشېنې ترپَتدی. آرتېق بونا اؤرگشمه‌لی ایدی، بیلسه ده اۏنون دئدیڲینه، دانېشېغېنا دیققتینی آرتېرما‌لې ایدی. فارس دیلینده دانېشان رشیدین کابول شیوه‌سینه، اۏنون پوشتون تلفّۆظۆنه عادت إتمه‌لی ایدی. رشیدین دۏغولدوغو قندهاردا هامې پوشتون شیوه‌سینده دانېشېردې.
آما بَللی اۏلدو کی، رشید مریمین هئرات فارسجاسېنې آسان‌لېق’لا باشا دۆشۆر.
مریم دار، داش دؤشنمه‌میش کۆچه‌نی، کۆچه بۏیو یانمېش کرپیجدن تیکیلمیش بیر-بیرینه سؤیکه‌نَن سېخ إولری، آرخاسېندا حَیَط‌لری گیزله‌دن حاصار‌لارې، یاستې دام‌لارې اؤته‌ری گؤزدن کئچیرتدی. پالچېق و ساماندان تیکیلمیش بعضی إولر شَهَری دؤوره‌له‌یَن داغ‌لار کیمی بۏز رنگده ایدی. کۆچه‌نین هر ایکی طرفینده چیرکاب سو‌لارې آخان کانال‌لا‌ر اوزانېب گئدیردی. اۏر‌دا-بوردا اۆستۆنده میلچک‌لر اوچوشان زیبیل یېغېن‌لارې گؤرۆنۆردۆ.
رشیدین إوی ایکی‌مرتبه‌لی ایدی. أوّل‌لر گؤڲ رنگ‌لَنمیش إوین دووار‌لارې ایندی سۏلموشدو. حَیَطین اۏت-عَلَفی سارالمېشدې. إوین ساغ طرفینده آنباراۏخشار تیکیلی، سۏلدا أل ناسۏسو ایله ایشله‌ین سو قویوسو، بیر آز اۏ یاندا سېرا ایله أکیلمیش، ایندی‌سه قوروموش شیو‌لر گؤرۆنۆردۆ. قویونون یانېندا، إوین دووارېنا بیتیشیک تالوارېن آلتېندا چرخ واردې.
– آتان دئییردی کی، سن با‌لېق توتماغې خۏشلایېرسان، – رشید دئدی. – بیزدن قوزئی طرفه چای‌لار وار، با‌لېق’لا دۏلودو، آپارارام سنی بیر دفعه.
رشید إوین قاپې‌سېنې آچېب مریمی قاباغا بوراخدې.
رشیدین إوی جلیلینکیندن چۏخ کیچیک، آما نانا‌نېن داخماسې ایله مۆقاییسه‌ده أصل عیمارت ایدی. بیرینجی مرتبه‌ده دَهلیز، قۏناق اۏتاغې و مطبخ یئرلَشیردی. رشید درحال قازان‌لارې، طاوالارې، کئرۏسین’له ایشله‌ین قېزدېرېجېنې و باشقا مطبخ آوادان‌لېغېنې مریمه گؤرسَتدی. قۏناق اۏتاغېندا پۆسته‌ڲی رنگده دری چکیلمیش دیوان واردې، دیوا‌نېن جېرېلمېش یئری سلیقه ایله تیکیلمیشدی.
بورادا میز، ایکی تۏخانما اۏتورقا، ایکی آچېلېب-یېغېلان اۏتورقا واردې، بوجاقدا چوقون پئچ قۏیولموشدو.
قۏناق اۏتاغې‌نېن اۏرتاسېندا دایانمېش مریم یان-یؤوره‌یه باخدې. اؤز داخما‌لارېندا ألی تاوانا چاتېردې. پنجره‌دن دۆشن گۆنَش شۆعاع‌لارې‌نېن دورومونا گؤره گۆنۆن واختېنې تعیین إتمک اۏلوردو. قاپې‌نېن جېرېلتې‌سېندان بیلیردی کی، اۏ، نه قَدَر آچېلېب. اۏتوز دؤشه‌مه تاختاسې‌نېن هر بیری‌نین هاردان
چاتلادېغېنې، هاردان قۏپدوغونو بیلیردی. آناسې‌نېن اؤلۆمۆ ایله اۏنون آلېشقان‌لېق إتدیک‌لری ده اونودولدو. اۏ، ایندی یاد بیر شَهَرده‌دیر، اؤنجه‌کی یاشامېندان اۏنو هۆندۆر داغ‌لار، درین دره‌لر، اوجسوز-بوجاق‌سېز صحرا‌لار آیېرېر. اۏ، یاد بیر إوده ایدی، تامامی’یله آیرې بیر یئرده، پنجره‌لرینه تۆند-یاشېل پرده‌لر چکیلمیش، سیقار اییی وئرَن، جۆربه‌جۆر بَلیرسیز إو أشیا‌لارې ایله دۏلو بیر إوده. تاوانا دا ألی چاتا بیلمَزدی. نئینه‌یردی بو گئنیش‌لیڲی؟ بورادا بۏغولوردوسا، نه‌یینه گَرَک ایدی؟ قلبینی غۆصّه ساردې، نانا اۆچۆن، مۏللا فئیضول’لا اۆچۆن، اؤنجه‌کی یاشامې اۆچۆن بَرک دارېخدې.
و بیردن هؤنکۆردۆ.
– بو، نه آغلاماقدې؟ – رشیدین اۆزۆنده ناراضې بیر ایفاده واردې. ألینی شالوارې‌نېن جیبینه سالېب دستمال چېخارتدې. دستمالې مریمه اوزاتدې، سۏنرا دووارا سؤیکَنیب دستمالې گؤزۆنه سېخان مریمه باخا-باخا سیقار یاندېردې.
– تۏختادېن؟
مریم دینمَزجه باشېنې ترپَتدی.
– أمین‌سن، کئچدی؟
– هه.
سۏنرا رشید اۏنون قۏلوندان توتوب قۏناق اۏتاغې‌نېن پنجره‌سی‌نین قاباغېنا گتیردی.
– بو پنجره قوزئیه باخېر، – اۏ، شهادت بارماغېنې قارماق کیمی بۆکۆب پنجره شۆشه‌سینی دؤیَجله‌دی. – اۏر‌دا، بیزیم’له اۆز-اۆزه گؤرۆنن آسمای داغېدې.
سۏلدا ایسه علی آباد داغې. بیل‌یورد اۏنون أته‌ڲینده دیر. بیزیم آرخامېزدا، دۏغویا طرف – بوردان گؤرۆنمۆر – شیرداروازا داغ‌لارېدې. هر گۆن دۆز گۆن‌اۏرتا واختې اۏردان تۏپ آتشی آتېر‌لار. یاخشې، بس دیر آغلادېن…
مریم گؤزلرینی سیلدی.
– بیلیر‌سن، قادېن‌لارېن آغلاماغېنا دؤزه بیلمیرَم، – اۏ، حیرص’له دئدی. – منی باغېشلا، آما بونا باخا بیلمیرَم.
– إویمیزه… گئتمک ایسته‌ییرم، – مریم یئنه ایچینی چَکدی.
رشید غئیض’له کؤکسۆنۆ اؤتۆردۆ. آغزېندان چېخان سیقار تۆستۆسۆ مریمین اۆزۆنه ووردو.
– بو دفعه کئچیرَم…
یئنی‌دن قېزېن قۏلوندان توتوب پیلله‌کن’له یوخارې مرتبه‌یه قالخدېلار. اوزون‌سۏو، یارېمقاران‌لېق کۏریدۏر و ایکی یاتاق اۏتاغې. نیسبَتَن بؤیۆک اۏلان
اۏتاغېن یارې‌آچېق قاپې‌سېندان مریم گؤردۆ کی، بو اۏتاق دا اۏ بیری اۏتاق‌لار کیمی چۏخ ساده دؤشه‌نیب: بوجاقدا اۆستۆنه قهوه‌یی رنگلی پتو چکیلمیش، بالېش قۏیولموش یاتاق، کۏمۏد، پالتار دۏلابې. دووارلاردا بیر گۆزگۆد‌ن ساوایې هئچ نه یۏخ دېر. رشید قاپېنې اؤرتدۆ.
– بو، منیم اۏتاغېمدې. سن’سه قۏناق اۏتاغېنې گؤتۆره بیلَر‌سن. إعتیراض إله‌میرسن کی؟ من تک یاتماغا اؤرگشمیشَم، – رشید دئدی.
مریم دریندن کؤکس اؤتۆرمک ایسته‌سه ده، اؤزۆنۆ ساخلادې.
اۏنون اۏتاغې جلیلگیلده قالدېغې اۏتاقدان چۏخ کیچیک ایدی. بورادا یاتاق، بۏز-قهوه‌یی رنگلی کۏمۏد و کیچیک پالتار دۏلابې واردې. حَیَطه آچېلان پنجره‌دن کۆچه‌نین ده بیر حیصّه‌سی گؤرۆنۆردۆ. رشید قېزېن چمدانېنې اۏتاغېن بوجاغېنا قۏیدو. مریم یاتاقدا اۏتوردو.
– سن فیکیر وئرمه‌دین، – رشید إیهام’لا دئدی. اۏ، قاپې‌نېن آستاناسېندا دایانېب، بیر آز أڲیله‌رَک پنجره‌نی گؤرسَتدی. – پنجره‌نین قاباغېنا باخ. بیلیر‌سن، هانسې گۆلدۆر؟ هئراتا گلمزدن أوّل آلمېشدېم.
مریم یالنېز ایندی فیکیر وئردی کی، پنجره‌نین قاباغېندا بیر زنبیل وار، زنبیلین هر ایکی طرفیندن آغ توبئرۏزالار2 ساللانېر.
– اۏنلار خۏشونا گلیر؟ یاخشېدې؟
– هه.
– اۏندا منه تَشَکّۆر إت.
– چۏخ ساغ اۏل… باغېشلا، تَشَکّۆر إدیرم.
– سن تیتره‌ییرسن. بلکه قۏرخورسان مندن؟ سنی قۏرخوتدوم؟ مَڲَر من قۏرخولویام؟
مریم اۏنا باخمېردې، اۏنون سؤز‌لرینده بیر بیج‌لیک أداسې، اۏیون اۏیناماق هاواسې سئزدی. تئز باشېنې بولادې، بو، اۏنلارېن إولی‌لیک یاشامېندا ایلک یالان ایدی.
– یۏخ؟ اۏندا چۏخ یاخشې. یانې، سَنین اۆچۆن یاخشې اۏلاجاق. چۆنکی ایندی بو إو سنیندی. اۏنو سئوه‌جکسن، گؤرَرسَن. سنه دئدیم کی، إلئکتریک ایشېغېمېز وار؟
گئجه‌لر ایشېق هر زامان وار، گۆندۆزلر هردن سؤندۆرۆلۆر.
إله بیل اۏتاقدان چېخماق ایسته‌ییردی، آما قاپېدا لنگیدی، فیکیر‌لی-فیکیر‌لی گؤزلرینی قېیېب سیقارېندن چېخان تۆستۆیه باخدې، باخدې… مریمه إله گلدی کی، اۏ نه‌سه دئمک ایسته‌ییر. آما هئچ نه دئمه‌دی. قاپېنې اؤرتۆب گئتدی. مریم چمدانې، چیچک‌لری ایله اۏتاقدا تک قالدې.
10.
ایلک گۆن‌لر مریم، دئمک اۏ‌لار کی، اۏتاغېندان چېخمېردې. صۆبح چاغې آذان سَسینه اۏیانېر، ناماز قېلېر، سۏنرا یئنه ایستی یاتاغېنا گیریردی. رشید سَحَرلر یویوناندا، إعمالات‌خاناسېنا یۏلا دۆشنده، اۏتاغېنا باش چکیب اۏنو یۏخلا‌یاندا اۏ هله یاتېردې. پنجره‌سیندن حَیَطده گزَن رشیدی گؤرۆر، اۏنون اؤز یئمه‌ڲینی چرخین توشه‌سینا نئجه باغلادېغېنې، چرخی حَیَطدن کئچیردیب کۆچه‌یه نئجه چېخدېغېنې، أڲلَشیب پئدال‌لارېنې نئجه فېرلاتدېغېنې گؤرۆردۆ. چرخ دؤنگه‌ده ایتنه قَدَر رشیدین إنلی چیڲین‌لرینی گؤره بیلیردی.
گۆندۆزلر مریم یاتاغېندان آز قالخېردې. چۏخ دارېخاندا، یا دا اؤزۆنۆ یالقېز حیسّ إدَنده مطبخه إنیر، یاغ لکه‌لریندن چیرک‌لَنمیش ماسایا، یانمېش خؤرک اییی وئرَن گۆللۆ پلاستیک پرده‌لره أل گزدیریر، سیییرمه‌لری چکیر، چئشیدلی جۆر قاشېق، پېچاق، کفگیر و ساییر اۏنون گۆنده‌لیک إو یاشامې‌نېن بیر حیصّه‌سی اۏلاجاق بو آلَت‌لره باخېردې. بۆتۆن بونلار اۏنون یاشامېنا فلاکت گتیر‌میشدی، اۏنو کؤکۆندن قۏپارېب بورایا آتمېشدې، یان-یؤوره‌ده هر شئی اۏنا یاد ایدی.
داخما‌لارېندا بَلیرمیش بیر واختدا یئمک ایسته‌ییردی. بورادا ایسه آج‌لېغې آز حیسّ إدیردی. هردن بۏیاد دۆڲۆ و بیر پارچا چؤرک گؤتۆرۆب قۏناق اۏتاغېنا چکیلیر، پنجره‌نین یانېندا یئییردی. بورادان کۆچه‌نین بیرمرتبه‌لی إولری‌نین دام‌لارې گؤرۆنۆردۆ. قۏنشو حَیَطلرده زیویه جاماشېر آسان، اوشاق‌لارې یاتېزدېران قادېن‌لار، کۆللۆکده إشه‌له‌نن تۏیوق‌لار، حَیَطلرده بئل و خک‌أنداز، آغاج‌لار آلتېندا همیشه‌کی کیمی گؤوشه‌یه‌ن اینک‌لر – هر شئی آیدېن گؤرۆنۆردۆ.
گۆل دامانداکې یای گئجه‌لرینی حَسرَت’له خاطېرلادې. آی ایشېغېندا آنا‌سې ایله داخما‌نېن یاستې دامېندا یاتېردېلار. بۆرکۆدن پالتار آدامېن بَدَنینه إله یاپېشېردې، إله بیل یاش یارپاق پنجره‌یه یاپېشېب. قېشدا سَحَرلر داخمادا مۏللا فئیضول’لا ایله مۆقَدَّس “قوران”اې اۏخودوق‌لارې یادېنا دۆشدۆ. آغاج‌لاردان بوز لۆله‌لری قېرېلېب شاققېلتې ایله داما دۆشۆر، قار توتموش بوداق‌لاردان قارغا‌لارېن سَسی گلیردی.
ایش‌سیزچې‌لېقدان اؤزۆنه یئر تاپمایان مریم مطبخدن قۏناق اۏتاغېنا کئچیر، سۏنرا یوخارې مرتبه‌یه، اؤز اۏتاغېنا قالخېر، سۏنرا یئنه آشاغې مرتبه‌یه دۆشۆردۆ. بیر آزدان یئنه اؤز اۏتاغېنا قایېدېر، ناماز قېلېر، یاتاغېندا اۏتوروب آناسې‌نېن خیفّتینی چکیر، درده باتېردې. چۏخ دارېخېردې.
گۆن غروبا أڲیلنده داها چۏخ غۆصّه دویوردو. بئله آخشام‌لارېن بیرینده رشیدین، نهایت، اؤز أر‌لیک وظیفه‌سینی یئرینه یئتیرمک ایسته‌یه‌جه‌ڲینی دۆشۆنَنده یازېق قېزېن دیش‌لری بیر-بیرینه دَ‌ڲیردی. یاتاغېنا اوزانېر، تیر-تیر أسیردی کی، أری نه واخت شام یئمه‌ڲینی یئیه‌جک. رشید یاتماغا گئدنده حؤکمن مریمین قاپې‌سې آغزېندا دایانېر، اۏنا باش چکیردی.
– نه تئز یاتمېسان؟ بئله تئز؟ هله ساعات یئددی دیر. یاتمامېسان کی؟ منی إشیدیرسَن؟
رشید، مریمدن سَس گلمه‌یینجه قاپې‌نېن آغزېندا دایانېب قاران‌لېق اۏتاغا باخېردې.
– یاتمامېشام، بوردایام، – مریم دئییردی.
رشید اۏنون قاپې‌سې آغزېندا یئره اۏتوروردو. مریم قاران‌لېق اۏتاغېندان اۏنون شاققا‌لې بَدَنینی، اوزون آیاق‌لارېنې، دۏنقار بورنونو گؤرۆردۆ. سیقارې همیشه‌کی کیمی داماغېندا کؤزه‌ریردی.
اؤز ایشیندن، گۆنۆن نئجه کئچدیڲیندن دانېشېردې رشید. دئییردی کی، خاریجی ایش‌لر ناظیری ایکی جۆت دری آیاق‌قابې سیفاریش وئریب – هم ده اۏ یالنېز رشیده سیفاریش وئریر. پۏلشا دیپلۏماتې اؤزۆ و آروادې اۆچۆن صندَل سیفاریش إدیب. آدام‌لارېن آیاق‌قابې ایله باغلې خورافاتېندان دانېشېردې: اۏنلارې یاتاغې‌نېن اۆستۆنه قۏیماق اۏلماز – عائله‌یه اؤلۆم گتیرَر، ایلک اؤنجه سۏل آیاق‌قابېنې گئیسه‌ن – إوه داوا-دالاش دۆشَر.
– خۆصوصَن، جۆمعه گۆن‌لری، بیلمَزدن بئله شئی‌لره یۏل وئرسن… – رشید دئدی. – بیر ده دئییرلر کی، آیاق‌قابې‌لارېن ایپینی بیر-بیرینه باغلایېب مېخدان آسماق پیس علامت دیر.
رشید اؤزۆ بئله شئی‌لره اینانمېردې، “آرواد‌لارېن اویدورماسېدې” دئییردی. إشیتدیڲی-بیلدیڲی خبر‌لردن دانېشېردې. مثَلَن، دئییردی کی، آمریکا
پرئزیدئنتی نیکسۏن قال‌ماقال اۆستۆنده ایستئعفا وئریب.
بئله واخت‌لاردا مریم سوسوردو؛ اۏ، نیکسۏنو تانېمېردې، قال‌ماقا‌لې حاققېندا هئچ نه إشیتمه‌میشدی. بئله آن‌لاردا هَیَجان‌لار اۏنو اۆزۆردۆ – أری نه واخت سؤزۆنۆ قورتاراجاق، سیقارېنې سؤندۆرۆب گئده‌جک. کۏریدۏر‌دان کئچیب گئدن رشیدین آیاق سَس‌لرینی، آشاغې مرتبه‌ده قاپې‌سې‌نېن آچېلېب-اؤرتۆلدۆڲۆنۆ إشیدندن سۏنرا دَمیر کیمی کؤکسۆنه سېخدېغې ألی آچېلېر، یومشالېردې.
بیر گۆن آخشام رشید سیقارېنې سؤندۆردۆ، آما گئتمه‌دی. قاپېیا سؤیکَنیب قالدې.
– سن چمدانېنې، نهایت، آچاجاقسان، یا یۏخ؟ – باشې ایله بوجاقداکې
چمدانا ایشاره إتدی. قۏل‌لارېنې سینه‌سینده چارپازلادې. – بیلیرم کی، سنه بیر آز واخت لازېم ایدی. آما دارېخماق واختې کئچدی داها. بیر هفته کئچدی، سن’سه…
صاباحدان اؤزۆنۆ آروادېم کیمی آپار. فاهمیدی؟ باشا دۆشدۆن؟ مریمین دیشی-دیشینه دَڲدی.
– جاواب وئر ده…
– باشا دۆشدۆم.
– یاخشې، – اۏ دئدی. – نه فیکیرلَشیرسن؟ بورا هۏتئل دَڲیل کی… من بوردا گئدیب-گله‌نی ساخلامېرام کی. اۏح، یۏخ، یۏخ، یۏخ… آللاه‌و-أکبر! یئنه گؤز یاشې؟ نه دئمیشدیم سنه، مریم؟ یئنه آغلاماق؟
إرته‌سی گۆن سَحَر رشید ایشه گئدن کیمی مریم چمدانېنې آچدې، پالتار‌لارېنې دۏلابا یېغدې، قویودان دۏلچا ایله سو گتیریب اۏتاغې‌نېن پنجره‌لرینی یودو. سۏنرا آشاغېدا قۏناق اۏتاغې‌نېن پنجره‌لرینی، دؤشه‌مه‌نی یودو، تاوانېن بوجاق‌لارېنده هؤرۆمچک تۏرلا‌رېنې آلدې. پنجره‌لری آچېب اۏتاق‌لارېن هاواسېنې دَڲیشدی.
سۏنرا قازانا اۆچ فینجان مرجیمک تؤکدۆ، کؤک و یئرآلما دۏغرایېب سویا آتدې. مطبخ دۏلابېندان، چیرکلی بانکا‌لارېن آرخاسېندا‌کې أدویّه‌‌لر آراسېندان اون تاپېب نانا‌نېن اؤرگتدیڲی کیمی خمیر یۏغوردو، سۏنرا خمیرین اۆزۆنه اون سَپیب یاش أسگییه بۆکدۆ. حیجابې باشېنا آتېب ایجتیماعی چؤرک‌خانایا گئتدی.
رشید چؤرک‌خانا‌نېن یئرینی اۏنا سؤیله‌میشدی – کۆچه ایله بیر آز سۏلا، سۏنرا ساغا گئتمه‌لی ایدین. قادېن‌لار، اوشاق‌لار هامېسې إله اۏ سَمته گئدیردی، مریم ده اۏنلارېن آرخاسېنجا گئتدی. مریم فیکیر وئردی کی، آنالارېنېن آرخاسېنجا، یا دا اۏنلاردان قاباقدا قاچان اوشاق‌لارېن أیین-باشېندا یاماقدان یئر یۏخ ایدی،
شالوار‌لارې یا حددن چۏخ قېسا، یا دا اۏلدوقجا بؤیۆک ایدی، آیاق‌لارېندا‌کې صندَل‌لرین قایېش‌لا‌رې قېرېق-قېرېق اۏلدوغوندان آیاق‌لارېندا اۏینایېردې. اۏنلار أل‌لرینده‌کی چوبوقلا چرخ تَکَری‌نین کؤهنه، پاسلې دیسکینی یۏل‌بۏیو دېغېرلادېردېلار.
آنالارې اۆچ-اۆچ، دؤرد-دؤرد، بعضی‌لری بورکا گئیمیش، بعضی‌لری بورکاسېز، دئیه-گۆله گئدیردیلـر. آما سئوینمه‌ڲه نه‌دن هانې – قادېن‌لار إله هئی خسته اوشاق‌لارېندان، تنبل، فرسیز أرلریندن دانېشېر، بیری-بیرینی لاغا قۏیوردولار.
– کاش بو یئمک‌لر اؤز-اؤزۆنه بیشه’یدی.
– واللاه-بیللاه، بیر دقیقه دینج‌لیڲیم یۏخدو!
– بیلیر‌سن، نه دئییر منه؟ واللاه، یالان دئمیرَم…
چؤرک‌خانایا گئدن یۏلدا، نؤوبه‌ده عئینی سؤزلر، غریبه هنَک‌لر قاتېلمېش شیکایت دۏلو سَس‌لر بیتمک بیلمیردی. کیمین’سه أری قومارا قورشانېب، کیمین’سه إوینده قاینانا حؤکمران‌لېق إدیر، أر آروادېنا بیر روپی ده وئرمیردی. مریم چۏخ تعجّۆب‌لنیردی: نئجه اۏلور، بو قادېن‌لار هامېسې بخت‌لریندن ناراضېدې، نییه هامې‌نېن أری بئله فرسیز، فراسَتسیزدی؟ یۏخ’سا اۏنون خبرسیز اۏلدوغو گۆنده‌لیک آرواد صؤحبَت‌لریدی بونلار؟ دۆڲۆ ایسلاتماق، خمیر یۏغورماق کیمی گۆنده‌لیک بیر شئی؟ یۏخ’سا اۏ دا تئزلیک’له بو سؤز‌لری دانېشما‌لې اۏلاجاق؟
تندیر‌خانا نؤوبه‌سینده مریم قادېن‌لارېن باخېش‌لارېنې اۆزه‌رینده حیسّ إدیردی. آرخاسېندا پېچېلتې‌لار إشیتدی. اۏووج‌لارې‌نېن ترله‌دیڲینی حیسّ إتدی. اۏنا إله گلدی کی، یان-یؤوره‌ده هامې اۏنون حرامی اۏلدوغونو بیلیر، اۏ – آتاسې‌نېن، عائله‌سی‌نین رۆسوایچې‌لېغې ایدی، آناسېندان اۆز دؤندرمیش، اؤزۆنۆ آبرې‌سېز إتمیشدی.
حیجابېن اوجو ایله اۆست دۏداغې‌نېن ترینی سیلدی، اؤزۆنۆ أله آلماغا چالېشدې.
إله بیل بیر آز تۏختادې.
سۏنرا کیمین’سه ألی چیڲنینه تۏخاندې. دؤنۆب باخدې. آغ‌بَنیز، گیرده صیفَتلی، قېسا وورولموش قارا، قېورېم ساچ‌لارې اۏلان، خۏش سیمالې، کؤک بیر قادېن ایدی. اۏ دا حیجاب گئیمیشدی. مریم’له مۆقاییسه‌ده، کۏپپوش دۏداق‌لارې واردې، بیر آز آشاغې ساللانمېش آلت دۏداغې‌نېن چَنه‌یه بیتیشن یئرینده ایری بیر خال واردې، یاشېلا چالان ایری گؤز‌لری مئهریبان‌لېق ساچېردې.
– سن رشیدجا‌نېن تزه آروادېسان، إله‌می؟ – قادېن دئدی، گۆلۆمسۆندۆ. – هئراتدان اۏلان؟ لاپ جاوانسان کی!.. آدېن دا مریمجاندې، هه؟ منیم آدېم فریبدیر، بیر کۆچه‌ده اۏلوروق، سیزدن بئش-آلتې إو اۏ یانا. یاشېل قاپې‌سې اۏلان إو بیزیمدی. بو دا منیم اۏغلومدو، نور.
قادېنېن یانېنداکې اۏغلانېن دیری‌باش، گۆلۆمسَر اۆزۆ، عئینی’له آنا‌سې کیمی قېورېم ساچ‌لارې واردې. بیر چنگه سا‌چې سۏل قولاغې‌نېن دیبینه دۏغرو قېورېلمېشدې. اۏیناق باخېش‌لارې بیر یئرده قرار توتا بیلمیردی.
– سلام، خالاجان، – اۏغلان دئدی.
– نورون اۏن یاشې وار. بؤیۆک قارداشې‌نېن آدې أحمددی.
– اۏنون اۏن اۆچ یاشې وار، – نور دئدی.
– اۏ بیری اۏغلومون دا قېرخ یاشې وار، – فریبه ریشخند’له گۆلدۆ. – أریمی دئییرَم، آدې حکیمدی. بوردا، دئه مازانقدا اؤرگتمَندی. هردن بیزه گل، اۏتوروب چای ایچک…
سۏنرا، إله بیل جسارته گله‌رَک قادېن‌لار مریمی دؤوره‌یه آلدېلار.
– دئمک، سن رشیدجا‌نېن تزه آروادېسان؟
– کابول خۏشونا گلیر؟
– من هئراتدا اۏلموشام. عمیم اۏغلو اۏرادا یاشایېر.
– أوّل اۏغلان ایسته‌ییرسَن، یا قېز؟
– هله میناره‌‌لر! بیلیر‌سن، نئجه گؤزَل دیر!؟ هئرات چۏخ گؤزَل شَهَر دیر.
– أوّل اۏغلان اۏلسا یاخشېدې، مریمجان، نسلین آدېنې یاشاداجاق…
– پاه! اۏغلان‌لار إولَنیر، سۏنرا قاچېب گئدیرلـر. قېز ایسه سننن قالېر، قۏجا‌لېقدا سنه دایاق اۏلور، قایغېنې چکیر…
– إشیتمیشدیک سیزین گلمه‌ڲینیزی…
– أکیز دۏغارسان: بیر قېز، بیر اۏغلان. هامې دا راضې قالا‌ر.
مریم دوروخوب قالمېشدې. بیر آددېم گئری چکیلدی. نَفَسی تنگیییر، قولاق‌لارې گۆپپۆلده‌ییردی، نبضی تئز-تئز ووروردو، هر یاندا یاد اۆز‌لر، یاد باخېش‌لار… بیر آز دا گئری چکیلدی. آما اۏنو دؤوره‌یه آلمېشدېلار.
یالوارېجې باخېش‌لار’لا فریبیه باخدې. اۏ، ایشی باشا دۆشدۆ، قاش-قاباغېنې تورشوتدو.
– یاخشې، – دئدی، – کنارا چکیلین، راحات قۏیون قېزې. قۏرخوتدوز کی اۏنو. دسته‌رخانداکې خمیری سینه‌سینه سېخېب قادېن‌لارېن آراسېندان چېخدې.
– هارا گئدیرسن، همشیره؟
قادېن‌لارېن إحاطه‌سینده‌ن چېخان کیمی، مریم یئریندن گؤتۆرۆلدۆ و کۆچه‌آشاغې قاچدې. آما کۆچه‌نین باشېندا عکس طرفه گئتدیڲینی باشا دۆشۆب قایېتدې، باشېنې آشاغې سالېب گئرییه یۆیۆردۆ. آیاغې نه‌یه‌سه ایلیشدی، هامې‌نېن گؤزۆ قاباغېندا یېخېلدې، دئیه‌سن، دیزینی أزدی. سۏنرا آیاغا دوروب هئچ کیمه باخما‌زدان یئنه یۆیۆردۆ.
– نه اۏلدو سنه، همشیره؟
– دیزین قانایېب کی…
مریم دؤنگه‌نی بورولدو. سۏنرا بیر دؤنگه.
بو دا اۏنلارېن کۆچه‌سی. بس رشیدین إوی هانسې ایدی؟ خاطېرلایا بیلمیردی. یئنی‌دن کۆچه ایله قاچدې، اومودسوز‌لوقدان گؤز‌لری دۏلدو. قاراسېنا آختارماغا باشلادې. بیر-ایکی حَیَطین قاپې‌سې آچېق ایدی، بیری‌نین قاپې‌سېنې آچدې، اؤرتدۆ. باشقا حَیَط ایدی. اۏ بیری حَیَطده ایسه تۏیوق‌لار، ایت واردې. اۏنلارېن ایتی، تۏیوغو یۏخ ایدی. دَهشَته گلدی. ایشه باخ، أری ایشدن گله‌جَک، آما آروادې اؤز إوینی تاپا بیلمیر! دیزی قانایېب، گؤز‌لری یاشلېدې…
مریم هېچقېردې، دوعا إتدی. قاپې‌لارې بیر-بیر ایته‌له‌ییب باخېردې: بو بیزیم حَیَط دَڲیل. بو دا. نهایت، بیر قاپېنې آچاندا اۆره‌ڲی یئرینه گلدی. پییۏخشار تیکیلی. تالوار. سو قویوسو. آللاها شۆکۆر! حَیَطه گیریب جفته‌نی إندیردی. آز قالا، گۆج’له اؤزۆنۆ دووارا یئتیردی، یاپېشا-یاپېشا دووارېن دیبینده یئره چؤکدۆ. اۏتوروب آیاق‌لارېنې اوزاتدې.
هئچ واخت بئله یالقېز اۏلمامېشدې.
همین گئجه رشید إوه گلنده ألینده بیر باغلاما واردې. سیلینمیش پنجره‌لر، یویولموش دؤشه‌مه، هؤرۆمچک تۏرلا‌رېندان تمیزلَنمیش تاوان اۏنون دیققتینی چکمه‌دی – مریم پرت اۏلدو. آما قۏناق اۏتاغې‌نېن دؤشه‌مه‌سینده سریلمیش تمیز سۆفره، حاضېر یئمک اۏنو گؤزله‌ییردی – باخ، بو، اۏنا لَذَّت إله‌دی.
– داال3 پیشیرمیشَم، – مریم دئدی.
– چۏخ یاخشې! من ده کی، آجېندان اؤلۆرَم.
مریم آفتافادان رشیدین ألینه سو تؤکدۆ، أری یویوندو. رشید قورولانانا قَدَر اۏ، ایستی داال چکیلمیش قابې و آغ، نازیک دۆڲۆدن پیشیردیڲی بیر بۏشقاب یئمه‌ڲی سۆفره‌یه قۏیدو. مریم ایلک دفعه أرینه یئمک پیشیریردی، آما
یئمک پیشیرنده هئچ اؤزۆنده دَڲیلدی، أل-آیاغې تیتره‌ییردی. چؤرک‌خانا‌نېن یانېندا باش وئرَن‌لر اۏلماسایدې، خؤره‌ڲه زنجفیل، یا دا باشقا أدویّه‌‌لر قاطاردې.
رشید قاشېغېنې قېزېلې رنگده اۏلان داال قابېنا اوزاتدې. مریم نَفَسینی چکمیردی. بیردن یئمک خۏشونا گلمه‌دی، حیرص’له گئری ایته‌لَدی؟ آجېقلاندې؟
– إحتیاطلې اۏل، – دئدی، – بیر آز ایستی دیر.
رشید دۏداق‌لارېنې بۆزۆب قاشېغېنا اۆفۆردۆ، سۏنرا إحتیاط’لا آغزېنا قۏیدو.
– داد‌لېدې. بیر آز دوزو آزدې، آما یاخشېدې. داها یاخشې اۏلا بیلَر.
بیر آز یۆنگۆل‌لَشدی، أری‌نین نئجه یئمه‌ڲینه باخدې. قلبینده بیر اؤزۆندن راضې‌لېق حیسّی اۏیاندې. “یاخشېدې، بوندان دا یاخشې پیشیره بیلَر”. تعجّۆبلۆ ایدی – تعریف اۏنو نئجه قانادلاندېرمېشدې. دۆنَنکی پرت‌لیک یۏخ اۏلموشدو، دئیه‌سن.
– صاباح جۆمعه گۆنۆ دېر، – رشید دئدی. – ایسته‌ییرسَن، شَهَری گؤرسه‌دیم سنه؟
– کابولو؟
– یۏخ، کلکۆتتنی.
مریم بیر آن‌لېق توتولدو.
– هَنَک إدیرم. ألبتّه، کابولو. اؤزگه شَهَریمیز وار؟ – سۏنرا ألینی اوزادېب گتیردیڲی باغلامانې گؤتۆردۆ. – آما ایلک اؤنجه، سنه بیر شئی دئمه‌لی‌یم.
باغلاما‌زدان گؤڲ رنگده بیر بورکا چېخارتدې. بۆزمه‌لی پالتارېن أتک‌لری دیزلری اۆسته یایېلدې. پالتارې بۆکۆب مریمه باخدې.
– منیم کیشی مۆشتری‌لریم وار، – دئدی. – اۏنلار دۆکانا آروادلارېنې دا گتیریرلـر. آرواد‌لار اۆزۆ آچېق گلیرلـر، منیم’له دانېشېرلار، اوتانمازدان، چکینمز‌دن گؤزۆمه باخېب دانېشېرلار. دۏداق‌لارېنې رنگله‌ییر، گؤزلرینه سۆرمه چکیر‌لر. دیزدن یوخارې یوبکا گئیینیرلر. هردن اۏنلارېن اؤلچۆسۆنۆ گؤتۆرمک لازېم گلیر، آیاق‌لارېنا، دیز‌لرینه ألیم تۏخانېر. أرلری هئچ نه دئمیر، دایانېب باخېر‌لار. بیر یاد کیشی‌نین اۏنلارېن آروادلارې‌نېن چېلپاق آیاق‌لارېنا تۏخانماغې اۏنلارې ناراحات إله‌میر! إله‌بیل کی، چاغداش آدام‌لاردې، ساواد‌لې، عاغېللې اینسان‌لاردې. عاغېل‌لارېنا دا گلمیر کی، آدلارېنې، ناموس‌لارېنې رۆسوای إدیرلر.
رشید باشېنې بولادې.
– اۏنلار داها چۏخ کابولون زنگین رایۏن‌لارېندا یاشایېرلار. صاباح اۏ یان‌لارا گئده‌ریک، گؤرَرسَن. آما بئله‌لری بو طرف‌لرده ده اۏلور، مریم، لاپ قۏنشولوغوموزدا. کۆچه‌میزده بیر اؤرگتمَن یاشایېر. حکیم دیر آدې. بو اؤرگتمنین آروادې فریبه باشېنې اؤرتمۆر، بۏینونا بیر شرف سالېب چېخېر کۆچه‌یه.
دۏغروسو، آدام خجالت چکیر، آرواد أرینی نئجه سایمایا بیلَر؟ رشید سرت باخېش‌لار’لا مریمی سۆزدۆ.
– آما من إله‌لریندن دَڲیلم، مریم. بیزیم طرف‌لرده قېیقاجې بیر باخېش، یانلېش بیر سؤز قان تؤکۆر. دۏغولدوغوم طرف‌لرده قادېنېن اۆزۆنه یالنېز اۏنون أری باخا بیلَر. ایسته‌ییرم بونو هر زامان یادېندا ساخلایاسان. باشا دۆشۆرسَن؟
مریم باشېنې ترپَتدی. أری باغلامانې اۏنا اوزاتدې، مریم آلدې.
بیر آز قاباق پیشیردیڲی یئمه‌ڲه گؤره إشیتدیڲی تعریفدن دویدوغو سئوینج بیر آن ایچینده یۏخ اۏلدو. عَوَضینده، اۆره‌ڲی سېخېلدې. کیشی‌نین ایراده‌سی اۏنا گۆل دامان
کندی‌نین باشې اۆزه‌ریندن گؤڲ‌لره اوجالان صفیدکوه داغ‌لارې کیمی سرت، سارسېلماز گؤرۆندۆ.
– دئمک، بونو دانېشدېق. ایندی‌سه، منه بیر آز دا یئمک وئر. 11.
مریم یاشامېندا ایلک دفعه ایدی کی، بورکا گئییردی. یاخشې کی، رشید اۏنا
کؤمَک إتدی. بورکا‌نېن باش اؤرتۆڲۆ آغېر و دار اۏلدوغوندان باشېنې سېخېردې، تۏر نیقاب آرخاسېندان دۆنیایا باخماق ایسه لاپ تعجّۆبلۆ ایدی. گئیینیب اۏتاقدا اۏ باش-بو باشا گئتدی، آما آیدېن اۏلدو کی، بورکا‌نېن أتک‌لرینی تئز-تئز تاپدایېر، هم ده بۆدره‌ییردی. اۆزۆنۆ توتان اؤرتۆک ایسه هردن آغزېنا گیریردی.
– عئیبی یۏخ دېر، اؤرگه‌شه‌رسن، – أری اۏنو ساکیت‌لَشدیردی. – هله خۏشونا دا گله‌جَک.
اوتوبوس’لا شرئ-ناو پارکېنا، رشید پارکېن آدېنې بئله دئدی، قَدَر گئتدیلر. اوشاق‌لار یئللنجه‌ک‌لرده یئللنیر، ایکی آغاج گؤوده‌سی آراسېندا باغلانمېش کؤهنه تۏر اۆستۆند‌ن والیبال اۏینایېردېلار. بعضی‌سی چَرپَلنگ اوچوروردو. مریم أری‌نین یانېنجا یئریییر، هردن ده بۆدره‌ییردی. ناهار واختې اۏنلار مسجیدین یانېندا یئرله‌شن حاجې یاقوبون کاباب‌خاناسېنا گئتدیلر.
کاباب‌خانا‌نېن دؤشه‌مه‌سی یاش، ایچه‌ری تۆستۆ ایله دۏلو ایدی. دووارلاردان چیڲ أت اییی گلیر، بَرکدن موسیقی چالېنېردې. آرېق، چلیم‌سیز کابابچې اۏغلان‌لار بیر ألی ایله شیش‌لری جلد چئویریر، اۏ بیری ایله میلچک‌لری قۏووردو‌لار. مریم هئچ واخت رئستۏراندا اۏلمامېشدې، اۏنا گؤره ده بو قَدَر یاد آدامېن اۏلدوغو بیر یئرده اۏتورماق ایلک اؤنجه اۏنا غریبه گلدی. اۆسته‌لیک، آغزېنا بیر تیکه یئمک قۏیماق
اۆچۆن بورکا‌نېن اوجونو هر دفعه قالدېرماق لازېم ایدی کی، بونا اۏ هله عادت إتمه‌میشدی. اۏ گۆن تندیر‌خانا‌نېن یانېندا اۏلدوغو کیمی، ایندی ده ایچینده بیر قۏرخو، هَیَجان باش قالدېردې. آما رشید یانېندا ایدی، بیر آزدان هر شئی یۏلونا دۆشدۆ، موسیقی، تۆستۆ، یان-یؤوره‌ده‌کی آدام‌لار اۏنو ناراحات إتمه‌دی. بورکادا ایسه، اۏنون تعجّۆبۆنه رغمَن، اؤزۆنۆ راحات حیسّ إدیردی – بورکا سنی یاد نظر‌لردن گیزلَدیردی، سن هامېنې گؤرۆر‌سن، اۏنلار ایسه سنی گؤرمۆر. اۏنا گؤره ده، اۏنون تشویشی عبَث ایدی – هئچ کیم اۏنون قلبینده‌کی رۆسوایچې گیزلین‌لردن خبر توتا بیلمَزدی.
کۆچه‌ده گزَنده رشید اۏنا بۆتۆن بینا‌لار حاققېندا معلومات وئریردی. بو، آمریکا سفیرلیییدی، اۏ – خاریجی ایش‌لر ناظیر‌لیڲی. ماشېن‌لارې گؤرسه‌ده‌رَک مارکا‌لارېنې، هارادا ایستئحصال اۏلوندوغونو دئییردی: سۏوئت “وۏلقا”لارې، آمریکا “سهئورۏلئت”لری، آلمان “اۏپئل”لری.
– هانسې ماشېن داها چۏخ خۏشونا گلیر؟ – رشید سۏروشدو.
جاوابې لنگیین مریم، نهایت، “وۏلقا”نې گؤرسه‌دنده رشید بَرکدن گۆلدۆ.
کابیل، مریمین گؤردۆڲۆ هئراتدان – قېز هئراتې دا آز گؤرمۆشدۆ – چۏخ ایزدیحاملې ایدی. بورادا آغاج آز ایدی، فایتۏن دا گؤزه آز دَ‌ڲیردی، آما ماشېن چۏخدو. هۆندۆر بینا‌لار، نقلیيّات اۆچۆن داها چۏخ سوئتۏفۏر‌لار، داها چۏخ آسفالت کۆچه‌لر. هر یئرده إشیتدیڲی بیر سؤز دیققتینی جلب إدیردی – “عزیز” آنلامېنې وئرَن “جۏ” سؤزۆنۆ بورادا “جان” کیمی، “همشیره” سؤزۆنۆ – “همشیری” (باجې) کیمی دئییردیلر و س.
رشید بیر کۆچه آل‌وئر‌چیسیندن قېزا دۏندورما آلدې. مریم هله بئله داد‌لې بیر شئی یئمه‌میشدی – اۆستۆنه پۆسته اۏوونتوسو سپیلمیش، دیبینه خېر‌دا دۆڲۆ یومرو‌لارې دۏلدورولموش بیر قاب دۏندورمانې بیر گؤز قېرپېمېندا اؤتۆردۆ. دۏندورما‌نېن لَذَّتینه، شیرین‌لیڲینه مات قالمېشدې.
اۏنلار کۏچئه-مۏرقها، تۏیوق بازارې آدلانان محله‌دن کئچنده رشید دئدی کی، بورا نیسبَتَن وار‌لې محله‌‌لردن بیری دیر؛ آل‌وئر‌چی‌لر’له، گلمه آلېجې‌لار’لا دۏلو اۏلان دار بیر کۆچه ایدی.
– بورادا خاریجی دیپلۏمات‌لار، زنگین بیزنئسمئن‌لر، کرال عائله‌سی‌نین یاخېن‌لارې یاشایېرلار. بیزیم کیمی آدام‌لار یۏخ.
– بس تۏیوق‌لار هانې؟ – مریم دئدی.
– مسأله بوراسېندا دېر کی، همین تۏیوق کۆچه‌سینده تۏیوق آدېندا بیر شئی گؤرمَزسن، – رشید دئدی و قَهقَهه چَکدی.
کۆچه بۏیو دۆزۆلن دۆکان‌لاردان، پیش‌تاختا‌لاردان اۏنلارا قاراگۆل دریدن پاپاق‌لار، رنگ‌به‌رنگ چاپان‌لار تکلیف إدیردیلر. بیر دۆکاندا رشید ناخېشلې، گۆمۆش خنجرین قیمَتینی سۏروشدو، اۏ بیری‌سینده کؤهنه بیر تۆفنگ’له ماراقلاندې، دۆکانچې آند-آمان إله‌دی کی، بس تۆفنگ بریتانییا ایله بیرینجی ساواشدان یادیگار قالېب.
– هه، ألبتّه. اۏندا من ده مۏشئ دایانام، – رشید یاواشجا دئییندی، دۏداق‌اوجو گۆلۆمسۆندۆ – مریم حیسّ إتدی کی، بو گۆلۆش یالنېز اۏنا عایید دیر. یالنېز آرواد أری‌نین بو سایاق گۆلۆشۆنۆن آنلامېنې باشا دۆشه بیلَر.
سۏنرا خالچا دۆکان‌لارې، جۆربه‌جۆر أل ایش‌لری، قنّادی، شیرنییات ماسالارې، گۆل دۆکان‌لارې، کیشی-قادېن پالتار‌لارې تیکیلن آتئلیئ‌لر گلیردی. مریم گؤردۆ کی، تۆل پرده‌لر آرخاسېندا گنج قېزلار دۆڲمه تیکیر، یاخالېق‌لارې اۆتۆلییرلـر. رشید هردن تانېش دۆکانچې‌لار’لا سلاملا‌شېر، حال-أحوال توتوردو – هردن فارسجا، هردن ده پوشتو دیلینده. اۏنلار أل وئریب گؤرۆشۆر، اؤپۆشۆر، مریم بو زامان بیر-ایکی آددېم کنار‌دا دایانېب گؤزله‌ییردی. رشید اۏنو چاغېرمېر، کیمسه ایله تانېش إتمیردی.
تۆل، بَزَک شئی‌لری ساتېلان دۆکا‌نېن قاباغېندا رشید دئدی کی، دۆکا‌نېن صاحابې اۏنون تانېشې دېر.
– بیر دقیقه‌لیڲه گؤرۆشۆم، سلام وئریم، گلیرَم، – دئییب دۆکانا گیردی. مریم ایزدیحاملې کۆچه‌ده گؤز‌له‌مه‌ڲه باشلادې. یان-یؤوره‌ده آدام‌لار
قایناشېردې. اۏ، کۆچه بۏیو مۆشتری چاغېران، مال داشېیان ساتېجې‌لارا، پییادا‌لارا، اوشاق‌لارا سیقنال وئریب کئچن ماشېن‌لارا باخېر، باخېردې. یالنېز اولاق‌لار ماشېنا یۏل وئرمیردی. اۏ دېر، خېر‌دا دۆکان‌لاردا یۏرقون گؤرکَملی، هردن سیقار چَکَن، هردن ده مۆشتری گؤرَن کیمی قاباغېنا یۆیۆرۆب پارچانې، یا دا خز یاخالېقلې دری مال‌لارېنې آچېب گؤرسَتمه‌ڲه تله‌سن تاجیرلـر…
آما مریمین دیققتینی داها چۏخ قادېن‌لار چکیردی. اؤزۆ ده نئجه قادېن‌لار!؟
کابولون بو حیصّه‌سینده قادېن‌لار إله بیل آیرې، سئچیلمیش بیر جینسدن ایدی. اۏنلارېن یاشادېغې یۏخسول محله‌لرده‌کی قادېن‌لار هارا، بونلار هارا؟ اۏنلارېن محله‌سینده قادېن‌لار هامېسې اؤرتۆنۆر، یاشېنېردې. بو قادېن‌لار ایسه – رشید نئجه دئییردی؟ – هه، “مۏدئرن” قادېن‌لار ایدی. چاغداش أفغان قادېن‌لارې چاغداش أفغان کیشی‌لرینه أره گئدیر، أرلری ایسه اۏنلارېن یاد کیشی‌لرین قاباغېندا اۆز-گؤزۆنۆ بزه‌ییب، باشې‌آچېق گزمه‌سینه هئچ نه دئمیرلر. قادېن‌لار کیمین’له ایسته‌ییر دانېشېردېلار. یاناق‌لارېندان قان دامان اوشاق‌لارې‌نېن آیاق‌قابې‌لارې، قۏل‌لارېندا دری قایېشلې ساعات‌لارې پار-پار یانېردې. اۏنلارېن چرخ‌لری‌نین هۆندۆر سۆکانې، تَکَر‌لرینده قېزېل میل‌لر واردې. دئه مازانقېن یاناق‌لارې چات-
چات اۏلان اوشاق‌لارې ایسه چوبوقلا تَکَر دیسکی فېرلادېر، بئله شئی‌لر یاد‌لارېنا دا دۆشمۆردۆ.
بو قادېن‌لارېن چیڲنینده چانتا واردې، آیاق‌لارې دار، قېسا یوبکادان چېخېردې. ماشېنېن سۆکانې آرخاسېندا اۏلان بیر قادېن ایسه سیقار ده چکیردی. اوزون دېرناق‌لارېنا چهرایې، نارېنجې لاک چکمیشدی، دۏداق‌لارې زانباق کیمی آل رنگده ایدی. هۆندۆردابان آیاق‌قابې‌لاردا، قارا گؤزلۆک’له‌رده إله بیل هارا’سا ایش دالېنجا تله‌سیردی‌لر. یان‌لارېندان اؤتۆب-کئچنده اۏنلاردان گلَن عطیر اییی مریمی ووردو. “یَقین، هامېسې بیل‌یورد قورتارېب”، – دۆشۆندۆ. گؤزَل بینا‌لاردا، اۏفیس’له‌رده ایشله‌ییر‌لر، هر بیری‌نین اؤز ماساسې وار، ماکینا‌دا یازېر‌لار، سیقار چکیر، تئلئفۏن’لا واجیب دانېشېق‌لار آپارېر‌لار. بو قادېن‌لارېن یاشامې مین‌بیر سیر’له دۏلودو. مریم هارا، اۏنلار هارا؟ اؤزۆنۆن نئجه آشاغې‌لاردا اۏلدوغونو حیسّ إدیر، تئزآلدانان‌لېغېنۆ، عواملېغېنې و ظاهیری گؤرکَمینی اۏنلار’لا مۆقاییسه إدیر، اؤز گؤزۆندن دۆشۆردۆ.
حیسّ إتدی کی، رشید چیڲنینه تۏخاندې، ألینه نه‌سه وئردی.
– ساخلا بونو.
تۆند-قېرمېزې رنگلی ایپک شال ایدی. اۆستۆنده ظریف شۆشه مونجوق‌لارې واردې، ساچاق‌لارې زر‌لی ایپ‌لر’له ایشلَنمیشدی.
– خۏشونا گلیر؟
مریم باشېنې قالدېردې. رشید گؤز ووروب باخېش‌لارېنې یانا چَکدی. اۆره‌ڲه ایشله‌ین ریقَّت ایدی بو.
جلیل هديه وئرَنده حددن چۏخ لۆطف‌کار اۏلوردو، دئیه-گۆله، سئوینه-سئوینه وئریردی، إله بیر اؤزل تَشَکّۆر-زاد دا گؤزله‌میردی. نانا جلیلین بخ-شیش‌لری حاققېندا دۆز فیکیرلَشیردی – اۏنلار تؤوبه علامت‌لری ایدی، صمیمییَّت چاتېشمېردې اۏنلاردا، بو یۏل’لا سانکی جلیل اؤز گۆناهېنې یوماق ایسته‌ییر، ویجدانېنې ته‌سکین إدیردی. بو، اۏنون حرکت‌لرینده حیسّ اۏلونوردو. آما بو شال أصل بخ-شیش ایدی، اۆرَکدن وئریلمیشدی – مریم بونو باشا دۆشدۆ.
– چۏخ گؤزَل دیر، – دئدی.
. . .
همین گئجه رشید یئنه اۏنا باش چکمه‌ڲه گلدی. آما قاپې آغزېندا
دوروب سیقار چکمک عَوَضینه بو دفعه کئچیب اۏنون اوزاندېغې یاتاقدا اۏتوردو. یاتاغې‌نېن یایې جېرېلدادې.
بیر آن‌لېق، یالنېز بیرجه آن‌لېق دایاندې، سۏنرا اوزانان ألی مریمین اۆزۆنده، بۏینوندا گزدی. سۏنرا یۏغون، کَله-کؤتۆر بارماق‌لارې یاواش-یاواش آشاغې، قېزېن یاخاسېنا دۏغرو سۆرۆشدۆ، چیڲنیندن آشېب سینه‌سینه إندی… باش بارماغې پالتارې‌نېن اۆستۆند‌ن مه‌مه‌سینه تۏخاندې. مریم تیتره‌ییردی…
رشیدین ألی آشاغې‌لارا إندی، بارماق‌لارې‌نېن اوجو کۏفتاسېنېن بۆزمه‌لرینه دَڲدی…
– لازېم دَڲیل، – مریم پېچېلتې ایله دئدی. آیېن ایشېغېندا رشیدین قامتی، إنلی چیڲین‌لری، گئنیش سینه‌سی آیدېن سئزیلیردی، آچېق یاخاسېندان گؤرۆنن بیر چنگه بۏز تۆک گؤزۆندن قاچمادې.
ایندی رشیدین ألی کۏفتانېن اۆستۆند‌ن مریمین ساغ دؤشۆنۆ سېخېردې، اۏنون بورون پره‌‌لریندن چېخان اۏدلو نَفَسی قېزېن بۏینونو، بۏغازېنې قارسدې…
رشید بیر آندا اؤزۆنۆ پتونون آلتېنا سالدې. ایندی اۏنلار یاناشې اوزانمېشدې‌لار. مریم حیسّ إتدی کی، رشید أوّل اؤز قایېشېنې آچدې، سۏنرا دا ألی اۏنون شالوارې‌نېن رئزین قایتانېنې دارتدې. قېز بۆتۆن گۆجۆ ایله ملَفه‌دن یاپېشېب
اۏنو اۏوجوندا بۆرمه‌له‌دی. رشید، آز قالا، فېنخېرتې ایله اۏنون اۆستۆنه قالخدې.
مریم ایچینی چکه‌رَک گؤزلرینی یومدو، دیش‌لرینی بیر-بیرینه سېخدې.
آغرې آنی و گؤزلَنیلمز اۏلدو. قېزېن بَبَک‌لری یئریندن اۏینادې… دیش‌لری آراسېندان نفس آلان مریم باش بارماغې‌نېن أتینی دیشله‌دی. اۏ بیری قۏلونو رشیدین بئلینه دۏلادې، اۏنو اؤزۆنه سېخدې، بارماق‌لارې رشیدین کۆره‌ڲینی جېرماقلایېردې…
رشیدین باشې مریمین بالېشېندا، مریمین آلاجالانمېش گؤز‌لری اۏنون چیڲین‌لری اۆستۆند‌ن تاوانا دیکیلمیشدی. قېز أسیردی، چیڲین‌لرینده رشیدین تؤوشۆین نَفَسینی دویور، دۏداق‌لارې بَرک-بَرک سېخېلېردې. تۆتۆن، بیر آز أوّل یئدیک‌لری قوزو کابابې و سۏغا‌نېن اییی گلیردی. گاه یاواش، گاه سرت تاکت’لا اۏنون قولاق‌لارې مریمین یاناق‌لارېنا تۏخانېر، تزه قېرخېلمېش اۆزۆ مریمین بۏیون-بۏغازېنې بیر آز دا دالایېردې.
ایشینی قورتاراندان سۏنرا مریمین یانېندا اوزانېب تؤوشۆین رشید بیله‌یینی اۆزۆنه توتدو. قاران‌لېقدا ساعاتې‌نېن ایشېق ساچان عقرب‌لرینه باخدې. بیر آز بئله‌جه اوزاندېلار. بیر-بیرینه باخما‌زدان.
– بورادا هئچ بیر عایېب یۏخ دېر، مریم، – رشید غئیری-ایختییاری دئدی. – إو‌لی آدام‌لارېن ایشی بو. پئیغمبَر ده، آرواد‌لارې دا بو ایشی گؤرۆبلر. بورادا هئچ بیر اوتانماق-زاد یۏخدو.
بیر آزدان رشید قالخېب پتونو مریمین اۆستۆنه آتدې، چېخېب اؤز اۏتاغېنا گئتدی. مریم اؤز ایلک تأثّۆراتې ایله باش-باشا قالدې، یاواش-یاواش آزالان آغرې‌سې ایله، گؤڲده دۏنوب قالمېش اولدوز‌لارا، آیېن اۆزۆنۆ تۏی دوواغې کیمی اؤرتَن بیر پارچا بولودا باخا-باخا تک قالدې.
12.
1974-نجۆ ایل ایدی. همین ایل رمضان پایېزا دۆشدۆ. مریم یاشامېندا ایلک دفعه گؤرۆردۆ کی، تزه دۏغموش آی‌پارا‌نېن ایشېغېندا شَهَر، اۏنون آهنگی، اۏوقاتې نئجه دَڲیشدی. کابول ساکیت‌لیڲه غرق اۏلموشدو. اؤنجه‌کی قاینار کۆچه‌لردن أثر-علامت یۏخ ایدی. دۆکان‌لار بۏشالدې. رئستۏران‌لار ایشېق‌لارېنې سؤندۆرۆب، قاپې‌لارېنې باغلادېلار. کۆچه‌لرده سیقار چَکَن یۏخ، آچېق پنجره قاباغېندا چای ایچن یۏخ. ایفطار واختې گۆنَش باتان کیمی شیرداروازا طرفدن تۏپ‌لارېن سَسی إشیدیلدی. آدام‌لار ایفطار آچېردې. مریم ده چؤرک و خورما ایله ایفطارېنې آچدې. عؤمرۆنده ایلک دفعه ایدی کی، اؤزۆنۆ هامې ایله بیر یئرده حیسّ إدیر، بیرلیکده بایرام إدیردی.
رشید جمعی بئش-آلتې گۆن اۏروج توتدو، اۏروج توتدوغو گۆن‌لرده إوه گلنده هئچ أحوالې اۏلموردو. آج‌لېق اۏنو عصبی، دؤزۆلمز إتمیشدی، هر شئیه حیرص‌لَنیردی. بیر گۆن مریم یئمه‌ڲی بیر آز گئج حاضېرلامېشدې، رشید چؤرک گؤتۆرۆب گؤیرتی ایله یئمه‌ڲه باشلادې. آما دۆڲۆنۆ، قوزو أتینی و بامییه ووردوغو کورمانې4 سۆفره‌یه قۏیاندان سۏنرا دا أری اۏنا أل وورمادې. هئچ نه دئمیر، سبزی ایله چؤره‌ڲی چئڲنه‌ییردی. إله آجېقلې ایدی، إله بیل آروادېنې هئچ گؤرمۆردۆ. مریم اۏنو دیندیرَنده رشید اۏنا باخدې، آما نظر‌لری اوزاق‌لارا دیکیلمیشدی.
رمضان آیې قورتاراندا مریم دریندن کؤکس اؤتۆردۆ.
خاطېرلادې کی، اؤز داخما‌لارېندا، رمضان بایرامې گۆن‌لرینده جلیل اۏنلارا باش چکیردی. کۏت‌شالوار گئیینیر، کراوات تاخېر، عئید-أل-فیطر بخشیش‌لری گتیریردی. بیر دفعه مریمه یۆن یای‌لېق آلمېشدې. جلیل اۏنلار’لا اۏتوروب اۆچلۆکده چای ایچیر، سۏنرا دا عۆذر ایسته‌ییب گئدیردی. چایې کئچیب اۏ تایدان اۏنلارا أل إله‌ین کیمی نانا
دۏداغې آلتدا دئیینیردی: “گئتدی أصل عائله‌سی ایله رمضان بایرامېنې قئید إتمه‌ڲه…”.
بایرامدا مۏللا فئیضول’لا دا اۏنلارا دَ‌ڲیردی. اۏ، مریمه زر‌لی کاغېذا بۆکۆلمۆش کانفئت، بیر زنبیل قاینانمېش، رنگلی یومورتا، بیسکوئیت گتیریردی. اۏ گئدندن سۏنرا، مریم سؤیۆد آغاج‌لارېندان بیرینه چېخېر، اۏنون گتیردیڲی کانفئت‌لری یئییر، کاغېذ‌لارېنې یئره آتېردې – زر‌لی کاغېذ‌لار آغاجېن دؤوره‌سینده گۆمۆش چېچک‌لر کیمی سپه‌لَنیردی. کانفئت‌لر قورتاران کیمی مریم بیسکوئیت‌لره گیریشیردی. سۏنرا قلم’له یومورتالار اۆزه‌رینده آدام صیفَت‌لری چکیردی. آما بو، اۏنو آز سئویندیریردی. بایرام‌لار مریمی قۏرخودوردو. بایرام‌لاردا آدام‌لار أن یاخشې پالتار‌لارېنې گئیینیر، قۏناق گئدیردیلـر. اۏ، هئراتې خاطېرلایېر، بایرام’لاشان، سئوینیب-گۆلن، قوجاقلا‌شان، بیر-بیرینی تبریک إدَن اینسان‌لارې یادېنا سالېردې. باخ اۏندا تک‌لیڲی، یالقېز‌لېغې اۏنو اینجیدیر، اوشاق قلبینی اینتهاسېز غۆصّه بۆرۆیۆردۆ. بایرام گۆن‌لری قورتاراندان سۏنرا بیر آز راحات اۏلوردو.
بو ایل ایلک دفعه ایدی کی، مریم اوشاق‌لېقدا خیال إتدیڲی رمضان بایرامېنې یاشامدا گؤرۆردۆ. رشید’له بیرلیکده شَهَره چېخدېلار. هئچ واخت بو قَدَر سئوینیب-گۆلن آدامې بیر یئرده گؤرمه‌میشدی. هاوا بیر آز سۏیوق اۏلسا دا، جماعت إولریندن چېخېب دسته-دسته یاخېن‌لارې، قۏهوم‌لارې ایله بایرام’لاشماغا گئدیردی. کۆچه‌ده آدام‌لار ایچینده مریم فریبنی گؤردۆ، کۏت‌شالوار گئیمیش اۏغلو نور دا یانېندا ایدی. فریبه آغ شرف باغلامېشدې، یانېندا جۆثّه‌سیز، اوتانجاق، گؤزلۆکلۆ بیر کیشی واردې. بؤیۆک اۏغلو دا یان‌لارېندا ایدی. خاطېرلادې کی، چؤرک‌خانا‌نېن یانېندا فریبه اۏنون آدېنې گَرَک کی، “أحمد” دئمیشدی. أحمدین چوخورا دۆشمۆش درین، کَدَر‌لی گؤز‌لری واردې، اوشاق‌لېغېندان هله ده أل چکمه‌یَن کیچیک قارداشېنا نیسبَتَن جیدّی یئریشی، آغېر حرکت‌لری ایله واختېندان تئز یاشا دۏلدوغو حیسّ اۏلونوردو. بۏینوندا “آللاه” کلمه‌سی حَکّ اۏلونموش کولۏن آسېلمېشدې. فریبه، یَقین کی، رشیدین یانېندا بورکادا اۏلان مریمی تانېمېشدې. رشیدین یانېندا اؤزگه کیم اۏلاسې ایدی کی؟ اوزاقدان أل إله‌دی، بَرکدن “عئید موباراک!” – دئدی.
مریم بورکا‌نېن آلتېندان باشېنې ترپه‌ده‌رَک گۆج’له سئزیلن بیر سلام وئردی.
– سن اۏ قادېنې تانېیېرسان؟ – رشید سۏروشدو. – اؤرگتمنین آروادېنې. مریم تانېمادېغېنې سؤیله‌دی.
– یاخشې اۏ‌لار کی، اۏندان اوزاق دوراسان. هاردا آشدې، اۏر‌دا باشدې. هم ده سؤز گزدیرَن… أری ده کی، اؤزۆنۆ ساواد‌لې آدام سایېر. آما سیچانا اۏخشایېر. بیر باخ، سیچانا اۏخشامېر؟
اۏنلار شرئ-ناو پارکېنا گلدیلر، یان-یؤوره‌ده تزه کؤینک گئیمیش اوشاق‌لار قایناشېر، سئوینج’له اۏینایېر، بایرام هديه‌لرینی بیر-بیرینه گؤرسه‌دیردیلر. قادېن‌لار پۏدنۏس‌لاردا شیرنییات آپارېردېلار. ویترین‌لرده بایرام ایشېق‌لارې یانېردې، بَرکدن موسیقی چالېنېردې. تانېمادېغې آدام‌لار مریمه “عئید موباراک!” دئییب کئچیردیلـر.
همین گئجه اۏنلار چامان مئیدانېنا گئتدیلر. مریم رشیدین یانېندا دوروب گؤڲۆ نورا بۏیایان یاشېل، قېرمېزې، سارې فیشنگ‌لره تاماشا إتدی. مۏللا
فئیضول’لا ایله داخما‌نېن حَیَطینده اۏتوروب اوزاقدان هئرات اۆزه‌رینده آتشفشانلېغا تاماشا إتدیڲی یادېنا دۆشدۆ. بو ساعات اۏ خئییرخواه قۏجانې إله گؤرمَک ایسته‌ییردی کی! غۆصّه‌دن قلبی سېخېلدې. خۆصوصَن، نانا اۆچۆن لاپ اۆره‌ڲی
پارچالاندې. کاش آنا‌سې ساغ اۏلایدې!.. اۏنون بو گۆنۆنۆ گؤره’یدی. گؤره’یدی کی، گؤزَل‌لیک و مسعودلوق بعضن هامېیا قیسمت اۏلور. حتتا اۏنون کیمی، آنا‌سې کیمی مظلوم‌لارا دا.
رمضان بایرامېندا اۏنلارا قۏناق‌لار گلدی. یالنېز کیشی‌لردی، رشیدین دۏست‌لارې. قاپې دؤڲۆلنده مریم بیلیردی کی، اۏ، یوخارې مرتبه‌یه – اؤز اۏتاغېنا گئتمه‌لیدی. کیشی‌لر آشاغېدا رشید’له چای ایچیر، سیقار چکیر، دانېشېردېلار. رشید اۏنا دئمیشدی کی، قۏناق‌لار گئده‌نه قَدَر اۏتاغېندان چېخماسېن.
مریم إعتیراض إتمه‌میشدی. دۏغروسو، بو، اۏنون خۏشونا دا گلمیشدی. دئمک، رشید اۏنلارېن بیرگه یاشامېنې مۆقَدَّس حئساب إدیردی. أری اۏنون لیاقتینی، ناموسونو قۏرویوردو. اۏنا گؤر نئجه قیمَت وئریردی!؟
رمضان بایرامې‌نېن اۆچۆنجۆ گۆنۆ رشید اؤزۆ ده دۏست‌لارېنا قۏناق گئتدی. مریمین معده‌سی آغرېیېردې، بۆتۆن گئجه‌نی أذيّت چَکدی، سو قایناتدې، هیل قاتېلمېش یاشېل چای ایچدی. قۏناق اۏتاغېندا هر شئی تؤکۆلۆب آرادا قالمېشدې – رمضان بایرامېنا گلمیش قۏناق‌لاردان سۏنرا قالا‌ن سلیقه‌سیز‌لیک – چئوریلمیش فینجان‌لار، تۏپا-تۏپا چېرتلانمېش بال‌قاباق تومو، چیرکلی بۏشقاب‌لار. مریم إوی یېغېشدېرماغا باشلادې، اۏنا غریبه گلیردی – کیشی‌لر نییه بئله تنبل و سلیقه‌سیز اۏلور؟
هئچ رشیدین اۏتاغېنا گئتمک فیکری یۏخ ایدی. آما یېر-یېغېش اۏنو ایلک اؤنجه پیلله‌لره چېخارتدې، سۏنرا دَهلیزه، اۏردان دا رشیدین قاپې‌سې آغزېنا گتیردی.
بیر ده گؤردۆ کی، رشیدین یاتاغې‌نېن یانېندا دېر. ایلک دفعه ایدی کی، أری‌نین اۏتاغېنا گلیردی. أری‌نین یاتاغېندا اۏتوردو. قۏرخدو، سانکی اۏغورلوق إله‌میش یا دا قاداغان اۏلونموش بیر یئره گیرمیشدی.
اۏتاغا گؤز گزدیردی. تۆند-یاشېل پرده‌لر، دووارېن دیبینده پارېلدایانا قَدَر سیلینمیش بیر جۆت آیاق‌قابې، قاپې‌سې‌نېن رنگی قۏپوب تؤکۆلدۆڲۆندن تاختاسې گؤرۆنن دۏلاب. یاتاغې‌نېن یانېنداکې کۏمۏدون اۆستۆنده بیر قوطو سیقار واردې. مریم بیرینی گؤتۆرۆب دۏداق‌لارې آراسېنا قۏیدو، اۏوال گۆزگۆنۆن قاباغېنا کئچیب تۆستۆنۆ جیڲَرینه چکیر‌میش کیمی نَفَسینی چَکدی، سۏنرا إله‌بیل کی، کۆلۆنۆ بۏشالتدې، سۏنرا دا سیقارې قایتارېب قوطویا قۏیدو. “سن هئچ واخت کابول قادېن‌لارې کیمی سیقار چکمه‌ڲی اؤرگه‌نه بیلمَز‌سن. اؤزۆنۆ أله سالما، قېز”، – دۆشۆندۆ.
ناحاق إله‌دیڲینی بیلسه ده، مریم کۏمۏدون اۆست سیییرمه‌سینی چَکدی.
اۏرادا آغاج دستکلی، قېسا لۆله‌لی، قارا بیر تاپانچا گؤردۆ. تاپانچانې گؤتۆرمه‌میشدن قاباق اۏنون هانسې دورومدا قۏیولدوغونو یاد‌دا ساخلاماغا چالېشدې. گؤتۆرۆب ألینده اۏ اۆز-بو اۆزه چئویردی. آغېر ایمیش. دسته‌ڲی اۏوجوندا یاخشې قالېردې، آما لۆله‌سی إله سۏیوق ایدی کی… تَصَوّۆر ده إله‌مزدی کی، رشید إوده سیلاح ساخلاسېن. بیر شئیین کی مَقصَدی آدام اؤلدۆرمک اۏلا…
آما یَقین کی، إله اۏنلارېن تهلۆکه‌سیزلیڲی اۆچۆن لازېم ایدی بو، مریمین تهلۆکه‌سیزلیڲی اۆچۆن لازېم ایدی.
تاپانچانېن آلتېندا بیر نئچه کؤهنه، وَرَق‌لری أزیلمیش ژورنال واردې.
مریم بیرینی آچدې. بو نه‌دیر؟ ایچینده نه‌سه قېرېلدې، آغزې آچېلا قالدې.
ژورنال گؤزَل قادېن‌لارېن چېلپاق شکیل‌لری ایله دۏلو ایدی. گؤزَل، لۆت-عۆریان قادېن‌لار – یوبکاسېز، شالوارسېز، جۏراب‌سېز، آلت پالتارسېز. أزیک-اۆزۆک ملَفه‌‌لر اۆسته اوزانمېش، گؤزلرینی قېیاراق آبېر‌سېز-آبېر‌سېز مریمه باخېردېلار. شکیل‌لرین بیر چۏخوندا قادېن‌لار آیاق‌لارېنې دا آبرې‌سېزجاسېنا آرالایېب دورموشدولار – مریم لاپ کؤلگه‌لی یئرلرینه ده باخدې. بعضی‌سی ده دیزلری اۆسته،
آرخا‌سې مریمه طرف ایدی، إله بیل، آللاه إله‌مه‌میش، سجده‌یه گئتمیشدیلر.
چیڲین‌لری اۆستدن یۏرقون و ممنون باخېش‌لار’لا مریمه باخېردېلار.
مریم جلد ژورنا‌لې گؤتۆردۆڲۆ یئره قۏیدو. اۏنون باشې فېرلانېردې. بو قادېن‌لار کیم ایدی؟ نییه بو جۆر پۏزا‌لاردا شکیل‌لرینی چکدیرمه‌ڲه راضې اۏلموشدولار؟ اۆره‌ڲی بولاندې، آز قالا، قوساجاقدې. مریمه باش چکمه‌دیڲی گئجه‌لر أری بلکه بونلار’لا مشغول اۏلوردو؟ بلکه بو آنلامدا رشید مریمه گؤره مأیوس اۏلوب؟ بس اۏندا أدب-أرکان، أخلاق، لیاقت حاقدا بۏش سؤزلر نه‌یه لازېمدې؟ بس مۆشتری قادېن‌لارېن چېلپاق آیاق‌لارېندان اؤلچۆ گؤتۆرمه‌سی؟ “من دۏغولدوغوم یئرلرده قادېنېن اۆزۆنه آنجاق أری باخا بیلَر!” گؤره‌سن، بو چېلپاق قادېن‌لارېن أرلری وارمې؟ شۆبهه‌سیز، بو قادېن‌لارېن أری وار. أن آزې، اۏلمالې دېر. یَقین، قارداش‌لارې دا وار! اۏندا رشید نییه عیناد’لا دئییر کی، اۏ – مریم اۆزۆنۆ اؤرتمه‌لی، یاشېنمالېدېر؟ آما اؤزۆ کیمین’سه آروادېنا، باجې‌سېنا، باخ، بو سایاق باخا بیلَر. نییه؟
مریم چاشقېن و کارېخمېش حالدا أری‌نین یاتاغېنا سریلدی. أل‌لری ایله اۆزۆنۆ اؤرتدۆ، گؤزلرینی یومدو. دریندن نفس آلېر، تؤوشۆیۆردۆ.
نهایت، دئیه‌سن، تۏختادې.
یاواش-یاواش بونلارېن ایضاحېنې دۆشۆنمه‌ڲه باشلادې. رشید کیشی ایدی. مریم بورا گلمه‌میش نئچه ایل‌لر تک یاشامېشدې. اۏنون إحتیاج‌لارې مریمینکیندن فرقلی دیر. کیشی‌نین اؤز طلب‌لری وار. مریم بیر نئچه آیدې کی، أرده اۏلسا دا، إولی‌لیک اۏنون اۆچۆن هر دفعه آغرې‌لارا مجبوری دؤزمکدن باشقا بیر شئی دَڲیلدی. اۏ اۆزدن، رشیدین إحتیراصې ایسه گۆندن-گۆنه آرتېر، بعضن زۏرا چئوریلیر، رحم‌سیزجه‌سینه باش توتور. رشید اۏنون اۆستۆنه نئجه آتېلېر، اۏنو نئجه یاتاغا سېخېر، دؤش‌لرینی أل’له‌ییر، أزیر، اۏمبا‌لارې نئجه وحشیجه‌سینه ایشله‌ییر اۏنون. اۏ، کیشی ایدی. بو ایل‌لر عرضینده قادېن‌سېز نئجه قالمېشدې؟ آللاه اۏنو بئله یارادېبسا، بونا گؤره رشیدی قېناماق اۏلاردې‌مې؟ قېنایا بیلَردی‌می اۏنو؟
مریم بیلیردی کی، أری ایله بو حاقدا هئچ واخت دانېشا بیلمَز. بئله شئیی عاغلېنا گتیرمه! بس رشیدی باغېشلاماق اۏلاردې‌مې؟ تانېدېغې باشقا کیشی‌لری خاطېرلادې. مثَلَن، جلیل. اۆچ آروادې، دۏققوز اوشاغې وار، نانا ایله ده قانونسوز ایلگیده اۏلوب. هانسې داها پیسدی – رشیدین ژورنال‌لارې، یۏخ’سا جلیلین إله‌دیک‌لری؟ بس اۏ اؤزۆ نئجه – بیر کند‌چی، حرامی اۏلا-اۏلا باشقالارېنې نئجه مۆحاکیمه إده بیلَر؟
مریم کۏمۏدون آلت سیییرمه‌سینی چَکدی.
بورادا زۏلاقلې کؤینکده، کراواتدا بیر اۏغلان اوشاغې‌نېن آغ-قارا چکیلمیش فۏتۏشکلی واردې. بیلیردی، بو، یۆنوس ایدی. شکیلده اۏنون دؤرد-بئش یاشې واردې. گؤزَل اۏغلان ایدی؛ نازیک بورنو، تۆند-شابالېدې ساچ‌لارې، قارا، بیر قَدَر چوخورا دۆشمۆش گؤز‌لری واردې. شکیل چکدیرنده إله بیل بیر آن‌لېق کامئرایا باخمامېشدې، هارا’سا باشقا طرفه باخېردې.
شکلین آلتېندا مریم باشقا بیر شکیل گؤردۆ. اۏ دا آغ-قارا ایدی. شکیلده قادېن اۏتورموش، جاوان، شوخ قامتلی، قارا ساچلې رشید ایسه اۏنون آرخاسېندا دورموشدو. قادېن گؤزَل ایدی. ژورنال‌لارداکې قادېن‌لار کیمی گؤزَل اۏلماسا دا، جاذیبه‌دار ایدی. هم ده مریمدن چۏخ گؤزَل ایدی. ظریف چنه‌سی، اۏرتادان دۆز آیرېلمېش اوزون، قارا ساچ‌لارې واردې. آلما یاناق‌لارې، آچېق آلنې… مریم اؤز اوزون‌سۏو اۆزۆنۆ، نازیک دۏداق‌لارېنې خاطېرلایاندا اۏنا پاخېل‌لېق إتدی.
مریم شک’له خئیلَک باخدې. بو شکیلده نه‌سه غریبه بیر شئی دویولوردو. ألینی آروادې‌نېن چیڲنینه قۏیموش رشیدین اۆزۆنده گۆج’له سئزیلن بیر تَبَسّۆم
واردې. قاش-قاباقلې، غمگین آروادې آزاجېق ایره‌لی أڲیلمیشدی، إله بیل أری‌نین ألیندن قورتولماق ایسته‌ییردی.
مریم شکیل‌لری اؤنجه‌کی یئرینه قۏیدو.
بیر آز سۏنرا، پالتار یویا-یویا دۆشۆنۆردۆ کی، گَرَک أری‌نین اۏتاغېنا گیرمه‌ڲه‌یدی. نییه اۏنون أشیا‌لارېنا أل ووردو؟ اۏنون حاققېندا واجیب بیر شئی اؤرگندیمی؟ هه، سیلاحې وار، کیشییه لازېم اۏلان طلب‌لری وار، نه اۏلسون کی؟ آروادې ایله اۏلان شک’له ده چۏخ باخمامالې ایدی. بو شکیل اۏنا چۏخ شئی آنلاتدې…
ایندی مریم قارشې‌سېندا قالا‌قلانمېش پالتار‌لارا باخېر، فیکیرلَشیردی کی، طالئع رشیدین ده اۆزۆنه گۆلمه‌ڲیب، اۏنا یازېغې گلدی. رشید ایتکی‌لر وئرمیشدی. اۏنون اۏغلو یۆنوس حاقدا فیکیرلَشدی. یۆنوس بیر واخت‌لار همین بو حَیَطده شاختا بابا دۆزَلدیب، بو پیلله‌کن‌لرده قاچېب. گؤل اۏنو رشیدین ألیندن آلېب، اودوب، “قوران”دا روایت اۏلونان یۆنوس پئیغمبَر کیمی اۏنون آداشې اۏلان بو بالاجا یۆنوسو دا اودوب. مریمین اۆره‌ڲی آغرېدې، تَصَوّۆر إدَنده کی رشید تلاش و واهیمه ایچینده گؤلۆن ساحیلی بۏیونجا نئجه قاچېر، کؤمَک اومور، گؤله یالوارېر کی، اۏغلونو اۏنا قایتارسېن، اۆره‌ڲینده‌کی آغرې داها دا آرتدې، ایلک دفعه حیسّ إتدی کی، أری اۏنا یاد دَڲیل. دۆشۆندۆ کی، عئیبی یۏخدو، اۏنلار یاخشې أر-آرواد اۏلاجاقلار.
13.
حکیمدن قایېدارکن مریم نه‌سه اؤزۆنۆ غریبه حیسّ إدیردی. هایانا باخېردېسا، هر شئیی ألوان رنگده گؤرۆردۆ: رنگی گئتمیش، بۏز بئتۏن إولر، ده-میر داملې تالوار-دۆکان‌لار، یۏل‌قېراغې خنده‌ک‌لرده چیرکاب سولار – هر شئی گؤڲ قورشاغې رنگینده گؤرۆنۆردۆ اۏنون گؤزلرینه.
رشید بارماق‌لارې ایله اۏتوراجاقدا، اۏر‌دا-بوردا طبیل چالېر، دۏداغې آلتدا زۆمزۆمه إدیردی. اوتوبوس هر دفعه چالا-چوخورا دۆشۆب ایره‌لی دارتېناندا اۏنون ألی ایستر-ایسته‌مَز مریمین قارنېنا سارې اوزانېر، سانکی اۏنو نه‌دن‌سه قۏرویوردو.
– “سالۏنمای” آدې نئجه‌دی؟ – رشید سۏروشدو. – منجه، یاخشې پوشتون آدېدې.
– بلکه قېز اۏلدو؟ – مریم دئدی.
– اۏغلان اۏلاجاق، من بیلیرم، اۏغلان.
بیردن اوتوبوسداکې آدام‌لار سَس-کۆی’له پنجره‌لره بۏیلاندېلار.
– اۏرا باخ، – رشید بارماغې ایله پنجره شۆشه‌سینی دؤیَجله‌دی. – گۆلۆمسۆندۆ.
– گؤرۆر‌سن ده؟
کۆچه‌ده هامې ماشېنېنې ساخلایېب گؤڲه باخېردې. یۏل ایشېق‌لارېندا دایانان ماشېن‌لاردان آدام‌لار باشېنې چېخاردېب یوخارې باخېر، گؤڲدن سپه‌له‌نن لۏپا-لۏپا یومشاق قار دَنه‌جیک‌لرینی بیر-بیرینه گؤرسه‌دیر، ایلک قارېن یاغماسېنا سئوینیردیلر. مریم تعجّۆب‌لنیردی – دۏغرودان مې، ایلک قارېن یاغماسې بئله سئوینج گتیریر؟ بس سۏنرا؟ یئنی فصلین بو طراوَتی، بو تمیز‌لیک، بو پاک‌لېق اۏنا گؤره یاغېر کی، سۏنرادان آیاقلانسېن، پالچېغا، چیرکابا بولاشسېن، اؤز ایلک فۆسونکارلېغېنې ایتیرسین؟
– أڲر قېز اۏلسا… – رشید دئدی، – قېز دَڲیل، آما أڲر قېز اۏلسا، آدېنې سن قۏیارسان.
إرته‌سی گۆن مریم یوخودان میشار-چکیج سَسینه اۏیاندې. شالا بۆرۆنۆب قار اؤرتمۆش حَیَطه دۆشدۆ. قار دۆنَنکی کیمی یاغمېردې. یۆنگۆل قار دَنه‌جیک‌لری هاوا‌دا فېرلاناراق آز قالا اۏنون یاناق‌لارېنا تۏخانېردې. ساکیت
هاوا ایدی، هر طرفدن یانان کؤمۆر اییی گلیردی. آغ اؤرپیه بۆرۆنمۆش کابول سۆکوتا غرق اۏلموشدو، اۏر‌دا-بوردا، إولرین اۆستۆند‌ن بورولا-بورولا بۏز تۆستۆ‌لر اوجالېردې.
رشید تالوارېن آلتېندا ایدی، تاختا‌لارې بیر-بیرینه بَرکیدیردی. مریمی گؤرَنده آغزېنداکې مېخې چېخاردېب دئدی:
– من سنه سورپرایز إتمک ایسته‌ییردیم. اۏغلانا یاتاق دۆزَلدیرم. آما هله حاضېر دَڲیل، باخما.
مریم فیکیرلَشدی کی، أری چۏخ تله‌سیر: “ هاردان بیلیر‌سن، اۏغلان اۏلاجاق؟” حامیله اۏلماسې اۏنو سئویندیریردی، آما أری‌نین ایسته‌ڲی… آللاه إله‌مه‌میش، نه‌سه اۏلسا؟ دۆنَن رشید گئدیب هاردان’سا زامشا دریدن بالاجا بیر کۆرک آلمېشدې. اۏغلان اۆچۆن. ایچه‌ریسی قۏیون یۆنوندان، قۏل‌لارې اینجه، قېرمېزې-سارې ایپک ساپ‌لار’لا بزه‌دیلمیشدی. بئله اۏلارمې؟
رشید یئردن اوزون‌سۏو، دار بیر تاختا گؤتۆرۆب میشار’لاماغا باشلادې. دئدی کی، پیلله‌کن دۆزَلتمک ایسته‌ییر.
– اوشاق بؤیۆیَنده یاتاغېنا نئجه چېخاجاق؟ اؤزۆ چېخا بیلسه، دئمک، پیلله‌کن دۆزَلتمک لازېمدې. – پئچ ده اۏنو ناراحات إدیردی. “یاخېنلاشېب اؤزۆنۆ یاندېرا بیلَر”. دئییردی کی، إوده‌کی پېچاق‌لارې، چنگل‌لری ده گیزلَتمک لازېمدې. “اۏغلان اوشاغېدې، گؤزۆندن یایېنسا، هر شئیه أل آتار…”
مریم شالېنا داها بَرک بۆرۆندۆ.
بیر گۆن سۏنرا رشید دئدی کی، دۏست‌لارېنې قۏناق چاغېرماق ایسته‌ییر. اۏغلو اۏلاجاق – اۏنو قئید إده‌جک. مریم سَحَردن مرجی آرېتلادې، دۆڲۆ ایسلاتدې، بادېمجان دۏغرادې، گؤڲ سۏغان، دؤڲۆلمۆش أت قارېشدېرېب پیشیردی – آشاک5 اۆچۆن قارا حاضېرلادې. سۏنرا إوی سیلیب-سۆپۆردۆ، پرده‌لری چېرپدې، قارېن گۆج‌لَنمه‌سینه باخمایاراق، إولرین هاواسېنې دَڲیشدی. قۏناق اۏتاغېندا دووار بۏیو دؤشکجه-بالېش دۆزدۆ، قاب‌لار‌دا ماسایا شیرنییات، قۏورولموش بادام قۏیدو.
آخشام اۆستۆ قۏناق‌لار گلمه‌ڲه باشلایاندا اۏ، آرتېق اؤز اۏتاغېنا چکیلمیشدی. یئرینده اوزانېب آشاغېدان گلَن دانېشېق، گۆلۆش سَس‌لرینی دینله‌ییر، قارنېنې سېغاللاماقدان اؤزۆنۆ ساخلایا بیلمیردی. ایچینده بؤیۆین وار‌لېق باره‌ده إله هئی دۆشۆنۆردۆ. قاپېنې ووروب تای با تای آچان کۆلَک کیمی آنی بیر سئوینج دویقوسو قلبینی لیمهلیم دۏلدوردو. گؤز‌لری یاشاردې.
مریم باتېدا، ایران سرحَد‌لری یاخېن‌لېغېندا یئرله‌شن هئراتدان باشلایېب اۏنو دۏغویا – کابولا گتیرَن آلتې یۆز أللی کیلومئتر یۏل باره‌ده دۆشۆنۆردۆ. اۏنلار رشید’له بیرگه اوتوبوس’لا نئچه-نئچه بؤیۆک-کیچیک شَهَر‌لری، کند‌لری، داغ آشېرېم‌لارېنې، گۆنَش یاندېران چؤل‌لری آرخادا قۏیاراق، نئچه ویلایتی کئچیب گلمیشدیلر. ایندی اۏ بورادا ایدی، اۏ داشلې-تۏرپاقلې یۏل‌لارې کئچیب بورا گلمیشدی. ایندی اۏنون إوی، أری واردې. آما یۏلو داوام إدیردی. بو یۏلون باشېندا ایسه اۏنو عۆلوی بیر آد – آنا‌لېق گؤزله‌ییردی. بو کؤرپه حاققېندا دۆشۆنمک نئجه خۏشدو!
اۏنون کؤرپه‌سی، اۏنلارېن کؤرپه‌سی. بو حیسّدن دۏغان غرور، فخارت حیسّی مریمین بیر اینسان کیمی ایندییه قَدَر دویدوق‌لارېنې اۆسته‌له‌میشدی. بئش‌داش اۏیناماق واختې کئچدی داها، قېز!
آشاغېدا کیمسه ناغارانې تاققېلدادېر، کؤکله‌ییردی. سۏنرا کیمسه بۏغازېنې آرېتلادې، ماهنېیا اویقون آواز إشیدیلدی. سۏنرا فیت سَسی، چپیک سَس‌لری گلدی.
مریم قارنېنې سېغاللادې. “هله بارماق بۏیدادې،” – حکیم دئمیشدی. “من آنا اۏلاجام،” – دۆشۆندۆ. اؤز-اؤزۆنه گۆلدۆ. دؤنه-دؤنه، لَذَّت’له تک-
رارلادې بو سؤز‌لری.
کؤرپه‌سینی دۆشۆنَنده إله بیل اۆره‌ڲی بؤیۆیۆردۆ. قلبی سئوینج’له دؤڲۆنۆر، بو حیسّی دویدوقجا ایتکی‌لرینی، یالقېزلېغېنې، کئچمیش حقارتینی اونودوردو. اۏنو بورایا آللاه گتیریب. اۏ، بونو ایندی درک إتدی. مۏللا فئیضوللا‌نېن “قوران”دان تئز-تئز تکرار إتدیڲی بو آ‌یه‌نی خاطېرلادې: “دۏغو ده، باتې ده آللاهېندېر: هانسې طرفه اۆز توتسانېز، آللاه اۏرادا دېر…”. عیبادت خالچاسېنې سَریب ناماز قېلدې. نامازېن سۏنوندا أل‌لرینی آچېب دوعا إتدی – آللاه بو خۏش گۆن‌لری اۏنا چۏخ گؤرمه‌سین، شفقتینی اۏندان أسیرگه‌مه‌سین.
هاردان’سا رشیدین عاغلېنا گلدی کی، مریمی حاماما گؤندَرسین. أوّل‌لر مریم هئچ واخت حامامدا اۏلمامېشدې، آما رشید دئدی کی، حامامېن ایستی سویوندان چېخېب تمیز هاوا کی آلېرسان، حیسّ إدیرسن کی، آدامېن دری‌سی نئجه لَذَّت’له نفس آلېر، بوغلانېر.
قادېن حامامېندا تۆنلۆک ایدی، قادېن‌لار بوخار ایچینده گۆج’له سئزیلیردی‌لر. بوخار ایچیندن هردن کیمین’سه اۏمباسې آغارېر، کیمین’سه چیڲنی گؤرۆنۆردۆ. جاوان قېز‌لارېن جیییلتی‌سی، یاشلې قادېن‌لارېن دئیینمه‌سی، سو شېرېلتې‌سې حامامېن دووارلارېندا عکس-صَدا وئریر، قادېن‌لار اۏر‌دا-بوردا بئل‌لرینی سۆرتۆر، ساچ‌لارېنې صابېن’لا‌یېردېلار. مریم اوزاق بیر بوجاقدا اۏتوروب سۆنگر داشې ایله دابان‌لارېنې سۆرتۆردۆ. بوخار اۏنو یان-یؤوره‌ده‌کی‌لردن گیزلَدیردی.
بیردن آیاق‌لارې آراسېندان قان آخدېغېنې گؤردۆ. چېغېردې.
یالېن آیاق‌لارېن شاپپېلتې‌سې، سۏنرا بوخار آراسېندان گؤرۆنۆب اۏنا زیلله‌نن گؤزلر، باشېنا یېغېشان‌لارېن پېچېلتې‌لارې.
همین گۆن گئجه فریبه یاتاقدا أرینه دئییردی کی، چېغېرتېنې إشیدنده یاخېنلاشېب گؤردۆم کی، رشیدین آروادېدې، دیزلرینی قوجاقلایېب بوجاقدا اۏتوروب، قان اۏنو آپارېر.
– بیلیر‌سن، حکیم، یازېق قېزېن دیش‌لری بیر-بیرینه دَ‌ڲیردی. إله تیتره‌ییردی کی…
إله هئی یالوارېب سۏروشوردو: “بئله اۏلور دا؟ قۏرخولو دَڲیل کی؟ یۏخ؟”
یئنه اوتوبوسدا ایدیلر: رشید’له بیرلیکده. یئنه ده قار یاغېردې. اؤزۆ ده بو دفعه بَرک یاغېردې. سکی‌لرده، دام‌لاردا قالېن قار یېغېن‌لارې… آغاج‌لارېن بوداق‌لارې قاردان سېنېردې. تاجیرلـر قالېن قارې دۆکان‌لارېن قاباغېندان کۆرۆیۆب سۆپۆرۆردۆلر. بیر دسته اوشاق قارا بیر ایتی قۏوور، آرادا اوتوبوسا أل إله‌ییردیلر. مریم أرینه باخېر. أری گؤزلرینی یوموب. نه‌سه، زۆمزۆمه إله‌میر. مریم ده باشېنې آرخایا سؤیکه‌ییب گؤزلرینی یومدو. بو ساعات ایسته‌دیڲی اۏ ایدی کی، سۏیوق جۏراب‌لارېنې تئز سۏیونسون، ایسلانېب بَدَنینه یاپېشمېش یۆن سویتئری أڲنیندن تئز چېخارتسېن. بو اوتوبوس‌دان تئز جانېنې قورتارسېن.
إوده مریم دیواندا اوزاندې، رشید پتونو اۏنون اۆستۆنه آتدې. آما
رشیدین بو حرکتی قورو بیر نزاکت، عهده‌‌لیک إتکی‌سی باغېشلادې.
– اۏ نه جاواب ایدی؟ – رشید دئدی. – بئله جاوابې مۏللا وئرَر، حکیم یۏخ. پول وئریرسن، گَرَک ایضاح إله‌سین، جاواب وئرسین. اۏ ایسه “آللاهېن ایراده‌سیدیر” دئییر.
مریم پتو آلتدا دیزلرینی بۆکۆب دیکَلدی، دئدی کی، أری بیر آز دینجَلسه یاخشېدې.
– “آللاهېن ایراده‌سیدیر”، – رشید یئنه مېزېلدادې.
سۏنرا چېخېب گئتدی اؤز اۏتاغېنا. بۆتۆن گئجه‌نی سیقار چَکدی.
مریم دیواندا اوزانمېشدې. دیزلرینی قوجاقلادې، پنجره‌دن فېرلانا-فېرلانا گؤڲدن یئره إنَن قار لۏپالارېنا باخدې. نانا بیر دفعه دئمیشدی کی، هر بیر قار دَنه‌جیڲی دۆنیادا درد چَکَن بیر قادېنېن آه‌ې دېر. بو آه‌‌لار گؤڲه قالخېب بولودا چئوریلیر، سۏنرا دا بئله‌جه خېر‌دا ذرّه‌‌لره بؤلۆنۆب یئر اۆزۆنه قایې دېر.
“بیزیم کیمی قادېن‌لارېن چکدیک‌لری عذابې خاطېرلاتماق اۆچۆن قایېدېر،” – نانا دئییردی. “باخ، بئله‌جه، باشېمېزا یاغان هر شئیی بئله‌جه صبیر’له، دؤزۆم’له قارشېلایېرېق”.
14.
ایندی مریمین قلبی درددن اۏیولوردو. تالوارېن آلتېندا یارېمچېق قالمېش بئشیک، رشیدین دۏلابېندا آسېلېب قالمېش کۆرک اۏنا عذاب وئریردی. إله بیل آج کؤرپه‌نین قېغېلتېسېنې إشیتدی. دؤشۆنۆن گیله‌سینی کؤرپه‌نین آغزېندا حیسّ إتدی. مارچېلتېسېنې دویدو… دؤزۆلمز ایدی. درد سئل کیمی باشېندان آشدې، داشدان-داشا چېرپدې اۏنو. هئچ تَصَوّۆر إتمیردی کی، هله دۏغولمامېش کؤرپه اۆچۆن، هئچ گؤرمه‌دیڲی بیر وار‌لېق اۆچۆن بئله خیفّت چکه بیلَر.
سۏنراکې گۆن‌لرده مریم إله بیل بیر آز یۆنگۆل‌لَشدی، کَدَری آزالدې. گۆن‌لر کئچدیکجه فیکیر‌لرینده یاشایان کئچمیشی ده بیر إله آغرېلې اۏلموردو. حال‌بوکی أوّل‌لر یاتاقدان گۆج’له قالخېر، ناماز قېلماغا بئله أرینیردی. اۆسته‌لیک، یېر-یېغېش دا إتمه‌لی، پالتار یومالې، رشیده یئمک حاضېرلاما‌لې ایدی.
مریم بایېرا چېخماقدان بئله چکینیردی. نه‌دن‌سه، بو قَدَر اوشاق دۏغان قۏنشو قادېن‌لارا حَسَد آپارېردې. بعضی‌سی‌نین یئددی-سککیز اوشاغې واردې، آما نئجه بخته‌ور اۏلدوق‌لارېنې باشا دۆشمۆردۆلر، آللاهېن اۏنلارېن بطنینده نئجه بیر ایلاهی نئعمت یئتیشدیردیڲینی، قۏل‌لارې اۆسته قېغېلدایان، دؤش‌لرینی أمن کؤرپه‌نین قیمَتینی درک إتمیردیلر. آما اۏنون کؤرپه‌سی… اۏنون کؤرپه‌سینی ایسه چیرکلی صابېنلو سولار آپاردې. اۏغلان‌لارې‌نېن شېلتاق‌لېغېندان، قېزلارې‌نېن تنبل‌لیڲیندن شیکایت إدَن آنالارې باشا دۆشمۆر، قاراسېنا دئیینیردی اۏنلارېن. ایچینده‌کی بیر سَس اۏنو خۏش نيَّت’له ساکیت‌لَشدیریر، بوندان تَسَلّی تاپېردې.
“اینشاللاه، یئنه اوشاق‌لارېن اۏلاجاق. هله جاوانسان. هله هر شئی قاباقدادېر”.
آما مریمین چکدیڲی بو آجې‌لارېن نه‌دنی آیدېن ایدی، بَللی ایدی – دۆنیایا گلمه‌میش کؤرپه‌سینی ایتیردیڲی اۆچۆن اؤزۆنه یئر تاپمېردې. نئجه خۏشبخت ایدی – بیر نئچه گۆنلۆڲه اۏلسا دا.
هردن اۏنا إله گلیردی کی، اۏ، آللاهېن مرحمَتینه لاییق دَڲیل؛ بو، نانا‌نېن قارشې‌سېندا ایشله‌دیڲی گۆناها گؤره یارادانېن جزا‌سېدې اۏنا. آخې إله بیل مریم اؤزۆ کندیری آناسې‌نېن بۏینونا کئچیرتمیشدی. آناسېنا خیانت إدَن قېز آنا اۏلا بیلمَز! بو، آللاهېن حؤکمۆدۆ. گئجه‌لر دَهشَتلی یوخولار گؤرۆردۆ. نانا‌نېن جین‌لری اۏتاغېنا سۏخولور، جایناق‌لارې ایله اۏنون بطنیندن کؤرپه‌سینی چېخاردېب آپارېردېلار. نانا ایسه راضې‌لېق’لا گۆلۆر، قَهقَهه چکیردی.
بعضن ده حیرصیندن بۏغولوردو. رشیدین گۆناهېدې بو – واختېندان قاباق بایرام إله‌ییردی. هاردان بیلیردی کی، اۏغلو اۏلاجاق؟ آد دا قۏیموشدو. آللاهېن ایشینی کیم بیله بیلَر کی؟ اۏنون گۆناهېدې – مریمی حاماما گؤندَرمک هاردان عاغلېنا گلدی؟ بوخار، چیرکلی، صابېنلو سو، ایستی – بو دا سۏنوجو. آما یۏخ. رشیدین نه گۆناهې؟ اؤز گۆناهېدې مریمین. اؤزۆنه آجېغې توتوردو کی، یَقین، بیر بؤیرۆ اۆسته یاتېب، یا دا چۏخ دوزلو-ایستی‌اۏتلو نه‌سه یئییب، مئیوه یئمه‌ییب، یا دا چۏخ چای ایچیب.
بو، آللاه‌دان گلَن بَلادې. یارادان باشقا قادېن‌لارا گؤرستدیڲی مرحمَتی اۏنا قېیمادې. ایلک اؤنجه اۏنو سئویندیردی، خۏشبخت اۏلماغا شیرنیک‌لَندیردی، سۏنرا ایلتیفاتېنې أسیرگه‌دی اۏندان.
آما بونون نه فایداسې؟ آسی اۏلماق لازېم دَڲیل. بئله فیکیرلـر کۆفردۆ، قېز. آللاه کین-کۆدورت بیلن دَڲیل. مریم إله بیل مۏللا فئیضوللا‌نېن سَسینی إشیتدی: “حؤکم ألینده اۏلان آللاه نه قَدَر اوجا دېر. اۏ، هر شئیه قادیر دیر! عمل
باخېمېندان هانسېنېزېن داها یاخشې اۏلدوغونوزو سېناماق اۆچۆن اؤلۆمۆ و یاشامې یارادان اۏ دېر. اۏ، گۆجلۆدیر، باغېشلایان دېر.”
گۆناه ایشله‌دیڲینی بیلدی. مریم دیزلری اۆسته أڲیلیب دوعا إتدی، کۆفر فیکیر‌لرینه گؤره آللاه‌دان باغېشلانماسېنې ایسته‌دی.
حامامدا باش وئرَن اۏلای‌دان سۏنرا رشید تامام دَڲیشمیشدی. ایشدن إوه گلنده مریم’له چۏخ آز دانېشېردې. یئمه‌ڲینی یئییر، سیقار چکیب یاتماغا گئدیردی. هردن لاپ گئجه‌یارې گلیب اۏنون’لا یاتېر، چۏخ کۏبودلوق’لا ایسته‌دیڲینی إدیر، چېخېب گئدیردی. بۏش شئی‌لر اۆسته حیرص‌لَنیر، عصب‌لَشیردی. گاه دئییردی یئمک دادسېزدې، گاه دئییردی حَیَط-باجا زیبیل ایچینده‌دی، گاه دا إوده‌کی کیچیک بیر سلیقه‌سیزلیڲه گؤره غضب‌لَنیردی. أوّل‌لر اۏلدوغو کیمی، جۆمعه گۆن‌لری اۏنلار کابولا گزمه‌ڲه چېخېردېلار. آما رشید دینیب-دانېشمېر، سَس‌سیزجه قاباقدا گئدیر، تئز-تئز یئریییردی، مریم اۏنا گۆج’له چاتېردې. رشیدین قاشقاباغې آچېلمېردې، مریمه هديه‌لر آلمېر، أوّل‌لر اۏلدوغو کیمی، گؤرمه‌لی یئرلر حاققېندا دانېشمېردې. مریم نه‌سه سۏروشاندا دا حیرص‌لَنیردی.
بیر دفعه گئجه اۏنلار قۏناق اۏتاغېندا اۏتوروب رادیۏدا وئریلن ماهنېیا قولاق آسېردېلار. قېشېن سۏن‌لارې ایدی. سۏیوق، اۆز-گؤزۆ دۏندوران قار‌لې هاوا‌لار اؤتۆب-کئچمیشدی. آغاج‌لارېن بوداق‌لارېندا، اۏر‌دا -بوردا ایلیشیب قالمېش سۏن قار أریییب دامجېلانېردې. بیر-ایکی هفته ده کئچه‌جک، آغاج‌لار تومورجوقلاناجاقدې. رشید ماهنې‌نېن آهنگینه اویقون آیاغې ایله یئرده ناغارا چالېر، گؤزلرینی قېیېب سیقارېن تۆستۆسۆنه باخېردې.
– منه آجېغېن توتور؟ – مریم دئدی.
رشید دینمه‌دی. رادیۏدا اۏخونان ماهنې بیتدی. خبر‌لر باشلادې. دیکتۏر قادېن دئییردی کی، داوود خان، کِرِملین ناراضې‌لېغېنا باخمایاراق، سۏوئت مۆشاویر‌لری‌نین داها بیر دسته‌سینی اؤلکه‌دن چېخارتمېش دېر.
– من ناراحاتام کی، سن منه گؤره آجېقلېسان.
رشید کؤکسۆنۆ اؤتۆردۆ.
– إله دیر؟
رشید، نهایت، باخېش‌لارېنې دۏلاندېرېب مریمه باخدې.
– نییه سنه حیرص‌لنمه‌‌لی‌یم کی؟
– نه بیلیم، کؤرپه‌میز ألدن گئدندن بری إله بیل…
– سن منی نه حئساب إله‌ییرسن؟ سَنین اۆچۆن بو قَدَر إله‌دیک‌لریمدن سۏنرا…
– عاغلېما بئله بیر شئی گلمز…
– اۏندا منی راحات بوراخ!
– باغېشلا، رشید. بئباخش، عۆذر ایسته‌ییرم.
رشید ألینده‌کی سیقارې سؤندۆرۆب باشقاسېنې یاندېردې. رادیۏنون سَسینی آرتېردې.
– من إله هئی فیکیرلَشیرَم… – رادیۏنون سَسیندن أری اۏنون دئدیڲینی إشیتمز دئیه، مریم بَرکدن دئدی.
رشید بو دفعه حیرص’له کؤکس اؤتۆردۆ. رادیۏنون سَسینی آزالتدې. ناراضې-ناراضې آلنېنې اۏووشدوردو.
– ایندی نه؟
– فیکیرلَشیرَم کی، بلکه بیر دَفن دۆزَلدَک. أصل دَفن اۏلسون. اوشاغې نئجه لازېمدې، دَفن إدَک، یاسین’له، دوعا ایله…
مریم بو حاقدا چۏخدان دۆشۆنۆردۆ. اۏلا بیلمَز کی، اۏ کؤرپه تامام یاددان چېخسېن. عادت‌لره آرخا چئویرمک اۏلماز.
– نه‌یه لازېمدې؟ بو نه آخماق فیکیردی؟
– بلکه بیر آز یۆنگۆل‌لَشدیم.
– اۏندا اؤزۆن إله، – رشید، آز قالا، باغېردې. – من آرتېق بیر اۏغلومو دَفن إتمیشم، ایکینجینی دَفن إتمک ایسته‌میرم. ایندی‌سه، إعتیراض إتمیرسنسه، قۏی رادیۏیا قولاق آسېم.
اۏ، رادیۏنون سَسینی یئنی‌دن قالدېردې، آرخایا سؤیکَنیب گؤزلرینی یومدو.
سۏنراکې گۆن‌لرین بیرینده، سَحَر مریم حَیَطده بیر چالا قازدې، رشیدین آلدېغې کۆرکۆ باسدېردې.
– “بسم‌الله‌یر-راه‌مانیر-راحیم، لا ایلاها ایلل’اللاه، موهاممازدان راسولوللاه”. – مریم بو سؤز‌لری دئیه‌رَک رشیدین آلدېغې دری کۆرکۆ چالایا آتدې، اۆستۆنۆ تۏرپاقلادې.
“سن گئجه‌نی گۆندۆزه قاتېر، گۆندۆزۆ ده گئجه‌یه قاتېرسان؛ اؤلۆدن دیری چېخاردېر، دیریدن ایسه اؤلۆ چېخاردېر‌سان. سن ایسته‌دیڲین کسه حئساب‌سېز روزی وئریرسن”.
بئلین آغزې ایله کیچیک تۏرپاق قالا‌غېنې هامارلایېب یانېندا یئره چؤمبَلدی.
– ایلاهی، منه مرحمَت گؤرسَت!
آللاه، منه روزی وئر!
15.
آپرئل 1978
آپرئل 1978-نجی ایل. مریمین اۏن دۏققوز یاشې تامام اۏلور. إله همین گۆن میر أکبر خئیبر آد‌لې بیر کیشی‌نین مئییتی تاپېلېب. ایکی گۆن سۏنرا کابولدا بؤیۆک بیر نۆماییش کئچیریلدی. چؤلده-بایېردا هامې بوندان دانېشېردې. مریم پنجره‌دن گؤرۆردۆ کی، قۏنشولار أل-قۏل حرکت‌لری ایله نئجه دانېشېر، هیجان’لا صؤحبَت إدیر، ترانزیستۏر رادیۏنو قولاق‌لارېنا یاپېشدېرېب هر سؤزۆ إشیتمه‌ڲه چالېشېرلار. قۏنشو‌لارې حامیله فریبه أل‌لرینی شیشمان قارنېنا قۏیوب إولری‌نین یانېندا مریمین تانېمادېغې بیر قادېن’لا صؤحبَت إدیردی. ساچ‌لارې غریبه شکیلده بنؤوشه‌یی رنگ‌لَنمیش قادېن فریبه‌دَن یاشلې ایدی. قادېن کیچیک بیر اۏغلانېن ألیندن توتموشدو. مریم اۏغلانېن آدېنې إشیتدی، قادېن اۏنو “طاریق” دئیه سَسله‌دی.
رشید’له مریم کۆچه‌یه چېخمادې‌لار، اۏنلار رادیۏیا قولاق آسېردېلار. اۏن مین‌لر’له آدام نۆماییشه چېخېب کابولون حؤکومَت ایداره‌لری یئرله‌شن رایۏنونا آخېشېردې. رشید دئییردی کی، میر أکبر خئیبر گؤرکَملی کۏمۏنیست ایدی، ایندی اۏنون طرفدار‌لارې یۏلداش‌لارې‌نېن قتلینده داوود خان حاکیمییَتینی ایتّیهام إدیرلر. بو سؤز‌لری دئیَرکن رشید مریمه باخمېردې، چۆنکی همین گۆن‌لر اۏ، عۆمومییَّت’له، مریم’له دانېشمامېشدې، ایندی ده اینانا بیلمیردی کی، رشید بو سؤز‌لری اۏنا دئییر.
– کۏمۏنیست کیم دیر؟ – مریم سۏروشدو.
رشید فېسېلدادې، قاش‌لارېنې تعجّۆب’له دارتدې.
– بیلمیر‌سن، کۏمۏنیست کیم دیر؟ بئله ساده بیر شئیی؟ هر کس بیلیر بونو.
بو، هامېیا معلوم دېر. سَندَن باشقا. کۏمۏنیست اۏ آدام دېر کی، کارل
مارکسیسته اینانېر.
– بس کارل مارکسیست کیم دیر؟ رشید کؤکسۆنۆ اؤتۆردۆ.
رادیۏدا دیکتۏر قادېن دئییردی کی، أفغانېستان دئمۏکراتیک پارتییاسې “خالق” فراکسییاسې‌نېن رهبری تراکی نۆماییشچی‌لر قارشې‌سېندا چېخېش إدیر، اۏنلارې روحلاندېرېر.
– من دئمک ایسته‌ییردیم کی، اۏنلار نه ایسته‌ییر‌لر؟ – مریم دئدی. – بو کۏمۏنیست‌لر نه‌یه اینانېرلار؟
رشید ریشخند’له گۆلدۆ، باشېنې بولادې، مریمین آنلامېنې باشا دۆشمه‌دیڲی طرزده أل‌لرینی بیر-بیرینه ووردو، نظرلرینی دۏلاندېرېب اۏنا باخدې.
– سن هئچ نه بیلمیر‌سن، هه؟ اوشاق کیمی‌سَن. باشېن تامام بۏشدو. هئچ نه یۏخدو ایچینده.
– سۏروشماق ایسته‌ییردیم کی…
– چوپ کۏ! موملا.
مریم سوسدو.
رشیدین بو کۏبودلوق‌لارېنا، تیکانلې سؤز‌لرینه، تحقیرینه دؤزمک چتین ایدی، آما مریم بونا عادت إتمیشدی. أری‌نین گؤزۆنده اۏ هئچ آدام دَڲیلدی، إوین پیشیڲی کیمی بیر شئیدی. دؤردیل‌لیک إولی‌لیکدن سۏنرا مریم آیدېن گؤرۆردۆ کی، قادېن قۏرخاندا نئجه عذاب‌لارا دؤزمه‌لی اۏلور. مریم ده قۏرخوردو. رشید تئز اؤزۆندن چېخان، عصبی آدام ایدی، هر آن دالاشماغا بند ایدی، درحال سیلله-یومروغونو ایشه سالا بیلَردی. بعضن حیرصی سۏیویاندان سۏنرا عۆذر ایسته‌ییردی، بَزَن’سه بو هئچ یادېنا دا دۆشمۆردۆ.
حامامداکې اۏلای‌دان اؤتن دؤرد ایل عرضینده اۏنون اومودلارې آلتې دفعه دۏغرو’لا بیلَردی، آما هر دفعه بو اومودون اۆستۆند‌ن خط چکیلیردی، بو ایتکی‌لر، حکیمین یانېنا هر گئدیش مریمه داها بؤیۆک سارسېنتې گتیریردی. هر دفعه ده أری اۏندان بیر آز دا اوزاقلاشېر، داها دا غَزَبلی اۏلوردو. نه إدیردی’سه، أرینی راضې سالا بیلمیردی. إوی تر-تمیز، سلیقه‌لی، أری‌نین کؤینک‌لری هر زامان یویولموش اۏلوردو. اۏنون خۏشلادېغې یئمک‌لری پیشیریردی. ایشه باخ کی، بیر دفعه توش، پۏما‌دا، أن‌لیک-کیرشان آلېب بزَنمیشدی. آما أری إوه گلنده اۏنا إله ایرگنج نظر’له باخدې کی، مریم باشېنې گؤتۆرۆب حامام اۏتاغېنا قاچدې، اۆز-گؤزۆنۆ جیدّ-جهد’له یودو، أن‌لیک-کیرشانې صابېنلو سویا، گؤز یاش‌لارېنا قارېشدې.
أری‌نین إوه قایېدان واختې مریم تیر-تیر أسیردی. حَیَط قاپې‌سې‌نېن جفته‌سی‌نین سَسینی إشیدَر-إشیتمز جانېنا اۆشۆتمه دۆشۆردۆ. یاتاغېندا اوزانسا دا، نَفَسینی ایچینه چکیب اۏنون آیاق سَسینه قولاق آسېردې: باخ، اۏ دېر، قاپې آچېلدې، دابان‌لارې‌نېن تاققېلتې‌سې، آیاق‌قابې‌لارېنې سۏیوناندان سۏنرا یالېن آیاق‌لارې‌نېن کۆت تاپپېلتې‌سې گلدی. سۏنرا إشیتدیڲی سَس‌لردن اۏنون نه إتدیڲینی بَلیرلَشدیرمه‌ڲه چالېشېردې: اۏتورقا جېرېلتې‌سې، بۏشقابا دَڲَن قاشېق جینگیلتی‌سی، وَرَقلنن قزئتین خېشېلتې‌سې، آچېلان سویون شېرېلتې‌س