زلزله / جلیل مممدقولوزاده (حیکایه)
کؤچۆرۆب اویقونلاشدېران: آیهان میانالې
زلزله‌دن ایندی دۆز اۏن یئددی ایل کئچیر و هرچند اۏ واختېن أحوالاتې یادېمدان چېخېب دېر، آنجاق هر زامان زلزله صؤحبَتی دۆشنده، بیر یئتیم اوشاغېن فاجیعه‌سی هر بیر تفصیلاتې ایله آیېن-شایېن گلیب دورور گؤزۆمۆن قاباغېندا و یازې یازدېغېم یئرده قلمی، یا اینکی چؤرک یئدیڲیم یئرده تیکه‌می گَرَک قۏیام یئره و هوش-گوشومو وئرَم کئچمیش گۆن‌لره و چۏخ بیر دقیقه‌لری قارا خۆلیا‌لارا قارق اۏلام.
زلزله‌دن داغېلان باداملې قصبه‌سی ایدی. دۏغرو دېر، باداملې ایله بیزیم فاصیله‌میز اوزاق ایدی، آما اۏرا‌دا اۆز وئرَن مۆصیبت اۏ دَرَجه آغېر ایدی کی، من و بیر نفر ده یۏلداشېم آرابا قۏشدوردوق و ساروان‌لار مئشه‌سیندن کئچدیک، کسه یۏل ایله آخشام واختې یئتیشدیک باداملې‌یـا. اۏرا‌دا اؤرگتمَن میرزه علی‌قولودان ساوایې بیر کسی تانېمېردېق و آرابانې قصبه‌نین ایچینه سۆرۆب میرزه علی‌قولونو سۏراقلاشدېق. بَللی اۏلدو کی، مکتب بیناسې‌نېن بیر طرفی زلزله‌دن اوچوب و میرزه علی‌قولو اۏرادان اؤزگه یئره کؤچۆبدۆر.
مشهور رسّام وفات إتدی
مشهور رئژیسسۏر وفات إتدی
“تایم” ژورنا‌لې ایلین قادېن‌لارېنې سئچدی – سییاهی
آخشام یاوېقلاشېردې. بعضی اوچموش إولردن آغلاشما سَسی گلیردی، بیر نئچه یئرده أ‌لی بئل‌لی و کۆرَکلی کیشی‌لر اوچوق دام‌لارېن داشېنې و تۏرپاغېنې سؤکمکده ایدیلر. بونلارېن بعضی‌سی آغلایا-آغلایا داش‌لارېن آلتېندا اۏغول-اوشاق‌لارېنې آختارېردېلار. بیز تامامن دۏندوق و بیلمه‌دیک نه إله‌یک. هاوا قاران‌لېقلا‌یېردې. دئدیلر کی، اؤرگتمَن میرزه علی‌قولو آروادېنې و ایکی اوشاغېنې گؤتۆرۆب، باهادېر یۆزباشې‌نېن إوینه کؤچۆبدۆر.
آرابانې سۆردۆک اۏ طرفه. یۆزباشې‌نېن إوینده نه میرزه علی‌قولونو تاپدېق، نه باهادېر یۆزباشې‌نېن اؤزۆنۆ. بیر-ایکی بالاجا اوشاق کۆچه قاپې‌سې‌نېن آغزېندا دوروب آغلاشېردېلار. آرابا‌چې کۆچه‌نین اۏرتاسېندا آت‌لارې آچدې، باغلادې آرابانېن دالېنا و قاباق‌لارېنا سامان تؤکدۆ. بیز بیلمه‌دیک نه إله‌یک. و اؤرگتمَنین هارا‌دا اۏلدوغونو بیر کس بیزه دئیه بیلمه‌دی. بیر-ایکی کند‌لی گلدی یانېمېزا و بیزیم کیم اۏلدوغوموزو و هارادان گلدیڲیمیزی سۏروشدو؛ بیز ده اؤزۆمۆزۆ نیشان وئردیک.
باهادېر یۆزباشې‌نېن محله‌سینده ایکی إو اوچموشدو. بیری‌نین دووارېنې کرپیج‌لری آغنېیېب تؤکۆلمۆشدۆ بیز دوردوغوموز یئره طرف. هامې حَیَطه طرف گئتدیک و گؤردۆک کی، اؤرگتمَن میرزه علی‌قولو دا بورادا دېر حَیَطین بیر طرفینده بیر دسته آرواد یېغېنجاغې وار ایدی؛ بَللی اۏلدو کی بورادا ایکی آدام شیکست اۏلوب دېر.
اؤرگتمَن میرزه علی‌قولو بیزه دئدی کی، زلزله‌‌نین ضرری نهایتدی.
اؤرگتمَن میرزه علی‌قولو بیزه دئدی کی، زلزله‌‌نین ضرری نهایتدی ایستر جان تَلَفاتې، ایستر مال ضرری. باهادېر یۆزباشې بیر-ایکی آغ‌ساققال ایله بیرلیکده و یۆزباشې‌نېن یاساوول‌لارې کۆچه‌لری دۏلاشېردېلار و ضرردیده‌لری یۏخلا‌ماقدا ایدیلر. جماعتین أحوالې خئیلَک پریشان ایدی. کۆچه اوزون آدام‌لار هئی اۏ یانا قاچېردې، هئی بو یانا قاچېردې؛ چۏخ‌لارېنې دا آغلایان گؤرۆردۆک.
***
میرزه علی‌قولو بیزی آپاردې باهادېر یۆزباشې‌نېن إوینه. من، یۏلداشېم تئیمور میرزه و اؤرگتمَن میرزه علی‌قولو بیر قاران‌لېق چۏووستانا کئچدیک. زلزله‌‌نین قۏرخوسوندان یۆزباشې‌نېن اۏتاق‌لارېنا گیریب چېخان یۏخ ایدی. و بیزی ده إحتیاط بابتیندن اۏتاغا آپارمادېلار. بیزیم دالېمېزجا باهادېر یۆزباشې‌نېن بالاجا اۏغلو گتیردی اۏرتالېغا بیر بالاجا لامپا قۏیدو. بیز اۏتوردوق یئره، تَزه دؤشَنمیش گَبه‌لرین اۆستۆنده. لامپا گتیرَن اوشاق گئتدی و قایېدېب ألینده بیر سؤفره گتیردی آچدې یئره و اۏنون دالېنجا بیر کند‌لی اۏغلان ألینده قاتېق-چؤرک گتیریب قۏیدو اۏرتالېغا. اوشاقدا و اۏغلاندا چکیلیب أدب’له دوردولار کنار‌دا. من نه آج‌لېغېمې بیلمیردیم، نه سوسوزلوغومو. یۏلداش‌لارېمدان چؤره‌ڲه أل اوزادان اۏلمادې. بیر دفعه اؤرگتمَن میرزه علی‌قولو بیزه تکلیف إله‌دی کی، یۏلدان گلمیشیک، بیر تیکه چؤرک گؤتۆرَک. من و تئیمور میرزه دینمه‌دیک.
بیر آز کئچَندن سۏنرا قاتېق گتیرَن اۏغلان بیر یئکه قاینار ساماوار گتیردی قۏیدو قاپې‌نېن یانېندا، قورو یئره. ساماوار إله شیدَّت’له قاینایېردې کی، إله‌بیل بوغ ماشېنې کیمی بو ساعات حرکت إده‌جک. ایستیکان-نَلبَکی گلندن سۏنرا باهادېر یۆزباشې‌نېن بالاجا اۏغلو اؤز أ‌لی ایله باشلادې بیزه چای تؤکمه‌ڲه. هره‌میز بیر ایستیکان چای ایچَندَن سۏنرا بیر قَدَر حالا گلدیک؛ حتتا یۏلداشېم تئیمور میرزه یازدېغې آشارېندان بیر نئچه‌سینی بیزه اۏخودو. میرزه علی‌قولو اؤرگتمَن اۏ شعر‌لری چۏخ بَڲَندی و حتتا بیر نئچه‌سینی آلدې کی، مکتبینده شایېرد‌لارا اؤرگَتسین. تئیمور میرزه‌‌نین خاهیشینه گؤره میرزه علی‌قولو دا اؤز مَنظوم أثرلریندن بیر نئچه‌سینی اۏخودو و نؤوبَتی منه ده گلدی و منیم حیکایه‌لریمین ده بیر نئچه‌سی‌نین آدېنې چکدیلر. آخېردا من اۏنلارېن شاعیر‌لیک تبینی تصدیق إتدیم، اۏنلار دا منی حیکایه یازماقدا ماهیر قلَمه وئردیلر.
دئمک، بئله‌لیک’له هر اۆچۆمۆز عَوضه بَدَل اۏلدوق. بیر-ایکی ایستیکان چایدان سۏنرا، چؤره‌ڲه ده أل اوزاتدېق و بورادا باهادېر یۆزباشې اؤزۆ ده گلدی و بیزه “خۏش گلمیسینیز” سؤیله‌دی. بیز یۆزباشې‌نېن ایلتیفات‌لارېنا تَشَککۆر إتدیک، زلزله باره‌سینده تأسّۆف بوروزه وئردیک و زلزله‌‌نین سۏنوجوندان أحوالپۆرسان اۏلدوق و بونو علاوه إتدیک کی، بو بدبخت‌لیڲین قارشې‌سېندا ألیمیزدن گلَن کؤمَک‌لیڲی مۆضاییقه إتمه‌یه‌جه‌ییک. باهادېر یۆزباشې دئدی کی، بورادا ایندی بیزیم اۆچۆن بیر کؤمَک إتمک یئری قالمېر؛ چۆنکی ایندی جماعت دام-داشېن آلتېندا قالا‌ن آدام‌لارې و حئیوان‌لارې سؤکۆب چېخارتماغا مشغول دېر. بو دا کی، أ‌لی بئل‌لی و کۆرَکلی فهله-فۆهله اېشی دیر. من باهادېر یۆزباشې‌نېن بو سؤزۆنه جاواب تاپا بیلمه‌دیم، یۏلداش‌لارېم دا دینمه‌دیلر.
بو حئینده اۏتوردوغوم یئرده آز قالدې کی، باشېم گیجَللَنسین؛ بیلمه‌دیم هانسې طرفدن إله بیر خېرېلتې سَسی گلدی کی، من آز قالدېم بی‌هوش اۏلام. یانېمېز‌داکې باهادېر یۆزباشې قاچدې چؤله. بَللی اۏلدو کی، یئنه زلزله اۏلدو و گئنه دام-داش اوچماغا باشلادې.
حَیَطده قېشقېرېق قۏپدو؛ آما قاران‌لېقدا بیر شئی گؤرسَنمیردی. دئدیلر کی، باهادېر یۆزباشې‌نېن آنبارې‌نېن دووارې اوچوب و آلتېندا آدام قالېب. بیر-ایکی أ‌لی چېراقلې‌نېن دالېیجا بیز ده اۏ طرفه گئتدیک و گؤردۆم کی، اۆچ نفر کند‌لی اوچموش دووارېن داش‌لارېنې و تۏرپاق‌لارېنې سؤکۆرلر.
بو آدام‌لارېن آنجاق بیرینی تانېدېم. بو هامان بیزه ساماوار گتیرَن اۏغلان ایدی کی، باهادېر یۆزباشې‌نېن رنجبری دیر. آدام‌لار چۏخ تله‌سیک ایشله‌مکده ایدیلر؛ چۆنکی باهادېر یۆزباشې‌نېن چؤرک پیشیره‌نی پری آرواد کؤرپه اوشاغې ایله همین اوچوغون آلتېندا قالمېشدېلار.
بیز اۆچۆمۆز ده اۏرتالېغا یئریدیک و ایسته‌دیک داش‌لاردان-کسَک‌لردن بیر قۏدری-ایمکان گؤتۆرۆب توللایاق کنارا: چۆنکی داها دایانماق مۆمکۆن دَڲیلدی. داش‌لارېن آلتې‌نېن قاران‌لېق دئشیک‌لریندَن آرواد سَسی گلیردی:
– آی آمان! اؤلدۆم!..
بۏینوما آلېرام کی، بورادا من اؤزۆمۆ لاپ گۆجسۆز و اینجارسېز گؤردۆم و هر حالدا دام-داش آلتېندا قالا‌ن اینسان‌لارې سؤکۆب چېخارتماق ایشینده اؤزۆمۆ مات و معطَل حیسّ إتدیم؛ بئله کی، داش‌لارېن بیرینی کنارا آتاندان سۏنرا، ایکینجی‌سینه داها گۆجۆم چاتمادې و ایستر روحومو، ایستر بَدَنیمی إله بیر یۏرقون گؤردۆم کی، آخشامېن سرین‌لیڲینه باخمایاراق، ترله‌مه‌ڲه باشلادېم.
یۏلداشېم تئیمور میرزه ده دئیه‌سن منیم گۆنۆمده ایدی. آما اؤرگتمَن میرزه علی‌قولو نیسبَتَن بیر قَدَر “وئج” وئردی، چۆنکی بیز ایکیمیز مات-مات باخاندا اۏ هله ایشله‌مکده ایدی. آنجاق باهادېر یۆزباشې اۆچۆمۆزۆ ده بو زحمتدن قورتاردې و “اۆستۆنۆزۆ تۏز-تۏرپاغا باتېرمایېن” دئیه-دئیه یۆزباشې بیزی گؤندردی چۏووستانا و من بۏینوما آلېرام کی، نه قَلبَن و نه ظاهیرده اۏنا بو باره‌ده إعتیراض إتمه‌دیم؛ یۏلداش‌لارېم دا هابئله.
بیزدن سۏنرا کند‌لی‌لر پری آروادې و اوشاغېنې خارابا‌دان چېخارتمېشدېلار. آنجاق چاره‌سیز آروادېن ساغ قېلچاسې دیزدن یوخارې خینج-خینج اۏلموشدو.
هامان ساعات قصبه‌نین یئرلی حکیمی دَللَک عبدُالرحیمی چاغېردېلار. آروادېن قېلچاسېنې نه طؤور باجارېردې، آرواد‌لارېن أ‌لی ایله باغلادې.
چۏووستاندا بیزه یئر سالدېلار. قۏرخا-قۏرخا گیردیم یئره و “پناه آللاها” دئییب گؤزلریمی یومدوم. پری آروادېن اوشاغې بۆتۆن گئجه‌نی آغلادې و بۆتۆن گئجه من اۏنون آغلاماغېنا قولاق وئردیم. أحوالېم إله پۏزقون ایدی کی، یوخو-زاد مندن چۏخ اوزاق ایدی. بیر آز هوشلاندېم و گؤردۆم کی، من بیر بالاجا اوشاغام و شَهَریمیزین قبریستانېندا اؤلۆ قویلایېرلار. آخوندوموز حاجې مۏللا ایسماعیل مئییت نامازې قېلېر. بیر قَدَر آخوندون آوازېنا قولاق وئرَندن سۏنرا یاواش-یاواش یوخودان آیېلماغا باشلادېم و اوشاغېن آغلاماغې ایله آذان سَسی إشیتدیم. آغلایان اوشاق هامان شیکست آروادېن اوشاغې ایدی. باداملې قصَبه‌سی‌نین مۆزَیَّنی ده چۏخ حزین سَس’له اۏخویوردو: حی أللفلاح، حی ألا خیرالعمل… آنجاق بورادا بیرجه شئیه تعجّۆب إله‌دیم: اۏ شیدَّت’له کی، اوشاق آغلایېردې، بیر یاندان، بیر کَسدن بونا ساکیت‌إدیجی بیر جاواب یۏخ ایدی؛ إله‌بیل اوشاغېن نه آنا‌سې وار، نه غئیری بیر کس.
هاوا باشلایېردې ایشېقلانماغا. دوردوم آیاغا و تک بیرجه پیلله‌نی یئندیم حَیَطه. اوزاقدا دیوا‌نېن دیبینده بیر بۏز ایت یاتمېشدې. اوشاق هئی آغلاماقدا ایدی. اۏ طرفه اۆز قۏیدوم یاواش-یاواش گئتمه‌ڲه. کۆچه‌ده بیر-ایکی کیشی سَسی گلیردی. یاوېقلاشدېم و بیلدیم کی، آغلایان اوشاق حَیَطین ساغ طرفینده بیر داخمادا دېر. بیر آز دا یاوېق گلدیم و إله بیل حال گؤزۆمه ساتاشدې کی، بورادا دیک آتېلدېم. بیر آرواد خئیلاغې باشې‌آچېق، هؤولناک اۏرادان قاچدې حَیَطه. بو آروادېن آغزېندان من آنجاق بونو إشیتدیم: وای، یازېق اوشاق!
اؤزۆمۆ ساخلا‌شدېرمادېم و باشېمې اوزاتدېم دامخانا‌نېن ایچینه و بورادا بیر بئله دَهشَتلی و نیفرتلی شئی گؤردۆم: بیر بالاجا اوشاق بیر آروادېن دؤش‌لرینی آغلایا-آغلایا سؤکۆشدۆرۆر، آرواد دا گؤزلرینی گؤڲه دؤش‌لرینی آغلایا-آغلایا سؤکۆشدۆرۆر، آرواد دا گؤزلرینی گؤڲه طرف دیکیب باخماقدا دېر. هامان دقیقه دویدوم کی، آرواد جان‌سېز دېر. اۏراداجا قایېتدېم چۏووستانا؛ آنجاق إله سۆرعت’له قایېتدېم کی، بیلسه ایدیم باخان یۏخ دېر، اوشاق کیمی قاچاردېم.
اۏ واختدان اۏن یئددی ایل کئچیر و هر زامان گئجه واختې بیر اوشاق آغلاماغېنې إشیدنده باداملې زلزله‌سی یادېما دۆشۆر. و هر زامان بیر یاندا زلزله صؤحبَتی قولاغېما چاتاندا اؤز-اؤزۆمه دئییرَم: “آخ، یازېق اوشاق‌لار!”.
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
ساواشدان عسگر مکتوبو / جلیل جاوانشیر (شعر)
قادېن جۏرابلارې / جلیل جاوانشیر (بیرینجی بؤلۆم)
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
بیلَرزیکلر / نوریه لۏح (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
ایپئنیمالې قېز / هاروکی موراکامی (حیکایه)
کؤرپۆ / إلیار پۏلاد (حیکایه)
گۆزگۆ / مۆباریز جعفرلی (حیکایه)
