یئنی قاپې Yeni Qapı یئنی قاپې، یئنی باخېش دېر تۆرک دۆنیاسېنا
سۏنونجو دَرس / آلفۏنس دۏدئ (حیکایه)
همین سَحَر دَ‌ر‌سه گئجیکدیڲیم اۆچۆن دانلاناجاغېمدان قۏرخوردوم، اۆسته‌لیک مۆسیؤ آمئل بیزه فئعیلی-صیفتی اؤرگنمه‌ڲی تاپشېرمېشدې، منسه هئچ نه بیلمیردیم. بیردن عاغلېما گلدی کی، دَرسی بوراخېم، گئدیم داغدا-دره‌ده وئییللنیم. هاوا دا إله ایستی، إله گؤزَه‌لی’یدی کی…
مئشه‌نین یانېندان قاراتۏیوق نغمه‌سی‌نین، تاختا دۆکانې‌نېن آرخاسېندا‌کې ریپپئرسک چمن‌لیڲیندن ایسه تعلیم کئچن آلمان‌لارېن سَس‌لری گلیردی. بو منی فئعیلی-صیفتدن داها چۏخ جلب إدیردی، آما شئیطانا اویمایېب دَ‌ر‌سه تَلَسدیم.
بلدییه بیناسې‌نېن یانېندان کئچنده إعلان‌لار لؤوحه‌سی‌نین قارشې‌سېندا تۏپلاشان جماعتی گؤردۆم. سۏن ایکی ایلده ساواشداکی مغلوبییت‌لر، رئکویزیسییا، کۏمئندانتېن أمرلری کیمی خۏشاگلمز خبر‌لری بیز اۏرادان آلېردېق. آددېم‌لارېمې یاواشېتمازدان دۆشۆندۆم: “گؤره‌سن، یئنه نه باش وئریب؟”
شایېردې ایله بیرلیکده إعلانې اۏخویان دمیر‌چی واختئر منی گؤرۆب هایلادې: “إی بالاجا، مکتبه تله‌سیرسن؟ چاتاجاقسان، چاتاجاقسان ناراحات اۏلما.”
دئیه‌سن، اۏ منیم’له مزه‌لنیردی. تؤیشۆیه-تؤیشۆیه مۆسیؤ آمئلین إوی‌نین قارشې‌سېنداکې باخچایا گیردیم.
عادَتَن دَرس باشلایان واخت قۏپان سَس-کۆیۆ کۆچه‌دن بئله إشیتمک اۏلاردې: پارتا‌لارېن سیییرتمه‌‌لری آچېلېب-اؤرتۆلر، هامې داها یاخشې أزبرله‌مک اۆچۆن أل‌لری’یله قولاق‌لارېنې توتوب خۏر’لا دَرسینی تکرارلایار، اؤرگتمَن ده خط‌کئشینی تئز-تئز تاققېلداداراق، “ساکیت اۏلون، ساکیت اۏلون”، – دئیَردی.
بو قارغا بازارې‌نېن آراسېندان سیویشیب ساکیتجه اؤز یئریمه کئچمه‌ڲی پلانلاشدېرېردېم، آما بو گۆن نه‌دن‌سه سَس-سمیر یۏخویدو، إله بیل بازار گۆنۆ’یدۆ. آچېق پنجره‌دن گؤردۆم کی، یۏلداش‌لارېم یئرلرینه کئچیبلر، ایری خط‌کئشینی قۏلتوغونون آلتېنا سېخان مۆسیۏ آمئل ده دالا-قاباغا آددېملایېر. من بو جۆر ساکیت‌لیکده قاپېنې آچېب ایچه‌ری نئجه کئچه‌جکدیم؟ نئجه قېزاردېغېمې و أسدیڲیمی تَصَوّۆرۆنۆزه گتیرین. آما هئچ نه اۏلمادې. مۆسیؤ آمئل حیرص‌لنمه‌میشدی، عکسینه مئهریبانجاسېنا منه دئدی کی، فرانس، اۏغلوم یئرینه کئچ، آز قالمېشدې دَ‌ر‌سه سن‌سیز باشلایاق.
قۏرخوم کئچدی. اؤزۆمه گلنده، اؤرگتمَنین بایرام سایاغې یاشېل سۆرتو ک گئییندیڲینی، بۆزمه‌لی کراوات تاخدېغېنې، باشېنا قارا ناخېشلې، ایپک پاپاق قۏیدوغونو گؤردۆم. اۏ، آنجاق اینسپئکتۏر گلنده، یا دا مۆکافات مراسیم‌لرینده بو قییافه‌ده اۏلاردې. حئیرَتدن دۏنوب قالمېشدېم، صینیفده نه‌سه باشقا، غئیری-عادی أحوال-روحیّه واردې. منی هر شئیدن چۏخ تعجّۆب‌لندیرَن عادَتَن بۏش اۏلان آرخا پارتا‌لارېن دا دۏلو اۏلماسېیدې. آیرېلماز اۆچلۆک: قۏجا هاوزئر، کئچمیش بلدییه صدری، کئچمیش پُستالیۏن و کندیمیزین باشقا ساکین‌لری هامې کیمی دینمزجه اۏتورموشدولار. اۏنلارېن اۆزۆند‌ن غۆصّه یاغېردې. هاوزئرین دیزلری‌نین اۆستۆنده کؤهنه، کنارلارې جېرېلمېش ألیفبا کیتابې، اۏنون دا اۆزه‌رینده بؤیۆک گؤزلۆڲۆ واردې.
هله ده نه باش وئردیڲینی آنلاماغا چالېشېردېم کی، مۆسیؤ آمئل کۆرسۆیه قالخېب بیزه مۆراجیعت إتدی. اۏنون سَس تۏنو بایاق منی قارشېلایاندا اۏلدوغو کیمی مئهریبان و جیدّی’یدی: “اوشاق‌لار، بو گۆن من سۏنونجو دفعه سیزه دَرس کئچه‌جم. بئرلین’دن إلزاس و لۏتۏرئنگییا‌نېن مکتب‌لرینده آنجاق آلمان دیلی‌نین ته‌دریس إدیلمه‌سی باره‌ده أمر گلیب… یئنی اؤرگتمَنینیز صاباح گله‌جَک. بو گۆن سۏنونجو دَرسیمیز فرانسېز دیلی دیر. خواهیش إدیرم، مۆمکۆن قدر دیققت’له قولاق آسېن.”
اۏنون سؤز‌لری منه تۏخاندې. آه، أجلاف‌لار. دئمه‌لی، بلدییه بیناسې‌نېن إعلان‌لار لؤوحه‌سینده بو باره‌ده یازېلمېشدې. سۏنونجو فرانسېز دیلی دَرسی! منسه هله تزه-تزه یازماغې اؤرگه‌نیردیم! دئمه‌لی، داها هئچ واخت اؤرگه‌نه بیلمه‌یه‌جم! هر شئی بورا قدرمیش!
ایتیردیڲیم واختا – قوش یووالارې تاپماقدان، سااردا خیزَک سۆرمکدن اؤترۆ بوراخدېغېم دَرس‌لره گؤره حئیفیسلنیردیم. إله بو گۆن داشېیارکن قۏل‌لارېمې آغرېدان و منه دارېخدېرېجې گلَن قرامماتیکا، مۆقَدَّس‌لرین تاریخی کیتاب‌لارې ایندی گؤزۆمه کؤهنه دۏست‌لارېممېش کیمی گؤرۆنۆردۆلر، اۏنلاردان آیرېلاجاغېم اۆچۆن کدرلنیردیم.
بس، مۆسیؤ آمئل؟! اۏنو بیر داها گؤرمه‌یه‌جه‌ڲیمی دۆشۆننده، وئردیڲی جزا‌لارې و خط‌کئش ضربه‌لرینی اونودوردوم. یازېق! اۏ، بوگۆن‌کی دَرسین شَرَفینه بایرام سایاغې گئیینمیشدی. ایندی کندیمیزین قۏجا‌لارې‌نېن بورا نییه گلدیڲی آیدېن اۏلدو. سانکی بونون’لا اۏنلار مکتبه تئز-تئز باش چکمه‌دیک‌لرینه گؤره عۆذر ایسته‌ییردیلر، اۏنلار اؤرگتمَن 40 ایل‌لیک صداقَتلی خیدمتینه گؤره تَشَککۆر إدیردیلر و مغلوب وطنه اؤز بۏرج‌لارېنې قایتارېردېلار.
اؤز آدېمې إشیدیب دۆشۆنجه‌لردن آیېلدېم. دَ‌ر‌سه جاواب وئرمک نۏبه‌سی منه چاتمېشدې. بو بدنام فئعیلی-صیفتین قایدالارېنې هۆندۆردن، آیدېن و سلیس شکیلده جاوابلاندېرماق اۆچۆن ایندی نه‌لردن کئچمزدیم! آما آغزېمې آچان کیمی دیلیم تۏپوق ووردو، پارتا‌نېن آرخاسېندا پرت وضعيّتده، باشېمې یوخارې قالدېرماغا جسارت إتمَزدن دایاندېم. مۆسیؤ آمئل اۆزۆنۆ منه توتدو:
– اۏغلوم، فرانس، سنی دانلامایاجام، سن یقین، یئته‌رینجه ویجدان عذابې چکه‌جکسن… هه، وضعيّت بئله‌دی. سن گۆن‌آشېرې دۆشۆنۆرسَن کی، تلسمه‌ڲه نه إحتیاج وار، صاباح اؤرگه‌نه‌رم ده. آخېردا دا نه اۏلور؟ اؤزۆن گؤرۆر‌سن. بیزیم إلزاسېمېز دَرسی هر گۆن تأخیره سالېردې، بۆتۆن بدبخت‌لیک‌لریمیزه ده نه‌دن بودور. ایندی اۏنلار “اؤز دۏغما دیلینیزده اۏخوماغې، یازماغې باجارمېر‌سېنېز، سیز نئجه فرانسېز‌سېنېز؟”، – دئیَنده حاقلې دَڲیللرمی؟ فرانس، اۏغلوم، بونا گؤره باشقا‌لارې یۏخ، محض سن گۆناه‌کارسان. اؤزۆمۆزۆ مذمَّت إتمک اۆچۆن کیفایت قدر نه‌دن وار. آنا-آتانېز تحصیل آلماغېنېزا اۏ قدر ده جیدّی یاناشمادېلار. علاوه بیر-ایکی تۆمن قازانماق اۆچۆن تارلادا و تۏخوما دزگاه‌لارېندا ایشله‌مه‌ڲینیزی اۆستۆن توتدولار. اؤزۆم ده گۆناه‌کارام. دَرس دئمک عَوَضینه، سیزه تئز-تئز باخچامې سولاماغې تاپشېرمېردېم بَڲَم، کئفیمه با‌لېق توتماق دۆشنده ده هئچ بیر ویجدان عذابې چکمَزدن سیزی إوه بوراخمېردېم؟..
جۆمله‌دن جۆمله‌یه کئچن مۆسیؤ آمئل بیزه فرانسېز دیلیندن، اۏنون دۆنیا‌نېن أن گؤزَل، أن آیدېن، أن ساغلام دیلی اۏلماسېندان دانېشېردې. دئییردی کی، بیز اۏنو داییم مۆحافیظه إتمه‌لی، هئچ واخت اونوتمامالې‌یېق، چۆنکی بیر خالق قول اۏلماغا مَحکوم اۏلا بیلر، آنجاق اؤز دیلینی قۏرویار’سا، زیندانېن آچار‌لارېنې اؤز أل‌لرینده ساخلایار. سۏنرا مۆسیؤ آمئل قرامماتیکا کیتابېنې گؤتۆرۆب نۏبَتی دَرسینی کئچمه‌ڲه باشلادې. محض ایندی دَرسی بو قدر آسان باشا دۆشدۆڲۆمه گؤره تعجّۆب‌لنیردیم. اؤرگتمنین دانېشدېق‌لارې‌نېن هامېسې چۏخ، حدّیندن چۏخ آسان ایدی. اۏلا بیلسین، دَ‌ر‌سه هئچ واخت ایندیکی کیمی دیققت’له قولاق آسمامېشدېم، بلکه ده اؤرگتمَن هئچ واخت اۏنو بئله صبر’له ایضاح إتمه‌میشدی. یازېق قۏجا سانکی گئتمه‌میشدن أوّل بیلدیک‌لری‌نین هامې‌سېنې بیزیم بئینیمیزه یئریتمک ایسته‌ییردی.
قرامماتیکا دَرسیندن سۏنرا حۆسن-خطه کئچدیک. مۆسیؤ آمئل بو گۆن بیزیم اۆچۆن یئنی، ایری، گؤزَل یازې نۆمونه‌لری حاضېرلامېشدې: “فرانسا، إلزاس، فرانسا، إلزاس”. نۆمونه‌لری پارتا‌لارېن دَمیر چوبوق‌لارېنا کئچیردیڲیمیزدن صینیف اۏتاغېندا بایراق کیمی دالغالانېردېلار. باشېمېز یازې یازماغا قارېشمېشدې، کاغېذا سۆرتۆلن پئرۏ‌لارېن جېزېلتې‌سېنې سایماساق أطرافدا تام سۆکوت حؤکم سۆرۆردۆ. ایچه‌ری‌یه قفیل دۆرتۆلن مای بؤجک‌لرینی ده عئینینه آلان یۏخویدو، اوشاق‌لار إله جیدّ-جهد’له سعی گؤرسه‌دیردیلر، سانکی بو، إله فرانسېز دیلییدی. مکتبین دامېنداکې گؤڲرچین‌لر یاواشجا قورولدایېردېلار، من اؤز-اؤزۆمه دۆشۆندۆم: “بلکه اۏنلارې دا آلمانجا اۏخوماغا وادار إده‌جکلر؟”
هردن‌بیر گؤزۆمۆ وَرَقدن آیېرېب ساکیتجه کۆرسۆده أڲله‌شن مۆسیؤ آمئله باخېردېم. اۏ، گؤزلرینی أطرافداکې‌لارا إله دیکمیشدی، سانکی بو کیچیک مکتبی باخېش‌لارېنا هۏپدوروب اؤزۆ’یله بیرگه آپارماق فیکرینده‌یدی. اؤزۆنۆز دۆشۆنۆن – عؤمرۆنۆن 40 ایلینی اۏ بورادا کئچیریب، اۏنون قارشې‌سېندا همیشه عئینی باخچا، عئینی صینیف اۏتاغې اۏلوب. یالنېز پارتا‌لار سۆرتۆلمکدن جیلالانېب، حَیَطده‌کی شابالېد آغاج‌لارې بؤیۆیۆب، اؤزۆنۆن أکدیڲی مایا‌اۏتو ایندی پنجره‌دن داما قدر سارماشېب. کیم بیلیر، ایندی اۏنلاردان آیرېلماق و یوخارې مرتبه‌ده صاندېق‌لارې حاضېرلایان باجې‌سې‌نېن یېر-یېغېشېنې إشیتمک اۏنون اۆچۆن نه قدر آغېر دېر. آخې اۏنلار صاباح گئدیرلـر، بورا‌لارې بیردفعه‌لیک ترک إدیرلر.
آنجاق اۏ، دَرسی سۏنا چاتدېرماق اۆچۆن اؤزۆنده گۆج تاپدې.
حۆسن-خطدن سۏنرا تاریخ دَرسی ایدی؛ سۏنرا کؤرپه‌لر بیر آغېزدان، آرام’لا “با، بئ، بی، بۏ، بو” دئمه‌ڲه باشلادېلار. گؤزۆنده گؤزلۆک، ألینده ألیفبا کیتابې توتوب آرخا اۏتورقادا اۏتوران قۏجا هاوزئر ده حرف‌لری تکرارلایېردې. اۏ اوغورلو اۏلماق اۆچۆن باجاردېغې قدر سعی گؤرسه‌دیردی: هیجاندان سَسی تیتره‌ییردی، اۏنون مزه‌لی گؤرکَمی واردې، بیزیم هامېمېز گۆلمک و آغلاماق ایسته‌ییردیک. إحئ! من اۏ دَرسی هئچ واخت اونودا بیلمه‌رَم…
بیردن کیلیسانېن گۆن‌اۏرتا زنگی چالېندې، سۏنرا دا عیبادته سَسله‌نیش… عئینی آندا پنجره‌لرین آلتېندا تعلیمدن قایېدان پروسسییا‌لې‌لارېن شئیپور‌لارې‌نېن صَدالارې إشیدیلدی. بنیزی آغ‌آپپاق، کۆرسۆدن دیکلن مۆسیؤ آمئل منیم گؤزۆمه هئچ واخت ایندیکی کیمی بؤیۆک گؤرسنمه‌میشدی.
– یۏلداش‌لار، – اۏ دئدی، – یۏلداش‌لار، من… من…
قهر اۏنو بۏغدو، سؤزۆنۆ آخېرا قدر دئیه بیلمه‌دی، لؤوحه‌یه طرف چئوریلیب ألینه گچ گؤتۆردۆ و وار-قۆوّه‌سی’یله، ایری حرف‌لر’له یازدې: “یاشاسېن فرانسا!”
سۏنرا یئرینده‌جه دۏنوب قالدې، باشېنې دووارا دایایاراق آغزېنې آچما‌زدان ألی’یله بیزه ایشاره إله‌دی. یانې: “بو قدر… گئده بیلر‌سیز…”
بَنزَرگه‌لر / Bənzərgələr
ایکی یاشلې کؤرپهنین آجې حیکایهسی / واریث یۏلچویئو…
ایلان / رحیم علییئو (حیکایه)
قار دنهلری / آیناز بزرگان (حیکایه)
بوز / اومان میانالې (حیکایه)
جزا / سئوینج إلسئور (حیکایه)
یالقېز إو / سحر روحی (حیکایه)
دارا / آراز أحمداۏغلو (حیکایه)
بۏش كۏمۏد / حسن ثمودی قلعهلر (حیکایه)
قبیرقازان / ماکسیم قۏرکی (حیکایه)
